Anekantjaipataka Part 02

Author(s): Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust

Page 387

अधिकार: )
व्याख्या-विवरण- विवेचनसमन्विता
"समानेतरबुद्धिश्च प्रतिवस्तूपजायते ।
सनुष्ट्रः सद्दधीत्यादिरूपा तन्निश्चयात्मिका ॥१॥ नौष्ट्यादि सत्त्वभिन्नं चेत् ननु तत् केन चेष्यते ? | अभेदे न विगानं चेद् धियां तत् किंकृतं ननु ? ॥२॥
२
* व्याख्या
६०२
त्वात् अपरस्योक्तस्य । तथा चोक्तमिति ज्ञापकमाह-समानेतरबुद्धिश्च समानविशेषबुद्धिश्च प्रतिवस्तु-वस्तु वस्तु प्रति प्रतिवस्तु उपजायते । किंविशिष्टेत्याह-सन्नुष्टुः सद्दधीत्यादिरूपा तन्निश्चयात्मिका-उष्ट्रादिनिश्चयात्मिका |१| नौष्ट्यादि सत्त्वभिन्नं चेत् औँष्ट्यमुष्ट्रत्वम्, ‘आदि’शब्दाद् द्रव्यत्वादिग्रहः, सत्त्वभिन्नं चेत्, ततश्च सन्मात्रमेवैर्तदित्यभिप्रायः । एतदाशङ्क्याह-ननु तत् केन चेष्यते नौष्ट्यादि सत्त्वभिन्नमिति ? अभेदे न विगानं चेदौष्ट्यादिसत्त्वयोः सन्मात्रमेवैतदेवमिति भावः । एतदाशङ्क्याह-धियां- बुद्धीनां तत्-विगानं किं ... अनेअंतरश्मि
Bo
(१) ६हीं जाहिरै वस्तुभां “जा ट सत् छे - खा छहीं सत् छे" - जेवी विशिष्ट बुद्धि થાય છે. આ બુદ્ધિ સામાન્ય-વિશેષનો નિશ્ચય કરવાના સ્વભાવવાળી છે. અર્થાત્ ‘સત્-સત્’ એમ સામાન્યનો અને ‘દહીં-ઊંટ’ એમ વિશેષનો નિશ્ચય કરનારી છે.
(आशय से 3, छहीं-अंट वगेरे हरे वस्तुमां समान जने विशेष जंने बुद्धि थाय छे - 'सत् उष्ट्र:', 'सत् दधि:' खेवी... जने तेमां सत् जेवी बुद्धि सामान्यविषय छे, सामान्यनो निश्चय ऽरावे छे भने 'उष्ट्र: दधिः' जेवी बुद्धि विशेषविषय छे, विशेषनो निश्चय उरावनारी छे...) (२) पूर्वपक्ष: उष्ट्रत्व-द्रव्यत्व विगेरे सत्त्वर्थी भिन्न नथी, अर्थात् सत्त्व३५ ४ छे. ઉત્તરપક્ષ : પણ ‘ઉષ્કૃત્વાદિ સત્ત્વથી ભિન્ન નથી” એવું કોના વડે મનાય ? (અર્થાત્ કોઈ मानतुं नथी.)
પૂર્વપક્ષ ઃ એવું બધા જ માને છે, કારણ કે ઉષ્કૃત્વાદિ અને સત્ત્વનો અભેદ હોવામાં કોઈ વિરોધ नथी. (जेटले उष्ट्रत्वाहि सत्त्व३५ ४ छे...)
ઉત્તરપક્ષ : જો ઉષ્કૃત્વાદિ સત્ત્વરૂપ જ હોય, તો તેઓની બુદ્ધિમાં વિલક્ષણતા શેના કારણે થાય छे ? (खाशय से 3, भे तेखोनो मेह होय, तो छुट्टी कुट्टी बुद्धि न ४ थवी भेसे.. पए। उष्ट्र, .. विवरणम् .
114. तन्निश्चयात्मिकेति । सामान्यविशेषनिश्चयस्वभावा सन्नित्यादिका सामान्यनिश्चयरूपा; उष्ट्र इत्यादिका तु विशेषनिश्चयस्वरूपा इत्यर्थः ।।
܀
१- २. अनुष्टुप् । ३. 'समानबुद्धिविशेषश्च' इति ङ-पाठ: । ४. 'औष्ट्रामुष्ट्र०' इति क-पाठः । ५. पूर्वमुद्रि तु 'सत्त्वं भिन्नं' इत्यशुद्धपाठः, अत्र तु DI- प्रतानुसारेण शुद्धिः कृता । ६. 'दिति भावः । एतदा०' इति ङ-पाठः । ७. पूर्वमुद्रिते तु 'तन्नित्या०' इति पाठ:, अत्र तु N - प्रतानुसारेण शुद्धपाठस्थापना ।