________________
ભગવાન મહાવીરે પોતાના આચરણ દ્વારા માનવ જીવનમાં દેખાતી વિસંગતિઓ પ્રતિ ધ્યાન દોર્યું.
ગૃહત્યાગ કરી જંગલમાં જઈ દેહદમન કરનારા જટાધારી સાધુઓનો મોટો ભાગ જન્મ જરા અને મરણનો પરિતાપ ટાળવારૂપ આર્ય આદર્શને ભૂલ્યો હતો. ભૌતિક સુખો કે માત્ર સ્વર્ગ, ચક્રવર્તીપણું કે લોકપ્રિયતા માટે સિધ્ધિઓ કે લબ્ધિઓની પ્રાપ્તિ માટે અભિલાષા હતી, તે માટે તપ કે સાધના થતી હતી. કેટલાક ત્યાગીઓ કે તાપસી તામસી વૃત્તિના જણાતા. તપશ્ચરણ વિધિમાં અંતરાય રૂપ બનતા પશુ-પંખી કે માનવી તેમની તેજ-શક્તિનો ભયંકર ભોગ બન્યાનું ઇતિહાસમાં નોંધાયું છે. આત્મજ્ઞાનના સાધનભૂત યોગવિદ્યામાં પણ હઠયોગ પ્રધાનતા ભોગવતો હતો. હઠયોગથી સધાતી સિદ્ધિમાં તેઓ અટવાઈ ગયા હતા. સાત્વિક વૃત્તિના સંવર્ધન માટે સાદુ અને સંયમીજીવન સ્વીકારનાર સાધુઓ વાસ્તવિક રીતે તામસી કે રાજસી વૃત્તિમાં જ વીંટળાઈ રહેતા હતા.
ભયંકર આરંભ-સમારંભ અને હિંસાયુક્ત અનેક ક્રિયાકંડો અને અસંખ્ય મત મતાંતરોના જંગલમાં કહેવાતા ધર્મગુરુઓ ભૂલા પડ્યા હતા. આવા સમયે ભગવાન મહાવીરે “દરેકનો આત્મા સરખો છે દરેકને જીવવાનો અધિકાર છે, એ સર્વવ્યાપી મહાનિયમ સમજાવ્યો જ્ઞાન માત્રનો સાર અહિંસાનું આચરણ છે તે બતાવ્યું.એકેન્દ્રિયથી લઈને પંચેન્દ્રિય સુધીના સર્વ જીવોનું સૂક્ષ્મ અને વ્યવસ્થિત વૈજ્ઞાનિક વિભાજન અન્યત્ર ક્યાંય નથી એવું જૈનદર્શનોમાં મળે છે. વળી મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિને અહિંસાની એરણ પર ચડાવીને ચકાસવાની વાત કરે છે. વળી ભગવાને આચરણ દ્વારા બતાવ્યું કે લબ્ધિ માટે સાધના ન કરાય પરંતુ સાધનાના પરિપાક રૂપે પ્રાપ્ત થતી સિદ્ધિ કે લબ્ધિનો પ્રયોગ પરમાર્થે જ કરાય તેમનું જીવન જ લબ્ધિ-પ્રયોગ દિશા-દર્શન કરાવનારું હતું. આ બધો પુરુષાર્થ મહાવીરની જીવમાત્ર પ્રત્યેની અનુકંપાભાવનાના દર્શન કરાવે છે. મહાવીર ધર્મના કણકણમાં માનવતાનું અમૃત છલકાતું જોવા મળશે. મહાવીરના આચરણને કારણે જ તે પ્રદેશના કેટલાય લોકોએ માંસ ભક્ષણ કે યજ્ઞયાગ જેવા હિંસક ક્રિયાકાંડોને છોડ્યા. ખરેખર ભારતવર્ષનો સાંસ્કૃતિક આદર્શ એક હોવાને કારણે જે જે ઉત્તમ હોય તેને તે તરત અને નિ:સંકોચ અપનાવી
– ૧૦ E
અમૃત ધારા E
