Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 07 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 664

E
____ भगवती क्षयस्यैव सद्भावात् , क्षयोपशमश्च ज्ञानावरणीयस्य गिरिसरिदुपलघोलनान्यायेनापिकस्यचित्स्यात्, तत्सद्भावे चाश्रुत्वाऽपि श्ववणज्ञानफलतया धर्म लभते क्षयोपशमस्यैव धर्मलाभेऽन्तरङ्गकारणात, किन्तु 'जस्स णं नाणावरणिज्जाणं कम्माणं खोवसमे नो कडे भवइ, से णं असोच्चा णं केवलिस्स वा जाव तप्पक्खियउवा. सियाए वा केवलिपन्नत्तं धम्मं नो लभेज्जा सवणयाए ' यस्य खलु जीवस्य ज्ञानातथ ही जाकर केवलज्ञान उत्पन्न हो सकेगा-इसी लिये टीकाकारने यहां पर ज्ञानावरणीयकर्म के क्षयोपशम से मतिज्ञान को श्रुतज्ञान को, अवधिज्ञान को एवं मनः पर्यवज्ञान को आवरण करने वाले तत्तदावरणीय कर्मों का क्षयोपशम लिया गया है आदि आदि बात को सूचित करने के लिये "ज्ञानावरणीयानां कर्मणां" में बहुवचन के प्रयोग करने की सार्थकता प्रकट की है। जिस प्रकार से पर्वत से निकली नदी का पत्थर प्रवाह के आघातों से सालगराम जैसा गोल बन जाता है इसी तरह से ज्ञानावरणीय आदि कर्मों का क्षयोपशम भी किसी २ ही जीव के होता है इस क्षयोपशम के सद्भाव में केवलिप्रज्ञप्त धर्म को केवली आदि के समीप नहीं सुनने पर भी व्यक्ति श्रमणज्ञानफलरूप से प्राप्त कर लेता है। क्यों कि धर्म के लाभ में क्षयोपशम अन्तरङ्ग-कारण होता है। किन्तु (जस्स णं नाणावरणिज्जाणं कम्माणं खओवसमे कडे नो भवह से णं असोच्चा णं केवलिस्म वा जाव तप्पक्खिउवासियाए वा केवलिपन्नत्तं धम्मं नो लभेज्जा सवणयाए )जिस जीव के ज्ञनावरणीयको થાય છે. તેથી જ સૂત્રકારે અહીં જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમના ઉલ્લેખ દ્વારા મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને મનઃપર્યયજ્ઞાનને આવરણ કરનારા તે તે પ્રકારના આવરણીય કર્મોને ક્ષયે પશમ ગ્રહણ કરવાનું કહ્યું છે. અને को पात सूयित ४२वाने भाटे "ज्ञानावरणीयानां कर्मणां" ॥ ५४मां બહુવચનને પ્રયોગ કરવાની સાર્થકતા પ્રકટ કરી છે. જેવી રીતે પર્વતમાંથી નીકળેલી નદીના પ્રવાહમાં ઘસડાતે પથર, ઘસાઈ ઘસાઈને શાલીગ્રામ જે ગેળ થઈ જાય છે, એ જ પ્રમાણે જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મોને ક્ષપશમ પણ કઈ કઈ જીવને થતું હોય છે, અને તે ક્ષપશમના સભાવથી કેવલિપ્રાપ્ત ધર્મને કેવલી આદિની સમીપે શ્રવણ નહીં કરવા છતાં પણ વ્યક્તિ શ્રવણજ્ઞાનફલરૂપે પ્રાપ્ત કરી લે છે, કારણ કે ધર્મલાભમાં ક્ષયે પશમ જ અન્તરંગ કારણ गाय छ ५२न्तु (जस्स ण नाणावरणिज्जाणं कम्माणं खओवसमे कडे नो भवइ, सेणं असोच्चाण केवलिरस वा जाव तपक्खिये वासियाए वा केवलिपबत्तं धर्म
श्री.भगवती सूत्र : ७