Book Title: Solahkaran Dharma Dipak
Author(s): Deepchand Varni
Publisher: Shailesh Dahyabhai Kapadia
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090455/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- -- --- zrI solahakAraNa dharma-dIpaka [ solahakAraNa vrata mahimA, savaiyA aura vratakathA sahita lekhaka:sva. dharmaratna paM. dIpacaMdajI varNI prakAzaka:zaileza DAhyAbhAI kApaDiyA digambara jaina pustakAlaya, kApaDiyA bhavana, gAMdhI cauk-suurt| pAMcavI bAra vIra saM0 2513 [prati 15.. " jaina vijaya" prinTiMga presa-sUratameM zaileza DAhyAbhAI kApar3iyAne mudrita kiyaa| manya-1-00 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA tortha prakRtikA baMdha karanevAle zrI solahakAraNa vratako 16 bhAvanAoM ke vizada varNanako yaha pustaka hamane vo saMvat 2402 (mAse 36 varSa pahale ) o pa. dopacaMdajo paravAra varNo narasiMhara "nivAso ke likhavAkara " digambara jaina " kI bheMTa meM prakaTa ko tho, vaha itano lokapriya huI ki usako dUsarI AvRtti vora saMvat -2442 meM nikAlanA par3I thii| vaha kucha ho mahinoMmeM khatama ho jAnese vora saMvat 2469 meM tisarI AvRtti prakaTa ko gaI tho vaha bho purI ho jAne se yaha coyo AvRtti vora saMvata 2478 meM pragaTa ko tho, vaha boka jAne para pAMcavI AvRtti pragaTa kI jAtI hai / isa pustaka meM "solahakAraNa dharma" ke sAtha solahakAraNa mahimA savaiyA va vratakathA bho zAmila ko gaI haiN| ataH solaha kAraNa vrata karanevAloMko va solahakAraNa dharmakA svarUpa jAnanevAloM ko yaha pustaka bahuta hI upayogI ho skegii| hamAre bhAI bahina solahakAraNa vratake proSadhopavAsa karate 'hai usake upalakSa meM prabhAvanAmeM yaha pustaka avazya bAMTanI cAhiye / svAdhyAya ke liye bhI yaha pustaka upayogo hogI, ataH solahakAraNa vratake dinoM meM to isakA paThanapAThana honA Avazyaka hai / para "solahakAraNa dharma-dopaka" nAmaka citra bho banAkara rakha diyA hai| jisameM dopaka rakhakara solaha dharmoke nAma batA diye hai / isa pustaka AzA hai isa pAMcavI AvRttikA bho zodha ho pracAra ho jAyagA | sUrata, bIra saMvata 2513 zAkha sudI 3 A. 1.56 nivedaka:--- 'sva. mUlacanda kisanadAsa kApaDiyA, zaileza DAhyAbhAI kApaDiyA Azaka - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R // OM naH siddhyH|| mAlahakAraNa dhamA darzanavizuddhivinayasampamatA zIlavatevanatIcAro'bhISaNajJAnopayogasambegI zaktitamyAgatapasI sAdhusamAdhiyAvRtyakaraNamahadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvaSyakApari - hANimArgaprabhAvanApravacanavatsalatvamini tIrthasatyasya // 24 // ( iti tatvArthasUtra 0 6) __ artha-darzanavizuddhi, vinayasampannatA, zIlavateSu anaticAra, abhISNa jJAnopayoga, samvega, zaktitaHtyAga, tapa, sAdhusamAdhi, vaiyAvRtyakaraNa, ahaMdabhakti, AcAryabhakti, upAdhyAyabhakti, pravacana bhakti, AvazyakAparihANi, mArgaprabhAvanA, pravacanavatsalatva ye solahakAraNa bhAvanAyeM haiM / inako dhAraNa karane tathA bAra bAra citavana karanese sarvotkRSTa aisI tIrthaGkara prakRtikA Anava tathA banca hotA hai| ___ bhAvArtha-Asrava do prakArakA hotA hai-bhAvAlaya aura dravyAnaka / AtmAke caitanya guNake rAgadveSa rUpa vibhAga pariNamanako bhAvAstava kahate haiM / aura una AtmAke vibhAva svabhAvakA nimitta pAkara jo pudgala vargaNAeM karmarUpase prANa hotI haiM use dravyAsrava kahate haiN| so me donoM Arava bhI 13 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] solahakAraNa dharma / do prakArake hote haiM - (1) zubha ( 2 ) azubha / zubhAsravako puSya, azubha strako pApa kahate haiM / tAtparya - jIvake rAgadveSAdi rUpa dravyakarmoke paramANuoMkA AtmAkI ora AnA so akhaba kahalAtA hai / ina dravyakarmo ke vAti adhAti rUpase do bheda haiN| jJAnAvaraNa ( jJAnako na pragaTa hone denevAlA) darzanAvaraNa ( dekhanekI zaktiko pokanevAlA), aMtarAya (AtmopakArI kAraNoM meM vighna karanevAlA) aura mohanI ( svasvarUpase bhinna pravRtti karanevAlA) ye cAroM pAtikarma kahe jAte haiN| kyoMki ye AtmAke svarUpakA ghAta karane vAle haiM, nAroM ko hI hai kyoMki ye jIvake guNoMko ghAtate arthAt AcchAdita karate haiN| isa kAraNa jIva acetasA ho jAtA hai / aura Ayu ( kisI bhI gatimeM kisI niyata kAlataka sthira rakhanevAlA), nAma ( aneka prakArake AkAra, prakAra, rUpa, gati Adiko prApta karAnevAlA ), gotra ( Uca nIcakI kalpanA karAnevAlA aura vedanI ( sukhadukharUpa sAmagrI milAnevAlA ) ye cAroM karma aghAti kahe jAte haiN| kyoMki ye bAhya kAraNa svarUpa hI haiN| kyoMki ye ghAti karmoMke abhAva hote huye AtmAkA kucha bhI bigAr3a nahIM kara sakate haiN| ye puNyarUpa | zubha ) aura pAparUpa (azubha) donoM prakArake hote haiM / arthAt inakI kitanI prakRtiyAM puNyarUpa haiM aura kitanI pAparUpa haiN| ina puNya prakRtiyoMmeM sabase uttama nAmakarmakI tIrthaGkara prakRti hai / arthAt trailokyameM tIrthaMGkarake samAna kisIkA bhI puNya tIvra nahIM hotA hai / deva devendra, nara narendra, laga khagendra, pazu pazvendra Adi saba hI vIrthaMkara bhagavAnake sevaka hote haiM / aura jisa bhavameM * Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / tIrthakara prakRtikA udaya hotA hai, usI bhavameM yaha jIva sampUrNa ghAti adhAti kokA nAza kara siddhapada (nirvANa } ko prApta hotA hai| isaliye yaha tIrthaGkara prakRti sarvathA upAdeya ( prApta karane yogya ) hai| so jaba koI jIva uparyukta solaha bhAvanAeM, kisI kevalI tathA zruta kevaloke nikaTa prApta hokara bhAtA hai aura nirantara inakA vicAra karake tanmayI ho jAtA hai taba usakA tIrthaGkara prakRtikA Asrava tathA baMdha hotA hai / isaliye yahAM unhIM parama puNyakI kAraNa solaha bhAvanAoMkA svarUpa vizeSa rupase varNana kiyA jAtA hai ! sabase prathama aura mukhya bhAvanA darzana vizuddhi hai / kyoMki darzana / samyakadarzana yA samyakta) kI zuddhatA binA zeSa bhAvanAeM kAryakArI nahIM ho sakatI haiM / nahA hai| dazana jJAnacAritrAtsAdhimAnamupAznute / darzanaM karNadhAra tanmokSamArge pracakSyate / . 31 / ' vidyAvanasya saMbhRtisthitidhuddhiphalodayAH / na mantyasati samyaktve jIjAbhAve taroriva // 32 // ratnakaraNDa zrAvakAcAra a0 1) arthAt-jAna aura cAritrakI apekSA samyagdarzana hI mukhyatayA upAsanA kI jAtI hai| kyoMki vaha mokSamArgameM levaTiyAke samAna' kahA jAtA hai / jaise bIjake vinA vRkSakI sthiti, vRddhi aura phala Adiko saMbhAvanA hI nahIM hotI hai usI prakAra samyaktvake vinA jJAna aura cAritrakI sthiti buddhi aura phaladAtRtvako saMbhAvanA hI nahIM hotI hai / isaliye sabase prathama darzanavizuddhi bhAvanAko hI kahate haiM / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahkAraNa dharma / () dshnvishuddhi| AtmA ( jIva ) kA baha guNa, jo anantAnabandhI krodha, anantAnubandhI mAna, anantAnubandhI mAyA, anantAnubandhI loga aura mithyAtva, samyagmithyAtva, samyaktvaprakRti mithyAtva ina sAta karmakI prakRtiyoMke upazama va kSayopazama va kSaya honese pragaTa hotA hai use samyaktva yA samyagdarzana guNa kahate haiN| yaha samyagdarzana ke prakArakA hotA hai... yi aura vyavahAra ! nizcaya samyagdarzana satyArtha svarUpa arthAt pudgalAdi paradravyoMsa bhinna nija zuddha svarUpakA zraddhAna honeko kahate haiN| aisA hI kavivara paNDita daulatarAmajIne chahaDhAlAmeM kahA hai pAdravyanate bhitra Apame hAca samyaktva bhalA hai| vyavahAra sampagdarzana nizcaya samyagdarzanake kAraNa jIvAdi prayojanabhUta tatvoMke sathA ina ( tatvoM / ke prarUpaNa karanevAle sacce deva, sacce guru aura sacce zAkha / dharma) ke zraddhAnako kahate haiN| yahAM para kAraNameM kAryakA AropaNa karake ( upacArase) yaha kathana kiyA jAtA hai| ___vyavahAra samyagdarzanakA svarUpa bhagavAna umAsvAmIne tatvArthasUtra adhyAya 1 meM isI prakAra kahA hai tatvArtha zraddhAnam samyagdarzanam // 2 // arthajova, ajIva, Azrada, bandha, saMvara, nirjarA aura. mokSa ina sAtoM tatvoke zraddhAnako samyagdarzana kahate haiM / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! 5 | solahakAraNa dharmaM / aura paMDita meghAvIjIne nimna prakAra kahA hai Aptaparo na devAsti dharmAttadbhASitAca hi / niSAda gurustI ttocnm|| 259 // dharma saMgraha zrAvakAcAra ma0 4 ) samiti artha- Apta. ( sarvajJa, vItarAgI aura hitopadezIpaneko dhAraNa karanevAle deva ) aura AmahIkA kahA huA dharma ( jinadharma tathA niyanya guru ( saba prakArake bAhyAbhyantara parigrahase rahita bItarAga mArga para calanevAle ) ke sivAya anya rAgo dveSI deva, hiMsAmaI vijaya kaSAyAMko puSTa karanevAle dharma ora bheSI yA saparigrahI guruoMko kalyANakArI nahIM mAnanA | avadhi satyArtha deva guru aura dharmakA pakA zrajJAna honA so samyagdarzana hai / 1 * isI prakAra bhinna bhinna AcAryoMne samyagdarzanakA svarUpa kArya, kAraNa va nizcaya vyavahArako mukhyatA tathA gauNatAse bhinna prakAra kA hai / parantu tAtparya sabakA eka hI hai / arthAt svasvarUpa zraddhAna hone ( bheda vijJAnako prApta hone ) ke liye jovAdi tatvoMkA yathArtha zraddhAna honA parama Avazyaka hai / aura una ( jIvAdi tatvAMke kAna karAneke liye unake kathana karanevAle Apta ( deva ), agama ( dharma) aura gurukA zraddhAna honA Avazyaka hai| isaliye kAraNa meM kAryakA AropaNa karake yaha kahA gayA hai / kyoMki deva guru, zrarbhake chAnase zrIvAdi tatvoMkA zraddhAna hotA hai / aura jIbAdi tatvoMke zraddhA nase nija svarUpakA zraddhAna hotA hai / nija svarUpakA zraddhA honA hI samyagdarzana hone rUpa kArya hai / aura zeSa donoM lakSaNa uttarottara kAraNa svarUpa tathA kAraNake kAraNa svarUpa * Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / hai isaliye vyavahAra samyagdarzana kahA hai| jIvAdi tatvoMkA vivecana dravyasaMgraha, gomaTasAra, sarvArthasiddhi Adi granthoM meM vizeSa rUpase kiyA gayA hai, parantu saMkSipta rUpase yahAM bhI kucha kahate haiM tattva-padArthake yathArtha svarUpako kahate haiM / so padArthako usake yathArtha svarUpa sahita dRr3ha zraddhAna karanA, yahI tatvArtha zraddhAna hai / tatvako padArtha dravya vastu ityAdi aneka nAmoMse pukArate haiN| tattva-mukhyatayA do prakAra ke haiM-jIva aura yajIva / jIva-use kahate haiM jo darzanajJAna saMyukta caitanya padArtha ho / yaha jIva lokapramANa asaMkhyAtapradezI avinAzI amU ki akhaMDa anantAnanta hai / unameM jo jIva sampUrNa karmoko nAzakara mokSapadako prApta hue haiM ve siddha jIva kahalAte haiM / ve saMsAra paribhramaNase rahita svasvarUpameM lIna hue lokazikhara ke anta tanuvAtadalaya meM nitya zuddha paramAtma svarUpase tiSThe. haiM / aura jo jIva karma sahita haiM, ve saMsArameM deva, naraka, pazu aura manuSya Adi caturgatiyoMmeM nAnArUpa gharate huthe, svasvarUpako bhUle hue paribhramaNa karate haiN| ye saMsArI jIva kahAte hai vahI saMsArI jIva karmokA nAzakara siddha (paramAtmA) pada prApta karate va kara sakate haiM / ____ ajIva-- use kahate haiM jo casanyatA rahita arthAt jar3a ho / usake cha: bheda haiM ajIva,Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa / ajIva do prakAra ke hote haiM-mUrtIka aura amUrtIka / mUrtIka ( rUpI ) jo sparza, rasa, gandha aura varNa sahita ho / ise pudgala dravya bhI kahate haiM / yaha aNa aura skaMdha rUpase 1-dekho vizva tattva cArTa naM0 1 / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahkAraNa dharma | [ 7 do prakArakA hotA hai / * aNu - pudgalakA vaha choTese choTA bhAga hai, ki jisakA dusarA bhAga na ho sake 1 skaMdha - do Adi saMkhyAta, asaMkhyAta tathA anaMta aNubA~ke eka baMdhAnarUpa piNDako kahate haiM / pudgala dravya bhI lokameM anantAnanta haiM / amUrtIka - jo sparza, rasa, gandha aura varNa rahita ho / ye cAra prakAra ke hote haiM- dharma, adharma kAla aura AkAza / dharma dravya - jo padArtha jIva aura pudgalako calanemeM udAsIna rUpase sahakArI kAraNa mAtra ho, preraka na ho, jaise machalIko paanii| vaha samasta lokAkAzame vyApta akhaMDa saMdeza eka hI tavya hai| 1 adha dravya - jo padArtha jIva pudgalako sthira rahane udAsona rUpaye sahakArI kAraNa mAtra ho preraka na ho / jaise pathikako vRkSakI zItala chAyA / yaha dravya bhI varmadravya ke samAna samasta lokAkAzameM vyApta akhaMDa asaMkhyAtapradezI eka hI dravya hai / kAla dravya - vaha padArtha hai ( koI koI zvetAmbarAdi bAcArya kAlako dravya upacArase mAnate haiM) jo padArthoMkI basthA badalane meM udAsIna rUpase nimitta kAraNa ho / yadda asaMsthAta kAlANu rUpa dravya ratnoMkI rAzike samAna pRthaka pRthaka samasta lokAkAzameM bhara rahA hai| so yaha nizcaya aura vyavahAra do prakArakA hotA hai / nizcaya kAla - kevala vartamAnarUpa hai| isake asaMkhyAta pradeza paraspara eka dusarese bhinna haiM jo kabhI nahIM milate haiM, isase isako akAya bhI kahate haiM / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = 1 solahakAraNa dharma | vyavahAra kAla - ghar3I ghaMTA divasa AdikI kalpanA rUpa hai jo nizrama kAlakI samayarUpa paryAyase utpanna hotA hai | eka pudgalakA paramANu jaba maMdagatise eka kAlANu anya kAlANu para jAtA hai aura usake jAne meM jo samaya lagatA hai use eka samaya kahate haiM / jaise pudgala paramANu kAlakA aNu ( kAlANa ) aura AkAzakA pradeza sabase choTA hotA hai, usI prakAra samaya bhI sabase choTA kAlakA vibhAga hai| aise ananta samayoMkI 1 AvalI ghaDI ghaTA divasa pakSa mAsa varSa yuga yugAMtara Adiko kalpanA kI jAtI haiM / AkAza dravya - vaha padArtha hai jo jIva, pudagala, dharma, adharma aura kAla Adi dravyoko avagAhanA ( sthAna ) de / yaha bhI do prakAra haiM- lokAkAza aura alokAkAza / lokAkAza-jahAM ukta jIvAdi pAMca dravya pAe jAveM / alokAkAza-jahAM para kevala AkAza mAtra hI ho / isI ananta alokAkAzake madhya meM asaMkhyAtpradezI lokAkAza hai / yaha bhI akhaNDa eka dravya hai / Asrava - jIvake rAgadveSAdi caitanya vibhAga bhAvo dvArA yogoMkI pravRttike hone se pudgala ( dravya karma paramANuokA jIvakI ora AnA / yaha zubha aura azubha do prakA hotA hai / zubha arthAt puNya aura azubha arthAt pApa / bandha - yoga aura kaSAyoMke nimittasa jIva aura pRgala karma paramANuoMkA eka kSetrAvagAha rUpa sambandha honA so Asrava bhedake yaha zubhAzubha do bhedarUpa hote haiM / - saMvara- Ate huye karma paramANuoMko yogoMkA nirodha: Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / karake Anese rokanA / yaha bhI Asrava tathA baMghakI taraha do prakArakA hai| nirjarA--pUrva kAlake baMdha hue kama paramAguaukA sambandha kramanamase tapazcaraNAdine dvArA AtmAse chur3AnA / mokSa-baMdhe hue sampUrNa devya karma, bhAva karma aura no karmIkA jIvase sarvathA sadAke line sambandha chUTa gAnA / isa prakAra saMkSepase tattvoMkA svarUpa kahakara aba deva, dharma aura gurukA svarUpa kahate haiMsatyArtha devakA svarUpa Apna nAcchinnadoSaNa mayajJa nAgAnA / bhavitavyaM niyAge nA pathA hyAsatA bhavet / / 5 / / bhanigAyAjanmAntakamayasmayAH / na rApamA yasyAptaH ma prakItyate / / 6 / (ralakaraNDa zrAvakAcAra a0 1) artha -niyamase jo dhotarAgI arthAt kSudhA, vRSA, vuDhApA, roga, janma, maraNa, bhaMpa, garva, rAga, dvApa moha cintA, rati, arati, sveda, kheda nidrA, aura Azcarya, ityAdi doSoMse rahita, sarvajJa arthAt aloka sahita tInoM loko samasta padArthoMko unakI trikAlavI paryAoM sahita eka hI samayameM jAnanevAlA aura hitopadezI arthAt vastu svarUpakA yathArtha kathana karanevAlA hI Apta ( deva ) hotA hai / anyathA devapanA nahIM ho sakatA hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / / satyArtha gurukA svarUpa-- viSayAzAyazAtI to nirArambho'parigrahaH / zAnadhyAnataporaktastapasvI sa prazasyate // 10 // ( ratnakaraNDa zrAvakAcAra a0 1) artha-jo pAMcoM indriyoM ke viSayoMkI AzAke vazase rahita ho, Arambha rahita ho, daza prakAra bAhya (kSetra, vAstu, hiraNya, suvarNa, dhana, dhAnya, dAsI. dAsa, kuSya aura bhaaNdd| aura caudaha prakAra antaraGga ( mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, glAni, strIveda, puruSaveda, napusakaveda ) parigrahoMse rahita ho / jJAna (samyagjJAna), dhyAna (dharma yA zulAmyAna ) tapa ( anazana, Unodara-avamodarya, prataparisaMkhyAna, rasa parityAga. vivikta zayyAsana aura kAyakleza arthAt pariSaha tathA upasarga sahana karanA ye 6 prakAra bAhya tapa aura prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga, aura dhyAna ye cha: abhyantara tapa, isa prakAra tapazaraNameM ) lavalIna ho vaha tapasvI arthAt guru prazaMsA karane yogya hai| satyArtha zAstra (dharma) kA svarUpaAsopajJamanullaGghayama dRSTavirodhakam / tatvopadezakRtsAce zAstra kApa ghaTTanam / / 9 / (ratnakaraNDa prAvakAcAra a0 1) artha-jo AptakA kahA huA ho, vAdI prativAdiyoM dvArA khaMDana na kiyA jA sake, pratyakSa va anumAnAdi pramANose virodha rahita ho, pUrvApara doSa rahita ho, vastusvarUpakA upadeza karanevAlA ho, saba jIvoMkA hitakAraka ho aura mithyAmArgako khaMDana karanevAlA ho, so hI satyArtha zAsa (dharma) hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahaphAraNa dharma / upara kahe anusAra satvoM tathA deva, dharma, gurukA zraddhAna karate hue samyagdarzanako bar3hAnevAle aSTa aGgoMko bhI dhAraNA karanA cAhiye / kyoMki kahA hai darzanam nAGgahinaM syAdala chetu bhazavalim / mAtrAhInastu kim maMtro viSamacchI nirasyati / 60 / / (dharmasaMgrahazrAvakAcAra a0 4) artha-aGgahIna samyagdarzana saMsArasaMtatiko chedanako samartha nahIM hai, jisa prakAra mAtrAhIna maMtra viSavedanAko dUra nahIM kara sakatA hai / isaliye nimna likhita aSTa aGgoMko bhI dhAraNa karanA Avazyaka hai 1) niHzadUta- arthAt jinAgamameM zaMkA na karanA, parantu isakA yaha artha nahIM hai ki samajhane meM na Ave to pUchanA bhI nahIM, prazna bhI nahIM karanA, kevala samajhe vA na samajha parantu hAM hAM mahArAja, jI mahArAja kahate jAnA ityAdi / kintu abhiprAya yaha hai ki manameM yaha har3a zraddhAna rakhanA ki jinendra bhagavAnane tattvakA jo svarUpa kahA hai, vaha to yathArtha hI hai / parantu merI buddhimaMdatAke kAraNa samajhameM nahIM AyA isaliye samajhane ke abhiprAyase (jijJAsu bhAvase) savitaMkoM dvArA prazna karake samajhAne meM niHzAzita aGga khaMDita nahIM kintu maMDita hotA hai / kAraNa hAMjI hAMjI dvArA mAnI huI bAtameM kabhI bhUla honA, bhrama par3anA thAna bhraSTa ho jAnA bhI saMbhava hai / parantu vAdavivAdapUrvaka samajhe hue viSayameM phira zaMkA hI nahIM rahatI hai| kyoMki vaha samajhakara grahaNa karatA hai / parantu jo loga samajhate to kucha nahIM hai; kevala kutakoM dvArA samaya naSTa karanA cAhate haiM unake liye cAhe jo niyama Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / banA liyA jAya / isaliye samyagdRSTi puruSa sadava jinAgama meM zraddhA rakhakara : karI hai / (2) ni:kAkSita-arthAt saMsArake viSayabhogIko vinAzoka aura duHkhoMse bhare hue jAnakara una meM lavalIna nahIM honA / arthAt bhogAkAMkSA rUpa nidAnAdi na karanA / 3. nibicikitsA-sAdharmIjanoM va ratnatrayake dhArI sAdhujanoM ke malina zarIrako dekhakara ghRNA na karake unake guNAmeM anurAga karanA / tathA glAni rahita ho vaiyAvRttAdi karanA / (4) anuhaSTi -deva adeva, dharma adharma, suguru kuguru, ityAdikA vicAra karake unameM bheda karanA, aura deva, dharma, guru, tatvAdikA yathArtha zraddhAna karake zeSako mana, bacana, kAya va kRta kArita anumodanApUrvaka tyAga karanA / (5) upahana-jina kAraNoMse sasya dharmapara jhUThe Asepa hote hoM va dharmakA hAsya yA niMdA hoto ho, una kAraNoMko roke, dabAve, tathA pragaTapane apane guNoM kI prazaMsA aura dUsaroMke chate va anachata gaNoM kI niMdA nahIM karanA / (6) sthitikaraNa samyagdarzana va sabhyAcAritrase Digate huve jIvAko upadezAdi dvArA athavA anya kisI prakArase sthira karanA / (3 vAtsalya----sAdharmI bhAiyoke prati tathA jIva mAtrAse bhI gAya aura usake bachaDeke samAna niSkapaTa prema rakhanA, aura svazakti anusAra unakI sevA suzruSA, sahAyatA va bhakti Adi krnaa| () prabhAvanA-sarvatra sarvopari sacce ( jaina dharmakA .abhAvaM pragaTa karanA / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa ghama / aba 25 maladoSoMkoM kahate haiM - mi ca madASTaH ca SaDevA''yatanAni ca / zaMkAdayo'STasambhaktve doSAH myu: paMcavizatiH / / 29|| ( dharmasaMgraha zrAvakAcAra a0 4) artha tIna : deva, loka aura guru / mur3hatA, aSTa ( zAna, kula, jAti, bala, sampatti. tapazcaraNa rUpa aizvarya ) mada, chaha (kudeva. ku.gum, 'kunAI aura juDeja segaka, tuma rovaH aura. kudharma rovaka anAyatana aura ATha | zaMkA, kAMkSA, glAni, mUDhadRSTi, anupagRhana, asthitIkaraNa avAtsalya aura aprabhAvanA / doSa, isa prakAra saba milakara paJcIsa maladoSa huve, inakA tyAga karanA cAhiye / inakA kucha sakSipta varNana nIce kiyA jAtA hai deva mdutaa| bhaya, AzA, sneha yA lobhAdike vaza ho karake rAgI doSI devoMko tathA jinadevako bhI pUjanA va unakI mAnatA mAnanA so devamUr3hatA hai| kAraNa, kisI bhI prakArako laukika siddhikI icchA karake jo devapUjAdi karanA so deva mUr3hatA hai / kyoMki kAryakI saphalatA asaphalatA jo hogI vaha apane hI kiye huve pUrva puNya aura pApaka ke anusAra yathAyogya hogii| isameM koI deva devo kucha bhI kara nahIM sakate haiM / kyoMki puNya karma to maMda kaSAyoMse kiye huve sapazcaraNa dayA dAna vrata zIla saMyama dhyAna jJAnAdise hotA hai| so inameM ne pravRtti kara devoMkI mAnatA mAnanA bhUla hai, mUr3hatA hai, ajJAna hai| yadi kaho ki taba to jinadevakI bhI upAsanA nahIM karanA ThaharA so ThIka hai| laukika abhiprAyoMkI siddhike Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] solahakAraNa dharmaM / arthaM jinadevakI bhI pUjA sevA karanA vyartha hai / jinadevakI pUjA ko isa abhiyAna karanA cAhiye ki yaha nIpa ( maiM ) jo karmavaza saMsAra meM janmamaraNakA duHkha pA rahA hai, viSayakaSAyoM kI tRSNAmeM ghora duHkha pA rahA hai usase kisI prakAra chuutte| so he jinadeva ! Apane ina viSaya kaSAyoMko kSINakara karmopara vijaya pAI hai aura janmamaraNase rahita huve ho, isaliye hamako apanA avinAza mokSapada devI ( ApakA pada hameM bho mile vicAranekA avasara hai ki jo deva svayam kAma, krodha, lobha, moha, mAyA, mAna, kheda, ciMtA, bhaya, vismaya, glAni Adike vaza meM huve duHkhita ho rahe haiM, ve dUsaroMkA duHkha kaise dUra kara sakate haiM ! duHkha to dUsaroMkA usIke kAraNa dUra ho sakatA hai jisane prathama apanA saba prakArakA duHkha dUra karake saccI svAdhInatA ( mokSapada ) prApta kI ho| aura yaha bAta jinadeva ho meM pAI jAtI hai / isaliye nirIcchA hokara jinadevako pUjA, stavana, guNa, kIrtana karanA caahiye| yahAM itanA aura dhyAna rakhanA cAhiye ki kAladoSase kitane hI logoMne jainake nAmase aneka prakArake saMsArI devoM jaise yakSa, dikapAlAdi devoMkI pUjA bhI calA dI hai aura ve usakI puSTimeM bhole logoMko anekoM yuktizunya prabhANoM dvArA bahukA lete haiM / tathA kitane covIsa tIrthaMkaroMko parama digambara vItarAga mudrAko bigADakara, unakI pratimAoM ko mukuTa kuMDala hIrAdi AbhUSaNase tathA Ago Adise alaMkRta karake bho unheM vItarAgadevako mUrti batAte haiM / so parIkSA karake ho sacce 18 doSa rahita devakA ArAdhana karanA cAhiye aura inake sivAya : anya rAgI, dveSo Adi . kudevoMkI pUjAdi karanA devamUr3hatA hai / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharmaM / gurupUr3hatA Arambha aura parigrahake dhAro, lokameM apanI pratiSThA pAneke icchuka, yaMtra maMtra taMtroMke dvArA yuvaka yuvatiyoMko phaMsAkara dravya kamAnevAle, tathA yogakI oTa meM bhoga bhoganevAle, maThAdhIza, akhAr3evAle mahanta nAnA prakArake kalpita bhevadhArI guruoM ( sAdhuoM) kI sevA karanA so pAkhaNDa ( guru mUr3hatA hai / kAraNa jo apanA ghara strI putra Adi tyAgakara bhI tyAgI nahIM haiM, jo vanameM rahakara bhI gRhasthose adhika Arambha parigraha rakhate haiM, bAta bAta meM zrApa deneke liye durvAsA RSiko hoDa karate haiM, logoM ko Thagane ke liye putra putrAdi deneke ThekedAra banate haiM, kisIkI hAra, kisIko jIta karAte hai, jo strI putra ke mara jAneke kAraNa viyogI hokara sAdhu hue hai| yA strI na milane ke kAraNa yA kisI rUpavAna strI ho ke liye sAdhu hue, yA ghana luTa jAne se yA dhana kamAneke liye ho sAdhu hue haiM, yA jo parizrama karake vyApAra, majadUrI Adike dvArA dravya na kamAkara kAyara hue, apane jIvananirvAhakA yahI sAdhana banA bhasmI lagAkara, bhagave kapaDe pahanakara jaTA baDhAkara yA mUDAkara bheSadhArI bakula dhyAnI sAghu ho jAte haiM / so bhalA jaba ye vicAre svayam apane AtmAke Thaga, apanAhI kalyANa karanemeM