Book Title: Apbhramsa Vyakarana Hindi
Author(s): H C Bhayani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
________________
अपभ्रंश में पद के अंत में स्थित ',' '', 'हिं' और 'हं' इनका
उच्चारण प्रायः लघु होता है । उदा० (१) अन्नु जु तुच्छउँ तहे धणहे । (देखिये 350/1) उदा० (२) बलिकिाउँ सुअणस्सु । (देखिये 338) उदा० (३) तरुहुँ-वि वक्कलु । (देखिये 341/2) उदा० (४) खग्ग-विसाहिउ जहि लहहुँ । (देखिये 386/1) उदा० (५) तणहँ तइज्जी भंगि न-वि (देखिये 339) 412
म्हो म्भो वा ॥ अपभ्रंशे 'म्ह' इत्यस्य स्थाने 'म्भ' इति मकाराकान्तो भकारो वा भवति । 'म्ह' इति पक्ष्म-श्म-म-स्म-मां म्हः' (८।२।७४) इति प्राकृतलक्षण-विहितोऽत्र गृह्यते । संस्कृने तदसंभवात् । अपभ्रंश में 'म्ह' के स्थान पर 'म्भ' इस प्रकार पूर्व मकारयुक्त भकार विकल्प में होता है। संस्कृत में वह असंभवित होने के कारण 'म्ह' 'पक्ष्म-३म-म-स्म-मां म्हः ।' ( = पक्ष्म, इम, म, स्म और ह्म का म्ह-४/२/७४) ऐसे प्राकृत व्याकरण के अनुसार समजना है |
वृत्ति
उदा० (१) गिम्भो। सिम्भो । छाया ग्रीष्मः । श्लेष्मा । ग्रीष्म । श्लेष्म । उदा० (२) बम्भ ते विरला के-वि नर जे सम्वंग-छइल्ल ।
जे वंका ते वंचयर जे उज्जुअ ते बइल्ल ॥ शब्दार्थ
बम्भ-ब्रह्मन् । ते-ते । विरला-विरलाः । के-वि-के अपि | नर-नराः। जे-ये । सवंग-छइल्ल (दे.)-सर्वाङ्ग-विदग्धाः । जे-ये । वंका-वक्राः । ते-ते । वचयर-वञ्चकाः । जे-ये । उज्जुअ-ऋजवः । ते-ते । वाल्ल
(दे). बलीवदाः । छाया ब्रह्मन्, थे सर्वाङ्ग-बिदग्धाः, ते के अपि नराः विरलाः । ये वक्राः, ते
वञ्चकाः । ये ऋजवः ते बलीवर्दाः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
