Amrutdhara

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir

Page 9

જૈન ધર્મ દ્વારા ભારતીય સંસ્કૃતિમાં એકાત્મ માનવદર્શન
સામાજિક આચારસંહિતાને અનુકૂળ જીવનશૈલી અપનાવવી એટલે સંસ્કાર. ધર્મ, નીતિ અને સંસ્કારનો સમન્વય એટલે સંસ્કૃતિ. દરેક દેશ કે પ્રજાને પોત પોતાની સંસ્કૃતિ હોય છે અને એ સંસ્કૃતિને ઘડવામાં ત્યાંની દરેક વ્યક્તિનો, ભૌગોલિક પરિસ્થિતિ, બહારનાં આક્રમણો વિદેશવ્યાપાર સંબંધોનો ઓછો-વત્તો હિસ્સો હોય છે. આ બધામાં ધર્મોનો સૌથી મહત્ત્વનો ફાળો હોય છે. ધર્મના સિધ્ધાંતો અને ધર્મગુરુઓના પ્રભાવ નીચે સંસ્કૃતિઓનો વિકાસ થયો અને તે સંસ્કૃતિ સાથે ધર્મનું નામ જોડાયું. જેમકે ભારતીય સંસ્કૃતિ, હિન્દુ અથવા આર્ય સંસ્કૃતિના નામે પ્રસિધ્ધ થઈ.
આપણા મૂર્ધન્ય સાહિત્યકાર કાકાસાહેબ કાલેલકરે લખ્યું –
જીવન એ પ્રકૃતિ છે, સંસ્કૃતિ તેનો ઓપ છે.
જીવન જે ધરતી હોય તો સંસ્કૃતિ તેનું વર્ગ છે.” લેખકે સ્વર્ગ સાથે સરખામણી કરીને સંસ્કૃતિનું ગૌરવ વધાર્યું છે.
અન્ય સંસ્કૃતિઓ સ્વર્ગના સુખ સુધીના માર્ગની વાત કરે છે, જ્યારે જૈનધર્મની શ્રમણ સંસ્કૃતિ માનવીને મોક્ષના સુખ સુધી આગળ લઈ જવાની વાત કરે છે. આમ જેનસંસ્કૃતિ મોક્ષપ્રધાન છે. જૈન દર્શનના સિદ્ધાંતો અને શ્રમણ ભગવંતોના પ્રભાવ નીચે વિકાસ પામેલી સંસ્કૃતિને આપણે શ્રમણ સંસ્કૃતિને નામે જાણીએ છીએ. આ સંસ્કૃતિના ચાર પાયા ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ છે. તાત્પર્ય એ કે અર્થ અને કામની પ્રાપ્તિ પણ ધર્મમય માર્ગે થાય તો જ સંસ્કૃતિ સુરક્ષિત રહે અને તે માનવીને મોક્ષમાર્ગે જવામાં સહાયક બને છે.
આર્યાવર્તને આંગણે જે સંસ્કૃતિ વિકસી છે તેનાં ઘડતરમાં અનેક પ્રજા અને ધર્મોએ યથામતિ પોતપોતાનો ફાળો આપ્યો છે. આ સંસ્કૃતિનું મહદ અંશે લોકમાતા નદીઓના કિનારે સંવર્ધન થયું છે. અને સંતો, ચિંતકો, ઋષિમુનિઓ અને શાસ્ત્રકાર પરમર્શિઓએ તેનું રક્ષણ અને સંવર્ધન કર્યું છે.
અમૃત ધારા