________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૬
૧૦૪૯ અનુસરતો હોય છે. માત્ર પોતાના સુખને જ પ્રાધાન્ય આપનારો હોય છે. બીજા સુખી થાય એવી નિઃસ્વાર્થ ઇચ્છા એને ક્યારેય જાગતી નથી. ભવાભિનંદીપણું જાય એ પછી જ એ પ્રગટી શકે છે. આ પ્રગટેલી ઇચ્છાનું વર્તુળ પહેલાં નાનું હોય છે. પછી વધતાં વધતાં અત્યંત વિરાટ... સર્વ જીવોને આવરી લે એવું વ્યાપક બને
છે.
પ્રથમ વર્તુળમાં માત્ર પોતાના ઉપકારી જીવો આવે છે. એ પછી એ વર્તુળ વધે તો એમાં ઉપકાર ન કરનાર એવા પણ પોતાના ભાઈ વગેરે નાલપ્રતિબદ્ધ સ્વજનોનો મિત્રતામાં સમાવેશ થાય છે. “આદિ' શબ્દથી નાલપ્રતિબદ્ધ ન હોય એવા સ્વજનાદિ પણ લેવા. પોતાના પિતા, પિતામહ વગેરે પૂર્વજોએ જેમને આશ્રય આપેલો હોય એ આશ્રિતવર્ગનો પણ સમાવેશ થાય એ ત્રીજા પ્રકારની મૈત્રી છે. ઉપકારી, નાલપ્રતિબદ્ધ કે આશ્રિત... આવું કશું જોયા વિના જીવમાત્રના સુખની ઇચ્છા એ મૈત્રીનો ચોથો પ્રકાર છે. આમાં પોતાના પર અપકાર કરનાર જીવોનો પણ સમાવેશ હોય છે. એટલે એ જીવો પર દ્વેષ-દુર્ભાવ-વૈરભાવ જાગે કે બદલો લેવાનું મન થાય તો તો એમના સુખની ઇચ્છા ઊભી રહી શકે નહીં. એ ઈચ્છા ઊભી રાખવા માટે દ્વેષાદિ ટાળવા જ પડે. એટલે જ સામાન્ય રીતે મિત્તી મે ધ્વમૂાસુ મ ળરું એમ મૈત્રીના પ્રતિપક્ષ તરીકે વૈરભાવના પ્રસિદ્ધ છે.
કરુણાભાવનાઃ અન્ય જીવના દુઃખના પરિવારની ઇચ્છા એ કરુણા છે. એ ચાર પ્રકારે છે. મોહથી, દુઃખીના દર્શનથી, સંવેગથી અને સ્વભાવથી.
(૧) મોહથી અજ્ઞાનથી થતી કરુણા. જેમકે બિમાર માણસને અપથ્ય ભોજનની ઇચ્છા થઈ છે, એના વિના એ દુઃખી થઈ રહ્યો છે, તો એ અપથ્ય એને આપવા દ્વારા એના દુઃખને દૂર કરવાની
