________________
લે છે એ જ ભારતીય સંસ્કૃતિની વિશેષતા છે.
વિરોધીઓ પ્રત્યે સમભાવ કે કરુણા ભાવ તીર્થંકરોની પ્રબુદ્ધ કરુણાના દર્શન કરાવે છે. કમઠ તાપસ કે ગૌશાલકને ક્ષમા, પાર્શ્વ કે મહાવીર જ આપી શકે. ક્ષમાપનાનો વિચાર શ્રમણસંસ્કૃતિની વિશ્વને અણમોલ ભેટ છે.
સંયમ અને તપ, રાગ દ્વેષ ઉપરના વિજય માટે છે આત્માની ઓળખ માટે છે જૈન ધર્મ કહે છે કે આત્મજ્ઞાનની ઓળખ વિનાનું તપ માત્ર દેહદમન છે. ભગવાન મહાવીરે પરંપરાથી ચાલ્યા આવતા સ્થૂલ તપનો સંબંધ આધ્યાત્મિક શુદ્ધિ સાથે અનિવાર્યપણે જોડી દીધો. એમણે બાહ્યતપ સાથે આપ્યંતર તપનો સમન્વય કર્યો. કેવળ શરીર અને ઈન્દ્રિયોના દમનમાં સમાઈ જતા બાહ્યતપમાં અંતરદૃષ્ટિ ઉમે૨ી તપને અંતર્મુખ બનાવ્યું.
શ્રમણ સંસ્કૃતિએ સર્વ જીવોની સમાનતા સાથે કર્મસિદ્ધાંતની વૈજ્ઞાનિકતા સમજાવી ભગવાન મહાવીરના આ કર્મસિધ્ધાંતે ચાર વર્ણોમાં વિદ્યમાન જન્મગત ઊંચનીચ ભાવનાનો પ્રબળ વિરોધ કર્યો તેમણે એ જાહેર કર્યું કે ચંડાળ કર્મ કરનારો બ્રાહ્મણ ચંડાળ જ કહેવાય. સાત્તિવક વૃત્તિ અને ધર્મ આચરણ કરનારો શુદ્ર બ્રાહ્મણ કહેવાય શૂદ્ર નહિ. બ્રાહ્મણ અને ચંડાળને ઈન્દ્રિયો સરખી છે. ભૂખ તરસની સંવેદના સરખી છે. તેમને ધર્મ કર્મ કે સમાજના સવ્યવહારથી વંચિત ન રખાય. મેતારજ અને હરિકેશી જેવા અત્યંજ પણ જૈન દીક્ષા લઈ મહામુનિ બન્યા.
જૈનસંસ્કૃતિએ સ્ત્રીઓને યોગ્ય સ્થાન આપ્યું છે. સ્ત્રીઓ પણ સંયમજીવન સ્વીકા૨ી મોક્ષના અધિકારી બની શકે. ગુલામ અવસ્થામાં રહેલી પૂર્વાશ્રમની રાજકુમાર ચંદનબાળાના હાથે પારણું કરી તેને દીક્ષિત કરી ભગવાન મહાવીરે નારી ગૌરવને પ્રતિષ્ઠા આપી છે.
અનેકાંતદૃષ્ટિ જૈનદર્શનનો મૌલિક સિદ્ધાંત છે. અનેકાંતવાદના પરમત = સહિષ્ણુતાના સિદ્ધાંતની ઉદારતાને કારણે જૈનો બધા જ દર્શનને આદર આપે છે માટે જ શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને ભારતીય સંસ્કૃતિ વચ્ચે સંવાદિતા છે.
અમૃત ધારા
૧૧