asamartha, akSarajJAna zUnya, apane maTha yA padakI rakSArtha paNDi toMko naukara rakhakara unake dvArA pUjApATha karAte aura Apa kevala muMha calAkara AzIrvAda denevAle loga dUsaroMkA kyA bhalA kara sakate haiM ? sivAya isake liye apane pUjakoM aura ziSyome daNDanIti dhAraNakara Teksa ( kara ) vasUla karate aura khUba maje uDAte haiN| apane pAMva pujavAnA hI inakA upadeza hai| isaliye parama digaMbara mudrAdhArI bAhya abhyantara parigrahase r [ 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 solahakAraNa dharma / virakta sacce kalyANa karanevAle digambara jaina mAtra hI hote haiM / unake sivAya zeSa upara kahe anusAra jo ArambhI va parigrahI gurumoMko mAnanA mo gurumRr3hatA hai, tyAjya hai / loka (dharma) mahatA / " vinA samajhe arthAt hitAhita, guNa avaguNa AdikA vicAra vinA kiye, jo dekhA dekhI dharma samajhakara kisI kAryame pravRtti karanA so lokatA hai| jaise nadImeM nahAne se, pahAr3a para se girane se saMDe mustande bhikhamaMgoM ko khilAnese, tIrthoMmeM jAkara jImanavAra karanese, maraneke bAda zrAddhAdi piNDadAna karanese, dUsaroke putra putryAdikA vivAha karA denese bAlU reta va pattharoMkA Dhera karane; satI honA, ityAdi saba loka muhatA hai| kahA hai koTi janma tapa tarSe jJAna bina karma zareM je / jJAnIka kSaNa meM trigupti, par3ana dareM te / ( chaha DhAlA ) artha - ajJAnI karor3a janmoM meM tapa karake jitane karmokI nirjarA karatA hai jJAnI utane kyA unase bhI anantaguNe kamakI nirjarA mana, vacana aura kAyakI kriyAko rokakara kSaNabhara meM kara dete haiM / isaliye samyagjJAna aura zraddhAsahita hI kriyA phaladAyaka hotI hai, dharma kahAtI hai / zeSa kriyAsaM kucha lAbha nahIM, vyarthakA kAyakleza parizrama aura dravya va samayakA vyaya karanA hai | isa prakAra ye tIna mUDhatA aura upara kahe ATha prakAra ke mada ( ahaMkAra), chaH anAyatana aura niHzaMkita Adi guNoMse Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma | jina lo ulTai mATha doSa ityAdi pacIsa mala doSa haiM unako sarvathA prakArase TAlakara nirmala samyagdarzanako dhAraNa karanA cAhiye / [ nirmala samyagdarzanake pragaTa honese prazama, saMvega, anukampA, ora AstikyatA tathA maitrI pramoda kAruNya aura mAdhyastha ityAdi cAra cAra bhAva bhI prakaTa hote haiM / / prazama - arthAt kaSAyoMkI maMdatA honese viSayoM meM arucikA honA / samvega - saMsAra ke duHkhoMse bhayabhIta rahanA tathA dharmAnurAja sahita yathAzakti saMyama dhAraNa karanA / anukampA - prANI mAtra para dayAbhAvakA honA / Astikya- dharma aura dharma ke phalameM zraddhA ( dRr3ha vizvAsa ) kA honA arthAt kabhI bhI kaThinase kaThina avasara Anepara ( roga, zoka, bhaya, vizmaya, kheda, daridratA ityAdi upasthita honepara ) bhI manameM isa prakArako zaMkA na honA, ki dharma karanese ho dharmAtmAoM ko kaSTa Ate haiM, aura pApI Ananda manAte haiM, yA yaha paMcamakAla hai, isameM dharma nahIM phalatA, pApa ho phalatA hai ityAdi / yadyapi yaha dekhanemeM jAtA hai, ki vartamAna meM bahuta se sadAcArI puruSoMko kaSTa aura pApiyoMko sukha bhogane meM AtA hai. parantu isase yaha na samajhanA cAhiye ki dharmakA phala duHkha aura pApakA phala sukha hai, kintu yahI dRr3ha vizvAsa rakhanA cAhiye ki sadaiva dharmase sukha aura pApa se duHkha hI milatA hai / kitanI ho bahineM mAtAyeM kevala isaliye hI pavitra digambara 2 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] solahakAra dharma | jaina dharma kI zraddhAse zithila hojAtI haiM ki " di0 AcAyoMne to zrI paryAya mokSa nahIM batAyA hai", so unako jAnanA cAhiye ki yadi strI paryAyase mokSa hotA to digambarAcArya kyoM nA kahate ? kyA unake kahanese yA unake dvArA upadezita dharmako dhAraNa karane hI se mokSa jAnese ruka sakate haiM ? kadApi nhiiN| phira digambarAcAyako thiyoMse koI dveSa to thA hI nahIM jo aisA kahakara strI jAtiko nirbala batAkara unakA citta dukhAte / jo mahAtmA sUkSma jIvoMkI bhI rakSAkA upadeza kare aura moTe paMceMdrI prANIkA citta dukhAve, kyA yaha dharmatrAloke kabhI sambhava ho sakatA hai ? athavA kyA anya kahane se ho mokSa ho jAtA hai ? 1 kyA mokSa koI aisI vastu hai jo kevala AzIrvAda dene mAtra se ( anugraha hI milte| hamArI mAtA bahinoM aura putriyoMko dharmakA svarUpa samajhakara dharma meM r3ha ho jAnA cAhiye, vikalpako tyAga denA caahiye| isa prakAra dRDha zraddhAna karake unheM sacce deva varma gurukI bhakti karanA aura apanA pavitra jovana zIla saMyama vratAdi sahita bitAkara saMlekhanA - maraNa karanA cAhiye, isase bIliMga cheda hokara avazya ho anukramase mokSa prApta ho sakegA, ityAdi / aisA na karake kyoM tyoM saMsArI sukhoMke lobhake vaza hokara jo sacce digambara jaina dharmako chor3akara anya prakAra vinA vicAre dekhAdekhI karake pravartatA hai so ho loka ( dharma ) mur3atA hai| yaha jo vartamAna meM ulTA phala dRSTigata hotA hai, usakA kAraNa una dharmAtmA va pApAtmA jIvoMke pUrvopArjita pApa mA puNya ( dharma ) kA phala hai na ki vartamAnakA, isalie logoMko ( prANiyoMko) unake zubha azubha bhAvoM va karmoMkA zubhAzubha Page #21 -------------------------------------------------------------------------- Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 20 / solahakAraNa dharma / rakhana. ityAdi), kSamA ( anya prANiyoMke dvArA apane upara kiye hue upAsargoko sahana karanA arthAt kinhIM prANiyoMpara krodha na karanA) paropakAritA, dharya, puruSArtha ityAdi / aba yahAM prazna yaha hotA hai ki samyagdarzanako pradhAnapada kyoM diyA jAtA hai ? to uttara yaha hai ki svaparakalyANAbhilASI (mumukSa ) prANI kalyANa ( mokSa) ke satya mArgakI ( sampagdarzana samyagjJAna aura samyaka cAritrakI ) khoja va parIkSA karake usapara apanA dRr3ha vizvAsa jamA letA hai| aura phira yadi vaha prANI kisI kAraNavaza usa mArgase dhyuta hokara viparyaya mArga para bhI calatA hai ( cAritrabhraSTa ho jAtA hai|) baura apanA zraddhAna jaisAkA vaisA hI sthira rakhatA hai, to saMbhava hai ki kamo vaha phira samyaka mArga grahaNa kara sakegA, mayoMki yaha pArita hote hue bhI apane vizvAsase bhraSTa vahI huA hai / isalie use kalyANa mAsi bhraSTa nahIM kara sakate hai| __ jaise svAmI samaMtabhadrAcArya, svAmI mAghanaMdI munyAdi cAritranaSTa hokara bhI darzanabhraSTa na honeke kAraNa punaH mokSamArgameM sthita ho gaye the, parantu jo puruSa cAritrapara kadAcit dRr3ha ho / bhale prakAra pAlatA ho ) parantu darzana ( zraddhA ) se cyUta ho gayA hai, to usakA vaha jJAna aura cAritra sabhyagjJAna aura samya cAritra nahIM kahA jA sakatA hai| yaha / jJAna va cAritra mithyAjJAna va mithyA cAritra hI jAnanA cAhiye aura vaha avazya chUTa jAyagA, vaha bhramameM par3akara bhraSTa ho jAyagA aura pradhAna na hone ke kAraNa phira mokSamArgameM nahIM laga sakegA, arthAt vaha anaMta saMsArameM bhaTakatA phiregA: Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonAhakAraNa dharma / kundakundasvAmIne kahA bhI haidasaNabhaTTA bhaTTA dasaNamaTTasya patthi NivANaM / sijmati cariyabhaTTA daMsaNabhaTTA pA mijjhati // 3 / / -darzana pAhuDa / artha-samyagdarzana bhraSTa jIva' hI bhraSTa kahA jAtA hai| samyagdarzanase bhraSTa jIvako nirvANapada nahIM prApta hotA hai / cAritra rahitako to kabhI bhI ho sakatA haiM, para darzana bhraSTa to kabhI bhI siddhi nahIM prApta kara sakatA hai| isa prakAra saMkSiptase darzanavizudhdhi bhAvanAkA svarUpa kahA / aba zeSa bhAvanAoMkA svarUpa kahate haiN| yadyapi yaha darzanavizudhdhi bhAvanA itanI vistRta hai ki isake aMtargata aura saba bhAvanAyeM A jAtI haiM, tathApi bhinna bhiSA karake samajhAte haiM / parantu yaha smaraNa rahe ki isa sAdhanAke binA anya bhAvanAeM kucha bhI kAryakArI nahIM haiN| ve saba isIke sAtha sAtha phalavatI hotI haiM / isaliye ise na bhulAkara hI unheM citavana karanA cAhie / so hI kahA haidarzana zuddha na hovata jabalaga, tabalaga jIva mitthyAti khaave| kAla ananta phire bhavameM, aru duHkhanakI kAhiM pAra na paave| doSa pacIsa rahita vasuguNayuta, samyagdarzana zuddha kahAve / jJAna kahe tara sohi bar3o jo mithyAta tamI jina mAraga ghyaave|| iti darzanavizubdhi bhaavnaa| bhAvanA ] Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] sotahakAraNa marma / (2) vinayasampannatA / vinaya-arthAt namratApUrvaka niSkapaTa bhAvase AdarasatkAra karanA / vinaya pAMca prakArakI hotI hai-darzana, jJAna cAritra, tapa aura upacAra vinaya / darzanavinaya-samyagdarzana nirdoSa dhAraNa karanA tathA samyagaradRSTI jIvoMkA yathAsaMbhava AdarasatkAra karanA / jJAnavinaya-samyagjJAnako dhAraNa karanA tathA samyagjJAnI puruSoMkA tathA samyagjJAnakA vinaya ( yathAsaMbhava AdarasatkAra) karanA aura una granyoMkA jinameM samyagjJAnakA kathana kiyA gayA hai. yathAyogya pUjanAdi karanA, parantu kevala granthoMkI pUjana va unheM acchera veSTanoMmeM lapeTa kara rakha denA tathA namaskAra ityAdiko hI jJAnavinaya na samajha lenA cAhie / yathArtha meM jJAnavinaya vahI hai, jo samyagjJAnako dhAraNa karanA, par3hanA, par3hAnA upadeza sunakara saralatA va namratApUrvaka dhAraNa karanA, upadeza denA, samyagjJAnakA pracAra karanA, granthoMkA prakAza va pracAra karanA ityAdi / __cAritravinaya-samyakcAritra yathAzakti rucipUrvaka kalyANa kArI jAnakara dhAraNa karanA, tathA samyakacAritrake dhArI puruSoMma pUjyabhAva rakhanA, unakI vinaya subhUSA satkArAdi karanA / tapavinaya-pathAzakti indriyoMko vaza karake manako vaza karanA aura samyak tapadhArI sAdhu tapasviyoMmeM pUjya bhAva rakhanA, unakI vinaya suzrUSA vayAvRtta satkArAdi karanA / upacAravinaya--apanese guNAdhikya purUSoM meM bhaktibhAva Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa marma / [23 sanA, unake Age Age nahIM calanA, nahIM bolanA, jamako Adara sahita uccAsana denA, namratApUrvaka miSTa vacana bolanA, unakaH AjJA mAnanA ityAdi / prANiyoMmeM yaha guNa honA paramAvazyaka hai / vinayo puruSakA koI bhI zatru saMsArameM nahIM rahatA hai, vinayo sabakA protibhAjana hotA hai, vinayIko guru Adi zikSakama Na premase vidyA pahAte haiM, vinayoko kaSTa Aneko zaMkA nahIM rahatI, loga unakI sadaiva sahAyatA karane meM tatpara rahate haiM. parantu abhimAnIke to niSkAraNa prAyaH sabhI zatru bana jAte haiM / isaliye vinayaguNa sadaiva dhAraNa: karanA cAhie / ___ jaisA ki kahA haideva tathA gururAya tathA, tapa saMyama zIla vratAdika dhArI / pApake hAraka kAmakaM sAraka, zalyanivAraka kama nivArI / / . dharmakai dhIra hareM bhavapIra, kaSAyako caura saMsArake tArA / jJAna kahe guNa sohi lahe, ju vinaya gaha manapacakAya samhArI / / iti vinayasampannatva bhAvanA || 2 // (3) zAlavrateSu aticAra zolateSu anaticAra--ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha athavA aparigrahapramANa, ye pAMca dhata aura inako nirdoSa pAlanArtha krodhAdi kaSAyoMke rokaneko zIlavata kahate haiM, aura zIlavatoMke. pAlana karanemeM manacakAyako nidoSa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / pravRtti so zolabateSu anaticAra bhAvanA kahIM jAtI hai| athavA hiMsA, mula, corI, abrahma aura parigrahase ekadeza virakta honepara pAMca aNuvrata +digvrata, dezavrata aura anarthadaMDa tyAyavrata ye tIna guNavata+aura sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhogapariNAma vrata aura atithisaMvibhAga vrata ye cAra zikSAkta aise 5 vrata aura 7 zIla saba milakara 12 vrata hue, so inako 60 / 1245) aticAra rahita pAlanA, so mI zIlavateSu anaticAra bhAvanA kahAtI hai / ___ yathArthameM zIla AtmAke svabhAvakoM kahate haiM isalie mAtmAke svabhAvase bhinna jo parabhAva tina sabako rokakara svabhAvarUpa pravRttikA honA yahI zIla hai| parantu vyavahArameM maithuna ( kAmasevana ) Adi kriyAose virakta honeko bhI zIla kahate haiN| yaha vyavahAra zIla do prakArakA hotA hai- eka gRhaspakA, dusarA sAdhukA / gRhasthakA zIla svadAra-santoSarUpa hotA hai| aura sAghukA mana vacana kAyase khImAtrake saMsargakA tyAgarUpa hotA hai / zolako brahmacarya bhI kahate haiM / brahmacarya hI aihika aura pAralaukika donoM prakArake sukhoMkA pradhAna sAdhana hai / hamAre dezameM prAcIna kAlase yahIM paddhati calI A rahI hai, ki bAlaka bAlikAyeM jisane kAlataka vidyA adhyayana kareM, vahAMtaka ve akhaNDa brahmacaryakA pAlana kreN| isa brahmacarya vratake cihnarUpa yajJopavIta (jise brahmasUtra bhI kahate haiM, ) dvijAtike putroMko ATha varSakI avasthA honepara pahinA diyA jAtA hai| aura brahmacarya ke nirdoSa pAlanArtha, isake virodhI kAmottejaka kAraNoMko, jaise manamaMjana bagAnA, bAloMkA samhAranA, itra phulela AdikA bepa - - - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solAhakAraba barma / karanA, suMdara supara vavAbhUSaNa pahinanA, vilAsI naranAriyoMkI saMgatimeM rahanA, kAmakathAoMkA kahanA sunanA, puSTa svAdiSTa hojA jA, ispAdi te diyA jAtA hai| unheM vidyAdhyayana kAlaparyata guruke ghara hI rahanA par3atA hai jise gurukulako prayA kahate haiN| __ yaha prathA yadyapi kAlake pherase anyarUpameM badala gaI hai, to bhI kisI aMzameM abhI kAzI nAlaMdA Adi sthAnoMmeM barAbara pracalita hai| jahAMtaka isa prathAkA pracAra yathArtha rItise rahA vahAMtaka hI isa deza meM akalaMka nikalaMka jaise dhurandhara vidvAn hote rahe, aura dharmakA DaMkA bajAte rahe haiM, parantu jabase vidyArthiyoMne isa prathAko chor3A aura unake mAtApitAne ajJAnavazartI hokara unakA pANigrahaNa alpa bayameM karAnA Arambha kara diyA, tabhIse unake vidyopArjana mArgameM bar3A bhArI ror3A (patthara) aTaka gayA-Ar3A A gyaa| Ajakalake vidyArthI mor3osI mahinatase ghabarA jAte haiN| unheM phUla ( tAjA ) aura kAminiyA AIla, barpha, dUdha, bAdAma, mizrI, arka, gulAbakevar3A, khazakI TaTTo aura paMkhekA kivAya, mojA, gulU bandha, sveTara, chAtA aura jUtA ityAdi sAmAna to Avazyaka ho gayA hai| isake vinA to ve par3ha hI nahIM sakate haiN| jaba prAcIna kAlake brahmacArI vidyArthI dhUpa ThaMDa Adiko kucha parvAha na kara siMha zAvaka (baccA ) ke samAna vicarate the, jisa kAryako hAthameM lete use pUrA karake hI chor3ate the| isakA kAraNa unakA brahmacarya hI thaa| Aja jo AvazyakatAyeM hone lagI haiM, yaha saba nirbalatAkA kAraNa hai| unake alpa vasameM voryakA kSaya honA hI kAraNa hai| isase yaha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sosahakAraNa karma / tAtparya nikalatA hai ki jJAnopArjanake liye bahAvayyaM bratako . bahuta bar3I AvazyakatA hai / aura jJAnase saba prakArakA sukha hotA hai jo Ageko bhAvanAmeM kheNge| dUsarI bAta yaha hai ki sadAse yaha niyama calA A rahA hai ki " bora bhogyA vasugharA" arthAt " jisako lAThI usako bhaiMsa" tAtparya jo balavAna hotA hai, vahI pRthyo para rAjya karatA hai| nirbala sadA dabAye jAte haiN| eka hI siMha apane balase samasta jaMgalake jAnavaroM para rAjya karatA aura nirbhaya rahatA hai / usakA kAraNa eka brahmacarya hI hai| vaha apane jIvana meM ekavAra ho kAmasevana karatA hai aura eka ho vArama apane hI samAna ( baliSTa) putra utpanna kara detA ___ jabaki brahmacarya ke naSTa honese hamAre bahutase bhAI apane jIvana meM santAnakA muMha dekhaneko tarasate tarasate mara jAte haiM, aura yadi santAna bho prApta karaleM to adhika samayataka use sAtha na rakha sakeM (santAnakA viyoga alpa ho vayameM ho jAya)yadi santAna jIvita bhI rahI to niraMtara vaidyoMko hAjirI denA par3e ityAdi / jabaki santAnako niraMtara roga aura auSadhisevanase hI phursata ( avakAza ) nahIM milatI to ve saMsArakA kyA sukhAnubhava kara sakate haiM ? ve to sadaiva viSayake svAdakI icchAse tarasate tarasate yamarAjake pAhune bana Ate haiM / na ve apanA bhalA kara sakate na dUsaroMkA hI, kevala Ayuke dina ginane rahate haiM, unheM apanA hI jIvana bhArarUpa ho jAtA hai / itane para bhI bahutase ajJAnI madonmatta hApIke samAna apanI patnI va patike sivAya anya kI puruSoMke sAtha apane vIryako naSTa karate haiM / so unheM zArIrika hAni to| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa pase / [27. hotI hai, parantu aura bhI anekAneka ApattiyoMkA sAmhanA karanA par3atA hai| lokanindA, paJcadaNDa, rAjyadaNDa bhoganA par3atA hai| Atazaka, bhagandara, pramehAdi rogAMse zarIra jarita ho jAtA hai| aMga bhaMga karAnA par3atA hai aura kabhI kabhI to kitane hI logoMko isa mahA aparAdhake kAraNa jIvanase bhI hAtha gho DAlanA par3atA hai| kAmI puruSa kI, mAtA, bahina, bedara bhAI, veTA Adi bhI dhyAna nahIM rakhate haiM / jyoM jyoM zarIra jarjara, nirbala aura teja hona, ghAtukSINa hotA jAtA hai kAmecchA tyoM tyoM utanI hI adhika bar3hatI jAtI hai| unheM kabhI bhI tRpti nahIM hotii| kadAcit ve svayam kAmasevana na bhI kara sake, to dUsaroMko sevana karAkara prasanna hote haiM / kAmI puruSa sadA ArtarUpa rahate haiN| unakI dRSTi sadA viSale sAMpoMke samAna nija parako dukhadAI hotI hai| kAmo puruSa yadi svakIma santoSa na karake vezyA tathA paralI sevana karatA hai to usakI kI bhI prAyaH apane patiko kumAgameM ArUr3ha dekhakara kAmake vazIbhUta ho anya puruSako apanA zolarUpI bhUSaNa lUTA detI hai| hAya ! yaha kAma kaisA. bhayaMkara pizAca hai ki isakA prasyA huA prANI phira nahIM nikala sakatA / jitane anartha, anyAya aura duHkha haiM ve saba kAmake vaza hokara hI kiye jAte haiM / isa kAmarUpI pizAcase bacaneka liye hameM una mahApuruSokA jIvanacaritra sA smaraNa rakhanA cAhiye ki jinhoMne ise jar3amUlase ukhAr3a kara pheMka diyA gayA hai| jaise bhISmapitAmaha ( jinheM guru gaMgeya bhI kahate haiM) ne yAjIva strImAtra kA tyAgakara akhaMDa brahmacarya pAlanakara isa bhUmikI zobhA bar3hAI ta ha / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] solahakAraNa / thii| bhagavAna neminAtha svAmI rAjulaso bhandramukhI mRganayanI sIkA tyAga karake giranAra para dhyAnastha hue the| bhagavAna mahAvArane bAlyAvasthAmeM ho ise jItakara saMsArako kalyANamAge dikhAyA thA / svAmI pArzvanAthane mo ise bAlyAvasthAma hI nirbala karake mokSamArga grahaNa kiyA thaa| nArIbhUSaNa brAjhI aura sundarI kumAriyone tathA anantamatI, seThakI kanyAnaM kumArI avasthA ho vrata liyA thaa| isake sivAya aura bhI mahAvalI jitane naranArI pRthvI para hue haiM yaha saba brahmacaryakA hI pratApa thaa| brahmacaryake binA jaise jJAnaprApti nahIM hotI, aihika sukha bhI vaMse ho nahIM mila sakatA, aura usI prakAra vrata, saMyama, niyama. dharma dAna, pUjA, svAdhyAya, jyAna ityAdi kucha bhI nahIM ho sakatA hai| kyoMki brahmacarya vinA nirbalatA hotI hai, nirbalatAse anussAhatA bar3hatI hai, aruci hotI jAtI hai, asthiratA banI rahatI hai, kAyaratA, ghere rahatI hai / isaliye citta kamI ekAna nahIM hotA hai| bhagavAna umAsvAmIne kahA haiusamasaMhananasyakAgraciMsAnirogho dhyAnam antarmuhartAt / (satvArthasUtra 30 9 sU0 27) artha--utsama arthAt vanavRSabhanArAca saMhananavAle puruSoMka bhI ekAgracitAko rokanerUpa dhyAna antarmuhUrta / 48 minaTa taka ) hI sthira rahatA hai / __so malA jaba aise mahAbalI hI apane dhyAnako 48 minaTa taka sthira rakha sakate haiM, to ve brahmacarya bhraSTa nibala puruSa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sosahakAraNa dharma / kisa prakAra dhyAna sthira rakha sakate haiM, aura jaba dhyAna saMyama tapa hI nahIM kara sakate to inake vinA mokSa kahA~ ? kyA ina nirbaloMkI yaha sAmarthya ho sakatI hai ki ye Aye hue upasarga va parISahoMko sahana kara sakeM? nahIM, kabhI nhiiN| de brahmacarya pAlanevAle ghora aura pAMDava hI the, jo duSTa kauravoMke sambandhI bhAiyoM dvArA lohanirmita agnimayI AbhUSaNa pahirAye jAnepara bhI dhyAnase nahIM Dige / ke bAla saphArI pAza ho, yo ATha dina taka barAbara kamaThake jIva dvArA hote hue varSI AdikA ghora upasa gaM sahate rahe / ve brahmacarya kI mahimA jAnanevAle sukumAla jI hI the, ki jinake zarIrako tIna dina taka syAlinIne apane baccoM sahita bhakSaNa kiyA para ve dhyAnase na ddige| ve mahArAja bAhubali the jo ekAsana khar3e huve tapa karate rahe ki jinake zarIrapara veleM car3ha gaI, sAMpa lipaTa gaye, cikATayoMne ghara banA liye to bhI sumeruvat nizcala khar3e rahe / ve bhagavAna RSabhanAtha hI the, jo prathama hI chaH mAsake upavAsa dhAraNakara dhyAname lIna ho gaye aura cha: mahine taka bhAjanAMtarAya hote rahanepara bhI vratameM ArUta bane rahe. jabaki sAthameM dIkSA lenevAle anya 4000 rAjAoMne jhughAone tRSAse pIr3ita hokara tapa bhaga kara diyA. aura 363 pAkhaMDa mata calA diye, ityAdi anekoM dRSTAMta purANa granyoM aura itihAsa meM bhare par3e haiM jo baha carya kI mahimA gA raheM haiM, isaliye brahmacarya vratako ubhaya loka hitakArI jAnakara pAlana karanA cAhiye / bhaMDa vacana bolanA, rasakathA karanA, sITane / kharAba gAliyAM ) bakanA, khoTe gIta gAnA, kI puruSoMke rUpakA avalokana karanA, unase ekAntameM vArtAlApa karanA, siyoMse Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] solahakAraNa dharma | vaiyAvRta karAnA, bhUta yA bhAvI viSayabhogoMkA vicAra karanA, dUsaroMkA vivAhasambandha milAnA, svapati va patnImeM bhI atyAzakta rahanA, kAmAGgIko chor3akara anya aMgoM dvArA kAmaceSTA karanA, rAkeza kRSi ta padArthoMse nirmita naranAriyoM va unake aMgoMkI kalpanAkara unake sAtha yA puruSa puruSa yA khI khIke sAtha kAmakrIr3A karanA athavA apane hI hastAdi aMgoM dvArA vIryapAta karanA so sarva ho vyabhicArasevana karanA hai, brahmacarya vratako dUSita karanA hai, tathA apane Apako apane anuyAyiyoM sahita cAra duHkhasAgaranarka meM DhakelanA hai| isaliye nirdoSa brahmacayaM pAlanA cAhiye / [brahmavayaM vinA samasta japa, saMyama, dhyAna DhoMga mAtra hai, vinA aMkakI biMdiyoMvat vyartha hai / nirdoSa brahmacaryako pAlanese ho samasta vrata nirdoSa pacate haiM so hI kahA hai zIla sadA sukhakAraka hai, aticAra vijita nirmala kIje / dAnava deva kareM tisa seva kareM na vivAda pizAcatIje // zIla bar3o jagameM hathayAra, suzIlakI upamA kaunakI doje / "jJAna' kahe nahiM zIlasamo vrata, tArte sadA dRr3hazIla gharIje // 3 // iti zIlavrateSvanaticAra bhAvanA / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / (4) abhIkSNa jJAnopayoga abhokSNa jJAnopayoga arthAt nirantara tattvoMkA abhyAsa karanA / jAnanekA nAma jJAna hai, aura jAnanemeM citako lagAnA so upayoga hai, isaliye nirantara jo jAnane yogya padArthoM ko jAnate rahanA so abhokSNa jJAnopayoga hai / ELL 31 jJAnameM upayoga rakhanese dinoMdina abhyAsa aura anubhava bar3hatA jAtA hai / anubhavI puruSa kabhI dhokhA nahIM khAtA hai, usase bhUla honA saMbhava nahIM hai, aura bhUla na honese duHkha nahIM hotA hai| jJAnI vastusvarUpake vicArameM magna rahate haiM isaliye jJAnoko duHkha nahIM hotA / asala bAta yaha hai ki jJAnameM sadA upayoga rahane se mana anyatra nahIM DolatA hai, viSayoMkI ora nahIM jAne pAtA hai, taba viSayoMko cAharUpa vAha bhI utpanna nahIM hone pAtI hai / yatratatra upayoga na jAne se aura to kyA apane zarIrameM hotI huI bedanA taka bhI nahIM mAlUma hotI hai, isa prakAra jJAnI sadA sukhI rahatA hai| jyoM jyoM jJAna bar3hatA hai tyoM tyoM AtmAkI zakti praphullita hoto jAtI hai, AtmAmeM eka apUrva hI AnandakA vikAza hone lagatA hai, saMsArake kSaNika viSayasvAdarUpa sukha tuccha bhAsane lagate haiM, krodhAdi kaSAyeM dhIre dhIre chor3akara bhAgane laga jAtI haiM, sahanazIlatA, ghayaMvAdi guNa bar3hate jAte haiM, ghabarAhaTa nahIM rahatI hai / yathArtha meM jJAnIke sukhakA anumAna jJAnI ho kara sakatA hai| ajJAnI vicArA kyA jAne ? Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraca varSa / 32 ] dazA to aisI hai jaiye--- bhaisake Age bInA bAje, maiMsa rahI ropAMya | bailahiM donoM SaTarasa bhojana so kyA svAda lakhAya // kisI kavine ThIka kahA hai pUche kaiMsA brahma haiM, katI mizrI miSTa / svAde so jAne sahI, upamA mile na ISTa || yathArthameM jaise prasUtAkI pIr3AkA anubhava vaMdhyA nahIM kara sakatI hai, usI prakAra ajJAnI sacce jJAnAnaMdakA anubhava nahIM kara sakate haiM / aura vyavahArameM bhI jJAnI puruSa hI sukhI dekhe jAte haiM, kyoMki ajJAnI tamAma dina kaThina parizrama karane para bhI udarabhara bhojana prApta nahIM kara sakatA, jaba ki jJAnI puruSa thoDe parizramase manavAMchita dravya aura bhoga sAmagriyAM prApta kara lete haiN| dekho, rAjakIya bar3e bar3e nyAyAdhIzoM Adike padoM para vidvAna puruSa hI zobhA pA rahe haiN| seThoM sAhUkAroMke yahAM unakI sampUrNa saMpattike adhikArI eka prakAra se vidvAna ( unake munIma gumAste hI ho rahe haiN| jahAM tahAM jitane bar3e bar3e padAdhikArI mileMge ve saba vidvAna hI hoMge / cAhe vaha (jJAnI ) andhA ho, lulA laMgar3A ho, kAnA ho, gUgA ho, kurUpa ho, honAMga va adhika aMgavAlA ho, parantu usake pAsa jo gupta ratna ( jJAna ) hai usIke kAraNa usakA saMsAra meM Adara hotA hai / aura ghana to dAyAdAra baMTA sakate haiM. rAjA lUTA sakate haiM, cora curA sakate haiM, agni bhasma kara sakatI hai, parantu vaha eka jJAna ghana hI aisA hai, jo ina saba bhAiyoMse nirbhaya hai Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / 1 vaha isa bhava nAza honA to dUra rahA, parantu parabhava taka sAtha jAtA hai / eka vicitratA isameM yaha hai ki yaha denese bar3hatA hai aura na denese ghaTane kI saMbhAvanA rahatI hai / rAjAkA mAna usake jItejI usIke rAjyakSetra meM hotA hai, parantu - jJAnIkA sammAna sarvatra aura sadA hotA rahatA haiM / bhAja na to caubIsoM ( RSabhanAthase lekara mahAvIrasvAmI taka ) tIrthaMkara vidyamAna haiM, na bAhubali bharata Adi kevalI, na kundakundAcAryaM, na samaMtabhadrAcArya na akalaMkAcArya, na jinasenA 'vArya na amRtacaMdra kavi, na dyAnatarAya kavi, na daulatarAma kavi, na banArasIdAsajI, na bhaiyA bhagavatIdAsa, na vRndAvana, na bhAgacaMda, na ToDaramalajI, na paMDita AzAvarajI, na sadAsukhadAsanI, na jayacandajI ityAdi / parantu ahA ! Aja bhI unakI vANI aura unake kRtyoMke kAraNa ve amara ho raheM haiM / unake jJAna hI kI yaha mahimA hai ki hama loga unako vANI, unake anubhava aura unake hitopadezoM se AnaMda - lAbha kara rahe haiM / hama Aja bhI unake isa vasundharApara vidyamAna na hote huve parokSa rItise unakA satkAra karate haiM, pUjA karate haiM. unake smArakarUpa tadAkAra pratibimba (mUrti) banAkara rakhate haiM, usa mUrtike sanmukha unakA guNa stavana karate haiM / kyA koI bhI jainA kisI mUrtikI pUjA karatA hai ? kyA jainI mUrtipUjaka hai ? nahIM kabhI nahI / ve kisI acetana mUrtikI pUjA kabhI nahIM karate haiM, 3 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : solahakAraNa dharma / kintu mUrtiko una paramAtmA tIrthakara devoMkA smAraka samajhakara hI usa mUrtike sammukha hokara unake guNakIrtana, stavana, pUjana karate haiN| jainI mUrtiko paramAtmA nahIM mAnate haiM, kintu use kevala mAtra smAraka hI samajhate haiM. arthAt unakI yaha vairAgyamaI zAMtamUti una :mahAtmAoMke caritroMkA smaraNa karAnevAlI zAMti aura vairAgya utpanna karAne ke liye pradhAna nimitta kAraNa hai| cAhe vaha patthara dhAtu, kASThAdikI banAyI jAya aura cAhe citrapaTameM banAyI jAya, parantu usa murti va paTama jisakI kalpanA hai usakA smaraNa mUrti va pada dekhate hI avazya ho jAtA hai| smaraNa hote hI anukaraNa karane kI icchA hotI hai, aura anukaraNa karanese tatsadRza ho sakate haiN| iso abhiprAyase mUrtikI sthApanA kI gaI hai| tAtparya-jJAnakA aisA hI mAhAtmya hai ki jJAniyoMko smaraNa rakhaneke liye unakI mUrti taka banAkara pUjI jAtI hai / aura to kyA, jisa sthAnameM ve jJAnI kabhI ekavAra bhI padhAre hoveM, vaha sthAna bhI pUjane lagatA hai| ahA ! jJAna kasA uttama padArtha haiM, ki jisake smaraNa mAtrase AnaMda mA jAtA hai / isaliye yadi laukika yA pAralaukika athavA donoM prakArake sukhoMkI icchA hai, to nirantara samyagjJAnakA abhyAsa karanA cAhiye / kahA bhI haizAna sadA jinarAjako bhASita, Alasa chor3a par3e ju pddh'aa| do dazadoSa aneka hi bheda, sujhAna matiM zruta paMcama pAve // cau anuyoga niraMtara bhApata, jJAna abhIkSaNa zuddha kahAve / vAna kahe nita jJAna abhyAsate, lokAloka pratyakSa dikhAve // iti abhIkSaNa-jJAnopayoga bhAvanA // 4 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 35 solahakAraNa dharma | (5) saMvega bhAvanA | saMvega -- arthAt saMsArake viSayoMse bhayabhIta honA aura dharma, dharmAtmA tathA dharma ke phalameM anurAga karanA so hI saMvega - bhAvanA hai / saMsArake viSayabhoga saba indriyoMke AdhIna haiM, aura indriyAM zarIrake Azrita haiM / zarora roga jasa aura mRtyukara sahita hai, ataeva indriya viSayabhoga bhI vinAzavAna haiN| vinAzika vastumeM prIti karanese viyogake samaya avazya hI duHkha hotA hai / yadi yaha mAna liyA jAya ki jabataka zarIrakA sAtha hai, Tea ho isameM prIti karanA cAhie, to uttara 'yaha hai ki isakA yaha bhI bharosA nahIM ki amuka samaya taka sthira rahegA, na jAne zvAsa jo bAhara nikalatA hai, vaha phira pIche AtA hai yA nhiiN| phira isa zarIrakA sAtha pAkara acche acche sugaMdhita padArtha bhI durgaMdhita ho jAte haiM, isako samhAlate samhAlate bho yaha dinodina kSINa hotA calA jAtA hai, sacce AtmopakArIko suavasara para ghokhA de jAtA hai, vrata saMyama tapAdika parivaha sahana karanemeM kAyaratA dhAraNa karAtA hai / jo loga niraMtara zarIrakA hI dAsatva karate rahate haiM unakA bhI zarIra rogoM se paripUrNa hotA huA dekhA jAtA hai / hAya ! jisa zarIrakI itanI sevA kI jAtI hai, vaha Ayuke anta hote hI yahIM par3A raha jAtA hai, aura palabhara ke liye padabhara bhI sAtha nahIM jAtA / hAya ! yaha kaisA kRtajJa hai ? so jaba zarIrakI hI yaha dazA hai, taba zarIra se saMbaMdha rakhanevAle putra, kalatra, mitra AdikI kathAkA to kahanA hI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] solahakAreNa karma / kyA hai ? ve to nire svArthI hI haiM / jabataka unase miSTa bhASaNa karate rahoge, unake dvArA hote anartho meM anyAyoMpara dRSTipAta na karoge, unakI icchA pukAra kara deveMne yahAMtaka ve bhI tumhArI stuti kareMge, tumheM pitA, dAdA, bhAI, mitra svAmI, beTA Adi aneka nAte lagAkara saMbodhana karate raheMge, tumhAre duHkha darda meM yahAMtaka prIti dikhAeMge ki yadi tumhAre liye unakA zarIra bhI laga jAya to lagAne ko taiyAra hai, parantu yaha saba dikhAvA mAtra hai, avasara mAnepara saba dUra bhAga jAMyeMge aura eka dUsarekA muMha dekhane lageMge, koI bhI sAtha denevAlA dRSTigocara na hogA / jaise miThAsa dekhakara makkhiyAM bhana bhana karake ghera letI haiM. usI prakAra ye loga bhI paca indriya manuSyAkArakI bar3I bar3I makkhiyAM haiN| ye artha ( dravya aura kAma ( viSaya ) ke nolupI jahAMtaka svArtha dekhate haiM, lipaTe rahate haiM, parantu jyoM hI dravyarUpI rakta mAMsa sukhA, tyoM hI murdoMke samAna chor3a dete haiM / isaliye aise svArthIjanoMse prema kara unake lie apane AtmAkA bigAr3a karanA ucita nahIM hai / isa prakAra saMsAra deha bhogoMke svarUpakA vicAra kara unase sadA bhayabhIta rahanA, unameM magna na honA, yathAzakti unase dUra rahakara dharmakA sevana karanA, yahI savega bhAvanA hai| dharma' vastuke svabhAvako kahate haiM / uttamakSamAdi daza prakAru bhI dharma kahA hai / ratnatrayavo bhI dharma kahate haiM aura ahiMsA pAlana karanA bhI dharma hai / yadyapi yahAM cAra prakAra dharma kahA hai parantu yathArtha meM ina cAroMmeM kucha bhI aMtara nahIM bhinatA 1 dekho dazalakSaNadharma pustaka / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 37. - nahIM hai, saba eka hI haiM / isaliye inakA sevana karanA dharma aura varmAtmAoM meM prIti rakhanA / dharma meM prIti usIkI ho sakatI hai jo viSayoM va kaSAyoM meM bhAsakta na ho / viSayI puruSa dharmAtmA saMvegI vairAgI puruSoMkI haMsI ur3Ate haiM, unako varmasevana karanemeM vighna karate hai, upasarga karate haiM jisatisa prakAra dharmase cyuta karanekA prayatna karate haiM, parantu jo nirantara saMvega bhAvanAkA citavana karate haiM, ve vighnoko, upasargIko, - sahana karate haiM, upahAsase bhayabhIta nahIM hote haiM / jyoM jyoM loga unheM dharma cyuta karanA cAhate haiM, tyoM tyoM ve ora bhI meM dRr3ha hote jAte haiM / solahakAraNa bhramaM / .. phala isakA yaha hotA hai, ki niMdaka loga pApakarma. bAMdhakara durgatiko jAte haiN| puruSa dharmadhyAnake mogase svargAdika sukhoMkA anubhava kara phira manuSya ho anukramase mokSa prApta karate haiN| isa bhAvanAkA citavana niraMtara karanA yogya hai / jaisA ki kahA hai mAtana tAtana putrakalatrana, saMpati sajjana e saba khAMdo / maMdira suMdara kAya sakhA saba, ko, ye ko hama antara moTI // bhAva kubhAva gharI mana bhedata, nAhi saMvega padAratha choTo / jJAna kahe zivasAdhanako, jaise zAhako kAma kare ju vanaTI // 5 // 3 iti saMvega bhAvanA | Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakA raNa dharma / (6) zaktivastyAga bhAvanA / . * 38 ] zaktitastyAga --- arthAt zakti anusAra tyAga ( dAna ) karanA / dAna cAra prakArakA hotA hai- AhAradAna, auSadhidAna, zAstra: dAna aura abhydaan| ye cAroM dAna nizcaya aura vyavahAra rUpa se do prakAra haiM nizcaya AhAradAna - apane va parake AtmAmeM usa avyAvAgha guNako ( vedanI karmako nAza kara ) pragaTa kara denA, ki jisase kSudhA hI na lagegI to kSa dhAke upazamArtha jo AhAra kiyA jAtA hai, usake bhakSaNakI bhI AvazyakatA na rahegI, yahI nizcaya bAhAradAna hai / vyavahAra AhAradAna - apanI va parakI kSa vAke upazamArtha zuddha prAsu khAdya sAmagriyoMkA bhakSaNa karanA va karAnA / nizcaya auSadhidAna - apane va parake AtmAko janma, jarA, mRtyu ina trirogoMse chur3Akara avinAzI akhaNDa sukhoMko prApta karA denA, so nizcaya auSanidAna hai / vyavahAra auSadhidAna -- zuddha prAsuka auSadhiyoMke dvArA apane ca parake zarIra meM utpanna huve, bAta pitta va kaphAdikake prakopanase jo rogAdika utpanna hove unako dUra karanA so vyavahAra auSadhidAna hai / nizcaya zAstradAna- apane va parake AtmA meM samyak jJAnazaktikA vikAza kara denA / vyavahAra zAstradAna - par3hanA va par3hAnA, upadeza karanA ka karAnA, pustakeM tathA zAstra prakAzita kara jijJAsu janoM meM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dhamaM 1 | 39 bitaraNa karanA, sarasvatI bhaNDAra tathA vAcanAlaya sthApita karanA, vidyAlaya banavAnA, uttIrNa chAtroMko pAritoSika dekara unake utsAhako bar3hAnA, janasAdhAraNameM vidyAkA pracAra karanA granthoMkA sarvasAdhAraNameM pracArArthaM aneka bhASAoM meM bhASAntara ( ulthA ) karanA, prAcIna zAstroMkI khoja karanA. jorNa granthoMkA phirase likhavAnA, granthoMko itane sarala aura isa DhaMgase likheM ki jisase harakoI samajha sake / sadA aise bhAva rakhanA ki koI bhI prANI samyagjJAnase vaMcita na raha jAve ityAdi, so vyavahAra zAstradAna hai / nizcaya abhayadAna - apane va parake AtmAoMko viSaya kaSAya ( moha rUpa prabala vairIse bacAnA arthAt kisI prakAra kiMcinmAtra bhI saMklezatA na hone denA' / vyavahAra abhayadAna - apane va parake prANoMkI rakSA karanA, maraneko yathAzakti prayatna karake bacAnA, unakA bhaya dUra karanA so vyavahAra abhayadAna hai / 1 dAna - yathArtha meM vahI kahA jAtA hai jo svaparopakArArthaM diyA jAtA hai, jaisA ki tatvArthasUtra meM kahA hai "anugrahArthasvasthAtisarvo dAnam / " aura jisa dAnase viSayakaSAyoMkI apane va parake pariNAmoMmeM tIvratA hove, vaha dAna dAma nahIM kahA jA sakatA hai, vaha kudAna hai / 1 b ukta cAroM vyavahAradAna nimnalikhita cAra prakArase diyA jA sakatA hai - bhaktidAna, karuNAdAna, samadAna, kIrtidAna | apane se guNAdhikya mahApuruSoMkoM dAna karanA so bhaktidAna hai| yaha dAna suputroM (muni, arjikA, zrAvaka aura bhAvikA ina cAra prakAra saMghoM ) ko ho bhaktibhAvase diyA jAtA hai / duHkhita, bhukhita, dIna, anAtha, asahAya, nirbala jIvoMko Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solAkAraNa vrmH| unake duHkha dUra karaneke vicArase jo dAna diyA jAtA hai so karUNAdAna hai / isameM supAtra kupAtra vicArakI mukhyatA nahIM hai, kintu karUNA ( dayA / bhAvako ho mukhyatA rahatI hai| ___ apane hI samAna puruSoM sambaMdhiyoM jaise mAtA, pitA, bhAI, bahina, phuvA, bhAnajI, beTo, beTA, jaMvAI, bahanoi, sAlA, zvasura, samadhi, samadhana, vidAI vivAhana Adiko jo dravya bheTa svarUpa denA ( dAna karanA / , sahAyatA pahuMcAnA, bhojanAdi karanA, jImanavAra karanA, jAtimojana karanA dagAdi, saH saba samadAna yA vyavahAradAna hai| isameM bhI pAtrApAtrake vicArakI mukhyatA nahIM hai, kevala apane vyavahArakI mukhyatA hai / kyoMki isameM prAyaH badalA bhI hotA hai| yaha dAna liyA bhI jAtA hai aura diyA bhI jAtA hai| kotidAna-jo apane vyavahArAnusAra kevala mAna bar3AI pAneke vicArase diyA jAtA hai| isameM bhI pAyApAtrake vicArakI mukhyatA nahIM hai, kevala kIti ( yaza } prApta karane va mAna bar3AI pAnekI hI mukhyatA hai / "ina cAro prakAroMmeM sabase uttama bhaktidAna hai, kyoMki vaha supAtroM hI ko jJAnapAritrakI vRddhike artha diyA jAtA hai / usake bAda karuNAdAna bhI uttama mAnA gayA hai| yadyapi isameM pAtrApAtrake vicArako mukhyatA nahIM hotI, to bhI pharuNAbhAvoMse jo niHsvArtha paropakAra kiyA jAtA hai, isIse sarAhanIya hai paropakAra karanA bhI gRhasthoMkA eka mukhya kartavya kahA hai-- paropakArAya phalanti vRkSAH, paropakArAya duhanti gAvaH / paropakArAya vahanti nadyAH, paropakArArthamidaM zarIram // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dhrm| artha-paropakArake liye vRkSa phalate haiM, gAya dUdha detI hai, -madI bahatI hai, taba yaha zarora bho paropakArake liye hai| aura kahA hai-- taruvara kabahu na phala bhakha, nadI na pIye nIra / para upakAra hI kAraNe, dhana jina gharo zarIra / / samadAna-madhyama hai kyoMki yahAMpara paramparAke vyavahAra calAnehokI mukhyatA hai aura yaha gRhasthoMko kabhI kabhI lAcAra hokara, pAsameM dravya na hote huve bhI udhAra lekara karanA par3atA hai, yaha yathArthameM dAna nahIM hai adalekA badalA, galAnA bhUNa hai, jo denA lenA par3atA hai| isako isa samaya vizeSa AvazyakatA bar3hAne ko nahIM haiN| kotidAna---yaha nikRSTa vA kudAna hai| isako bilkula ho AvazyakatA nahIM hai / kyoki isase dAtA aura pAtra donoMke viSayakaSAyoM tIvratA hoto hai| isa dAnane hI isa dezameM bhikhAriyoMko saMkhyA bar3hA dI hai, yA yoM kaho ki dezako bhikhAro banA diyA hai, isI dAnake lolupI baDe baDe laSTamuSTa saMDe mustanDe pabahate loga parizramase parAMgmukha hokara jhadase aneka prakArake doga banA kara mAMgane laga jAte haiM / ve kahate haiM" jo vinA parizramase Aya, do kAma kare balAya !" hAya ! e nilaM kAyara puruSa kaise DhoMga racate haiM ? koI camoThA lekara bhasma lagAye ghUmate haiM, koI jaTA bar3hAye phirate haiM, koI2 kaphano raMge, koI nakha bar3hAye, koI no ramAye rahate hai, koI ulTe caTaka jAte haiM, koI amInameM sira gAr3akara Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / rahate haiM, koI pAnImeM DubakI lagAte haiM, koI Asana lagAte haiM, koI duvA dete phirate haiM, koI gAliyAM hI bakate phirate haiM, koI akele rahate haiM, koI jamAta ikaTThI karate haiM, koI sira phor3ate phirate haiM; koI pAgala bana jAte hai, koI bhaviSya banAne phirate haiM, koI tela pIte haiM. koI kRstI lar3ate haiM, koI kIrtana sunAte phirate haiM, koI nAcate gAte Dolate haiM, koI gharoghA kathA sunAnekA DhoMga racate haiM, koI maMtra yaMtra jhAr3aphUkakA ghaTATopa lagAte haiM, ityAdi nAnAprakArase dUsaroMko kamAI para hAtha pherate haiM / jo inheM kucha detA hai, usakI jhUThI stuti prazaMsA karane lagate haiM, aura yadi kucha na milA to subha makkhIcUsa Adi kahakara gAliyAM dene lagate haiM, phala isakA yaha hotA hai ki gehu oMke sAtha ghuNa bhI pisa jAtA hai / arthAt dAnakI prathA bhI uThatI jAtI hai, aura ina dhUtoMke kAraNa vicAre sacce sAdhu puruSa aura dIna duHkhI apAhija bhI dAnase vaMcita raha jAte haiM / isaliye dharmadRSTise to bhaktidAna aura karuNAdAna hI karanA cAhiye / parantu vyavahAra sAdhanArtha samadAna karanA Avazyaka par3atA hai, aura kIrtidAna to denA hI vyartha hai, kyoMki yaha apane va parako hAnikAraka hai / / gRhastha mAtra dAna deneke adhikArI dAtA ho sakate haiN| aba pAtra arthAt dAna lenevAloMkA vicAra karate haiM / pAtra tIna prakArake hote haiM-supAtra, kupAtra, apAtra aura pratyeka uttama, madhyama aura jaghanyake hisAbase tIna tIna prakArake hote haiM, isa prakAra kula 9 bheda hue, inameM bhI supAtroke uttama madhyama aura jaghanyake bhI uttama madhyama aura jaghanya isa prakAra tIna tIna bheda honese kula 15 bheda hote haiM jo ki nIceke nakose vidita hoMge ko harI cAra Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAna - -- kupAtra - supAtra apAna uttama madhyama jaghanya uttama madhyama jaghanya uttama madhyama jaghanya (kuliMgI mantrAdikA. (haThakara, sira cira | sAdhu ghaTATopa kara zrApAdikA racanevAle bhaya batAkara gRhasya) balAtkAra paisA mAMganevAle (tIrthaMkara) (gaNadhara) (sAdhu) / solakAraNa pamaM / Hima uttama jaghanya (madhyamavAvaka) (madhyamazrAvaka) (jadhanyadhAvaka) uttama madhyama jaghanya - .-. .-.. (jinaliMga- (jiliMgadhArI (samyagdarzana dhArI dravya draliMgo rahita samyaghauttama madhyama jaghanya liMgI muni) zrAvaka) STivata vAha. (sAyikasamyAdRSTi)(kSayopazamika samyagdRSTi)(upazamasamyAdRSTi) AcaraNavAle gRhastha) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somahakAraNa dhrm| vartamAna kAlameM supAtroMkA prApta honA to durla masA hI hai, mora supAtra kupAtrako parokSA karanevAle va jAnakAya mo alpa haiN| isalie bAhya bheSa (liMga) ho ko pradhAnatA prAyaH dekho jAtI hai| so bAhya bheSadhArI yathArtha pravRtti karanevAle bhI kadAcina ho dekhe jAte haiM. taba kyA dAnako prathA hoM uThA denA cAhiye ? kyoMki apAtrako dAna deneko aprakSA to dravyako jaMgala meM phaka denA acchA hai, usase anartha to na bar3hegA, kevala dravya ho kA vyaya hai / aura supAtra milanA durlabha hai| ___to uttara yaha hai ki dAna ( tyAga) se apanA mohabhASa kama hAtA hai / isase udAratA bar3hatI hai, svAra kalyANa hotA hai. isaliye dAnako prayA calAnA to Avazyaka hai / aba rahA pAtrApArakA vicAra, so uparake nakazese milAna karake dekhnaa| yadi sumAtra mila jAveM tA dhanyabhAga samajhakara bhaktipUrvaka dAna denA / isa supAtradAna kA phala aisA hai, jaise --vaTakA bAja ati alpa honepara bhI bahuta bar3A vRkSa utpanna karatA aura bahuta phalatA hai / isoprakAra supAtroMko diyA .huvA dAna svargAdi sukha tathA anukramase mokSakA dAtA hotA hai| kupAtrAMko diyA huvA dAna, kubhogabhUmi Adiko prApta karAtA hai. athavA tiryacati meM kiso rAjAdike ghor3A hAtho Adiko paryAyako prApta karAtA hai / rAjAke ghor3I hAthiyoM Adiko manuSyAMse bhI adhika sukha tA hotA hai, parantu manudhyAMke jaiso svataMtratA nahIM hotI hai| ___ apAtradAnakA phala narka nigoda hai| isaliye yaha to sarvayA tyAjya hai / isaliye vartamAna kAlameM nagna muniliMgavArI 28 mUlaguNAMsahita muni na mile to ailaka, kSullaka, brahmacAro svAgo, udAsInazruttitrAle birakta zrAvaka to milate haiN| parantu Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharmaM / [me thor3e haiM, so unake bhI na milane para sabase uttama vAna vidyArthiyoM ko ho sakatA hai, arthAt ve abataka vidyA adhyayana karate haiM, vahAMtaka unake samAna satpAtra to kadAcisa hI koI mile / basa una vidyArthiyoM ) ke vidyopArjanake bhAga jo jo ar3acane hoveM unako yathAsaMbhava dUrakara mArga niSkaMTaka kara diyA jAya, aura bhedabhAva rahita sarvasAdhAraNako sahiyAkA dAna diyA jaay| jo vidyArthI bhojana cAheM unheM bhojana, kisIko pustakeM, phIsa, rahaneko sthAna ityAdikA mubhItA kara diyA jAya / basa, isa samaya ye ho satpAtra haiN| inake lie vidyAlaya ( kAleja ) pAThazAlA ( skUlsa ), chAtrAzrama, gurukula ityAdi khola die jAya, unameM mukhyagoNakA bheda lie hue vyavahArika aura dhArmika zikSaNakA ucita prabandha kara diyA jAya, yogya nirIkSaka parIkSaka niyata kiye jAMya chAtravRtti aura pAritoSika AdikA prabandha kiyA jAya, basa yahI satpAtradAna ho sakatA hai / r yadyapi upara auSadhi zAstra, abhaya aura AhAra cAroM hI prakArakA dAna kahA hai, parantu ukta cAroM dAnoMmeM vastra, vastikAdi pAtra yogya padArtha bhI garbhita hai, jaise sAdhuoMko pIchI kamaMDalu zAstrAdi zrAvakoMko pAtra vartana ), vastra, vastikA, pustakAdi bhI garbhita hai, / dharmazAlA banavA denA, dAnazAlA, auSadhAlaya khulavAnA, bhUloMko mArga batAnekA prabandha kara denA yaha saba hI uttamavAna hai / dAna denA gRhasthoMkA kartavya hai aura pAtroMkA kartavya hai ki dAnakA sadupayoga karanA / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 6 ] solaikAraNa dharma / dAna na denese bhI lakSmI sthira nahIM rahegI, na vaha sAtha hI jAvego, taba kyoM use (lakSmIko jo saMcaya karane meM kaSTa "aura rakSA karane meM kaSTa de, joDakara miTTI pasanako tATa goM hI nirupayogI banAI jAya ? isaliye yahI kartavya hai ki kaSTa va parizramase upArjana ko huI lakSmIko dAnameM lagAkara sadupayoga kiyA jAya / aisA kahA bhI haipAtra caturvidhi dekha anupama, dAna caturvidhi bhArase dIje / zakti samAna abhyAgatakI, nija Adarase pramipatta karIje // devata jo nara dAna supAtrahi, tAsa anekahi kAraja sijhe / jJAna kahe zubha dAna kare to, bhoga subhUmi mahA sukha loje / iti zaktitastyAga bhAvanA // 9 // mara . .. (7) zaktitastapa bhaavnaa| tapa-samyak prakAra icchAoMkA nirodha karanA so tapa hai| yaha tapa bAhya aura Abhyantarake bhedase do prakArakA hai aura phira donoMke chaH bheda haiM, isa prakAra bAraha prakAra tapa hue / anazana, Unodara, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zayyAsana aura kAyakleza ye 6 bAhya tapa haiM / prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, byutsarga aura dhyAna ye 6 antaraMga tapa haiN| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sosahakAraNa dharma / anazana-arthAt laukika satkAra khyAtilAbha pUjAdikI 'icchAke vinA saMyamakI siddhike liye, bA rAgAdi bhAvoMke uccheda karaneke liye, vA karmoke nAza karane lie vA dhyAna svAdhyAyakI siddhike lie vA iMdriyoMko viSayoMse rokane ( damana karane) ke liye, pramAdAdi kaSAyoMko jItane ke liye bhojana-pAnakA tyAga karanA so anazana nAmakA tapa hai| kanodara--ukta prayojanake hI siddhayartha alpa bhojanapAna krnaa| vRttiparisaMkhyAna - apanI zakti bar3hAne tathA svazaktikI parIkSA karaneke liye apane zarIrako zakti dekhakara dravya, kSetra, kAla aura bhAvAnusAra kisI prakArake vizeSa niyamoMko manameM dhAraNa karake ki eka, do yA pAMca, sAta ityAdi gharoM taka hI jAUMgA, yA eka do yA amuka TolA (phaliyA taka jAUMgA ), yA rAste yA maidAna meM hI bhojana milane para lugA, ityAdi taka bhojanako gamana karanA aura yadi niyamAnukala vidhise bhojanalAbha na huA to binA kisI prakArakA kheda kiye hI pIche vana meM upavAsAdi dhAraNa kara lenA / rasaparityAga-saMyamakI vRddhi aura indriyalolupatAke ghaTAne ke liye khaTTA, mIThA, kaDuvA, kasailA, tIkhA Adi athavA gorasa, phalarasa dhAnyarasa, athavA ghI, dUdha, miSTAna, taila. dahI aura lavaNAdi rasoMkA athavA inameMse kisIkA tyAga karake bhojana krnaa| vivikta zayyAsana-vana, guphA, parvata, vastikA tathA jinA. laya Adi ekAnta sthAnameM jahAM brahmacarya, svAdhyAya, dhyAna, adhyayana ityAdimeM koI bhI vighna AnekI saMbhAvanA na ho, yahAM zayana va Asana karanA / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa barma kAyakleza-zarIra se nirmamatva hokara kSa dhAdi pariSahoMko napA cetana acetana padArthoM dvArA utpala hue upasargoko sahana karanA, kaThina tapa krnaa| prAyazcita-pramAdake nimittase lage hue doSoMkI zuddhi krnaa| vinaya-pUjya puruSakA Adara karanA / vaMyAvRtya-muniyoMkI sevA Tahala karanA / svAdhyAya-pramAdako chor3a jJAnopArjana karanA, karAnA, vAMcanA, pUchanA, anuprekSA karanA, zuddha ghokhanA tathA upadezAdi denaa| vyatsarga-bAhyAbhyaMtara parigrahoMse sarvathA mamatva tyAga krnaa| dhyAna-saba orase citAko rokakara eka ora lagA denA / ye dhyAna cAra prakArake haiM / do dhyAna raudra aura Arta to nikRSTa ati pAjya hai, sAgale mAgya hai| aura do dhyAna dharma aura zukla uttamottama hai. ye svargAdika ucca gati aura mokSake kAraNa upAdeya haiM / isa prakAra tapake bAraha bheda kaheM parantu isakA yaha prayojana nahIM hai ki jisa prakAra kahA gayA hai usameM kucha bhI nyUnatA ho hI nahIM sakatI hai / nahIM nahIM, nyUnatA apanI zaktike anusAra ho sakatI hai / jainadharmameM koI bhI pratAdika aise nahIM haiM ki jo sarvasAdhAraNa unase vaMcita raha jAMya, kintu sabhI apanI apanI zakti anusAra dhAraNa kara sakate haiM / vizeSatA kevala yahI hai ki jitanA ho, vaha sanA ho. viparyaya mArgameM le jAnevAlA na ho| kyoMki thoDese adhika aura pUrNa to ho sakatA hai parantu viparyayakA yathArtha honA kaSTasAdhya hai| -vinayakA svarUpa vinayasampannatA mAmadha Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / aisA