Amrutdhara

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir

Page 7

અહિંસા એક વ્યવહારિક અને સમાજ સાપેક્ષ ધર્મ છે. કારણ તે લોકોની, સમાજની પીડાના નિવારણાર્થે છે. અહિંસા સમભાવની સાધનાની બાહ્ય અભિવ્યક્તિ છે. સમભાવ અહિંસાનો સાર તત્ત્વ છે, અહિંસાની આધારભૂમિ છે. અહિંસાને આર્હત્ પ્રવચનનો સાર અને શુદ્ધ એવં શાશ્વત ધર્મરૂપે દર્શાવી
છે.
આયારો, ૫/૧૦૧માં કહ્યું છે,
‘જેને તું મારવા ઇચ્છે છે, તે તું જ છે.
જેના પર તું શાસન કરવા ઈચ્છે છે, તે તું જ છે.
જેને તું દાસ બનાવવા ઈચ્છે છે, તે તું જ છે.....વગેરે....
પોતાની હિંસા કોઈ ઈચ્છતું નથી. જો કોઈ આત્મા મારાથી ભિન્ન નથી તો હું કોને મારીશ? અસ્તિત્વની ભૂમિકા ૫૨ આ અભેદાનુભૂતિ છે, આ જ છે અહિંસા. આત્મા – આત્માની વચ્ચે અભેદાનુભૂતિ છે, તે અહિંસા છે. ભગવાન મહાવીરે ઉપદેશ દ્વારા સમજાવ્યું કે સમસ્ત વિશ્વમાં પ્રવર્તમાન દરેક આત્મામાં સમાન ચેતના છે. દરેક આત્મા સમાનરૂપે સુખ મેળવવા ઝંખે છે. માટે સૃષ્ટિના પ્રત્યેક પ્રાણીને નિજાત્મા-પોતાના આત્માની જેમ સમજવો-માનવો જોઈએ. જે કાર્યથી, વાણીથી, વર્તનથી પોતાને દુ:ખ, હાનિ કે ગ્લાની થાય છે તે કાર્ય કે વર્તન અન્ય તરફ પણ ન થાય. જ્યારે સ્વઆત્મા અને પરઆત્મા વચ્ચેનું અંતર નાશ પામશે ત્યારે અહિંસાની સાધના સફળ થશે, સાર્થક થશે. નહીંતર અહિંસા શબ્દ માત્ર દંભ-આડંબર, બાહ્ય મહોરું બની રહેશે. વ્યક્તિત્વની ભિન્નતા હોવા છતાં બંન્નેનાં એક ધર્મ સમાન છે, તે છે દુઃખની અપ્રિયતા, આ રહ્યું તેનું ઉદાહરણ.
૬
જૂના જમાનામાં પંચાયત સમાજની પ્રભાવી સંસ્થા હતી. પંચનો ફેસલો ન્યાયાધીશનું કામ કરતો. બે ભાઈઓ વચ્ચે મિલકતના મુદ્દે ઝઘડો થયો. મામલો ન્યાય માટે પંચ પાસે ગયો. મોટા ભાઈને આરોપી ઠેરવવામાં આવ્યો. પરંતુ મોટો ભાઈ પોતે આરોપ સ્વીકારવા તૈયાર ન હતો. પંચનો ન્યાય ધર્મન્યાય-સર્વમાન્ય ગણાય. તે સમયની પ્રણાલી મુજબ તવો ગરમ કરીને નિર્ણય કરવાનું નક્કી થયું. ગરમ તવો આરોપીના હાથ પર મૂકવામાં આવે. જો તેનો હાથ બળે નહિ તો તે આરોપથી મુક્ત અને હાથ બળે તો આરોપ સાચો.
અમૃત ધારા