________________
[ ૪૦ ]
ઐતિહાસિક પૂર્વજોની રીતે સંપત્તિશાળી હતું. એ પ્રતાપી પુરુષના પછી જે રાજાઓ થયા અને એમનામાં રાજવી તરીકે હોવું જોઈએ એ ખમીર ન દેખાયું તેથી જ પડતીનાં પગરણ મંડાયા. ચાલુકય વંશને છેલે રાજા ત્રિભુવનપાળ માત્ર નામને જ રાજ હતું. વહીવટી તંત્રની કુલ લગામ ધોળકાના વાઘેલાવંશી અધિકારી વિશળદેવના હાથમાં હતી. સન ૧૨૪૩. તેના વંશજોએ સન ૧ર૯૮ સુધી એ ટકાવી રાખી. એને અંતે બ્રાહ્મણ દીવાન માધવના હાથે દીહીના બાદશાહ અલાઉદ્દીને મોકલેલા સરદારો ઉલઘખાન અને નસરતખાનની ચઢાઈથી આવ્યો. વિલાસી રાજવી કરણઘેલો હારીને નાસી ગયા અને એની રૂપવતી દીકરી દેવળદેવી શત્રુના હાથમાં સપડાઈ, દીલ્હીના દરબારમાં પહોંચી એ ઈતિહાસકારોથી અજાણ્યું નથી. સન ૧૧૪૩ માં સિદ્ધરાજ જયસિંહનું મરણ થયું અને એની ગાદીએ રાજવી કુમારપાળ બેઠા. એમના રાજ્યકાળમાં ચાલુકયવંશ પૂર્ણ ઋદ્ધિ-સિદ્ધિએ પહોંચ્ચે અર્થાત સામ્રાજ્યને વિસ્તાર સવિશેષ થયા. તેમજ સર્વત્ર સુલેહ અને શાંતિ સુપ્રમાણમાં ચાલુ રહી. અલબત્ત, શરૂઆતમાં થોડા લડાઈના પ્રસંગે બનેલા છે છતાં એ વેળાએ મહારાજા કુમારપાળે અપ્રતિમ શૌર્ય દાખવી જયશ્રી પોતાના તરફ વાળી હતી. - કુમારપાળપ્રબંધ' પ્રમાણે ઉત્તરમાં તરૂક અથવા તુર્કના પ્રદેશ પર્યત, પૂર્વમાં પવિત્ર ગંગાના કાંઠા પર્વત, દક્ષિણમાં વિધ્યગિરિની હારમાળા સુધી અને પશ્ચિમ દિશામાં મહાનદી સિંધુ સુધી રાજ્યની હદ વિસ્તરેલી હતી.
એક નિષ્ણાત શોધક કહે છે કે –“મહારાજા કુમારપાળની એક મહાન રાજવી અને વિજેતા તરીકે જે કીર્તિ વિસ્તરેલી છે એ જોતાં જે ઐતિહાસિક સાધનો ઉપલબ્ધ થયાં છે તે અધૂરાં અને અપૂર્ણ છે. એ સંબંધમાં શેધખોળ ચાલુ રાખવી ઘટે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