samajhakara svazaktayanusAra sabhIko tapakA abhyAsa karanA cAhiye / kyoMki saMsArameM yadi duHkha hai, to kevala AkulatA ( icchAoMke hone ) kA hai aura tapase icchAoMkA nirodha ( rukAvaTa ) hotA hai, ataeva icchAoMke rukate hI duHkha nahIM hotA hai, aura duHkhakA na honA hI sukha hai isaliye sukhAbhilASI prANiyoMko zakti anusAra tapa karanA Avazyaka hai| tapase kevala pAramArthika sukha hotA hai, yaha bAta nahIM hai, vyavahArika sukha bhI hotA hai / jinako kucha bhI kSaghA, tRSA, zIta, uSNa Adi pariSahoMke sahanekA abhyAsa hai, ve kahIM bhI ruka nahIM sakate haiM, sadA sarvatra vihAra kara sakate haiM / aura acAnaka Aye huve kaSToMko vIratAse sAmhanA karate haiM / unase na to ghabarAte haiM, aura na kheda hI karate haiN| Apa to dharya rakhakara kArya karate hI haiM, parantu auroMko bhI sahAyatA pahacAkara rAha lagAte haiN| aura apane va parake dharmakI rakSA karate haiM, parantu jinhe abhyAsa nahIM haiM, ve thoDI hI vighna-bAdhAoMse ghabarAkara dharma, karma bhUlakara mArgabhraSTa ho bahuta duHkha pAte haiN| yaha to nizcayahIsA hai ki-"zreyAMsI bahuvidhnAni" arthAt uttama kAryoM meM prAyaH bahuta vighna AyA karate haiM parantu jo unase nahIM Darate ve hI uttama kahe jAte haiN| kahA bhI hai: prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaH, prArabhya vighnavihitA ciramanti mdhyaaH| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / vighnAH punaH punarapi pratihalyamAnAH, prArabhya cottamajanAHna parityajanti / / (iti cANakyanIti) ardha-lauca manuSya to vidhnaI: bhayaMsa kAgAra mana hI nahIM karate haiM, aura madhyama puruSa prArambha karake vighna Anepara adhUrA hI chor3a dete haiN| parantu uttama puruSa vAramvAra vizna Anepara bhI kartavyase nahIM haTate haiM, arthAt Arambha kiye hue kAryako pUrA karake hI choDate haiM / tAtparSa-jo sadaiva vighnoMse Darate hI rahate haiM, ve kabhI koI kArya prArambha hI nahIM kara sakate haiM, aura yadi prAramma kiyA ho to saphala nahIM kara sakate haiM, aura isa prakAra hote hote de itane patita ho jAte haiM ki hara eka AdamI unase ghRNA karane lagate hai| ve itane kAyara ho jAte haiM, jisase sabaloMse satAye jAte haiM, unakA sarvasva haraNa ho jAtA haiM, aura ve gharoMghara mAre mAre phirate haiM / yahAMtaka ho jAtA hai ki unako unhoMkI vastu bhikSA mAMganepara bhI pIche nahIM milatI hai| dUsarI eka bAta yaha hai ki karmakA udaya sabako sadA ekasA to rahatA hI nahIM hai, sadA badalatA rahatA hai, na jAne kisa samaya kaisA karma udaya A jAya / to aise kaThina avasarameM phira binA abhyAsake kyA kara sakatA hai ? kyoMki prAyaH dekhA jAtA hai ki jo kala dhanI the, jinako lAkhoMkI koThiyAM calatI thIM, Aja unakA divAlA nikala gayA, ve pase paiseko taMga ho gye| jo hRSTapuSTa the, rogoMse jarjarita ho gae / No rUpavAna the, ve kAne, andhe, laMgaDe aura kurUpa ho Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / gaye / jo bahu kuTumbI the, unake pIche koI nAma lenevAlA bhI nahIM raha gayA hai, ityAdi / aura kaI nirghanase ghanI, rogIse niroga, kurUpase sukSma aura akelese bahu kuTambI ho gaye haiN| yaha karmakI vicitratA hai| jo karma pUrvakAlameM bAMdhe haiM ve / aba hameM AkAra, raMga dene meM bhii| ina ( kose) vahI sAmanA kara sakatA hai, jisako tapakA abhyAsa hai / ye hI karmarUpI abhedya gar3hako bheda sakate haiM, ve hI isa mahAparvatako phor3a sakate haiM / isaliye tapakA abhyAsa karanA Avazyaka hai| sapake abhyAsI kaThinase kaThina samayameM bhI duHkhI nahIM hote haiM, aura na unheM prAyaH koI vyAdhi ( roga) hI satAtI hai / kyoMki unakA AhAra vihAra parimita avasthAmeM rahatA hai| ve indriyalaMpaTatAvaza hokara kabhI somA ullaMghana nahIM karate haiN| Ajakala loga prAya: apane putra putriyoMko bAlyAvasthAse 1 hI itane sukumAra ( nirbala aura kAyara ) banA dete haiM ki ve thoDI bhI sardI garmI sahana nahIM kara sakate haiM, vinA ghI dUdha cInI Adi padArthoM ke bhojana hI nahIM kara sakate haiM thor3A masAlA kama bar3ha huA ki bhUkhe raha jAte hai / dezAntaroMmeM vA nimantraNa AdimeM dUsaroMke gharakI rasoI unako rucikara hI nahIM hotI hai| prathama to kahIM bhI jAnehIse hicakate haiM, aura kahIM bhinna bhinna prakArakA bhojana karanA daNDa samajhate haiM, parantu jinhe abhyAsa hai ve kahIM bhI bhukhe na raheMge jihA-laMpaTatAke kAraNa dharma chor3eMge, unheM sarasa vA nIrasa cAheM jisa prakArakA bhI bhojana kyoM na mile, paranta yadi vaha dhAvaka dharmakI kriyAse anukUla bhakSya hogA, to ve saharSa khAkara kSudhAko miTA leMge, unheM kucha bhI kaSTa na hogA, ve ghupa va ThaMDase kiMcit bhI na ghabarAyeMge, bAta bAta meM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / bairAkI AvazyakatA na rakheMge, aura sadA apane kartavya para par3a raheMge ityAdi / ___ meM svAnubhavase kaha sakatA hU~ ki bAlakoMko isa prakArake komala nirbala, kAyara aura lolupa banAnA kyA hai ? mAnoM mAlakoMke sAtha ghoratama zatrutA hI karanA hai, cAhe loga bhale hI isa anarthako prema smjhe| bahutase mAtA pitA apane mAlakozI tAmeM nigalimitta samaga ekara apako harSita karate haiM ki hamArA beTA yA bhAI bahuta hI komala hai, vaha tanika bhI zIta uSNa nahIM saha sakatA hai, na usakA kahIM peTa maratA hai, eka grAsa kama bar3ha huA ki basa, usakA peTa dukhane lagatA hai ityAdi, parantu maiM to isa sukumAratAko kAyaratA hI samajhatA huuN| mere bidhArase baccoMko bAlyavasthAse hI sahanazIla, sAhasI bora har3ha banAnA cAhiye / kyoMki nibaMla manuSya na to saMsAra vyavahAra ho bhale prakAra calA sakatA hai, aura na paramArtha hI kara sakatA hai| kyoMki Ajatalaka jitane jIva mokSa gaye va Age jAyege, ve saba bahuta balavAna patravRSabha bArAca saMhananavAle hI the, bora hoNge| dekho pAzva nAya prabhu kamaThake upasargase nahIM Dige / dezabhUSaNa-kulabhUSaNa svAmIne duSTa rAkSasa kRta upasarga jiitaa| maura bhI sukumAla sukauvAla, pAMDavAdi mahAmuniyoMne ghora upasarga sahana kiye aura parama pada pAyA hai / isaliye yathAzakti upara kaheM anusAra bAraha prakArake tapokA nirantara abhyAsa karanA cAhiye kyoMki kahA hai Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 53 solahakAraNa dhrm| pApa pahAra girAvanako tapa, zakti samAna avAMchaka kIje / F vAhija aMtara bAraha bheda, tapo tapa pApa jalAMjali dIje // - bhAva gharI tapa ghora karI, nara-janmatano phala kAhe na liije| jJAna kahe tapa jo nara bhAvata, tAke aneka hI pAtaka chIje // 7 // iti tapa bhAvanA / (8) sAdhusamAdhi bhAvanA / sAdhu samAdhi arthAt Ayuke aMtameM ni:zalya hokara 'prANoMkA visarjana karanA ise sAdhu samAdhi athavA saMnyAsa maraNa kahate haiN| jisa samaya prANo apanI vRddhAvasthA huI jAne athavA apane Apako asAdhya rogase prasita huA dekhe athavA zatruke sanmukha yuddhasthalameM maraNonmukha ghAvoMse jarjasti zarIra huA jAne yA anya prakArase zatruke hastagata ho mRtyukA -sAmhanA lAcAra hokara karanA par3e yA athAha samudra meM nAva Adike TUTa jAne va anya kAraNoMse gira pahA ho, giri vanAdimeM mArgabhraSTa ho gayA ho, cahu~ ora agnikI jvAlAoMse gira gayA ho athavA aura bho kisI prakArase jaba use yaha nizcaya ho jAye, ki aba avazya ho mujhe isa vartamAna zarIrako chor3anA hI par3egA, aba isakI rakSAkA koI upAya nahIM hai, to nizalpa hokara arthAta mAyA, mithyA aura nidAna ina tInoM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / zalyoMko chor3akara zarIrase mamatvako choDa deve| kyoMki jo hameM chor3anA cAhatA hai, yA balAtkAra hamase alaga huvA cAhatA hai, use hama usake choDaneke pahile hI yadi choDa dekheM, to hamako usase nirmamatva bhAva hone ke kAraNa kiMcita bhI duHkha na hogA, aura tuma sAnanda usase chuTakArA pA jAbege / prathama to yadi yayArtha samAdhi bana jAve, to punaH zarIra dharanA ( anma maraNa karanA ) hI na hogaa| aura kadAcit koI pUrvasaMcita karmokA phala bhoganA zeSa raha gayA ho, ki jisake liye zarIra dhAraNa karanA par3e to svargameM uttama deva athavA manuSyoM meM rAjA Adi uttama manuNya hoge jo ki eka do Adi bahuta hI kama bhava dhAraNa karake sadAke liye zarIra (janma maraNa ) se rahita hokara paramapadako prApta kareMge / ___ yaha to nizcaya hai, ki isa zarIrako kisI na kisI dina choDanA hI par3egA, kyoMki jaba tIrthakara, cakravatI, nArAyaNa Adi 63 zalAkA puruSoMkA hI zarIra sthira nahIM rahA hai to anya pAktihIna jIvAkA zarIra sthira raha sakegA, yaha kalpanA bAkAzameM mahala banAne ke sadRza hai| aura jaba yaha sthira hI na raheMgA to isase mamatva karanA ( rakhanA ) mUrkhatA nahI to kyA hai ? kyoMki isase jJAtA puruSa kabhI asthira padArthako nahIM apanAte haiM, na usake utpanna hone va nAza honese kabhI apane bhAvoMko vicalita karate haiN| kAraNa ki ve jAnate haiM ki vastukA svarUpa hI utpAda vyaya dhovyAtmaka hai / vaha paryAyApekSA utpanna aura nAza hotA hai, aura dravya apekSA sadA bhovya rahatA hai / jo isameM rAgadveSa karatA hai, vahI isa asAra saMsArameM janma maraNake duHkhako sahalA hai / isaliye yahI uttama hai, ki isase nirmamatva honA / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraya zrama / [ 55 1. yadyapi yaha zarIra ( naradeha ) yapa, tapa, tAdike dvArA mokSakA sAdhanarUpa bAhya kAraNa hai, aura isIliye munirAja kI isa zarIra kI yathAsaMbhava rakSA karaneke liye udAsIna rUpase gRhasthoMke dvArA prApta hue zuddha prAsu nirdoSa niraMtarAya AhArA tathA auSaghAdi prahRNa karate haiM / parantu dekhate haiM ki upAya karanA vyartha hai arthAt isa (zarIra ) kI rakSAkI ciMtA karane se bhI rakSA na ho sakegI, kintu ulTA beda ho hogA to ve isase mamatva chor3akara ekAnta sthAnameM ekAkI kisI eka Asana se AramadhyAnameM lIna ho jAte haiN| ve yama ( yAvajjIva) athavA niyama ( rogAdika prANaghAtI upasargake dUra honetaka ghaDI, pahara dina, pakSa, mAsa ayanAdikA pramANa ) karake pratijJA pUrvaka Aye huve upasarga va parISaha vyAdiko prasannatA se sahana karate haiN| aura atameM zarIrakA tyAgakara svarga mokSAdi gatiko prApta karate haiM / upasarga va paroSahoMki Anepara dhyAna tabhItaka vicalita ho sakatA hai, jabataka ki sAdhakakA zarIrase kucha bhI prema ho, so jaba zarIra se kucha prema nahIM rahatA hai taba AtmAko ( jo isa jar3a pudgalamaya zarIrase sarvathA bhinna svAti kevalajJAnAnanda svarUpa caitanya amUrtIka akhaMDa avinAzI anUpa padArtha hai ) kaise duHkha ho sakatA hai, ityAdi / isa prakAra vicAra karake AtmadhyAnameM nimagna ho jAte haiM / isa prakAra se samatAbhAvapUrvaka darzana jJAna cAritra aura tapa ina cAra ArAdhanAoMko mArAdhate huve jinakA maraNa hotA hai, so samAdhimaraNa kahalAtA hai / yaha samAdhimaraNa unhIMkA ho sakatA hai ki jinako cirakAlase upasarga va parISahAdi sahana karane aura viSaya Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] solahakAraNa dharmaM / kaSAyoMke manda karanekA abhyAsa hai / jinhoMne apane zarIrako itanA dRr3ha banA rakhA hai, aura mana tathA indriyoM ko vaza kara liyA hai, jo rAgadveSAdi zatruoMke Adhita nahIM haiM, jinake antaraMga se saMsAra meM koI zatru nahIM hai. jo sadA maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyastha bhAvanAoMkA vicAra kiyA karate haiM, jinhoMne icchAoMkA sarvathA nAza kara diyA hai, jo cAroM prakArake ( dharma, artha, kAma aura mokSa ) puruSArthoke sAdhana meM tatpara rahate haiM jo pramAda aura kAyaratAse parAGgamukha haiM jo moha, zoka, maya, glAni, citA, hAsya, rati arati ityAdimeM kabhI nahIM rahate haiM, jo sadA svadoSa svIkAra aura paraguNa grahaNa karaneko tatpara rahate haiM, aura svaguNa kIrtana va paradoSa kathana se apane Apako bacAte rahate haiM sadA sAdhu ( satpuruSoM ) janoMkI saMgati meM athavA jJAnAbhyAsa meM kAlayApana karate haiM, svapara upakArameM dattacitta rahate haiM, sAMsArika sukhoMko bhogate huve bhI unase virakta rahate haiM jo sadA prasannamukha rahate haiM, mRtyuko apanA upakArI samajhate haiM ityAdi, isa prakArake cirAbhyAsI puruSa hI samAdhimaraNa kara sakate haiN| jisa prakAra ghara meM Aga laganepara kuA khodakara gharakI rakSA karanA kaThina hai, usI prakAra Asanna - mRtyu puruSako samAdhimaraNakA prApta honA kaThina hai; kyoMki jIvako Ayukarmake sivAya anya sAta karmokA bandha prati samaya hotA hI rahatA hai aura usIke anusAra trivalI meM AyukA vandha hotA hai tathA bandhake anusAra hI antasamaya meM pariNAma ho jAte haiM / isaliye usase kadApi samAdhimaraNa nahIM ho sakatA hai, isaliye pahilese ho abhyAsa karanA Avazyaka hai Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / samAdhimaraNako icchA rakhanevAle prANiyoM ko cAhiye ki ve Asanna-mRtyukA kAraNa dekhakara yA apano vRddhAsvayAkA vicAra kara prathama hI apanI saMpattiko / yadi gRhastha ho to) vyavasahA karake arthAt jisako jisa prakAra denA ho, so vibhAjita kara zeSa dravya dharmakAryoMke nimitta pradAna kara usase apane AtmAko nirmamatva kare, pazcAta rAgadoSake parihArArtha apane paryAya sambandhI zatruoM ( arthAta jinase kucha bho rAgadveSa ho gayA ho ) ko bulAkara unase kSamA karavAte aura apane Apa bhI unapara kSamA pradAna kareM, unheM jisa tisaprakAra saMtoSita kareM, phira yadi pAkti ho to munivrata dhAraNa karake samAdhimaraNako sauyArI kare aura yadi yakAyaka aisA na kara so to gharameM rahakara hI kramaza: pratimA rUpase saMyama aura tapakA abhyAsa kare aura dhIre dhIre AhAra vihAra Adi kama karatA jAveM, svAda rahita sAdA zuddha prAsaka bhojana kare kabhI kabhI upavAsa (cAroM prakArake AhAroMkA tyAga ) karatA jAve, kabhI dUdha, kabhI pAnI, kabhI chAMcha para hI divasa nikAla deve aura jaba isa prakAra hone se pariNAmo meM kavAyabhAva va saMzlezatA na ho, dheyaM na chUTe taba adhika adhika upavAsakA amyAsa bar3hAtA jAve, isI prakAra zIta uSNAdi parISahA~ke mahanekA bho abhyAsa kare / palaMga va komala gaddiyoMkA sonA tyAgakara ghAsako caTAI, va bhUmi Adipara sonekA abhyAsa DAle aura jyoM 2 abhyAsa hotA jAya tyoM tyoM bAhya parigrahAMkA tyAga karatA jaave| ___ saMsArakI vicitra avasthA hai, isameM aneka puruSa guNako bhI avaguNa rUpase grahaNa karake athavA niSkAraNa hI zatru bana baiThate haiM, ye aneka prakArake durvacana kahate haiM, mArate bho haiM, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] solahakAraNa dharma / aisI avasthA upasthita hone para samatAbhAvako dhAraNa kare aura jaba saba prakAra mana va indriyeM vaza ho jAya, viSayA bhilASA ghaTa jAya, kaSAyoMkI atizaya maMdatA ho jAya to sarvathA parigraha aura gRhavAsa tyAgakara muni mudrA gharake sAdhusamAdhi dhAraNa kareM, parantu yadi bIca meM hI maraNakA avasara prApta ho jAya to saba orase cittako khIMcakara apane AtmA kI ora lagAle aura yadi yaha bhI na ho sake to dharma dhyAna meM va darzana, jJAna, cAritra aura tapAdi ArAdhanAmeM lagAveM, aura samasta prakAra ke zubhAzubha AhAravihAra karanarUpa abhilASAkA bhI parityAga kara de aura karmayogase Aye hue upasarga va pariSahoMse niti na hone | usa samaya aisA vicAra kare ki ye upasarga va parISad to pUrvakarmakRta upAdhiyAM haiM, inakA prabhAva to kevala pudgala para ho sakatA hai, jIvakA svarUpa to upAdhi rahita ayyAbAdha hai, ityAdi athavA yoM vicAroM ki mujhase pahile bhI aise aise va isase adhika upasargAdi bar3e bar3e puruSoMko jA cuke haiM, jaise dezabhUSaNa kulabhUSaNasvAmIko kuH yugirIpara, pAMDavoMko zatru jaya giripara akaMpanAcAryAdi sAtasau muniyoMko bali maMtrI dvArA, sAta sau muniyoMko daMDakavanameM ghANI meM pela diyA gayA, ityAdi aura bhI anekoM mahAtmAoM ko anekoM upasagaM suranara pazu cetana prANiyoM dvArA va acAnaka acetana vastuoM dvArA upasthita hue haiM, parantu unase ve kicit bhI nahIM vicalita hue to mere kitanA kaSTa hai, ityAdi citavana karake apane cittako sthira rakheM ( paMDita suracandrajIkA samAdhimaraNa arthAt mRtyumahotsava pAThakA artha vicAreM ) athavA yaha soceM ki ghabarAne ba ronese kucha duHkha dUra nahIM hogA, kintu ulTA karma-bandha n Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma ! [ xs hogA, isaliye samatAbhASa hI dhAraNa karanA ucita hai / karma | unako maiMne hI kiye haiM taba kAphila bhI mujhe hI bhoganA par3egA aura jaba zubha karma bhI sthira nahIM rahatA hai, azubha karma, kisa prakAra sthira raha saSegA ? isaliye isa vinAyaka dharmakaM udayajanita phalameM kAyara honA bhUlabharA huvA hai, vyartha hai / ityAdi citavanakara aura mitra mahala, smazAna, kAMca kacana, sukha duHkhAdimeM samabhAva dhAraNa kara cAroM ArAdhanAoMko dhAraNakara maraNa kare so samAdhimaraNa yA sAdhu, samAdhi hai| isa prakAra sAsamAdhi bhAvanAkA varNana kiyA / aisA kahA bhI hai P . sAdhu samAdhi kara karo bhAvuka, puNya bar3o upaje adha bhAje sAdhukI saMgati dharma ke kAraNa bhakti kare paramAratha chAje // . sAdhu samAdhi kare bhava chUTata kIrti ghaTA zrayaloka meM gAje jJAna kahe jaga sAdhu bar3e, girizraga guphA vizva jAya birAje |2 iti sAdhusamAdhibhAvanA | va (9) vaiyAvRtyakaraNa bhAvanA / vaiyAvRtya - arthAt sevA karanA 1 sevA karanekA mukhyoddeza. yaha hai ki jisase koI bhI prANI rogAdika asvasthatA ke kAraNa kAyara hokara AtmaghAta na karale, tIvra kaSAyoMke dvArA kumaraNa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahavAraNa pana kara durgatimeM na jA par3e , koI sahAI na dekhakara apane zravAna ( darzana ) aura cAritrase vicalita na ho jAya, athavA ina asahAya, rogI, asvastha janoMko dekhakara anyAnya dharmAtmA puruSa dharma meM zithila na ho jAya, ityAdi / yaha sevA ( vayAvRtya) do prakArase hotI hai-(1) bhaktise (2) karuNAse / bhaktipatrA-arthAt bhakta (sevaka ) se jo darzana (zraddhA) jJAna, cAritra, tapa Adi guNoMmeM adhika ho usako sevA karanA / arthAt bhakta jina mahAtmAoMke gugoM meM Azakta ho, ayavA jinake guNa anukaraNIya hoM, aura bhakta unake dvArA sadguNoMkI prApti apane ApameM ve anyajanoMmeM karanA cAhatA hai ityAdi isaliye unakA sevA Tahala karatA hai. ki jisase una mahAtmAoMkA zarIra svastha rahe aura unake dvArA dharma va jhAnakI pravRtti hoto rahe, jisase ve svayam dharmamArgameM dRr3ha rahakara anya prANiyoMko bhI dRr3ha rakha sakeM, tAki sevya aura sevaka donoMkA kalyANa ho, donoM sacce sukhako prApta ho isaliye unako sevA Tahala karatA hai kyoMki kahA hai- "na dharmoM dhAmivinA" arthAn varmAtmAke binA dharmako pravRtti nahIM raha sakatI hai / ise bhakti sevA kahate haiM / isase anukaraNIya guNoMko mukhyatA dekho jAtI hai, jaise muni Adi catuvidha saMghako tathA anya sAvIjanoMkI sevA suzrUSA karanA, ityAdi / karuNA-sevA-isameM guNadoSoMko yora dRSTipAta na karake kevala dayA hI ko pradhAnatA rahatI hai| yaha sevA saMsArake nara pazu Adi samasta duHkhita, dona, asahAya, nibala, rogo aura anAya prANiyoMkI niHsvArtha vRttise ko bhAtI hai / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / ...[ 61 vinaya aura vaiyAvRtya meM kevala antara yahI hai ki vinaya to kevala bayovRddha, guNa vRddha, jJAnavRddha, cAmiavaddha aura tapAdi guNavaddha samyagdarzanake dhArI puruSoMko unake guNoMkA anukaraNa karane va unake guNoMkI prAptike artha kI jAtI hai, aura vaiyAvRtya kevala asvastha (rogAvasthA) avasthameM prANImAtrako unako rogamukta karane ke liye kI jAtI hai| vaiyAyaya karanevAle puruSako nivicikitsA aGga avazya hI dhAraNa karanA par3atA hai / kyoMki bAta pitta maura kaphAdike prakopase prANiyoke zarIrameM aneka prakArakI iNita vyAdhiyAM jaise- jvara, damA, kapha, khAMsI, zvAMsa, sannipAta, phoDA, phunsI Adi utpanna ho jAtI haiM, jinake kAraNa pasInA (paseva=sveda), lAra. pIba, lohUM, mala, mUtra, kapha Adi duSita padArtha zarIrase nikAlane (baDhe lagate haiN| makkhI, ciUMTI, cIMTA, maMkoDA, macchara Adi jIva use ghera lete hai, usake zvAsozvAsa meM bhI dugadha nikalane lagatI hai| aisI nirbala avasthA meM prANiyoMkA gheya chUTa jAtA hai, ve aneka prakArake anartha, rogase kAyara hokara kara baiThate haiN| isaliye unakI aisI dIna hIna avasthAmeM glAni rahita bhakta va dayAbhAva puruSa hI unakI sevA muthUSA / vaiyAvRtya ) kara sakatA hai / yaha mahAna puNyotpAdaka kArya nAka muha sikor3anevAle darapoka kAyaroMke bhAgya meM hI prApta nahIM ho sakatA hai| bhalA, jisa avasthAmeM sAthI putra, kalatra, bAMdhava, mitra, paDausI, sevaka, sambandhI Adi hI chor3akara cale jAte haiM yahAMtaka ki rogI svayaM hI apane zarIrase udAra hokara glAniyukta ho jAtA hai taba kyA kaha sakate haiM ki anya kAyara glAniyukta manuSyose yaha puNyakArya sapAdana ho sakegA? kabhI nahIM, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somakAraNa dharmaM / 62 1 kabhI nahIM / DaoNkTara, vaidya, hakIma, jarrAha tathA dAI ( MMidwife or nurse ) Adiko to sarvathA glAnirahita hI honA cAhiye, kyoMki unake pAsa to saba jAtike UMca noca aura saba prakArake rogo ma Ate hai aura unakA kartana kI hai ki ve sabako premase bhaktine, dayAse, sulalita zabdoMse sambodhana karate hue unakI cikitsA kareM, sevA kareM na ki lobhavaza nimna kahAyatako caritArtha kareM- | vaidyarAja namastubhyam, yamarAja sahodarA | yamastu haratu prANAn vedyaM prANadhanAni ca // 1 arthAt - he vaidyarAja ! tumako dUrase ho namaskAra hai, ( hama tumhArI cikitsA nahIM karAnA cAhate haiM ) kyoMki tuma yamarAja ke bhAI ho / nahIM, usase bhI adhika ho, kAraNa yamarAja to kevala prANoM kA haraNa karatA hai, parantu tuma ( lobho ya) prANa aura ghana donoko haraNa karate ho | yathArtha meM vaidyavidyA kevala paropakArArtha hI hai na ki dhana ikaTThA karaneke liye hai. jaisA ki prAyaH Ajakala ke aneka vaidya DaoNkTara kara rahe haiM / vaiyAvRtya karanA manuSya mAtrakA kartavya hai, vaidya para ho yaha nirbhara nahIM hai / hAM itanA avazya hai ki vaidya janasAdhArANako apekSA isa kAryakA caturAI aura vizeSatA pUrNa kara sakate haiM, parantu isakA yaha Azaya nahIM hai ki aura koI bilakula kara ho nahIM sakatA hai| nahIM, pratyeka naranArI arano zakti aura buddhike anusAra avazya ho thoDo bahuta prANisaMghakI vaiyAvRtya kara sakatA hai / dhyAna rahe ki vaiyAvRtya asvastha rogo prANiyoM ko ho kI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / [63 - mAtI hai na ki svastha hRSTapuSTa saMDemustaMDe logoMkI; kyoMki cikitsA to rogako hotI hai| aura jabaki koI roga ho nahIM hai. to cikitsA kAheko ko jAya ? jo loga svastha avasthAmeM bho kisI bheSa vizeSako dhAraNa karake strI purupaune apanI sevA Tahala karAte haiM, hAtha paira malabAte haiM, zarIramardana va lepAdi karAte haiM, yA auSAdi mogara nakasa rasAsvAda karate hue bhojana karate haiM ve yathArthameM Thaga, dhUrta, vyabhicArI, cora viSayalampaTI, kAyara aura nIca haiN| aise __ logoMse dUra rahakara hI apane dharmakI rakSA karanA ucita hai, F aura apane sAthiyoM va jana sAdhAraNako aise bhayaMkara jIvoMse - bacAneke liye saceta kara denA ucita hai / uttama puruSa-to jahAMtaka saMbhava hai aura unake zarIrameM zakti rahatI hai va unake pariNAma sthira rahate haiM, vahAMtaka ve kabhI kiso se sevA karAte hI nahIM haiM, ve zarIrase bilkula niSpaha rahate haiM yahAMtaka ki ve apane Apa bhI apanI vaiyAvRttya zakti rahate huve bhI nahIM karate haiM, aura apanI saMpUrNa zakti AtmAkI ora lagAkara ekAMta sthAna (giri, vana, guphA) meM ekAsanase samAdhiSTa ho jAte hai| ve AtmacyAnako hI saMpUrNa rogoMkI parihAra karanevAlI auSadhi samajhate haiM / / __ madhyama puruSa-apanI cikitsA ( vayAvRtya ) yathAsaMbhava Apa hI kara lete haiM ve dUsaroMko unake Avazyaka kAryoga ruDAkara apanI sevA nahIM karAte haiN| - jaghanya apane Apa zakti na rahate have apane pariNAmoMko sthira rakhaneke hetu rogakA parihAra karane kI icchAse kisI - sAdharmI sajjana sadAcArI puruSa dvArA usakI sevA karanekI - icchA dekhakara vaiyAvRtya karAnA svIkAra kara lete haiM / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] solahakAraNa dharmaM / uttama aura madhyama puruSoMmeM to kevala sAdhu mahAtmA hI gine jAte haiM jo usa uccAvasthAko pahUca cUke haiM, aura jinake pariNAma ghoratama upasarga tathA parISahAdi Anepara bhI acala meruvat calAyamAna nahIM hote haiM, aura jaghanyameM sAdhu Adi gRhastha bhI hote haiM / J muni, AryikA zrAvaka aura dhAvikA inakI vaiyAvRtya karanA so to bhaktikI apekSAse hotI hai / aura inase itara prANImAtrakI vaiyAvRtya karanA hai so karuNA ( dayA ) apekSA hai / 1 