________________
જૈન ધર્મના અપરિગ્રહના સિદ્ધાંતે સમાજવાદના આદર્શને ચરિતાર્થ કર્યો છે. જૈનધર્મના અપરિગ્રહ અને ત્યાગના કારણે ભારતીય સંસ્કૃતિની દાનભાવનાનું રક્ષણ અને સંવર્ધન થયું છે. કુદરતી કે માનવસર્જિત આફતો વખતે જેન દાનવીરોની ઉત્કૃષ્ટ દાન ભાવનાની વાતો ઈતિહાસના સુવર્ણ પૃષ્ઠો પર અંકિત છે.
| વનસ્પતિ, પાણી, પૃથ્વી, વાયુ અને અગ્નિમાં પણ જીવ છે માટે તેમનો વિવેકપૂર્ણ ઉપયોગ કરવો. વધુ બગાડ વેડફાટ કે અન્યને દુ:ખ કે નુકશાન ન પહોંચે તેવી જતનાપૂર્વકની જૈનધર્મની જીવનશૈલી પર્યાવરણ સંતુલનપોષક છે. સંસ્કૃતિના રક્ષણ અને સંવર્ધન માટે આ પાંચ તત્ત્વોનું રક્ષણ પ્રકૃતિને વિકૃત ન કરવી. ઉપરાંત જીવદયા અને ગોરક્ષા - પ્રાણીદયા જેવા મહત્ત્વના અંગો છે. જેનધર્મના આ વિચારોએ ભારતીય સંસ્કૃતિની રક્ષા અને સંવર્ધનમાં સિંહફાળો આપ્યો છે.
શ્રમણ સંસ્કૃતિના રક્ષક ક્ષમાશ્રમણના પાદવિહાર, કેશાંચન, રાત્રિભોજન ત્યાગ, સર્વથા માંસ-મદિરા અભક્ષ્યત્યાગ અને પંચમહાવ્રતના આચરણનું તેજસ્વી પ્રતિબિંબ ભારતીય સંસ્કૃતિએ ઝીલ્યું છે.
કોઈપણ સંસ્કૃતિનો વાસ્તવિક પરિચય મેળવવા માટે તેની દાર્શનિક વિચારધારાનું જ્ઞાન મેળવવું જરૂરી છે. ભારતીય સંસ્કૃતિની બ્રાહ્મણ અને શ્રમણ એ બે મુખ્ય દાર્શનિક પરંપરા ગણાય. શ્રમણ પરંપરામાં બૌદ્ધ દર્શન અને જેનદર્શન બ્રાહ્મણ પરંપરામાં વેદક દર્શનો અભિપ્રેત છે. ભગવાન મહાવીરના સમયમાં આદર્શ બ્રાહ્મણ પરંપરામાં જે વિકૃતિઓ પેસી હતી તેને ભગવાન મહાવીરની શ્રમણ પરંપરાએ દૂર કરવાનો સમ્યક્ અને સફળ પુરુષાર્થ કર્યો.
શ્રમણ સંસ્કૃતિએ પ્રાણીમાત્રમાં મૈત્રીભાવના દર્શન કરાવ્યા. વ્યક્તિમાંથી સમષ્ટિ તરફ જવાની આ ગતિ છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ તેને એકાત્મ માનવદર્શન તરીકે ઓળખે છે. પરંપરાગત સંસ્કૃતિ અને દર્શનોનો સમન્વય વિવેકપૂર્વકની જીવનશૈલી નિપજાવે છે જે માનવજાત માટે કલ્યાણકારી છે.
= ૧૨ )
અમૃત ધારF
