Agam Sutra Satik 41B Pindniryukti MoolSutra 2b

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 27

२५८
पिण्डनियुक्तिः मूलसूत्रं एतावन्तस्त्रिकसंयोगेष्वपि भङ्गा आनेतव्याः. यावन्नक्कसयोगे एको भङ्गः, तथा चाह - 'जाव चरिमो'त्ति तावद्विकसंयोगादिको मिश्रपिण्डो ज्ञातव्यो यावश्चरमो नवकनिष्पन्न एकसवयो मिश्रपिण्डः, स च लेपमधिकृत्योपदयते, इहाक्षस्य धुरिभ्रक्षितायां रजोरूपः पृथिवीकायो लगति, नदीमुत्तरतोऽप्कायः, लोहामयावपनघर्षणे तेजकास्यः, यत्र तेजस्तत्र वायुरिति वायुकायोऽपि, वनस्पतिकायो घूरेव, द्वित्रिचतुरिन्द्रियाः सम्पातिमाः सम्भवन्ति, महिष्यादिचर्ममयनाडिकादश्च घृष्यमाणस्यावयरूपः यश्चेन्द्रियपिण्डः, इत्थंभूतेन चाक्षस्य खअनेन लेपः क्रियते इत्यसावुपयोगी, इतिशब्दो मिश्रपण्डिसमाप्तः, एतावानेव द्रव्यपिण्डो मिश्रः सम्भवतीति । सम्पत्यस्यैव मिश्रपिण्डस्य कानिचिदुदाहरणान्युपदर्शयतिमू. (६९) सोवीरा गोरसासव वेसण भेसज्ज नेह साग फले।
पोग्गल लोण गुलोयण नेगा पिंप्फा उसंजोगे॥ वृ. 'सौवीरं काञ्जिकं,तच्याप्कायतेजस्कायवनस्पतिकायादिपिण्डरूपं, तथाहि-तत्राप्फायस्तएडलघावनं तेजस्कायोऽवश्रावणं वनस्पतिकायस्तण्डुलावयवा यत्सम्पर्कतस्तण्डुलोदकं गडुलमुपजायते, लवणवयवाश्चकेचनतत्रलवणसम्मिश्रतण्डुलोदकादिभिःसहपतन्तिततस्तत्रपृथिवीकायोऽपिसम्भवतीति, एवमन्यत्रापि भावना खधिया, कर्त्तव्या, तथा 'गोरसं' तक्रादि, तच्चाप्कायत्रसकायसम्मिश्रभवति, तथा 'आसवः' मद्य,तच्याप्कायतेजस्कायवनस्पतिकायादिपिण्डरूपं, 'वेसन' जीरकलवणादि, तश्च वनस्पतिपृथिवीकायादिपिण्डरूपं, 'भेषज' यवागूप्रभृति, तचाप्कायतेजस्कायवनस्पतिकायपिण्डरूपं, 'स्नेहः' द्युतवशादि, तश्च तेजस्कायत्रसकायादिपिण्डरूपं, 'शा कः' वत्थुलभर्जिकादिरूपः, स च वनस्पतिकाय. पृथिवीकायसत्रकायादिपिण्डरूपः, 'फलम्' आमकलादि, तञ्चेह पकं ग्राह्यं ततस्तदपीत्थमेव भावनीयं, 'पोग्गलं' मासं,तदपीहपक्कंगृह्यते,ततस्तदपिशाकवद्भावनीय, लवणं प्रतीतं,तच्चाप्कायपृथिवीकायरूपं, 'गुड्डौदनौ,प्रतीतौ, तावपिफलद्भावनीयो,एवमन्येऽप्यनेकेयथासम्भवं संयोगेपिण्डाभावनीयाः, केवलंतं तं संयोगं परिभाव्ययो यन्न द्विकसंयोगादावन्तर्भवति स तत्र स्वयमेवीन्तावनीयः॥ मू. (७०) तिन्नि उपएससमया ठाणाट्टिइउ दविए तयाएसा।
__ चउपंचमपिंडाणं जत्थजया तत्परूवणया।॥ . वृ. इह क्षेत्रकालपिण्डौ नाम ठवणापिंड दव्व खेत्ते य काल भावे य' इति गाथानिर्देशक्रमापेक्षया चतुर्थपञ्चमपिण्डौ, क्षेत्रम-आकाशंकालः-समयविवर्तरूपः,तत्रत्रयःप्रदेशाःक्षेत्रप्रस्तावादाकाशप्रदेशाःतथा त्रय समयाः कालस्य निविभागा भागाः, तुशब्दो विशेषणार्थः स च परस्परमनगता इति विशेषयति. 'चलुष्पञ्चमपिण्डयो-'क्षेत्रकालपिण्डया:स्वरूपम, इयमनभावना-त्रयःपरस्परमनुगताआकाशप्रदशास्त्रस्यः परस्परमनुगताः समया यथाक्रम क्षेत्रपिण्ड कालपिण्ड इति वेदितव्याः विग्रहणं चोपलक्षण. तेन द्विचतुरादियाऽपि द्रव्याः , तदेव क्षेत्रकालपिण्डा निरूपचरिता प्रतिपाद्य सम्प्रति तावेवसापचारावभिधत'ठाणद्विइउदविएतयाएसा' 'दविएत्ति'द्रव्ये-पुदगलक्सन्धरुपेस्थानम्-अवगाहस्थितिः-कालतोऽवस्थानं स्थानं च स्थितिथस्थानस्थिती दाभ्यां स्थानस्थितितः अत्र पञ्चमी 'यपः कम्णधारे' इत्यनेन सूत्रेण ततोऽयमर्थः स्थानस्थितिंचाश्रित्य यस्तदाऽऽदेश:-क्षेत्रकालदेश:क्षेत्रकालप्राधान्यविवक्षयाक्षेत्रणकालेन च व्यप-देशस्तस्माश्चतुष्पञ्चमपिण्डयोः परूपणा कार्या, किमुक्तं भवति ? स्कन्धरूपे पुद्गलद्रव्येऽवगाहचिन्ता-माश्रित्य क्षेत्रप्राधान्यविवक्षया यदा क्षेत्रेण व्यपदेशो यथा एकप्रादेशिकोऽयं द्विप्रादेशिकोऽयं त्रिप्रादेशिक इत्यादि स इत्थं क्षेत्रतो व्ययदिश्यमानः क्षेत्रपिण्ड इत्युच्यते, क्षेत्रतो व्यपदिष्टः