vaiyAvRtyameM ye do ( bhakti aura karuNA ) hI kAraNa pradhAna ho sakate haiM / jaba ki muni sAdhu ) bhI apane saMghakI vaiyAvRtya karate haiM, taba gRhasthoMkA to yaha mukhya kartavya honA ho cAhiye / dekho, bhagavatI ArAdhanAsAra grantha meM eka sAdhukI vaiyAvRtya karane ke liye ar3atAlIsa | 48 ) sAdhu ( utkRSTa rItise / aura ( jaghanya rItise ) kamasekama do sAghu avazya hI rahate haiM, jisase kSapaka asvastha sAdhu ) ke pariNAmoMmeM kucha vikalpa na hone pAve, aura vyAvRtya karanevAloMke bhI apanI nityAvazyaka kriyAoM meM kucha bAdhA na pahuMcane pAve / tAtparya - sAbu bhI vaiyAvRtya karanA apanA eka dharma samajhateM haiM, kyoMki vaiyAvRtya antaraMgameMse eka tapa hai / aura tapa nijarAkA kAraNa hai tatra gRhasthako to samajhanA hI cAhiye / sAdhukI vaiyAvRtya - to kevala unake yogya vastikAkA prabaMdha kara denA, bhojanake sAtha usI samaya unakI pravRtti dravya, kSetra aura kAlAnusAra yogya prAsuka auSadhi denA, hasta pAdAdi chApanA, pustaka, pochI, kamaNDalu sAMtharA ( bichAneko ghAMsa ) AdikA prabaMdha kara denA, aura namra vinayayukta madhura vacanoMse stutirUpa saMbodhana karanA ityAdi hai / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / [ 65 gRhasthoMkI yAvRtya-- unake yogya auSadhikA upacAra karanA, uThAnA baiThAnA, sulAnA. malamUtrAdi sApha karanA varUna badalanA, pathya bhojana karAnA, dharmopadeza dekara dhairya baMdhAnA, usake kuTumbI va ApritajanoMko zAMti denA, yadi nirghana haiM to usako usake AzritajanoMke bhojana vaSAdikA ucita prabaMdha kara denA ityAdi, yahI sevA hai| vaiyAvRtya karanevAlA kisIpara upakAra nahIM karatA hai, kintu yaha usakA kartavya hI hai| use apanI sevAkA abhimAna na honA cAhiye, loho gara bAra dabAnA pAhiye ki I "yadi maiM na sevA karatA to bhinaka jAtA" ityAdi, aura na / usako usake pratiphalakI icchA rakhanI cAhiye / pratiphala to milatA hI hai taba vyartha kyoM aisI kuvAsanAoMse apanI AtmAko kaluSita kiyA jAya ? sevA karanevAlA yathArtha parakA nahIM kintu apanA nijakA hI upakAra karatA hai kyoMki rogIkI sevA to yadi usakA zubha udaya ho aura asAtAkA kSayopazama ho to avazya hI koI na koI usakI sevA karaneko mila hI jAtA haiM, parantu abhimAnI sevakake hAthase vaha sevA karaneko zubha avasara calA jAtA hai jisake kAraNa vaha mahatpuNya kArya se vaMcita raha jAtA hai| yadi vyavahAradRSTise bhI dekhA jAya to bhI saMsArameM vinA parasparakI sahAyatAke kArya nahIM cala sakatA hai / eka AdamI dusarekA koI upakAra karatA hai to dUsarA bhI pahileko usakA badalA kiso va kisI rUpameM cukA hI detA hai / mAlika yadi naukarakA aura usake kuTumbakA poSaNake nimitta dravyase upakAra karatA hai to naukara bhI sevA cAkarIse mAlikakA upakAra karatA hai / isase yaha siddha hotA hai ki saMsArameM saba jIvoMkA 5 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] solahakAraNa dharma | nirvAha vinA parasparake upakAra, sahAyatA, sevA, suzruSA, melamilApa Adike nahIM ho sakatA hai, isaliye veyAtma karanA paramAvazyaka hai / nizrayase vaiyAvRtya dvArA sthitikaraNa aMgakA poSaNa hotA hai / vaiyAvRtyameM atithisaMvibhAga vratako bhI kahIM kahIM gabhita kiyA jAtA hai / kAraNa kSuSA bhI eka prakArakA roga hai jo bhojanarUpI auSadhise miTatA hai, aura kSudhAkI vedanA bar3hane se anekAneka roga utpanna ho jAte haiM tathA pariNAma bhI vicalita ho jAte haiM isaliye atithisaMvibhAgavrata bhI vaiyAvRtya meM garbhita ho sakatA hai ! isa prakAra vaiyAvRtyakaraNa bhAvanAkA svarUpa khaa| kahA bhI hai karma saMyoga vithA udaye muni puMgavako zuddha bheSaja dIje / pittakaphAnala zvAsa bhagaMdara, tApa kuzUla mahAM chauje || bhojana sAtha banAyake auSadhi, pathya kupathya vicArake dIje / jJAna kahe nita aise vaiyAvRtya, johi kare hai deva patIje // 39 // iti vaiyAvRtya bhAvanA / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / (10) arhadbhakti bhAvanA / adbhakti- arthAt ahaM ( jina yA Apta ) bhagavAnakI upAsanA karanA / barhanta, jina aura Apta ye tInoM ekathaMvAcI haiM / arhanta use kahate haiM, jo bhavyajIva apane samyagdadana samyagjJAna aura samyakcAritra ke valase cAroM ghAtikarma-jJAnAvaraNIya anaMtajJAnako DhakanevAlA, darzanAvaraNIya saMpUrNapane dekhanekA zaktiko DhakanevAlA, antasako rokanevAlA arthAt vighna karanevAlA aura mohanI - samyagdarzana aura samyakucAritra ( jisake kAraNa AtmAko anaMta sukha hotA hai ) ko rokanevAleko naSTa karake sayogakevalI nAmake terahaveM guNasthAnako prApta huA hai / [ 67 = yaha jIva anAdi kAlase karmakA prerA caturgatikI caurAsI lakSa yoniyoM meM paribhramaNa karatA hai / so anantakAla taka bhramaNa karate karate kAlalabdhike prabhAvase jaba kabhI jIva kSayopazama ( sadasad viveSarUpa buddhi ( jJAna ) kA pAnA, vizuddha ( apane kalyANakArI upadezako grahaNa karaneyogya kaSAyakI mandatArUpa bhAva ), dezanA ( mokSamArga ke upadezakA lAbha ) prayogalabdhi ( Ayu karmake sivAya anya karmokI sthiti anta: koTAkoTi sAgara pramANa raha jAnA ) aura karaNalabdhi ( samyagdarzanake sanmukha bhavya jIvake samaya samaya atyanta vizuddhatA liye hue, bora samaya samaya prati pApakarmo kI sthiti va anubhAgako ghaTAte hue, tathA puNya karmokI sthiti aura anubhAgako baDhAte hue paT guNI hAni - vRddhiko liye guNazreNI guNasaMkramaNAdi karatA huA - anantAnubandhI caukar3I tathA midhyAzvake dravyako anya prakRtiyoM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] solahakAraNa dhrm| rUpa pariNamatA hai aura isa prakAra adhaHkaraNa apUrvakaraNa karake anivRttikaraNake anta samayameM ina 5 prakRtiyoMko pUrNatayA upazamAkara anantara samayameM samyagdarzanako prApta karatA hai / so isa prakAra yaha jIva kitane hI vAra to karNalabdhika yatirikta cAra labdhiyeM pA karake bhI kRtakArya nahIM hotA hai / aura jaba isakA bhavasthiti kevala apugadalaparAvartana kAtamAtra zeSa raha jAtI hai taba yaha upajama samyagdarzanako prAma hotA hai| so yaha samyAdarzana antarmuhUrta kAlamAtra rahakara chUTe aura taba phira pahileke samAna mithyAtvI ho jAtA hai parantu itanA vizeSa hai ki mithyAtvakA dravya tIna mAgarUpa ho jAtA haimithyAtva, mizra mithyAtva aura samyaktva prakRti mithyAtva / isa prakAra kaIvAra yaha jIva upAma samyaktvako grahaNa karakara chor3atA hai taba kabhI kSayopazama samyaktvako pAtA hai, aura pazcAt jaba kevala 3-4 mata mAtra saMsArakI sthiti raha jAtI hai taba zAyaka samyaktva prApta karatA hai, so yaha sampaparaya phira nahIM chATatA hai kiMtu yaha jIvako saMsArase chur3Akara paramapadako prApta karA detA hai / so aise samyaktva prApta honepara yaha jIva apane saccidAnaMda svarUpakA citavana karatA hai usa samaya yaha apane AzmAko pudgalAdi jaDa padArthosa bhinna akhaNDa, avinAzI, caitanya. sarva karmopAdhise rahita, jAnAnanda svarUpa, ananta zaktivAlA anubhava karatA hai / sama usake parama anahAdarUpa bhAva hote hai / aura usa samaya vaha bailophyaphe indriyajanita sukhoMko apane saccidAnaMda svarUpake avinAzI sukhoMke sAmhane tRNavat, vinAzoka mIra karmajanita parAdhIna upAdhi mAtra samajhatA hai| isa Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a solahakAraNa dharma / prakArako svapara bheda vijJAnarUpa avasthAko samyAdarzana yA samyaktvakI avasthA kahate haiM / / yahAM vaha jIva caturtha guNasthAnavartI kahAtA hai, usa samaya usake mohakarmakI sAta prakRtiyoM ( anantAnubandhI kroSa, mAna, | mAyA aura lobha ye caukaDI cAritramohakI, aura mithyAtva, samyAgmithyAtva aura samyak prakRti mithyAtva ye tIna darzanamohako ) kA kSaya to kara ho cukA hai| pazcAt apratyAkhyAnAvaraNI aura pratyAkhyAnAvaraNI krodha, mAna, mAnA aura sobha ina nArimor3akI donoM cokar3iyoMke upazama honese upazama yA kSayopazama cAritrako prApta kara anivRtti bAdarasAmparAya nAma navameM guNasthAnameM nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnagRddhi ye tIna darzanAvaraNIya karmakI aura tarkagati, pazugati, narkagatyAnupUrvo, tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendrI, dvandrI, rendrI, cauindrI, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNa, ye teraha nAmakarmako isa prakAra solaha prakRtiyoMkA kSaya karake tisahoke pIche usA guNasthAnameM apratyAkhyAnAvarapoya aura pratyAkhyAnAvaraNIya krodha, mAna, mAyA aura lobhako paukar3iyAM arthAt AThoM cAritramohakI prakRtiyoMko kSayakara kamase napusakaveda, strIveda hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, puruSaveda, saMjvalana, krodha, mAna. mAyA ye tIna. isa prakAra vIsa cAritra mohako aura teraha nAmakarmakI aura tIna darzanAvaraNIyakI, kula asIsa prakRtiyoMko kSaya karake kSapakakSaNomeM hI ArUr3ha hotA huA dazaveM sUkSmasAparAya nAma guNasthAnameM sUkSma lobha ( cAritra mohakI saMjvalana caukar3oM meM se jo Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] solAkAraNa varSa / * eka prakRti zeSa thI use ) kSaya karatA hai| pazcAt basaveMse ekadama bArahaveM kSINakaSAya nAma guNasthAnameM padArpaNa ( gyArahaveM upazAMtakaSAya guNasthAnameM upazama gheNI bar3hanevAlA hI jAkara , pIche par3a jAtA hai, kSapakavAlA nahIM jAtA hai ) upAMtya samayameM (anta ke samAna hile ; ni, aura sapanA kA to darzanAvaraNIya prakRtiyoMkA kSaya karake antake samayamai mati, . buta, avadhi, manaHparyaya aura kevala ina pAMcoM zAnoMko DhakanevAlI pAMca jJAnAvaraNIya. cakSu, acakSa , avadhi aura kevala ina cAra darzanako rokanevAlI darzanAvaraNIya, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIyaM (bala) ina pAMca labdhiyoMko rokanevAlI antarAyakI, isa prakAra caudaha prakRtiyoMko kSaya karake sayogakevalI nAma terahaveM guNasthAnoMmeM praveza karatA hai, yahAMtaka kula presaTha prakRtiyoMkA bhaya ho jAtA hai| Upara batAI huI jJAnAvaraNIya pAMca, parzanAvaraNIya nava, antarAyakI paci, mohanIyakI aTThAvIsa, nAmakarmakI teraha, isa prakAra sATha aura devAyu, narakAyu aura tiryacAyu ye tIna AyukI kula vesaTha (63) huii| jaba jIva isa prakAra ukta 63 prakRtiyoMkA kSaya kara letA hai taba use ananta jJAna, anaMta darzana anaMta sukha aura anaMta vIrya (bala) prApta hotA hai-AtmAkI svAbhAvika divya zakti pragaTa hotI hai / kSudhA, tRSA, rAga, dveSa, janma, arA, maraNa, roga, zoka, bhaya, vismaya, arati, sveda, kheda, mada, moha, rati, nidrA ye aThAraha prakArake doSa bilakula usameM nahIM rahate haiM, usapara upasarga va paroSahoMkA jora nahIM calatA hai, taba vaha jIva sakala paramAtmaparako prApta ho jAtA hai, usake navIna karmokA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa carma / baMdha nahIM hotA, kevala yogoMke sadbhAvase IryApatha Azrana hotA hai so upacArasa eka samayako sthiti liye baMdhaM kahA jAtA hai, aura pUrva baMdhe zeSa aghAti karmokI 85 prakRtiyoMkI karmavargaNAoMkI nirjarA samaya samaya prati asaMkhyAtaguNI hotI mAtI hai| taba iMdrAdikaH deva apane avavijJAnake balase prabhuko kevalazAna utpanna huA jAnakara samayasaraNa yA gaMvakuTIkI racanA karate haiM, jisake madhya vaha vizuddhAtmA, vItarAga, sarvaza prabhu apane divya kevalajJAnake dvArA dekhe aura jAne hue saMsArake tatvoMkA svarUpa yathAvat sura, nara,tiryaMcAdika jovoMko apanI amRtamayI divyadhvanike dvArA sakala jIvoMke kalyANArtha upadeza karatA hai, sunAtA hai| aise utkRSTa kevalajJAnasaMyukta vizukhAtmAko sakala paramAtmA, jina, arhanta yA Apta kahate haiN| ise ho jIvanmukta bhI kahate haiM, kyoMki aba isako mukti dura nahIM hai| kyoMki Ayuke aMta hote hI zeSa 85 prakRtiyoMko kSaya karake zarIra tyAga kara lokazikhara para tanavAtavalayake aMtameM sadAke liye svasvarUpameM nimagna hokara avinAzI, akhaMDa, saccidAnaMda svarUpako prApta karegA taba use nikala ( zarIra rahita ) paramAtmA yA siddha yA muktajIva kahate haiN| yaha pada pratyeka bhavya jIva prApta kara sakatA hai, parantu pratyeka kAlacakrameM cauvIsa vizeSa jIva hote haiM, jinheM avatAra yA tIrthaMkara ( carmatIrtha ke pravartaka ) kahate haiM, ye vizeSa puNyAtmA hote haiM, aura inake garbha meM Ate hI vaha nagarI jisameM ye utpaSa honevAle hoM, indrAdika devoMke dvArA sajAI jAtI hai| vaha mAtA jisake ye garbha meM AnevAle hoM, deviyoM kara sevita hotI hai / nagarImeM nitya pratidinameM 3 vAra 15 mAitaka indrAvizeSa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dhrm| ekavArameM sADetIna koTI ratnaSTi karate haiM / / khaba prabhukA janma hotA hai, taba indrAdika devoMkA Asana kaMpAyamAna ho jAtA hai, tInoM lokake jIvoMmeM harSa kSobha aura kucha samayake lie zAMti utpanna ho jAtI hai, taba ve indrAdika deva usa mahAprabhukA avatAra huA jAnakara utsava karate haiM, prabhuko merugiripara le jAkara abhiSeka karate haiM, nAcate haiM, gAte haiM, vAdina bajAte haiM jaya jayakAra karate haiM / pazcAt jaba prabhuko saMsArase vairAgya hotA hai, taba devaRSi Akara stuti karate haiM, phira indrAdika deva pramakA abhiSeka karake nikaTake kisI vanameM prabhuko le jAte haiM / yahAMpara prabhu saMsArake svarUpakA citavana karake ( anuprekSAboM kA citavana karake ) apane zarIra parase jar3a vabAbhUSaNoMko utAra dete hai| aura siddha parameSThIko namaskAra karake ghyAnameM nimagna ho jAte haiM, usI samaya prabhuko manaHparyaya jJAna hotA hai aura indrAdika deva svasthAnako cale jAte haiM / pazcAt tapa aura dhyAnake prabhAvase ghAtikarmIko kSayakara kevalajJAna prApta karate haiM, aura phira indrAdika devoMkI nirmApita sabhA (samavasaraNa) meM sthita hokara caturgatike jovoMko duHkhasa chur3AnevAle sacce dharma ( mokSamArga) kA upadeza karate haiM aura AyukA niHzeSa hote hI siddhapada prApta karate haiN| yadyapi ye avatArika puruSa arthAt tIrthaMkara kahAte hai, ___ * tIrthaMkarake garbhAdi paMcakalyANaka aura samavasaraNakA varNana granthAntaroMmeM jaise-ratnakaraNDa yA dharmasaMgrahazrAvakAcAra, yAdinAya purANa, samavasaraNa vidhAna AdimeM vistAra sahita likhA gayA hai vahAMse dekhA / - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / [3. parantu isameM yaha na mAna lenA cAhie ki inake sivAya aura koI usa paramapadako nahIM pA sakatA hai, kintu jo usa mArgakA mAtamghana karatA hai, vahIM prApta kara sakatA hai / isa prakAra arhantadevakA saMkSipta rotise varNana kiyA / aise devako bhakti ( upAsanA ), pUjAdi stavana, guga kArtana, bhajana, citavana karane se Ane AtmAmeM bho divya zakti utpanna hotI hai, apane puruSArthakA dhyAna hotA hai aura apane ApakA bhoM usa avinAzo akhaNDa saccidAnanda svarUpa paramAdake prAta karane ko icchA hotI hai| saMsArake vinAzika viSayanita sukhoMse ghRNA aura bhaya utpanna hotA hai, durvAsanAyeM manameM sthAna nahIM banAne pAto haiM, cita praphullita rahatA hai; kAyaratA, bhaya, moha, zoka, madAdi doSa palAyana kara jAte haiM, upasarga aura paroSa hoMse cita vicalita nahIM hotA hai. sAhasa, bala, inA, gambhoratA bar3hato hai, buddhi nirmala hotI hai, jJAnAnubhava bar3hatA hai, dayA, / kSamA, zola, santoSa, vinaya, niSkapaTatA, prema, ullAsa, zraddhA, nirAkulatA ityAdi anekAneka guNa dinoMdina bar3hate haiN| isaniye ahakti nAma bhAvanAkA citavana avazya karanA cAhiye / yadyapi isa samaya sAkSAt arhanta bhagavAna nahIM haiM, to bhA unake guNa aura pavitra caritrake citavana karaneke liye smAraka rUpase tAkAra mUrti banAkara maMtra ke dvArA pratiSThita karake kiso uttama ekAnta syAnameM rakhakara unake sAmhane arhantake guNoMkA stavana (citavana) karake argha utAraNa karanese / bhI arhadbhakti nAma bhAvanA ho sakatI hai| kyoMki yaha mUrti bho hamako vinA bole sAkSAt arhatakA svarUpa ho darzAnevAlI / hai / isa vairAgyamaSa mUrtiko dekhate ho vairAgyabhAva udita ho Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] soSakAraNa varma / jAte haiM aura usa (mUrti) ke sAmhane pUjana bhI mahaMta hI kI hotI hai / na ki jar3a mRtikA ratavapUjanAdi kiyA jAtA hai jaisA ki bahuta se loga mAna baiThe haiN| mUrti to jar3a hai, kucha jar3akI pUjA thor3e hI kI jAtI hai| pUjA to kI jAtI hai usa jIvanamukta ( zarIra sakna paramAtmA ) arhata prabhukI, jo ki saccidAnaMda caitanya svarUpa hai, aura vaha bhUti usakI atima avasthAko smaraNa karAnevAlI hai, isaliye isake sanmukha pUjana, stavanAdi jar3amUrtikA nahIM kitu caitanya prabhu arhata ho kI pUjA, stavana samajhanA cAhiye / kAraNa se kAryakI siddhi hotI hai, isaliye vItarAgamudrArupa mUrti ke darzana se hI vItarAga bhAvoMkI siddhi hotI hai| tAtparya- mUrti dhyAnAdi barhata guNa citavanake liye nimitta kAraNa hai, aura upAdAna kAraNa to apane hI bhAva haiM, inakA nimitta naimittika saMbaMdha hai / isaliye sAkSAt arhata deva ke abhAva meM unakI atima dhyAnAvasthAkI parama digambara vItarAga zAMti mudrAyukta manuSyAkAra mUrti sthApita karake hI ahaMta pUjana, stavana karanA cAhiye / isIko adbhakti nAma bhAvanA kahate haiM / c. sohI kahA hai J I deva sadA ahaM bhajo jiha, doSa aThAraha kiye ati dUrA / pApa pakhAla bhaye ati nirmala, karma kaThora kiye saba cUrA || divya anaMta catuSTaya zobhita, ghora milthyo nidhAraNa shuuraa| jJAna kahe jinarAja arAdho, niraMtara je guNa maMdira pUrA // 10 // || vadbhakti bhAvanA // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nobahakArava varSa / (15) AcAryabhakti bhaavnaa| AcAryabhakti bhAvanA-arthAt dIkSA zikSA denevAle guruko / upAsanA karanA / AcArya-guru (prANiyoMko asat mArgase chuDAkara sat. mArgameM lagAnevAle, dIkSA zikSA dene vAle aura lage hue doSoM se prAyazcitAdi dekara vidhiyukta saMskaraNa karanevAle saMghASipati) ko kahate haiN| saMghAdhipati-AcArya do prakArake hote hai-eka to gRhasthAcArya aura dUsare nirgranthAcArya / gRhastha saMghapati bhI do prakArake hote haiM-eka to ve jo gRhasthoMko vidyA aura kalAkauzalyakI zikSA dete haiM tathA garbhAdi saMskAra karAte haiN| inheM gRhasyAcArya kahate haiN| ye loga svataMtra rItise nirapekSa hokara vidyA par3hAte, kalAkauzala sikhAte, nItimArga ( vyavahAra dharma ) kA upadeza karate, aura garbhAdhAnAdi Sor3aza saMskAra karAte, tathA pratiSThAdi yajJa kriyA karavAte haiM / aura ziSyoMke dvArA prApta bheMTa (dravya) meM saMtopavRtti dhAraNakara apanA aura apane kuTumbakA poSaNa karate haiN| kabhI kisIse kucha bhI yAcanA nahIM karate haiM / . kevala apane sadAcArake prabhAvase hI logoMko AjJAkArI banAte haiN| dUsare saMghAdhipati gRhastha-rAjA hotA hai, jo svayaM sadAdhArI hokara apanI pramAko vidyA, bala, buddhi aura parAkramase vaza karake asata mArgase rokakara sat mArgapara calAtA hai Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ) solahakAraNa dharma | aura paracaka kRta prajApara Aye huye upasargo (upadravako apane - balavoM) ko apane bala va buddhise dUra kara prajAkI rakSA karake dharmako tathA nItiko pravRtti karatA hai / rAjA apanA prabhAva sadAcArase hI prajApara DAlatA hai, paratu kabhI AvazyakatA hone para daNDanItikA bhI avalambana karatA hai kyoMki vinA bhayase AjJA pravRtti nahIM hotI hai, so vidvAna to paraloka bhaya yA pApake bhaya se asat mArga chor3a dete haiM, parantu janasAdhAraNa mUrkha vinA isa lokabhaya arthAt daNDanIti ( tAr3ana karanA ! ke asat mArga nahIM phirate haiM / isaliye rAjAko yaha karanA ho paDatA hai| yadi rAjA aisA na kare, arthAt duSToMko daNDa na deve, to sajjana ziSTa puruSoM kA rahanA ho kaThina ho jAya, saMsAra meM dharma aura nIti uTha jAya, loga svacchanda hokara manamAne kArya kiyA kareM, dIna hIna nirbala prANiyA jAvana nirvAha bhI honA duSkraya ho jAya. " jisako lAThI usakI bhaiMsa " vAlo kahAvata caritArtha ho jAya, ityAdi / ! isaliye pratyeka saMgha meM saMvAdhipati to avazya hI cAhiye / jisa prakAra gRhasthoMmeM saMghAdhipati hote haiM, usI prakAra sAdhuoM meM bhI saMghAdhipati honA Avazyaka hai, ise koI koI AcArya nirgranthAcArya, mahaMta, sUra, guru Adi aneka nAmoMse pukArate haiM / yadyapi saMghake sabhI sAdhu nirgrantha aDDAbosa mUlaguNadhArI hote haiM, to bhI bhAvoMkI vicitra gati hai / * paMca mahAvrata, samitipaNa, Avazyaka paT jAna | indriya damana aru bhU zayana, sakRddbhukti pAna || alpa asana leM svAda bina, kara na dAMtana pAna / keza ukhAr3e hAthase, tajake ambara snAna || AThavIsa guNa mUla ye, kahe sAdhuke sAra / uttara lakha caurAsi haiM, dekho mUlAdhAra // ( dIpa ) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa bama / / 77 kyoMki upazama samyagdRSTi upazama zreNI mAMDakara gyArahaveM guNasthAna taka car3ha karake pIche para jAte haiM aura arddha pudgalaparAvartana kAlataka punaH saMsArameM bhaTakate phirate haiN| phira saMghameM bAla ( turatake navIna dIkSita !, yuvA (kucha samayake dIkSita ) aura vRddha : bahuta samayake dIkSita) sabala, nirbala, svastha, asvastha rogI thoDe par3he aura vizeSa paDhe vidvAna, aneka dezoMke,aneka prakArako prakRtike dhArI sAghu hote haiN| unase AhAravihAra, samaya pramAdAdi kitaneka kAraNoMse tapAdi cAritrameM doSa laga jAte haiM, gupti bhaMga ho jAtI hai, karmake udayase athavA anya kAraNoMse parasparameM rAgadveSa Adi kaSAyeM utpanna ho jAtI haiM saMghakA pakSa par3a jAtA hai, paThanapAThanameM zithilatA ho jAtI hai, ityAdi aneka kAraNoMse dharmamArgameM ror3A aTaka jAnekA sandeha rahatA hai / aisI avasthAmeM yadi saMghameM koI eka suyogya, dravya, kSetra, kAla, bhAvakA jJAtA, nyAya nIti aura dharmazArukA pAragAmI, ghIravIra zAMta svabhAvI, darzana jJAna cAritra, tapa aura vIrya ye paMcAcAraparAyaNa, bAhyAbhyaMsara bAraha prakAra ke tapa, dazalakSaNarUpa ( uttama kSamAdi) dharmameM lavalIna mana vacana aura kAya ina tInoM guptiyoMkA yathAvata pAlanevAlA, zatru mitrameM, mahala zmazAnameM kAMca aura maNimeM jIvana aura maraNameM samamAvI, saMghapara prema (vAtsalya ) rakhanevAlA, jinAjJAkA pravartaka saMsAraparibhramaNa se bhayabhIta, SaDAvazyakameM sAvadhAna dIkSA zikSA prAyazcitta AdikA denevAlA samasta saMghakI samhAla rakhanevAlA, vaiyAvRtyameM nipuNa ityAdi uttama guNoMse bhUSita saMdhASipati arthAta AcArya na ho to mArga bigaDa jAya, dharmakI pravRtti uTha jAya, aneka prakArake unmArga phaila jAMya ityAdi bahuta anartha Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 solahakAraNa dharma / utpanna ho jAya isaliye saMghameM AcAryakA honA Avazyaka hai| aise parama digambara saMsAra-samudrase bhavya prANiyoMko tAranevAle jahAjake samAna Apa bhI tareM auroMko bhI tAreM, aise zrI mahAmunirAja AcArya mahArAjakI bhakti, upAsanA, stavana, kIrtana (guNAnuvAda gAnA ) ityAdi karanA, pUjA karanA, airdha utAraNa karanA, pratyakSa va parokSa vaMdanA namaskAra karanA, unake dvArA upadeza kie hue mArgapara calanA, unake nikaTa apane kie hue doSoMko AlocanA karake prAyazcita lenA, unakI AjJA zirodhArya karanA ityAdi so AcArya bhakti hai| gRhasthAcArya va rAjAdika to kevala iha loka sambandhI pathapradarzaka haiM parantu ninyAcArya ubhayaloka sambandhI pathapradarzaka haiM / rAjAko AjJA to daNDa notike kAraNa yena kena prakAreNa mAnanI hI par3atI hai, parantu AcArya mahArAja to kisIpara balAtkAra AjJA nahIM karate haiM / nimranthAcAryoMkA prabhAva to unake sammAcAritrase hI par3atA hai / kAraNa AcArya mahArAja kevala durase kahakara hI paMtha nahI dikhAte kintu Apa svayam hI usapara calakara auroMko dikhAte haiN| saMsArameM "para upadeza kuzala bahutere / ye AcarahiM te nara na banere // " ko uktiko caritArtha karanevAle to bahuta haiN| parantu digambarAcAryokI upamAko to kevala be svayaM hI dhAraNa kara sakate haiM, unako kisIko upamA nahIM lagatI, sAtparya-ke anupama haiN| asaeva aise AcAryoMkI pUjA bhakti karanA Avazyaka hai| hIse AcAryoMkI pUjA, bhakti, upAsanA, stavana, vandana karanese Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma | [ 79 sadAcArako pravRtti hotI hai, dharma aura dharmojanoMmeM prema bar3hatA hai, jJAnAnubhava hotA hai, ghane dinoMko zaMkAoM aura durvAsanAmoMkA nAza hotA hai, ityAdi aneka lAbha hote haiN| isaliye apanA bAdarza aise ho mahAmuniyoM AcAyoMko banAnA cAhiye / jaise guru vaMsA ho nA, "yathA rAjA tathA prajJA " hotA hai| kahA hai- " guru kIjiye jAna, pAnI poje chAna .. I yadi zaMkA karo ki isa kAla meM to aise guru haiM hI nahIM tatra kyA binA guru nimure ho bane raheM? jaisA mile vaisA ho guru banAkara amAtyako pravRtti kyoM na kareM ? to uttara yaha ki bhUkha bhojanase ho miTato hai / kahIM bhojanake