________________
કુટિરમાં પધારવા આમંત્રણ આપ્યું. રાજાએ કુટિર આંગણ, પશુ પંખી અને સુશોભનો બતાવી પૂછ્યું.
ગુરુજી મારી કુટિર કેવી લાગી ?
ગુરુજીએ કહ્યું કુટિર તો મહેલ જેવી સીહાય છે. ગુરુ દ્વારા કુટિરના વખાણ સાંભળી સન્યસ્ત થયેલા રાજાના મુખ પર અહમ્ અને ખુશીના ભાવ જોઇ ગુરુ વિચારે છે.
રાજા મહેલમાંથી તો બહાર નીકળી ગયા પરંતુ, રાજામાંથી મહેલ નથી ગયો.
ચિત્તમાં મહેલ મોજૂદ જ છે.
ગુરુ કહે,
પહેલાં, મહેલ અને રાજ્યનો વિસ્તાર અને શણગાર કરતા હતા. હવે કુટિરનો. પહેલા મહેલ, રાણી, કુંવરો, સેવકો પ્રત્યે મોહ હતો હવે કુટિર, ફૂલ, ઝાડ, પાન, પશુપંખી પ્રત્યે મોહ, આમાં પરિગ્રહ પ્રત્યેની આસક્તિ કેમ છૂટશે ? પ્રવૃત્તિ જરૂર બદલાઇ વૃત્તિ નથી બદલાઇ. રાજામાંથી રાજર્ષિ થવું હોય તો પ્રવૃત્તિ સાથે વૃત્તિને બદલવી પડશે. સન્યાસી બનેલ રાજાએ અનુપ્રેક્ષા કરી, પ્રમાદ અને મોહની નિદ્રાથી જાગૃત થયા. પશુપંખી, ફૂલ, ઝાડ અને કુટિરનો ત્યાગ કરી અન્ય સ્થળે ચાલી ગયા. પૂર્ણ સન્યાસી થવા સમગ્રસામ્રાજ્યનો અને વૈભવનો ત્યાગ કર્યો હતો તે ત્યાગ કરતા, જંગલની આ કુટિરનો ત્યાગ મહાન હતો, કારણ આ ત્યાંગમાં ચિત્તવૃત્તિમાંથી આસક્તિનો ત્યાગ અભિપ્રેત હતો. અહીં પ્રવૃત્તિની સાથે વૃત્તિ બદલાઇ હતી. કુટિરમાંથી અન્યત્ર જંગલ તરફ જતી સન્યાસીની યાત્રા અનાસક્તિના માર્ગે મુક્તિની યાત્રા હતી.
પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિની વાત આપણે સૌ જાણીએ છીએ રાજાશ્રેણિકને ભગવાન, રાજર્ષિના અંતરમનના ભાવોનું રહસ્યોઘાટન કરતાં કહે છે કે રાજર્ષિના યુદ્ધ હિંસા અને રૌદ્રધ્યાનના ભાવો તેના, જીવને સાતમી નર્ક સુધી લઇ જવાની ભૂમિકા બાંધે છે અને તેની આલોચનાના ભાવો-અનુપ્રેક્ષા શુભમાંથી શુદ્ધ તરફની યાત્રાનું પરિણામ તેને કૈવલ્યના અધિકારી બનાવે છે.
ધર્મધ્યાનમાં પ્રવેશ કરવા માટે આ બાર ભાવનાનું ચિંતન ભવચક્રના ફેરા ટાળી આત્મા સાથે અનુસંધાન કરાવનાર છે. બાર ભાવના પછી ભાવનાની ક્ષિતિજનો વિસ્તાર
અમૃત ધારા
૧૨૪