abhAva meM IMTa patthara nahIM khAyA jA sakatA hai / yadi ITa patthara yA vivAdika khAyA jAyagA, to zoghra ho maraNa ho jAyagA / isaliye yadi saccA guru na mile to pUrvakAlameM ho gaye, jo zrI kundakundAdi mahAmuni tinahoke Adarza caritroMkA dhyAna karo, stavana candana karo, unheM hI Adarza banAye raho / - niture to jaba kAvAMge jaba ki guruko na mAnoMge, parantu tumhAre jaMte parama tAkho nitya jAno sapathadarzI guha tA kadAcita ho kiloko mileMge, taba kyA aise gudamoMke svAnameM svArthAndha, azAnoM viSayoM, kaSAyI puruSoM ko pUjatA cAhiye ? nahIM nahIM, kabhI nahIM pUjanA cAhiye / hamAre guru ve hI kundakundasvAmI haiM. gautama gaNeza hai suba svAmI haiM ityAdi / hameM unhIM kI upAsanA karanA caahiye| vartamAna kAlameM unakA abhAva honese unake upadeza se ho lAbha lenA cAhiye. unake dvArA racita granthoMse lAbha lenA cAhiye aura parokSa vinayabhakti karatA cAhiye, unako chavi utArakara sAmhane rakhanA cAhiye, yahA~ , Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / AcArya bhakti hai, jo kalyANakArI hai| aise AcAryabhakti nAma bhAvanAkA svarUpa kahA, so hI kahA haidevatta haiM upadeza aneka su, Apa sadA paramAratha dhArI / deza videza vihAra kareM, daza dharma dhareM mava pAra utArI || dIkSA zikSA deta dayAkara, munivara guNa chattIsake dhaarii| jJAna kahe bhavasAgara nAva, namu AcArya triyoga samhANI | // iti AcAryabhakti bhAvanA // 11 // (12) bahuzrutabhakti bhaavnaa| bahana tabhakti bhAvanA- arthAt upAdhyAya mahArAjakI pUjA upAsanA karanA / upAdhyAya una mahAmuniyoMko kahate hai, jinako sampUrNa dvAdazAMga vANIkA pUrNa jJAna ho, inheM hI bahudha ta yA take valI kahate haiN| ye svayam AcArya mahArAjake pAsa baiThakara par3hate, tatvacarcA karate hai aura AcArya mahArAjako AjJA pramANa anya ziSyagaNoMko par3hAte haiM, isaliye inheM pATaka bhI kahate haiM / yadyapi AcArya se vidyAmeM ye kucha nyUna nahIM hote haiM, to bhI saMghakI maryAdAnusAra saMghake eka hI saMghAdhipatti hote haiM / AcArya meM aura upAdhyAyame kevala itanA hI meda hai ki bhAcArya to saMghakA nAyaka samajhA jAtA hai, aura Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / saMghameM usakI AjJAkI pravRtti calatI hai, vaha dIkSA zikSA va prAyazcittAdi denekA adhikArI hotA hai, aura upAdhyAyako ye adhikAra nahIM hote hai| saMghameM AcArya to eka hI hote haiM. parantu upAdhyAya to bahuna bhI rahate haiM / vidyA mAnAne samAna hote hue bhI maryAdAkA ulaMghana na karake AcAryako AjJApramANa hI calate haiN| ora aba apano sAmarthya aura pariNAmoMkI bar3hatA dekhate haiM, to AcAryako AjJA lekara anya saMghameM bhI jAte haiM, aura ekalavihAro bhI ho jAte haiN| mUlaguNoMmeM to sarva saMghake munijanoMko samAnatA hI hotI hai kintu kaSAyoMke asaMkhyAta sthAnoM ke anusAra utama guNoMma antara ho sakatA hai / aise o parama digambara jJAnasAgarake pAradarzI zrI upAdhyAya mahArAjako bhakti pUjA, namaskAra, guNAnuvAda karanese zuddha AtmajJAvako prApti hoto hai; bhakti dhaDA. namratAdi guNoMko prApti hotI hai isaliye sadA mana vacana aura kAyase dhI upAdhyAya pramUkA bhakti upAsanA karatA cAhiye / isa prakAya bahuzru tabhakti nAma bhAvanAkA svarUpa kahA / jaisA ki kahA haidvAdarA aMga upAMga jinAgama, tAki niraMtara bhakti kaaye| veda anUpama cAra kahe tama, ayaM bhale manamAhi TharAye // par3ho dhara bhAva likho su likhAyo,karozruta bhakti mupUjya rcaaye| jJAna kahe isa bhAMti kare jina,ArAma bhakti sapuNya upAye // 12 // iti bahuzratabhakti bhAvanA / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / (13) pravacanakti bhaavnaa| pravacanabhakti-apAta jinAgama (jinendra bhagavAnakA kahA hA dharma-jinavANo) kA adhyayana, adhyApana, pracAra, bhakti upAsanA, pUjA, stavanAdi karanA / jaba koI bhavya jIva samyagdarzana samyagjJAna sapA sampacAritrake balase jAnAvara NAdi dhAra dhAtiyA karmoko nAza karake phevalajJAnako prApta hotA hai| aura apane anaMtajJAna tathA darzanase jAne aura dene hue padArthophA yathAvata svarUpa apanI nirakSarIkANI (divyadhvani) dvArA saMsArI prANiyoMke kalyANArtha kahatA arthAt upadeSA karatA hai, unako vaha anavArI vANI meghagarjanAke samAna dinameM tIna vAra aura madhyarAtriko ekavAra aise vAravAra cha: chaH ghar3I taka khiratI hai / usI vANIko lekara gaNaghara .(gaNevA yA gaNapati) Adi cAra zAnake zarI munIndra (1) AcArAMma, (2) sUtrakRtAMpa, (3) sthAnAMga, (4) samayAvAMga, (5) vyAkhyAprApti, (6) jJAtRkayAMga, (7) upAsakAdhyayanAMga, (8) aMtakRddazAMga, (2) anuttaropadAzAMga, (10) praznavyAkaraNAMga, (11) sUtravipAka, (12) dRSTipravAdAMga ( isI bArahaveM aMgake 14 pUrvarUpa bheva hote haiM ) isa prakAra bhedAbhedapUrvaka dvAdazAMgarUpa kapana karate haiN| phira paramparAcArya ThIka jJAnI jIvoMke samboSanAthaM bheda prabheda rUpase sUtra, gAthA, TIkA, TippaNI sahita racakara prakApita karate haiN| ise hI jinavANI va jinAgama va pravacana Adi kahate haiN| pUrvakAlameM jaba zya, koSa, kAma bhAvoMkI bhanukulatA thI, taba isa kSepameM aneka digambara muniyoMke saMga Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonakAraNa pama / | 83 yatra tatra dharmopadeza karate hue vicarate the, parantu kAladoSase aba digambara sAdhuoM kA sampradAya dRSTigocara nahIM hotA hai, isaliye dharmakI paramparA pUrvAcArya ke dvArA racita granthoMke AdhArase hI calatI hai / zrI mahAvIrasvAmIke mokSa jAneke bAda gautamasvAmI, sudharmasvAmI aura jambUsvAmI ye tIna kevalI aura viSNunaMdi, mitra, aparAjita, govarbana aura bhadrabAhu ye pAMca zrutakedalI hue| usake bAda dinoMdina jJAnakA viccheda hone lagA, taba jo digambara RSi usa samaya isa kSetrako apane caraNa-rajase pavitra karate the, unhoMne vicArA ki kAladoSase dinoM dina jJAnako nyUnatA hotI jAtI hai isaliye yadi kucha samaya aura bhI gayA, to satya dharmakA sarvathA lopa ho jAyagA aura isa parama pavitra sarvake (kalyANakArI jaina dharmako loga apanI apanI kaSAya buddhi anusAra dUSita karake prANiyoMko unmArgameM phaMsAyeMge ityAdi, aisA samajhakara una paramadayAlu mahAmuniyoMne granthoMkI lekhana rUpa kriyA pazcAt unhIMkA AdhAra lekara pIche bahuta se granthoMkI racanA kI / isaliye jo mahAnubhAva ina pavitra granyoMko mana vacana kAya se bhakti aura zraddhApUrvaka artha utAraNa kara par3hate haiM, dUsaroMko par3hAte haiM, dUsaroMse sunate haiM, aura dUsaroMko sunAte haiM, ve hI sacce kalyANake mArgako prApta hote haiM ve 'samyagdarzanako prApta hokara samyakjJAnako prApta hote haiM, phira samyakcAritrako dhAraNa karake avinAzI pada (mokSa) ko prApta hote haiM / 1 - zAstrotpattikA vizeSa varNana zrasAvatAra kathAmeM dekho 2- dekho sarvadharma cArTa naM0 2 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / isa prakAra zru tabhakti yA pravacana bhakti nAma bhAvanAkA svarUpa kahA / jaisA kahA bhI haiAgama caMda purANa padAvata, sAhitya tarka vitarka pakhANe / kAvya kathA nava nATaka aMka su. jyotiSa vaidyaka zAstra pramANe aise bahuzruta sAdhu namjo , dvAdaza aga sarva par3ha jaane| jJAna kahe nasa pAya namazrata pAra gaye mana garvana aanN12|| iti bahU tabhakti bhaavnaa| (1) AvazyakAparihANi bhaavnaa| AvazyakAparihANi- arthAt sAmAyika, vaMdana, stavana, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga ina chaH nityAvazyaka kriyAoMmeM hAni ( zithilatA ) nahIM karanA / Avazyaka arthAt niyata kRtya / jarUrI kAma ) ko kahate haiM, ukta chaH kRtya isaliye Avazyaka niyata / haiM ki inase AtmAko zuddhi hotI haiM, karmAzravake dvAra rAgadveSa kama hote haiM, sAtvikatA prApta hotI hai, pApoMse bhaya hotA hai, puNyakI vRddhi hotI hai, pramAda tathA viSayakaSAyoMke dvArA lage hue doSoMkA nirAkaraNa hotA hai / ityAdi aise anekoM lAbha hote haiN| isaliye inako nitya prati karanA cAhiye / inameM prathama hI sAmAyika kahA hai / sAmAyikase samatA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAT solahakAraNa dharma / [85 bhAyoMkI prApti hotI hai / isameM mana, vacana, kAyakI zubhAzubha pravRttiko rokakara zatru, mitra, mahala, mazAna, maNi kAMca, tRNa, kaMcana, sukha duHkha, jIvana maraNa, svajana parajana, raMka 'zromAn. rAjA prajA ityAdimeM rAgadveSa rahita samabhAva dhAraNa karanA / arthAt yaha vicAra karanA ki maiM ina saba padArthose bhila saccidAnaMda svarUpa akhaMDa eka avinAzI caitanya AtmA svayaMbhU hU~, aura yaha jo kucha dRSTigocara hotA hai; so saba mohaSTise hI iSTAniSTa svarUpa bhAsatA hai. isameM merA kucha bhI nahIM / yaha to kevala paudgalika vikAra haiM, isase merA anAdi kAlase saMyoga sambandha ho rahA hai| sAizara sambaMga nahIM hai| kyoMki ye saba mujhase bhinna haiM / aura to kyA, yA zarIra bhI (jisase maiM vatamAnameM mila rahA ha') merA nahIM hai, to phira anya padArtha to pratyakSa bhinna hI haiN| so inameM rAgadveSa karake maiM apane saccidAnaMda svarUpa AtmAko kyoM dukhI karU ? ityAdi vairAgya bhAvoM ke dvArA sAmyabhAva dhAraNa karatA hai, yahI sAmAyika hai| isase AsravakA dvAra banda ho jAtA hai arthAt saMvara hotA hai 1 kyoMki mana vacana kAyakI kriyA Ase ho karmakA Asrava holA hai| Asrava arthAt yogoMko "pravRttikA rukanA so hI saMvara kahAtA hai| (2)-stavana-caturvizat tIrthaMkaroM va paMcaparameSThIke guNAnuvAda gAnA arthAt unake guNoMko smaraNa karake prazaMsA-stuti karanA, so stavana hai| jaise svayaMbhu sahastranAmAdi stotrakA sArtha manana karanA / . (3)-vaMdana-kisI eka tIrthakara athavA eka parameSThIko stuti bhakti vaMdanAdi karanA so vaMdana hai| jaise maktAmara mahAvIrASTaka pArzvanAthastotrAdi sArtha (artha samajha samajhakara) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] solahakAraNa dharma / manana karanA ! isase yaha abhiprAya nahIM hai ki amuka kavikA banAyA huA amuka stoM hI par3hA jAya, kintu ukta Azayako liye hue koI bhI stotra kisIkA kiyA huA, bhASAma ho 1 saMskRta prAkRta ( jo bhalIbhAMti samajhameM Ave ) cAhe svayam bhaktivaza racakara taiyAra kiyA ho so par3hakara zironati namaskAra Adi kriyA karanA / (4)-pratikramaNa-apane mana, vacana, kAyameM tathA kRta phArita anumodanAse bhUtakAlameM kiye hue pApoM arthAt pramAdAdi kaSAyake kAraNa lage hue doSoMkA smaraNa karake, svAtma niMdA karate hue, una doSoke parihArArtha, apane guruke nikaTa athavA guruke abhAvameM jina pratimAke sanmukha athavA kisI ekAnta sthAnameM baiThakara AlocanA kare aura unake jhUThe hone artha yathocita prAyazcitta leve, 'tAki kiye hue pApoMse nivRtti mile-nirAkulatA ho / ise hI pratikramaNa kahate haiM / / (5) pratyAkhyAna bhaviSya meM yamarUpa ( yAvajjIva ) athavA niyamarUpa ( kucha kAlako maryAdA liye hue ) se pApakriyAoMkA tyAga kare, arthAt AgAmI unake na karanekI pratijJA kare, tAki mana aura indriyAM vazameM hoM ise pratyAkhyAna kahate haiN| (6)-kAyotsarga--zarorase mamatva bhAvakA tyAga kara manako saba orase rokakara kisI eka sthAnameM apane jJAnasvarUpa AtmAmeM athavA paMcaparameSThIke guNa citavanameM lagAnA, so jahAMtaka ho parapadArthose bhinna apane AtmAmeM hI sthira karanA ise zukladhyAna kahate haiN| yadi itatA na ho sake to tattva citavana yA jinendra guNa stavana AdimeM lagAve, (ise *dharmadhyAna kahate haiM ) aura dhyAnake samayameM Aye hue upasarga tathA parI * ghyAnakA vizeSa svarUpa 'jJAnArNava ' granthameM dekho| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 87... -- solahakAraNa dharma / SahAdikoMse vilita na hove, kintu unheM svakRta karmajanita upAdhi jAnakara sthira raheM. mana, vacana kAyako calAyamAna na hone deve, ise kAyotsarga kahate haiM / isa prakArase ye chaH Avazyaka svazakti anusAra gRhastha va sAdhuko nitya prati karanA cAhiye / gRhasthake liye devapUjA, gurusevA, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna ye cha: karma bhI kahe haiM, jo ki yathAzakti nityaprati karanA Avazyaka haiM / ye cha: UparakI bhAvanAoMmeM garbhita ho cuke haiM isaliye yahAM pRthaka karake vizeSa nahIM kahe haiN| jaise devapUjA arhadbhakti meM, gurusevA AcArya va bahuzruta bhaktimeM, tapa tapabhAvanAmeM, dAna tyAgabhAvanAmeM A cukA hai| saMyama pAMcoM indriyoM aura manako viSayoMse rokakara vaza karanA, tathA saH kAyake jIvoMkI mana vacana kAyase hiMsA nahIM karanA, aura svAdhyAya-AtmajJAnako bar3hAnevAle tathA pApAdi kriyAoMse virakta karanevAle sacchAtroMkA :( anyoMkA) par3hanA, par3hAnA, manana karanA, dhAraNa karanA aura upadeza krnaa| isa prakArase ye SaDAvazyaka bhI nityaprati pAlana karanA cAhiye aura anyAnya pAlana karanevAle sAdharmIjananoMmeM bhakti va prema karanA cAhiye / argha utarana karanA cAhiye / isa prakAra AvazyakAparihANi bhAvaH nAkA svarUpa kahA ! so hI kahA haibhAva dhare samatA saba jIvase, pATha par3he stuti manahArI / caMdana deva kare svAdhyAya, sadA mana sAthaju paMca prkaarii|| tInahu kAla kare pratikramaNa, dhyAna kare tana mamata nidhaarii| zAna kahe dhana ve sunirAja,kare ju avazya triyoga smaarii|| // iti AvazyakAparihANi bhAvanA // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanna solahakAraNa dharma / (15) mAgaMpramAvanA bhaavnaa| mArgaprabhAvanA- sapA sabhyaH lA sAmozamA (jinadharma ) kA prakAza jisa prakAra sarvatra prasarita ho sake usa prakAra use sarvasAdhAraNameM phailA denA / aisA hI svAmI samaMtabhadrAcArya ne kahA hai ajJAnatimiravyAptipapAkRtya yathAyatham / jinazAsanamahAtmyaprakAzaH syAt prabhAvanA // 18 // ( ratnakaraNDa zrAvakAcAra a0 1) arthAt --jisa samaya ajJAnatimira ( mithyA matoMkA pracAra) cahu~ ora vyApta ho rahA ho, aura pavitra jainadharmakA abhAvasA ho rahA ho, usa samaya jisa prakArase ho sake vaise jainadharmakA mAhAtmya prakAzita kara denA so hI prabhAvanA hai / prabhAvanAse arthAta jainadharmake pracArase apanI AtmAmeM udAratA bar3hatI hai / prabhAvanAse kevala jainadharmakI prazaMsA karA lenekA abhiprAya nahIM hai, kyoMki jaba kiso padAthakI bhalAI thA burAI sarvoparI pragaTa ho jAtI hai, taba stuti kiMvA niMdA to svayameva hotI hI hai / isaliye prazaMsAmAtra prApta kara lenese hI kucha lAbha nahIM hai, aura na jainAnuyAyo jIvoMko saMkhyA hI bar3hA leneke ho vicArase prabhAvanA karane kI AvazyakatA hai| kintu prabhAvanA isaliye karanA cAhiye, tAki vicAre saMsArake dona prANI jo caturgatimeM bhramaNa kara janma maraNa Adika aneko bhava sambandhI duHkhoMko bhoga rahe haiM aura mohavaza parapadArthomeM apanatva dhAraNa kara nija svarUpako bhUle hue haiN| ve pavitra janadharmake prabhAvase svarUpakA zraddhAna kara, ratnatraya svayamU Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaikAraNa dharma / __ _! ... monamArgako grahaNa kara apanA kalyANa kreN| arthAt samasta saMsArameMsamveSu maitrI guNiSu pramoI, kiTeSu joveSu kumaparanvaM / mAdhyastha bhAvaM viparItatto, sadA mamAtmA vidadhAtu deva / / (amitagati AcAryakRta sAmAyikapATha ) ---kA nakArA saba ora bajane lage tAki paMsArake sabhI prANo nirmANa hue sukhase kAla vyatIta kareM / arthAt saba jovamAtra paraspara mitravat premabhAvase rahe, ase gugavAna puruSoMmeM vinaya aura pramodabhAvako dhAraNa kareM aura unake guNoMkA anukaraNa kareM, na ki DAha (IpI) / dIna dukho asahAya jovoMpara karuNA ( dayA ) bhAva rakha, aura jo viparota mArgAvalambo haiM, aura jinako sanmArgakA upadeza karanese ve ulTe kaluSita hote haiM, aise jovAma krodhAdi bhAva na karake mAdhyastha bhAva dhAraNa karane lameM, ityAdi bhAva saba jovoM meM bhale gkAra phaila jAyage to svayamatra parasarakA dveSabhAva miTa jAvegA, paraspara eka dUsareke mitravat sahAyaka ho jAyage / isa loka sambandhI sukha ( dhanAdi ) ko bhI vRddhi hogI, aura paralokameM bhI kaSAyoMko maMdatAse devagati Adi uttama gatiko prApta hoMge tathA anukamase nirvANa pada bho prApta hogA / tAlaya kahanekA yahI hai ki jainadharmakA pracAra (prabhAdhanA) samasta prANiyoMke liye hI udAra bhAvAMse karanA cAhiye / prabhAvanA-dranya kSetra, kAla aura bhAvoMke anusAra bhinnara rItiyoMse hotI hai arthAta vidvAn puruSa to tatvacarSAse prasana hote haiM- unheM nyAya va yuktipUrvaka pramANa, naya. ityAdike dvArA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] . solahakAraNa dharma / padArthakA svarUpa samajhA denese hI ve asata pakSako choDakara sanmArga para A jAte haiM / aura eka hI vidvAnake sanmArga para Anese usake anuyAyI bhI prAyaH sanmArgameM laga jAte haiM / kyoMki vaha vidvAna apane anuyAyiyoM ko kisa prakAra samajhAnA cAhiye, yaha bhalIbhAMti jAnatA hai| isalie usake samajhane para vaha apane anuyAyiyoMko bhI aneka yuktiyoM dvArA samajhA kara sanmAgameM lagA sakatA hai / aisA hI pUrvakAlameM hamAre RSiyoMne kiyA hai| jaina agnavAla va humar3a jAtiyoMke itihAsase vidita hotA hai ki lohAcArya, jinasenAcArya Adi mahAmuniyoMne apane upadezase lAkhoM manuSyoMko hisAdi pApoMse hur3Akara jainI banAyA thA / isaliye sabase uttama aura prathama upAya to prabhAvanAkA yahI hai ki acche 2 vidvAna dravya kSetra kAla aura bhAvake jJAtA, dharmake marmajJa, sadAcArI, anubhavI, udAra, santoSI aura maMdakaSAyI ityAdi sadguNI upadezakoM dvArA zaharoMzahara, grAmoMgrAma aura dezodezameM harasamaya daurA karAkara upadeza karAveM | aura ina upadezakoMko nirAkula karake upadeza karane bheje tAki ve kisIse kucha bhI yAcanA na kre| kyoMki " loma pApakA bApa bakhAnA" jahAM kisIse ina upadezakoMne kucha bhI yAcanA kI, ki phira upadezakA mahatva unapara nahIM paDa sakatA hai, ve upadezakoMko tuccha ( bhikSukakI) dRSTi se dekhane lagate haiM, aura Darane lagate haiM, ki kahIM ye kucha mAMga to na baiTheMge ityAdi / kyoMki yathArthameM yaha kArya pUrvakAlameM adhikatara prAyaH muniyoMke hI dvArA hotA thaa| ve mahA tapasvI nirapekSa dhIra dhIra svayam apane gharakI atula sampatti (rAjyAdi vibhava ) choDakara apane AtmAke kalyANArtha hI samasta parigrahase mamasva rahita hae, ekavAra khar3e khar3e karapArameM hI svAda rahita alpa bhojana Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / (jo ki: prAya vA kA mAmalA akti, rAha diyA bAya) karate hue deza dezAMtaroMmeM bhramaNa karake jIvoMke kalyANArtha upadeza karate the / dhe kevala upadeza nahIM karate the kintu upadiSTa mArgapara calakara dikhAte the / unakA upadeza nirapekSa bRddhise saba jIvoMke liye samAnatAse hotA thaa| ve pAtrakA vicAra kara usake yogya hI upadeza dete the, kisIse unheM glAni na hotI thii| unhone durgandhAdi, cANDAloM va pazuoM takako upadeza dekara samyaktva aMgIkAra karAyA, tathA vatAdi dekara unako sanmArgameM lagAyA hai / yahI kAraNa thA, ki unakA prabhAva siMha vyAghrAdi jaise hiMsaka prANiyoMpara bhI par3atA thA jisase ki ve kara prANI unake darzana mAtrase hI karatA choDa dete the| yadyapi Ajakala hamAre azubhodayase unakA abhAva hai to bhI sadgRhasthoMdvArA yaha kArya avazya kisI aMzameM saphala ho sakatA hai / vartamAna samayameM upadezakoMkI bahuta hI AvazyakatA hai| dekho, ina arvAcIna krizciyana Adike matoMkA pracAra upadezakoM ke hI dvArA itanA bar3ha gayA hai, ki vartamAna saMsArameM prAyaH saba jagaha karoDoM IsAI bar3hate jAte haiN| kyoMki Ajakala unake lAkhoM upadezaka yatratatra vicarate haiM / aura ve hara prakArase logoMkI sahAyatA karate tathA upadezAdi dete haiM / dUsarA upAya prabhAvanAkA yaha hai ki jainadharmake graMthoMkA. pracAra krnaa| pratyeka viSayaka lekha, TrekTa rUpase chapAkara sarvasAdhAraNameM baMTavAnA cAhiye / pustakAlaya, vAcanAlaya aura vidyAlaya kholanA cAhiye, samAcArapatroM meM prabhAvaka logoMke / dvArA lekhoMko likhavAkara prakAzita karanA cAhiye / prAcIna granyoMkA saMrakSaNa, paThanapAThana tathA prakApAna honA pAhiye / tathA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somahakAraNa dharma / ve graMtha alpa gabhara mA nimA mU: pArama jana ho / ajaina sabake pAsa taka pahucAnA cAhiye / anya sundara majabUta kAgajoMpara bar3e TAIpameM chAkara sajilda, vidvAnoM dvArA saMzodhita hokara prakAzita honA cAhiye / tosarA Aya-yaha hai ki yathA avasoMpara samaya samaya bar3e bar3e sammelana karake vidvAnoMke vidvattApUrNa dhArmika, sAmAjika aura naitika unnatividhAyaka vyAkhyAna karAnA cAhiye / aura aise avasaroMpara anyamatI ghidvAnoM dvArA kI huI jainadharmapara zaMkAoMkA bhI nirAkaraNa karanA cAhiye / cauthA upAya-saMgha nikAlanA, arthAt tIrthAdi paryaTana ke 'liye bahuta janasamudAya sahita nikalanA / saMvameM saMyamo vratI vidvAna, paMDita, tathA udAravRttike dhArI saccaritra tyAgI puruSaraha, isaliye sthAna sthAnapara jahAM jAnA vahAM unake vyAkhyAna karAnA, tAki unakI vidyA aura cAritrakA prabhAva janasAdhAraNa para pdd'e| pAMcavA upAya-prAcIna jainamaMdiroMkA jIrNoddhAra karAkara athavA yadi jisa sthAnameM jainamaMdira na ho. aura jina darzanA* milASI janoM ( zrAvakoM) kI saMkhyA yathocita ho, aura vahAMpara pujana prakSAla AdikA prabandha bho yathocita cala sake, to usa kSetrako AvazyakatAke anusAra jaina maMdira banavAkara usako pratiSThA karavAnA, aura jina bhagavAnake paJca kalyANakoMkA utsava karAkara sarvopari jainadharmakA prabhAva phailAnA, paJcakalyA. NakakA bhAva acchI taraha sabako dikhAnA, tAki loga yaha samajha jAya, ki aise tIrthakara sahaza mahAn puNyAtmA ki jinake garbhaMjanmAdike samaya devoMne ratna varSAye, aneka utsava kiye, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / jinake sevaka deva aura devendra vidyApara aura bar3e. rAdhA mahArAjA the, so bhI tIna lokakI vibhUtiko tRpayan niHsAra samajhakara choDa gaye, unheM mRtyu aura jAmase maya ho gayA, ve bhI karmake yaMghanase Dara gaye, isaliye jina dIkSA grahaNa kara Apa to saMsArase pare ho hI gaye aura hama logoMko bhI kalyANakA mArga batA gaye haiN| so jaba ki mausane unheM bhI nahIM chor3A, karma unake pIche bhI lagA rahA ki jisake liye unheM yaha lokako vibhUti vinAzIka jAnakara chor3anA par3o, to bhalA hama dIna, zaktikSINa. puNyahIna banoMkI to ginatI hI kyA hai ? avazya hI eka dina hamako kAla kavalita kara jAdhegA. aura yaha samasta parigraha putra kalatra gRha ghana pAnyAdi yahI par3A raha jAyegA. kevala svakRta pApa va puNyakarma hI sAtha jAge / yaha zarIra bhI gala sar3akara Dhera ho jAvegA, isaliye hamako bhI jo mArga prabha dikhA gaye haiM, usI sat payameM lagapara apanA kalyANa karanA cAhiye ityAdi 2 / so aise avasaroMpara bhI saMyamI, vratI, udAsIna, tyAgI vidvAnokA samAgama avazya milAnA cAhiye / tathA unase vyAkhyAna aura tatvacarcA khUpa honA cAhiye / uttamottama tatvopadezI bhajanapada gAnA, bhaktivaza jina bhagavAnake sAmane nRtya bhajana saMgIta stavanAdi karanA, pUjA karanA, bar3e bar3e presaTha zalAkAdi puruSoMke jIvana-caritra logoMko sunAnA, ityAdi aneka prakArase prabhAvanA karanA cAhiye / yathArthameM maMdirAdi bimbapratiSThAoMkA yahI abhiprAya hai, na ki jyoM tyoM karake maMdiroMkI saMkhyA bar3hAte cale jAnA / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] solahakAraNa dharma / 7 chaThavAM upAya - jainiyoMkI orase sarvasAdhAraNake hitArtha udAratApUrvaka jaina dharmazAlAyeM, zrAzrAzrama, amAyAlaya, vidyAlaya, udyogazAlA, gurukula, brahmacaryAzrama, putrIzAlAyeM, gauzAlA, 'pAMjarApola Adi jIvadayA pracAraka saMsthAyeM kholI jAya aura samAna prakArase sabako lAbha pahuMcAyA jAya / pratyeka saMsthAma kucha samaya dharmazikSAkA Avazyaka rItise niyata rahe, aura suyogya vidvAnoM dvArA zikSA dilAI jAya / isa prakAra catuvidhi dAnakI pravRtti kI jAya / sAtavAM upAya - kucha tIkSNa buddhi vidyArthiyoM ko chAtravRttiyAM dekara bar3e bar3e vidyAlayoMmeM, kArakhAnoMmeM tathA videzoM meM bhejakara vidvAna kiye jAMya, tAki ve kAma sIkhakara AyeM aura apanI anubhavita vidyA aura buddhi dvArA samasta dezavAsiyoM ko lAbha pahuMcAyeM jisase hiMsaka logoM dvArA banAyA jAnevAlA videzI mAla, tathA hiMsA karake taiyAra kiyA gayA videzI mAla hamAre deza meM Anese ruke / jaise paradezI va videzI azuddha khAMDa aura azuddha davAiyAM Adi / aura inake badale apane dezakI kI bunI ( hAthakI ) zuddha khAdI, valiyA banArasa vaksara AdikI zuddha khAMDa va svadezI zuddha prAsuka auSadhiyAM hI upayoga meM lAI jAva aura hisAkI mAtA- ina miloMke bane carbIse sane sUtI va rezamI ( joki cauindrI asaMkhyAta kIDoMko mArakara hI banatA hai ) ke vastra pahiranA sarvathA ruka jAya / isase mukhya bAta to yaha hogI ki hiMsA baMda hogI aura dUsarI bAta yaha hogI ki dezake dhanako rakSA hogI, garIboMkI AjIvikA calegI / hiMsakoM kI Aya kama honese karor3oM nirdoSa gAya, bhaiMse bakare Adi pazu na mAre jAyage, ghI dUSa Adi khAneko milegA, sukhase khetI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / hogI, sarvaca zAMti dharmakA prakAza phailegA, ahiMsAkA DaMkA bajegA aura nivighna' dharmapAlana ho sakegA isaliye zuddha svadezI khAdI, khAMDa, auSadhiyoMkA pracAra karanA aura videzI vastuaukA pracAra banda karanA / jina maMdizoMmeMse videzI vana va anya rezama Adike apavitra padArtha nikAla kara zukha svadezI khAdI Adi hI kAma meM lenaa| ityAdi / yahI sapta kSetra prabhAvanAke haiM tAtparya yaha hai ki jisa taraha bane usa tarahase jaina dharmakA pracAra karanA yahI prabhAvanA hai / isaprakAra prabhAvanAMgakA svarUpa kahA / jaisA ki kahA haibahu dAna kareM paramAyako, zivAya mahotsava kaanne| bhakti kareM bahu gAya bajAya, sunRtya kareM jiya zAstra vakhANaM // saMgha bulApa sutIrtha kareM, upadeza karAya mithyAtako hAne / jJAna kahe jina mArga prabhAvana,virale hi puNya puruSa mana Ane // iti mArgaprabhAvanA bhAvanA // 15 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] solahakAraNa dhama | (16) pravacanavAtsalya bhAvanA / pravacana vAtsalya - arthAt sAdharmI tathA prANImAtra meM niSkapaTa bhAvase prema karanA aura sadA unakI bhalAI cAhanA yathAzakti Adara satkAra karanA ityAdi / aisA hI svAmI samantabhadrAcAryane kahA hai- svayudhyAn prati sadbhAva sanAthApe ketavA | pratipattiryathAyogyam bAlyalipyate / / 10 ( ratnakaraNDa zrAvakAcAra a0 1 ) apane sahadharmIjanoM (muni ajiMkA zrAvaka zrAvikAoM ) ke prati uttama bhAvoMse chalakapaTa rahita yathAyogya AdarasatkAra karanA bhakti tathA prema pradarzita karanA so vAtsalya aMga hai / arthAt mana tathA ArthikA to apane Apa kalyANake mArga meM gamana karake augeko bhI mArga dikhAte haiN| unakA AdarasatkAra to kevala itanA hI hai ki jaba ve apane ratnatraya ke sAdhanabhUta zarIra kI rakSArtha AhAra ke liye bihAra karate hue AveM to unheM navadhA bhakti karake zuddha prAsuka nirdoSa ( chayAlisa doSa rahita AhAra denA, kamaNDalumeM aSTa maharakI maryAdAvAlA prAsuka jala bhara denA, zaucopakaraNa ( kamaNDalu ), saMyamopakaraNa ( pIchI) aura jJAnopakaraNa ( zAstra pustakAdi ) AvazyakatAnusAra bheTa karanA athavA AyikAjIko yadi Avazyaka ho to eka sapheda moTe kapar3e khAdI ) kI sAr3I bheTa kara denA / yadi muni va AryikAke zarIrameM koI bAta pitta vaphAdi vikArajanita pIz2a mAlUma par3e to bhojana ke samaya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zata prAmuka unake yogya auSadhi pathyAra denA, unakI vinaya tapA vaiyAvata karanA aura unake dvArA kiye hue upadezako dhyAnapUrvaka sunakara dhAraNa karanA, ityAdi / yahI unakA Avara satkAra hai / kucha unheM rupayA muhara vayAbhUSaNa Adi padArtha to cAhiye ho nahIM / unheM to kevala saMyama sAdhanArtha Ayuke anta taka zarIrako sarasa va nIrasa bhojana dekara rakSA karanA hai| isaliye bhaktisaha unakA unake papake anusAra hI satkAra karanA cAhiye kyoMki dharmAtmAke kAraNa hI dharmakI pravRtti hotI hai| so yadi mummAdikA satkAra na karI to vaha mArga baMda ho jAtA, phira koI munivrata dhAraNa hI na karegA, taba yathArtha mokSamArgakI bhI pravRtti na rahegI / aura zrAvaka tathA prAvikAoMkA AdarasarakAra bhI unake pada ( yogyatA) ke anusAra (ki ve kaunasI pratimAke dhArI haiM) kreN| arthAt yadi ve uttama zrAvaka dazamI va gyArahavIM pratimAdhArI bhAvaka hove, to unakA bhaktipUrvaka bhojana, kopIna, khaMDa vana, pIchI, kamaMDalu zAkhAdi bheMTa karake tathA yAvRtta karake satkAra karanA aura madhyama va jaghanya dhAvaka hoM to usI prakAra bhojana, vakSa, gRha, pUjI auSadho, zAba ityAdi, jo unheM Avazyaka hone bheMTa kara nirAkula kareM, unase bhakti aura premapUrvaka vartAva :kareM, tathA bhojana bheSaja zAka upakaraNAdi dekara satkAra kare, aura vaiyAvRtta kare, karAve / / isI prakAra yadi aviratI, samyaktvI gRhastha ho to usakA bhI bAvazyakatAnusAra bhojana vAdise sanmAna karake upadeza Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa parma / pUrvaka premase kucha pratAdi grahaNa karAve / isa prakAra ratnazmake pArI puruSoMkA satkAra karake harSita hoghe aura apaneko dhanya samajhe / aura jo dharmase parAGgamukha ( ajaina) ho to use bhI cayA aura premapUrvaka vartAva karake bhojana vastrAdi aneka prakArame sarakAra kara upadeza karake samyaka ralatraya mArga grahaNa karAve / tathA pazu, pakSI Adi dIna nirbala prANI va manuSyAdi isI daridiyoMkA yathAzakti premase aura dayAbhAvase upakAra kare, sanakI jIvikAdikA upakAra kara deve, ityAdi aneka prakArame se bane vaise " udAracaritanAM tu vasudhaiva kuTumbakam " isa nItikA pAlana karate hue saMsArake prANImAtrake duHkhoko apanA hI duHkha samajhakara unake duHkhamocanakA upAya kareM / kahA hai ki mara gaye insAna ve jo, mara gaye apane liya / para ve amara insAM hue, jo mara gaye jagake liye| tAtparya yoM to sabhI marate haiM, jIte haiM, janmate haiM parantu patRharijIke kathanAnusAra ki pariSatani semAre mataH kocA na jAyate / sa jAto yena jAtena, yAti vaMza smubhtim|| bhAvArya-parivartanarUpa saMsArameM kauna nahIM janmatA va maratA hai parantu maranA va janmanA usIkA sArthaka hai, ki jisane apanI jAti tathA vaMzakI unnati meM jIvana lagAyA hai yathArtha meM bo parake duHkhako dura karake apane Apako sumsI mAnate haiM ve 'puruSa dhanya haiM / isa prakArake chalakapaTa mAnAvi kaSAya rahita Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaha kAraNa dhama [ 99 athavA sarva prakArake svArtha binA jo prema va bhaktibhAva tathA dayA karake bhUta ( saMsArI prANI ) aura vratiyoMkI sevA, satkAra tadA vaiyAvRtta karanA hai usako jJAnI satya kahate hai / vAtsalyatA dhAraNa karanese paraspara meM prema, udAratA, saca'ritratAdi guNa bar3hate haiM, prANI paraspara sahAnubhUti karanA sIkhate hai, rAgadveSa ghaTanese sukhakI vRddhi hotI hai, kAryakA mArga sarala ho jAtA hai, vighnoM aura vighnoMkA bhaya nahIM rahatA hai; kyoMki jaba koI zatru ho nahIM rahegA, to vighna kauna karegA, ityAdi anekoM lAbha hote haiM / yathArthameM saMsArakA kArya bhI vinA vAtsalyabhAvake nahIM 'nikala sakatA hai| tAtparya - vAtsalya bhAvase ubhaya loga sambandhI hita sAdhana hotA hai, aura vitta sadA prasanna rahatA hai, kabhI bhI nirutsAhatA nahIM Ane pAtI hai / isaliye pratyeka manuSya strI ismAdi sabhI ko yaha vAtsalya guNa dhAraNa karanA cAhiye / parantu smaraNa rahe ki yaha vAtsalyatA kisI svArtha va mAna mAyAdi kaSAyoMko puSTike liye nahIM, kintu niHsvArtha bhAvoMse kevala paramArtha hI ke liye honA cAhiye / isa prakAra pravacanavatsalyatva nAma bhAvanAkA svarUpa kahA so hI kahA hai-nirmala makti pramoda ghare, vo saMghatano satkAra karIjeM / dIna dukhI lakha jIva sadA, karuNA karake cahuM dAna su dIje // dhenu yathA nija bAlakapara, kara prema sudhI chala Adi tajIje / jJAna kahe mavi loka suno, ghara vatsanyabhAva sadA sukha lIje // iti vAtsalya bhAvanA // 16 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ solahakAramA upara kahIM naI SoDyA bhAvanAoMkA yathArtha pAlana karanese, mora to kyA; kintu topakara padakI prApti hotI hai isaliye . pAzakti pratyeka naranAriyoMko pe dhAraNa karanA cAhiye / / __ jaisA ki kahA haipoisa kAraNa bhAvana nirmala, mana baca kAya samhAra ke bAre / ' karma aneka ine ati durghara,janma jarA bhaya mRtyu nivAre // duHkha darida vipatti hare. bhavasAgarako parapAra utAre / pAna kahe yA porasa kAraNa, kama nivAraNa siddhi suThAre // / / iti SoDasakAraNa bhAvanA // n di.kuari - INTra hi. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solakApa [...] solahAraNa bahimA dohA-dhoDasa kAraNa guNa kara, hare caturgati pAsa / pApa puNya saba nApAke, jJAna bhAnu parakAsa / / 1 // caupAI / varzana vizuddhi ghare jo koI / tAko AvAgamana na hoI // vinaya mahA pAre jo prANI / ziva vanitAko sakhiya vakhANI // 2 // sIla sadA dRDha jo nara pAle / so auranako ApadA TAleM / / zAna abhyAsa kare mana mAhIM / tAke moha mahAtama nAhIM // 3 // go samvega bhAga vistAra / svarga muktipada Apa nihAre / dAna deya mana haSa vizekhai / yaha bhava yaza parabhava sukha dekhe // 4 // jo tara tapai khapaM abhilASA / cUre karma zikhara guru bhASA // sAdhu samAdhi sadA mana lA / tihU~ jaga bhoga bhoga ziva jAvai / / 5 / / nidhi dina vaiyAvRtya karaiyA / so nizcaya bhava nora tarayA / / jo ahanta bhakti mana Ana / so nara viSaya kavAya na jAne / / 6 / / ko AcAraga bhakti karai hai | so nirmala AcAra dharai haiM / bahuzrutivaMta bhakti jo karaI / so nara sampUraNa mRta ghAI / / 7 // pravacana bhakti kara jo jJAtA / lahe jJAna paramAnaMda daataa|| SaT Avazyaka kAla jo sAdhe / so hI nara ratnatraya ArAdhe / / 8 / / dharma prabhAva kara jo jJAno / tina zivamAraga rIti pidhAnI // satsasmoga sadA jo dhyAve / so tIrthakara padavI pArva / / 9 / / -pahI somaha bhAvanA, sahita para vrata josa / deva indra nara para, bAnata zivapana hoya // 1 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . 1.2] solahakAraNa dharma / pranthakartAko bhAvanA / samyagdarza vizuddhi, vinaya sampanna, suzIlavinA aticAre / 'bhIkSaNa jJAna upayoga ghare, saMvega suzaktistyAga tapAre / sAdhu samAdhi sudhAra vaiyAvRta arahata sUra subhakti ucAre / bahuzruta pravacana bhakti dhare samatAdika ghaTa Avazya smhaare||1|| mArga prabhAvana kAraNa Agama, jaina kare upadeza pracAre / bhUtavratI jana dekha khuzI hai, bAlaka gaubata vatsala ghAre // yahI solaha bhAvana bhAya, bhaye hai haiM tIrthaMkara sAre / 'dIpa' kahe dina dhanya vahe jaba, bhAvanA bhAya lahUM bhava pAre / / 2 / / yadi ASAda tithi mAgaMNA, saMvat kora jineza / tIrthakara hana ghAtiyA, kiyo gharma upadeza / / 1 / / lekha pUrNa tAdina kiyo nija parako hitkaar| SoDasakAraNa bhAva yaha, dIpacanda paravAra / / 2 / / iti SoDazabhAvanA kathana saMkSepata: sampUrNam / SoDazakAraNake savaiye / (1) darzanavizuddhi / darzanazuddhi na hovata jyolaga, tyolaga jIva mithyAta kahAve / / kAla anaMta phire bhavameM mahA, duHkhanako kahI pAra na pAye / doSa pacIsa rahita guNAmmudhi, samyagdarzana zuddha TharAve / bhAna kahe nara sohi baDo jo mithyAvasajI jina mAraga dhyAve // 1 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa bne| (2) vinayasampannatva / deva tathA gururAya tathA napa, saMyama zIlavatAdika dhAro / pApake hAraka kAma ke sAraka, zanya nivAraka karma nivArI // dharmake dhIra kaSAyake medaka, paMca prakAra saMsArake tArI / jJAna kahe vinayo sukhakArakA mAna dhari mata hAnikI (3) zIla / zIla madA sukha kAraka hai, ativAra vivarjita nirmala koje / dAnava deva kare tasa seva, viSAda na bhUta pizAca patije / / zIla baDo jagameM hathiyAra, ju zIlaku upamA kAheka dIje / jJAna kaI nahi zIla barAbara,tAta sadA dRr3ha zIla dharIje |3 // (4) abhIkSNa jnyaanopyog| jJAna sadA jinarAjako bhASita, Alasa chor3I paDhe ju paDhAve / dvAdaza dou anakaha bhedasu, nAma mati zruta paMcama pAve // cAraha veda niraMtara bhASita, jJAna abhIkSaNa zuddha kahAve / zAna kahe zruta bheda anekaja, loka aloka pragaTa dikhAve / / 4 / / (5) saMvega / mAtana nAtana putra kalatrana, saMpati sajana e saba khotto| maMdira sundara kAyasakhA satra, kobaha kohama aMtara mATo / / bhAva kubhAtra dharI mana bhedata, nArha saMvega padAratha choTo / zAna kahe ziva sAdhanako jaise,zAhako kAma karejo ghnnotto||5|| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tor ] sosahakArana garne / (6) tyAga / pAtra caturvidha dekha anupama, dAna catuvidha bhAvasu dIje / zakti samAna abhyAgataka nija, Adarasu praNipatya karIje || devata je nara dAna supAtra hi nAsa aneka kAraNa sIdhe ! bolata jJAna daI zubha dAna ju, bhogasu bhUmi mahA sukha lIje / 6 // ( 7 ) tapa karma kaThora gIrAvanaku nija, zakti samAna upoSaNa kIje / bAraha meda tapI tapa sundara, pApa jalAMjalI kAhe na dIje // bhAva gharI tapa ghora karI, nara janma sadA phala kAhe na lIje / jJAna kahe tapa je nara bhAta, tAke aneka pAnika chIje ||7|| (8) sAdhu samAdhi | sAdhu samAdhi karo nara bhAvika, punya baDo upaje aba bhAje / sAdhukI saMgati dharmake kAraNa, bhakti kareM paramAratha chAje || sAdhu samAdhi kare bhava chUTata, kIrti ghaTA tryalokameM gAje / jJAna kahe jaga sAdhu baDe girI zraGga guphA bIca jAya birAje // 8 // ( 9 ) vaiyAvRttikaraNa / karmake yoga vidhA udaye muni puGgava tasa bheSaja dIjeM | pitta kaphAnala tAma bhagaMdara, tApa kuzUla mahAmada chI je || bhojana sAtha banAyake auSadha pathya kRpathya vicArake kIje / jJAna kahe nita aisI vaiyAvRca, jo hi kare tasa deva patIje // 9 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solalAsa garma ( 10 ) arhat bhakti / [ 105 deva sadA arihaMta bhajo jihi doSa aThAra kiyA ati dUrA / pApa pakhAla bhayo Ate nirmala, karma kaThora kIye saba burA // divya anaMta catuSTya zobhita, ghora mithyAMdha nivAraNa zUrA | jJAna kahe jinarAja aso, niraMtara je guga maMdira pUrA // 10 // [11] adArtha ati / deva tahi upadeza anekasu, Apa sadA paravAratha cAroM | dezavideza vihAra kare, daza dharma ghare maMtra para utArI // aise AvAja bhAva gharI, bhajano ziva cAra karma nivArI | jJAna kahe janabhakti kino, nara dekhata ho manamAMhi vicArI // 11 // [12] bahuzrutabhakti / Agama chaMda purANa par3hAtrata, sAhitya tarka vitarka bakhANe | kAvya kathA nava nATaka bUData, jotiSa vedaka zAstra pramANe // aise bahuta sAdhu munIzvara, jo manameM dou bhAvaja prANe / jJAna kahe tasa pAya na zruta, pAra gaye mana garva na ANe // 12 // [13] pravacanabhakti / thii dvAdaza aMga upAGga sadAgama, tAki niraMtara bhakti karAye | veda anupama cAra kahe tasa, artha bhale manamAMhi TharAye par3ho bahu bhAtra likho nija amara, bhakti kA bar3ha puMjaravAye / jJAna kahe nija Agama bhakti, karo sadbuddhi bahuzuma pAye // 13 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 106] solahakAraNa dharma :1 (15) AvazyakaparihANi / bhAva dharai samatA saba bIvasu, stotra par3he sukhameM mana haarii| kAya utsarga kare mana prItasu, vaMdana deva taNo bhabahArI // dhyAna dharI mada dUra karI, dAu vera kare paDi kammaNa bhArI / zAna kaI munI so dhanavaMtaju, darzana jJAna cAritra udhArI ! 14 // (15) mArgaprabhAvanA / / jinapUjA race paramArathasu jina,Agala nRtya mahotsava ThANe / gAcata gIta bajAvata Dhola, mRdaMgake nAda suthAMga vakhANe // saMgha pratiSThA race jala jAtara, sadgurukR sAhamokara ANe 1 jJAna kaha jina mArgaprabhAvanA, bhAgya vizeSa sujAnahi ANe / / 15 16] pravacanavatsalava / gaurava bhAva dharI manasu muni, gavako jinAtsala kIje / zIlake dhAraka bhavya ke tAraka, dhAnAsu niraMtara snAdhari je|| dhenu yathA nija bAlakaka, apane jIva chUTa na aura patA je / bhAna kahe bhavI loka sunI,jina vatsala bhAva ghare aMga chiije||16 (17) AzIrvAda / sundara SoDasa kAraNa bhAvana, nirmala citta sudhArake dhaare| karma aneka haNe ati durdhara, janma jarA bhaya mRtyu nivAre / / duHkha daridra vipatta hare, bhavasAgarako para pAra utAre / bAna kahe iha SoDaza kAraNa, kama nivAraNa siddhisa ThAre // 17 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / solahakAraNa vrata kthaa| namo deva ahaMta nita, guru nindha manAya / zrIjinavANI hRdayadhara, kaI kathA sukhadAya // anantAnanta AkAza ( alokAkAza) ke madhyameM 343 sana rAjUpramANa kSetraphalavAlA puruSAkAra yaha lokAkAza hai jo ki tIna prakArake vAtavalayoM arthAt vAyu (vanodadhi, ghana aura: tanuvAtalaya) se ghirA huA apanehI AdhAra Apa sthira hai| vaha lokAkAza Urdhva, madhya aura adholoka isa prakAra tIna bhAgomeM baMTA hamA hai| aura isake bIcobIra 14 rAjU UMcI aura 1 rAjU cauDI lambI prasasAr3I hai, arthAt isake bAhara asa jIva-do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura pAMca indriya nahIM rahate haiM, paraMtu ekendriya jIva to samasta lokAkAzameM rahate haiN| isa asanAr3Ike urva bhAma meM sabase Upara tanu-bAtavalayake anta meM samasta karmoMse rahita, anaMtadarzana, zAna, sukha aura bIryAdi aneka guNoMke dhArI apanI 2 avagAhanAko liye hue. zrI siddha bhagavAna virAjamAna haiM, usase nIce ahamindroMkA nivAsa hai, aura phira solaha svargAke devoMkA nivAsa hai| svargAse nIce madhya loka samajhA jAtA hai / isa madhyaloko Urdhva bhAgameM sUrya candrAdi jyotiSI devoMkA nivAsa hai| (inhIM ko calane arthAt nitya sudarzana merukI pradakSiNA denese dina rAtaaura bhUtuoMkA bheda hotA hai| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakArUna phira noceke bhAgameM pRthvIpara manuSya tithaMca pazu aura vyaMtara jAtike devoMkA nivAsa hai| mAya lokase noce boloka (pAnAla loka ) hai / isa pAtAla loka ke UparI kucha bhAgamai vyatA aura bhavanayAso deva rahate haiM, aura zeSa bhAgameM nArako jIvoMkA nivAsa hai| abalokavAsI deva, indrAdi tathA madhya va pAtAlabAsI cAroM prakArake deva indrAdi to apane pUrva saMcita puNyake udaya janita phalako prApta hue indriya viSayoMmeM nimagna rahate hai athavA apane se bar3e bhUnivArI indra devAdiko vibhUti va aizvaryako dekhakara sahanakara na sakane ke kAraNa AdhyAnameM nimagna rahate haiM aura isa prakAra ve apanI Ayu pUrNa kara vahAMse calakasa manuSya tiyaMcAdi kiso gatimeM svakarmAnusAra utpanna hote haiM / isaprakAra pAtAlavAsI nArako jIva bhI niraMtara pApake udayase paraspara, mArane tADana badha bandhanAdi nAnA prakArake dukhoMko bhogate hue Artaroda dhyAnase Ayu pUrNa karake marate haiM aura ve bho svakarmAnusAra manuSya va tithaMca gatiko prApta karate haiN| tAtparya ye donoM deva tathA naraka gatiyAM aisI haiM ki ina se vinA Ayu pUrNa hue to nikala nahIM sakate haiM, aura na vahA~se sadhi molagatiko prApta kara sakate haiN| kyoMki ina donoM gatike jIvAMkA zarIra vaikriyaka hai, jo ki atizaya puNya va pApoMke kAraNa unako usakA phala sukha kiMvA duHkha bhoganeke liye ho prApta huA hai| isaliye inase isa paryAyameM cAritra dhAraNa nahIM ho sakatA hai, aura cAritra vinA mokSa nahIM hotA haiM isaliye ina gatika jIvoMko vahAMse nikalakara manuSma vA tiryaMca gatimeM hI AnA par3atA hai| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / tithaMca gatimeM bhI ephendriya doindriya, tIna indriya, cauiMniya aura asaMnI paMcendriya jIvoMko so manake amAvase samyagdarzana hI nahIM ho sakatA hai aura vinA samyagdarzanake samyaka cAritra nahIM hotA tathA, vinA cAritrake mokSa naho hotA hai| rahe sanI paMcendriya jISa, so inako apratyAkhyAnAmAma kaSAya ne zama hone se emAdezaza mata ho sakatA hai, paraMtu pUrNa nahIM taba manuSya gati hI eka aisI gati TaharI, ki jisameM yaha jIva samyaktva sahita pUrNa cAritrako dhAraNa karake mokSa sukhoM ko prApta kara sakatA hai| manuSyoMkA nivAsa madhya soka hImeM hai| isaliye manuSya kSetrakA kula saMkSita paricaya dekara isa kathAkA prArambha kareMge / lokAkAzake madhya meM 1 rAju caur3A aura 7 rAjU lambA madhya loka haiM, jisameM trasa jIvoMkA nivAsa 1 rAjU lambe aura 1 rAjU ghor3e kSetra hI meM hai (madhyalokakA bAkAraECcco) isa 1 rAjU madhya lokake kSetra meM jambUdvIpa aura lavaNasamudra Adi aneka dvIpasamudra cUDIke AkAra epha dUsareko ghere hue haiM / ina asaMkhyAta dvIpa samudroMke madhya meM jambUdvIpa ghAlIke AkAra (gola hai| isake AsapAsa lavaNasamudra, phira ghAtakI khaMDa dvIpa, phira kAlodadhi samudra, phira puSkara hopa hai / yaha puskara dvIpa bIcobIca eka parvatase jise mAnuSottara parvata kahate hai kyoMki manuSya usake pAra nahIM jA sakatA hai, do bhAgomeM baTA huA hai| isa prakAra jambU, dhAtakI aura puSkara bhaassaa| DhAIdvIpa) aura lavaNa tathA kAlodadhi ye do samudra milakara manuSyaloka kahalAtA hai. aura itane hI kSetrase ramatrayako dhAraNa karake mokSa prA kara sakatA hai| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] sonahakAraNa dharmaM / : isane kSetrakA kSetraphala do hajAra koSake yojanake hisAba se 45 lAkha yojana hai| jIva karmake mukta honepara apanI svAbhAvika gatike anusAra Urdhvagamana karate haiN| isaliye jitane kSetraka jIva mokSa prApta karake Urdhvagamana karake loka-zikhara ke antameM jAkara dharma dravyakA Age prabhAva honeke kAraNa Thahara jAte haiM, utane kSetrako ( lokake antavAle kSetrako ) siddhazilA va siddhakSetra kahate haiN| isa prakAra siddhakSetra bhI paitAlIsa lAkha yojanahIkA ThaharA / isa dvIpa meM paMcameru ora tatsambadhI videha kSetra tathA pAMca bhArata aura pAMca airAvata kSetra haiN| ina kSetroMmeMse jIva ratnatraya dvArA karmanAza kara sakatA hai| isake sivAya aura kucha kSetra aise haiM, vahAM bhoSabhUmi ( yugaliyA ) ko dIti pracalita hai : arthAt vahAMke jIva manuSyAdi apanI saMpUrNa mAyu viSayabhogoMhoma bitA diyA karate haiN| unakI bar3hI bar3o Ayu hotI haiM. AhAra kama hotA haiM, unameM saba samAna rAjA prajAke bheda rahita hote haiM / unako saba prakAra kI bhogasAmagrI kalpavRkSoM dvArA prApta hotI hai / isaliye ve vyApAra dhaMdA Adiko jhaMjhaTase bace rahate haiM / isa prakAra ve ( bahAMke jIva ) Ayu pUrNa kara maMda kaSAyoMke kAraNa devagatiko prApta hote haiN| bharata aura airAvata kSetroMke Arya khaNDoM meM utsarpiNI aura avasarpiNI (kalpa kAlake ) chaH kAla - sukhamA sukha mA. sukhamA sukhamA, dukhamA, dukhamA sukhamA, dukhamA, aura dukhamA dulamAkI pravRtti hotI haiM inameM bhI prathamake tona kAloM meM to bhogabhUmikA hI rIti pracalita rahatI haiM, bhara dona kAla karmabhUmike hote hai, isaliye ina zeSa kAlomeM dhauyA dukhamA sukhamA kAsa hai jisameM tresaTha zalAkA Adi mahApuruSa utpanna hote hai / aura chaThave kAnameM kramase Ayu, kAya, bala vIrya ghaTatA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnahakAraNa bama ! jAtA hai aura ina kAloMmeM koI mo jIva mokSa prApta nahIM kara sakatA hai / videha kSetrameM aisI kAlacakrakI phirana nahI hotI haiM / vahAM sadaiva ho tIrthaMkara vidyamAna rahate haiM aura mokSamArgakA upadeza va sAdhana rahane se jIva mokSa prApta karate rahate haiN| jina kSetromeM rahakara jIva Atmadharmako prApta hokara mokSa prAma kara sakatA haiM ayavA jinameM manuSpa asi, masi, kRSi, vANijya, zila va vidyAdi dvArA AjovikA karake jIvana nirvAha karate haiM ve kSetra karmabhUmi kahalAte haiN| ambudvIpa (joki saba dvIpoM meM haiM ) meM bIcoMbIca sudarzana meha nAmakA staMbhAkara eka lAkha yojana UMcA parvata hai / isa parvata para solaha akRSika jina maMdira haiM ! yaha vho parvata hai ki jiyAra bhagavAnakA janmAbhika indrAdi devoM dvArA kiyA jAtA hai| isake sivAya 6 parvata aura bho daNDAkAra ( bhItake samAna ) isa doSa meM haiN| jinake kAraNa yaha dvIpa sAta dvIpoMmeM baTa gayA haiN| ye parvata sudarzanameruke uttara ra dakSiNa dizAmeM Ar3e pUrvase pazcima taka samudra meM mile huye haiN| dakSiNako orase sabase aMtake kSetrako bharatakSetra kahate haiN| isa bharata kSetrameM bhI boca meM vijayAda parvata par3a jAnese bharatakSetra do bhAgoMmeM baTa jAtA hai aura uttarakI ora jo himavata parvata para padmahada hai, usase gaMgA aura sidhu do mahAnadiyAM nikalakara vijayAI parvatako bhedatI huI pUrva aura pazcimase bahatI huI dakSiNa samudra meM milatI hai / isase bharatakSetrake cha- khaMDa ho jAte hai, ina cha: khaMDoMmeMse sabase dakSigakA bocatrAlA khaMDa Arya khaMDa kahalAtA hai| aura zeSa 5 mleccha khaMDa kahalAte hai / isI Arya khaMDameM tIrthaMkarAdi .mahApuruSa utpanna hote haiM / yahA Arya khaMDa kahalAtA hai| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa varma / 112 isI AdhAra kala bihAra prAMta kahate haiM / hai, ji isa magadhapradezameM rAjagRhI nAmakI eka bahuta manohara nagarI hai, aura isa nagarIke samIpa vipulAcala, udayAcala Adi paMca pahADiyAM hai| tathA pahAr3iyoMke nIce kisaneka uSNa : jala ke kuMDa bane haiN| ina pahADiyoM va jharanoke kAraNa nagarakI zobhA vizeSa bar3ha gaI hai / yadyapi kAladoSa se aba yaha nagara ujAsa horahA hai parantu usake AsapAsa ke cihna dekhane se prakaTa hotA haiM ki kisI samaya yaha nagara avazya hI bahuta uta hogaa| aMtima ( cauvIsaveM ) zrIbarddhamAnasvAmI ke samaya meM isa nagara meM rAjA zreNika rAjya karatA thA / yaha rAjA bar3A vyAyI aura prajApAlaka thA / yaha apanI kumAra avasthAmeM pUrvopAjita karmake udayase apane pitA dvArA deza se nikAlA gayA thA, so bhramaNa karate hue eka bauddha sAdhuke upadeza se bauddhamatako svIkAra kara cukA thaa| aura bahutakAla taka yaha bauddha matAvalambI hI | rhaa| jaba bejiyakumAra nika bAhU tathA buddhibala se videzoM meM bhramaNa karake bahuta vibhUti va aizvarya sahita svadezako loTA, to vahAM nivAsiyoMne inheM apanA rAjA banAnA svIkAra kiyA isa samaya inake pitA upanika rAjAkA svargavAsa ho cukA thA, aura inake eka bhAI bilAMtaka nAmake apane pitA dvArA pradatta rAjya karate the; inake rAjyakAryame anabhiza hone tathA prajA para atyAcAra karaneke kAraNa prajA inase aprasanna ho gaI thI / isIse saba bhabAne milakara inheM rAjyacyuta kara diyA / ThIka hai rAjA prajA para atyAcAra nahIM kara sakatA haiM, yaha eka prakArase prajAkA naukara hI hai| kyoMki prajAke dvArA hI rAjAko dravya milatA hai, usakI AjIvikA I Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma | [ 113 prajAke Azrita hai, isaliye vaha prajA para notipUrNaka zAsana kara sakatA hai| usakA kartavya hai ki vaha prajAko bhalAIka liye satata prayatna kare, usakI yathAsAdhya rakSA va unnatikA upAya kare, tabhI vaha rAjA kahalAne ke yogya ho sakatA hai, aura prajA bhI usakI AjJAkAriNI ho sakatI hai| rAjA aura prajAkA saMbaMdha pitA aura putrake samAna hotA hai, isaliye jaba rAjAkI orase anyAya va atyAcAra bar3ha jAte haiM, saba prajA apanA nayA rAjA cuna liyA karatI hai, aura atyAcArI anyAyI rAjAko rAjyacyuta karane detI hai| mukha rAjagRhIkI prajAne anyAyI cilAMtaka nAmaka rAjAko nikAla kara zreNIko apanA rAjA banAyA, aura isa prakAra zreNika mahArAja nItipUrvaka putravat prajAkA pAlana karane lage / pazcAt inakA eka aura vyAha rAjA peTakakI kanyA celanA kumArIse huA / celanA rAmI jainadharmAnuyAyI thI, aura rAjA zreNika bauddhamatAnuyAyI the / isa prakAra yaha keramera ( kelA aura berI) kA sAtha banA thA ki inameM nirantara dhArmika vivAda huA karatA thaa| donoM pakSavAle apane apane pakSa ke maMDanArtha prabala prabala yuktiyAM diyA karate the| parantu "satyameva jayate sarvadA" kI uktike anusAra antameM rAnI belanA hI kI vijaya huI arthAt rAjA zreNikane hAra mAnakara jainadharma svIkAra kara liyA aura usakI zraddhAM jainadharma meM atyata dRr3ha ho gaI itanA hI nahIM kintu vaha jaina dharma deva yA guruoMkA parama bhakta bana gayA aura nirantara jainadharmakI unnati meM satata prayatna karane lagA / C Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] solahakAraNa dharma / eka dina isI rAjagRhI nagarake samIpa udyAna vanameM vipulAcala parvatapara zrImaddevAdhideva parama bhaTTAraka zrI 1008 vartamAnasvAmIkA samavasaraNa AyA, jisake atizayase vahA~ke yana upavanoMmeM chahoM RtuoMke phala phUla eka hI sAtha phala aura phUla gaye, tathA nadI sarovara Adi jalAzaya alapUrNa ho gaye, vanacara va jalapara Adi jIva sAnanda apane apane sthAnoMmeM svataMtra nirbhaya hokara vicarane aura krIr3A karane lge| dUra dura taka roga marI va akAla AdikA nAma bhI na rahA, ityAdi anekoM atizaya hone lage, taba vanamAlI phala aura phUloMkI DAlI lekara yaha mAdAyaka pracAra ke liye gayA aura vinayayukta bheTa karake satra samAcAra kaha sunAye / rAjA zreNika yaha sunakara bahuta hI prasanna huA aura apane siMhAsanase turata hI utara kara vipulAcalakI aura muMha karake pazekSa namaskAra kiyaa| pazcAt vanapAlako yatheccha pAritoSika diyA aura yaha zubha saMvAda saba nagara bharameM phailA diyA, arthAt yaha ghoSaNA karA dI ki mahAvIra bhagavAnakA samavasaraNa vipulAcala parvatapara AyA hai, isaliye saba naranArI vaMdanAke liye calo aura rAjA svayam bhI apanI vibhUti sahita harSita mana hokara vaMdanAke liye gayA / jAte 2 mAnastaMbhapara dRSTi par3ate hI rAjA hAthIse utarakara pAMca pyAde samavasaraNa meM rAnI Adi svajana purajanoM sahita pahuMcA aura saba Thaura yathAyogya vaMdanA stuti karatA huA gaMdhakuTIke nikaTa upasthita huA aura bhaktise namrabhUta ho stuti karake manuSyoMkI sabhAmeM jAkara baiTha gayA aura saba loga bhI yathAyogya sthAnameM baiTha gaye / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / [ 115 taba mumazu ( mokSAbhilASI) jIvoM ke kalyANArtha zrI jinaMdra zvake dvArA meghoMkI garjanAke samAna *kAra rUpa anakSarI vANI ( divya dhvanI) huI / yadyapi isa vANIko sarva upasthita sabhAjana apanI 2 bhASAmeM yathAsaMbhava nimazAnAvaraNa karmake kSayopazama anusAra samajha lete hai sathApi gaNaghara (gaNeza) jo ki munikI sabhAmeM ava cAra jJAnake dhArI haiM, ukta vANIko dvAdazAMgarUpa kathana kara bhavya jIvoko bhedA bheda sahita samajhAte haiM so usa samaya zrI mahAvIrasvAmIke samavasaraNameM upasthina gaNanAyaka zrI gautamasvAmIne prabhukI vANIko sunakara sabhAjanako sAza satya, va sarya, paMcAstAra ityAdi svarUpa samajhAkara ratnatraya ( samyagdarzana samyakzAna. samyakacAritra) rUpa mokSamArgakA kayana kiyA aura sAgAra ( gRhastha ) tathA anagAra ( sAdhu-gRhatyAgI ) dharmakA upadeza diyA, jise sunakara nikaTa 'bhavya ( jinakI saMsAra-sthiti thor3I raha gaI hai) arthAt mokSa honA nikaTa raha gayA hai. ) jIvoMne yathAzakti muni athavA zrAvaNaphe prata dhAraNa kiye, tathA jo zaktihIna jIva the aura jinako darzanamohakA upAma va kSaya huvA thaa| unhoMne samyaktva hI grahaNa kiyA / isa prakAra jaba ve bhagavAna dharmakA svarUpa kathana kara cuke, saba usa sabhA meM upasthita parama dhanAlu bhaktarAja zreNikane vinayayukta namrIbhUta ho zrI gautamasvAmI ( gaNaghara ) se prazna kiyA ki " he prabhu ! Sor3aza kAraNa vratako vidhi kisa prakAra hai, aura isa vratako kisane pAlana kiyA tathA kyA phala pAyA? so kRpAkara kaho, tAki hIna zaktidhArI jIva bhI yathAzakti apanA kalyANa kara sake, aura jina dharmako prabhAvanA hove| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma yaha sunakara SI gautamasvAmI bole-rAjA tumhArA yaha prazna samayocita aura uttama hai isaliye dhyAna lagAkara suno| isa yatako kayA va vidhi isa prakAra hai-- porasa kAraNa bhAvanA, jo bhAI cita dhAra / kara tina padakI vaMdanA, kahUM kathA sukhakAra // 1 // jambUdIpameM bharatakSetrake magadha (bihAra) prAntameM rAjagRhI nagara hai| vahAMkA rAjA hemaprabha aura rAnI vijyAvatI thii| isa rAjAke yahA~ mahAzarmA nAmakA naukara thA aura usakI zrIkA nAma priyaMvadA pA / isa priyaMvadAke garbhase kAlabhairavI nAmakI atyanta kurUpA kanyA utpanna huI jise dekhakara mAtApitAdi sabhI janoMko ghRNA hotI thii| phira eka dina matisAgara nAmake pAraNamuni AkAsamAgase gamana karate hue isa nagarameM padhAre to vaha mahAzarmA atyanta bhakti sahita zrI muniko par3agAhakara vidhipUrvaka AhAra dekara, munorAja dvArA dharmopadeSA sunane lagA pazcAt jugala kara jor3akara vinayayukta ho pUchA-he nApa ! yaha merI kAlabhairavI nAmakI kanyA kisa karmake udayase aisI kurUpA aura kulamaNI utpanna haI hai, kRpA kara kahiye / taba bhI munirAja (avadhijJAnake SArI) kahane lage, matsa ! suno-- ujanI nagarImeM mahIpAla nAmakA rAjA aura usakI vegAvatI nAmakI rAnI pii| isa rAnIse vizAlAsI nAmakI eka kanyA thI / yaha kanyA bahata rUpavAna hone ke kAraNa bahuta abhimAninI huI aura isI rUpake madameM usane eka bhI sadguNa na sIkhA / yathArtha hai, ahaMkArI mAnI ) ko vidyA nahIM mAtI hai| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaikAraNa dharma / eka dina vaha kanyA apano citrasArImeM baiThI huI darpaNameM apanA mukha dekha rahI thI ki; itane meM jJAnasUrya mahAtapasvI zrImunirAja usake gharase bAhara lekara nikale so isa ajJAna rUpake madameM masta kanyAne muniko dekhakara khir3akIse munika upara thUka diyA aura pUka kara bahuta harSita huii| pRthvI samAna kSamAvAna zrI munirAja apanI nIcI dRSTi kiye hue cale ho jA rahe the ki, rAjapurohita isa kanyAkA umattapanA dekhakara usapara bahuta krodhita huA tathA use ghamakAyA aura turanta ho prAsuka jalase dhImunirAjakA zagera prakSAlita kiyA, aura bahuta bhakti se vaiyAvRtya kara stuti kii| yaha dekhakara vaha kanyA bahuta lajjita huI aura apane kiye hue nIca kRtyapara pachatAkara zrI munike pAsa jAkara usane namaskAra kiyA aura apana aparASakI kSamA maaNgii| phira vaha kanyA vahAMse marakara tere ghara yaha kAlabhairavI nAmakI kanyA huI hai| isane jo pUrva janmameM muniko nidA va upasarga rUpa ghora pApa kiyA hai, usIke phalase aiso kurUpA huI hai| pUrva saMcita kokA phala bhoga binA chuTakArA nahIM hotA hai| isaliye aba ise samabhAvoMse bhopanA hI kartavya hai aura Ageko aise karma na bandhe aisA upAya karanA yogya hai / taba punaH yaha mahAzarmA bolA- he prabhU / kupAkara koI aisA upAya batAiye ki jisase yaha kanyA isa duHkhase Takara samyak sukhoMko prApta ho / taba zrI munirAja bole-vatsa suno saMsArameM aisA koI bhI kArya nahIM hai jo manuSyoM ke liye asAdhya ho, arthAt vaha na kara ske| yaha kitanAsA duHkha hai Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] solahakAraNa dharma / jina dharmake sevana se annAdise lage hue janma maraNAdi duHkha bhI chUTakara sacce mokSasukhakI prApti hotI hai taba aura dukhoMkI kyA bAta hai ve to sahaja hI meM chUTa jAte haiN| isaliye yadi yaha kanyA SoDazakAraNa bhAvanA bhAve aura pAle to zrInivA mokSasukhako pAvegI / taba mahAzarmA bolA - he svAmI ! isa vratakI kaunasI bhAvanA hai aura kyA vidhi hai ? so kRpAkara kahiye | taba munimahArAjane ina jijJAsuoMko nimna prakAra vratakA svarUpa aura vidhi batAI / ve bole : -- (1) saMsAra meM jIvakA vairI mithyAtva aura hitU samyaktva haiN| isaliye manuSyoMkA kartavya haiM ki sabase prathama mithyAtva ( atattva zraddhAna yA uldA- viparIta baddhAna) ko vamana (tyAga) karake samyaktvarUpI amRtakA pAna kareM, satyArtha ( jina ) deva, sacce ( nirgrantha ) gurU aura sacce ( jina bhASita ) dharmaparA zraddhA ( vizvAsa ) lAve | tatpazcAt sapta tatva tathA puNya pApakA svarUpa jAnakara inakI zraddhA karake apanI AtmAko para padArthoMse bhinna anubhava kare aura anya midhyAtvI deva guru va dharmako dUra hone isa prakAra chor3a de jaise totA avasara pAkara piMjarese nikala bhAgatA hai / aise samyaktvI puruSake prathama ( samabhAva - sukha va duHkhameM ekasA samudra sarIkhA gammIra rahanA, ghabarAnA nahIM ), saMvega ( dharmAnurAga sAMsArika viSayAse virakta ho dharma aura dharmAyatanoMmeM prema bar3hAnA ), anukampA ( karuNA duHkhI jIvAMpara dayA bhAva karake unako yathAzakti sahAyatA karanA } aura mastikya ( zraddhA- kaisA bhI avasara kyoM na Ave to bhI nirNaya kie hue apane sanmArga meM dRr3ha rahanA, ye cAra guNa pragaTa hojAte haiM unheM kisI prakArakA maya 6 ciMtA vyAkula nahIM kara sakatI haiN| ve ghora vIra sadA prasanna cittahI rahate haiM, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..... -- - solahakAraNa dharma / kabhI kisI cIjako unhe prabala icchA nahIM hotI, cAhe ye kisI karmase udayase vrata na bhI kara sakeM to vrattoM meM unakI praddhA va sahAnubhUti rahatI hai| yahI mokSamArgakI prathama sopAna (sIr3hI ) haiN| isaliye ise hI 25 mala-doSoMse rahita aura aSTa aMga sahita dhAraNa kareM, isake vinA jJAna aura cAritra saba niSphala ( mithyA ) haiM, yahI " darzanavizuddhi" nAmakI prathama bhAvanA hai| - -- - --- 2) jIva ( manuSya ) saMsArameM jo sabakI dRSTise utara jAtA hai usakA kAraNa kevala ahaMkAra (mAna) hai. bhale hI yaha mAnI apanI samajha meM apane Apako bar3A mAne, parantu kyA kauA maMdirake zikharapara baiTha jAnese garur3apakSI ho sakatA hai ? kabhI nahIM kabhI nahIM / sabahI prANI usase ghRNA karate haiM / kadAcit usake pUrva puNyodayase usake koI kucha na kaha sake, to bhI kyA vaha kisI ke mana ko badala sakatA hai ? jo uparako dekhakara calatA hai vaha avazya hI nIce giratA hai| aise mAnI puruSako koI vidyA sidhdha nahIM hotI hai, kyoMki vaha vidyA vinayase AtI haiN| mAnI puruSa sadA cittameM khedita rahatA hai kyoMki vaha sadA sabase sammAna karAnA cAhatA haiM, jo ki honA asambhava hai| isaliye niraMtara apanese bar3oMmeM sadA cittameM sadA vinayapUrvaka vartAva karanA cAhiye, samAna { barAbarIvAloM) puruSoM meM prema aura choToMmeM karuNAbhAvase pravartanA cAhiye, aura sadaiva apane doSoMko svIkAra karane meM sAvadhAna rahanA cAhiye, kyoMki jo mAnI apane doSa nahIM svIkAra karatA hai usake iSadobar3hate hI jAte hai vaha kabhI unase mukta nahIM ho sakatA hai| saliye darzana, jJAna, cAritra, tapa aura upacAra ina pAMca prakArako vinayoMkA svarUpa vicArakara vimayapUrvaka pravartana karama Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] solahakAraNa dharma / so "vinaya sampannatA" nAmakI bhAvanA hai / (3) vinA maryAdAke mana vaza nahIM hotA hai, jaise ki vinA lagAma ( bAga--rAsa ) ghor3A aura binA aMkuzake hAthI / isa liye Avazyaka hai ki mana va indriyoMke vaza karaneke liye kucha maryAdArUpI aMkuza rakhanA cAhiye / isaliye ahiMsA ( kisI bhI jIvako na satAnA na mAranA). satya ( yathArtha vacana bolanA, parantu kisIko pIDAjanaka na ho), acaurya ( binA diye hue para vastukA grahaNa na karanA ), brahmacarya / strI mAtrakA athavA svadAra vinA anya striyoMke sAtha viSaya--maithuna sevanakA tyAga, ) aura parigraha tyAga yA parigraha parimANa ( saMpUrNa parigrahoMkA tyAga yA apanI yogyatA yA zakti anusAra Avazyaka vastuoMkA pramANa karake anya samasta padArthose mamatva tyAga karanA, ise lobhako rokanA bhI kahate haiM ), isa prakAra ye pAMca prata aura inako rakSArtha saptazIloM ( 3 guNavatoM aura 4 zikSAvatoM) kA bhI pAlana kareM tathA ukta pAMcoM vratoMke atIcAra ( doSa) bhI bacAveM ina vratoMke nirdoSa pAlana karanese na to rAjyadaMDa hotA hai aura na paMcadaNDa / aisA pratI puruSa apane sadAcArase sabakA Adarza bana jAtA hai| isake virudhdha sadAcArI janoM ko isa bhavameM aura para bhavameM bhI aneka prakAra daMDa va duHkha sahane par3ate hai, aisA vicAra karake ina vratoMmeM dRr3ha honA cAhie / yaha "zolavateSvanatinAra" bhAvanA hai| (4) hitAhitakA svarUpa vinA jAne jIva sadava apane liye sukhaprAptikI icchAse viparIta mArga grahaNa kara letA hai| jisase sukha milanA to dUra hojAtA hai aura duHkhakA sAmanA karanA par3atA hai| aisI avasthAme jAna sampAdana karanA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma | [ 121 Avazyaka hai| kyoMki jahAM carma-cakSu nahIM dekha sakate haiM vahAM jJAna cakSu hI kAma dete hai / jJAnI puruSa netrahIna honepara bhI ajJAnI AMkhavAle se acchA hai| ajJAno na to laukika kAryohomeM saphala -- manoratha hotA hai aura na pAralaukika ho kucha sAdhana kara sakatA haiM / vaha Thaura daura ugAyA jAtA hai aura apamAnita hotA hai / isaliye jJAna upArjana karanA Avazyaka hai ityAdi / vicAra karake vidyAbhyAsa karanA, va karAnA so " abhIkSNajJAnopayoga " nAmako bhAvanA hai / ( 5 ) isa jIvake viSayAnurAgatA itanI bar3I huI hai ki yadi tona lokakI samasta sampatti ise bhAgane ko mila jAe to mI tRpti na ho, tRpti to kyA isakI viSayAbhilASAkA asaMkhya aMza bhI pUrA na ho aura jIva saMsArameM anantAnanta haiM, lokake padArtha bhI jitane haiM utane ho haiM aura sabhI jIvoMko abhilASA aisoM ho bar3I huI haiM, taba yaha lokakI sAmagrI kisa kisakI kisa aMza meM tRma kara sakatI haiM ? kisIko nhiiN| aisA vicAra kara uttama puruSa apanI indriyoMkoM viSayoMse rokakara manako dharmadhyAna meM lagA dete haiN| isIko " saMvega " bhAvanA kahate haiM / (6) jabataka manuSya kisI bhI padArtha meM mamatva bhAva rakhatA hai, arthAt yaha mero hai ityAdi bhAva rakhatA hai tabataka vaha kabhI sukha nahI ho sakatA hai; kyoMki padArthoMkA svabhAva nAzavAna hai; jo utpanna hue so niyamase nAza hoMge, jo mile haiM so vichur3eMge, isaliye jo koI ina padArthoko ( jo use pUrva puNyodaya se prApta hue hai ) apane Apa hI chor3a deveM tAki ve (padArtha) use na chor3ane pAyeM to niHsaMdeha duHkha AnekA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] solahakAraNa bane / avasara hI na rahegA / isa prakAra vicAra kara jo AhAra, auSadha, zAstra ( vidyA) aura abhaya, ina cAra prakArake dAnoMko detA haiM tathA anya Avazyaka kAryo meM dharma--prabhAvanA va paropakArameM dravya kharca karatA hai use hI ' zaktitastyAga" nAmakI bhAvanA kahate haiM / . (7) yaha jIvaM svasvarUpako bhUlA humA sa vRNita deha meM mamatva karake isake poSaNArtha nAnA prakArake pApa karatA hai to bhI yaha zarIra sthira nahIM rahatA hai| dinoMdina sevA karate 2 aura samhAlate 2 kSINa ho jAtA hai aura eka dina AyukI sthiti pUrNa hote hI chor3a detA hai / so aise nAzavaMta ghRNita zarIrameM ( rAga ) na karake vAstavika sacce sukhako prAptike artha isako lagAnA cAhiye tAki isakA jo jIvake sAtha anantAnansa vAra sayoga tathA viyoga huA hai, so phira isase aisA viyogaho ki phira kabhI bhI saMyoga na ho-- mokSa prApta ho jAve / isameM yahI sAra hai kyoMki svarga naka yA pazu paryAyameM to sapaJcaraNa pUrNa ho hI nahIM sakatA hai, isaliye yahI zreSTha avasara hai. aisA samajhakara anazana Unodara, vrataparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivakta zayyAzana aura kAyavaleza ye chaH bAhya aura prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtta, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna ye AbhyaMtara isa prakAra bAraha tapomeM pravRtti karatA hai, so . sAtavIM " zaktitastapa" nAmakI bhAvanA kahAtI hai| (4) dharmakI pravRtti dharmAtmAoMse hotI hai aura dharma sAdhujanoMke AdhAra hai, isaliye sAghuvarga meM Aye huye upasargoko yathAsaMbhava dUra karanA yaha " sAdhusamAdhi" nAmakI bhAvanA hai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharma / [ 123 (9) zarIrameM kisI prakArakI rogAdika bASA yA jAnese pariNAmoma zithilatA va pramAda A jAnA saMbhava hai / isaliye sAdharmI sAdhu va ( guhastha / janoMkI sevA upacAra karanA kartavya hai| isa " vayAvRtyakaraNa" bhAvanA kahate hai| 10) ahaMnta bhagavAnake dvArA hI mokSamArgakA upadeza milatA hai| kyoMki ve prabhu kevala kahate hI nahIM hai kintu svayaM mokSake sannikaTa pahuMca gaye hai / isaliye unake guNoMmeM anurAga karanA, unakI bhaktipUrvaka pUjana karanA so " arhadbhakti" bhAvanA hai| (11) vinA guruke sacce jJAnakI prApti nahIM hotI hai aura sacce upadezaka, nirapekSa hitaSI, AcArya mahArAja ke guNoMkI sarAhanA va unameM anurAga karanA so " AcArya bhakti '' nAma bhAvanA hai| (12) adadagdha puruSake dvArA sacce upadezako prApti honA durlabha hai, isaliye samasta dvAdazAMgake pAragAmI zrI upAdhyAya mahArAjakI bhakti karanA, unake guNoMma anurAga karanA so " bahuzrutabhakti" nAma bhAvanA hai / (13) sadA samAna bhAvase vastusvarUpako batalAnevAle jina sAloMkA paThanapAThanAdi abhyAsa karanA, so 'pravacanabhakti' nAma bhAvanA hai| (14) mana vacana kAyakI zubhAzubha kriyAoMko yoga kahate hai| ina hI yogoMke dvArA zubhAzubha karmokA Azrava hotA hai| isaliye yadi Azrabake dvArA ye yoga roka diye jAya, to saMvara (karmApraba baMda ) ho sakatA hai aura saMvara karanekA uttamottama Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 solahakAraNa dharma / upAya sAmAyika mAdi Avazyaka hai, isaliye inheM nityaprati pAlana karanA cAhiye / ekAsanase baiThakara athavA khar3e hokara mana, vamana kAyako samasta vyApAroMse roka kara ekAgracitta karanA so samamAvarUpa sAmAyika haiN| apane kiye hue doSoMko | smaraNa kara unapara pazcAtApa karanA mo pratikramaNa haiM / Ageke | lie yathAzakti doSa na hone dene ke liye niyama karanA ( doSoMkA 'tyAga karanA } so pratyAzyAna hai| tIrthakarAdi arhata va siddhoMke guNa kirtana karanA so samatana haiM ! mana mana mApa zuddha karake cAra dizAoM meM cAra zironati aura pratyeka dizAmeM sIna tIna Avarta aise bAraha Avarta karake namaskAra karanA so vaMdanA 5 haiM aura kisI samayakA vizeSa pramANakarake utane samaya (saka ekAsanase sthira rahanA tathA utane samayake bhItara Ae hue samasta upasarga va pariSahoMko sahana karanA so kAyotsarga | haiM / isa prakAra vicAra kara ina chahoM AvazyakoMmeM jo sAvadhAna | hokara pravartana karatA hai so " AvazyakA parihANI'' nAmako bhAvanA hai| (15) kAladoSase athavA upadeza ke abhAvase sAMsArika jIvoMke dvArA satya dharmapara aneka AkSepa hone ke kAraNa usakA lopasA ho jAtA hai| dharma ke lopa honese jIva dharmarahita hokara saMsArameM nAnA prakArake duHkha bhogate haiN| isaliye aise 2 samayoMmeM yena kena prakAreNa samasta jIvoMpara satya (jina) dharmakA prabhAva pragaTa kara denA so hI prabhAvanA haiM, aura yaha prabhAvanA jina dharmake upadeSoMke pracAra karane, zAkhoMke prakAzana va Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahakAraNa dharmaM / [ 125 1 pracAraNase zAstroMke adhyayana va adhyayanase vidvAnoMkI sabhAyeM karAnese, apane sadAcaraNake kAraNase, lokopakArI kAryaM karanese, dAna denese, saMgha nilAlane va vidyAmandiroMkI sthApanA va pratiSThAdi karanese satya vyavahArase saMyama niyama va tapAdika karanese hotI hai| aisA samajhakara yathAzakti prabhAvanotpAdaka kAryoM meM pravartanA so mArga prabhAvanA" nAma bhAvanA hai / + ( 16 ) saMsAra meM rahate hue jIvoMko parasparakI sahAyatA va upakArakI AvazyakatA rahatI haiM aisI avasthAmeM yadi niSkapaTa bhAvase athavA premapUrvaka sahAyatA na kI to paraspara yathArthaM lAbha pahuMcanA durlabha hI hai, itanA hI nahIM kintu paraspara ke vianekAneka niyAM bhI rahI haiN| isaliye yaha paramAvazyaka kartavya haiM ki prANI paraspara ( gAyakA apane bachar3e para jaisA niSkapaTa aura gAr3ha prema hotA hai vaisA hI prema kre| vizeSa kara sAmiyoMke saMga to kRtrima prema na kareM aisA vicAra kara jo apanA niSkapaTa vyavahAra sAmiyoM tathA prANI mAtrase rakhateM haiM / pravacana vArasakhya bhAvanA kahate haiM / ft J7 ina bhAvanAoMko antakaraNa se ciMtana karane tathA tadanusAra pravartana karanekA phala tIrthakara nAma karmake AzrayakA kAraNa haiM / isa prakAra bhAvanAokA svarUpa kahakara aba vratakI vidhi kahate haiM. bhAdoM, mAgha aura caitra (gujarAthI, zrAvaNa, poSa aura phAlguna vadI 1 se bhAdoM, mAgha, caitra sudI 1 taka ) mAsa meM ( eka varSa meM tIna vAra ) pUre eka mAsa taka vrata karanA caahiye| ina dinoMmeM telA belA Adi upavAsa kare athavA nIrasa, eka rasa, Unodara Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] saMhikAraNa dharma / Adi ekabhukta kare, aJjana, maJjana, alaMkAra vizeSa dhAraNa na kare zIlavrata ( brahmacarya) rakkhe, nitya SoDaSakAraNa bhAvanA bhAve aura yaMtra banAkara pUjAbhiSeka kare, trikAla sAmAyika kare aura OM hrIM darzana vizuddhi, vinayasampannatA, zIlavrateSvanaticAra, abhokSaNajJAnopayoga, saMvega, zaktitastyAga, zaktitastapa, sAdhusamAdhi, vaiyAvRtyakaraNa, arhatabhakti AcAryabhakti, upAdhyAyabhakti pravacanabhakti, AvazyakAparihANi, mArgaprabhAvanA, prabacanavAtsalyAdi SoDazakAraNebhyo namaH ) isa mahAmaMtrakA dinameM tIna vAra 108 ekaso ATha jApa kreN| isa prakAra isa vratako utkRSTa solaha varSa, madhyama 5 athavA do varSa aura jaghanya 1 varSa karake yathAzakti udyApana kareM arthAt solaha upakaraNa maMdira meM bheTa de aura zAstrajJAna kareM, vidyAjJAna kareM, zAstrabhaMDAra khole, sarasvatI maMdira banAveM, upadeza karAveM ityAdi yadi savya kharca karanekI zakti na ho to dviguNita vrata kareM / isa prakAra RSirAjake mukhase vratakI vidhi sunakara kAlabhairabo nAmako usa brAhmaNa kanyAne SoDazakAraNatrata ukRSTarItise pAlana kiyA, tathA bhAvanA bhAI aura udyApana kiyA / pIche samAdhimaraNa kara bIliMga chedakara solahaveM | acyuta ) svargameM deva huI vahAMse bAIsa sAgara AyupUrNa kara vaha deva, jambUdIpake videha kSetrasambaMdhI amarAvatI dezake gaMdharva nagarameM rAjA zrImaMdirakI rAnI mahAdevI sImaMdhara nAmaka tIrthaMkara putra huA / so yogya avasthAko prApta hokara rAjyocita sukha bhoga jinezvara dokSA lI aura vora tapazcaraNa kara kevala jJAna prApta karake bahuta jIvoMko dharmapadeza diyA tathA Amuke antameM samasta aghAti karmo kA bhI nAza kara nirvANapada prApta kiyA / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlahakAraNa ghama / [27 isa prakAra isa vratako dhAraNa karanese kAlabhairavo nAmako brAhmaNa kApAne suranarake sukha bhogakara mokSa sukha prApta kiyA to anya jIva isa vratako pAlana kare to avazya hI uttama phalako prApti hovego / poDaza kAraNa vrata dharo, kAlabhairavI sAra / suranarake sukha "dIpa" laha, laho mokSa adhikAra / / 1 / /