Book Title: Karma Siddhi
Author(s): Premsuri
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009613/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdI navaluM najarANu - 20 navanirmitagurjarAnuvAda-karmopaniSad-alaGkRtA karmasiddhiH * kartAra anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNivarAH [siddhAntamahodadhi-saccAritracUDAmaNi-karmazAstranipuNamati AcAryadevazrImadvijayapremasUrIzvarAH] - masiddhaH* mULagraMtha : karmasiddhi mULagraMthakAra : anuyogAcArya zrIpremavijayajI gaNivarya (pAchaLathI siddhAntamahodadhi saccAritracUDAmaNi karmazAsanipuNamati AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAja) navanirmita gurjara anuvAda : karmopaniSad gurjarAnuvAda + saMpAdana : pa.pU.vairAgyadezanAdala AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya pa.pU. AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja viSaya : karmanI siddhi. * vizeSatA : je Astikyano AdhAra staMbha che, je sahaja samAdhino sarjaka che, je sarva saMklezono vinAzaka che, evA karmavipAka paranA vizvAsane daDha banAvato eka adbhuta graMtha, jemAM vizvanA koI paNa nAstikane Astika banAvI devAnuM sAmarthya raheluM che. * prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI paThanapAThananA adhikArI : gItArthaguru anujJAta AtmA * prati : pa00 * AvRtti : prathama, prakAzana varSa-vi.saM. 2066, vI.saM.2536, I.sa. 2010 mUlya : rUA. 110/(c) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa prastuta graMthanA koI paNa aMzano upayoga karatAM pUrve lekhaka ane prakAzakanI lekhita maMjUrI jarUrI che. A graMtha zAnadravyamAMthI prakAzita thayo hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI hoya, to tenuM mUlya jJAnakhAtAmAM arpaNa karavuM. prApti sthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zrI caMdrakumArabhAI jarIvAlA, du.naM.6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva I roDa, muMbaI-2. phona : 22818390, 22624473 zrI caMdrakAMtabhAI esa. saMghavI, 6/bI, azokA koplekSa, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265. (u.gu.), mo. : 9909468572 zrI bAbubhAI saremalajI beDAvALA, siddhAcala baMglojha, senTa ena hAIskUla pAse, hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5. mo. : 94265 85904. mUdraka : zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda, phona : 079-25460295 che bhAvAnuvAda + saMpAdana che pa.pU.vairAgyadezanAdA AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU.AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja che prakAzaka thI zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi: - | 3. masiddhi:-- ...anumoda LL..... abhinaMdathI....... dhanyavAda...... 4 sukRta sahayogI : zrI piMDavADA jaina saMgha zrI kalyANajI saubhAgacaMda jaina peDhI sirohI roDa, piMDavADA. rAjasthAna kod jJAnanidhi savyayanI bhUri bhUri anumodanA vAGmukham / deho yasya nirAmayo'tulazucirnetraM nayanbhRGgatAM, zvAso yasya payojagandhatulitaH ke'bjAni saMvAsayan / kAye yasya vivarti mAMsarudhiraM gokSIradhArAsitaM, nyAdotsargavidhirna netraviSayastasmai nmo'stvrhte||1|| pUjyA zrIdAnasUriH sphaTikavimalahRdRzyadehaprakarSaH, AptokteH pAradRzyA svaparasamayavid muurtimaanpunnypunyjH| dumsevyo nIcasattvaiH prazamarasamayo jaGgamaH kalpavRkSA, kalyANaM santanotu paramaguruvaraH so'nizaM sUrirAjaH / / 2 / / praNamyaivaM jinAdhIzaM, gacchAdhipaM yathAkramam / pUjyAnAM karmasiddhirhi, prastAvyate yathAmati / / 3 / / jemano deha nirAmaya che, atulya pavitratA dharAve che ane AMkhane bhamarAnI jema Asakta banAve che. jemano zvAsa kamaLanI suvAsa jevo che ane mastaka paranA (ke pANInA ?) kamaLone suvAsita kare che. jemanA zarIramAM rahelA lohI ane mAMsa gAyanA dUdhanI dhArA jevA zveta che, jemaNe evo utsargavidhi kahyo che je carmacakSano viSaya nathI. evA zrI arihaMtane namaskAra thAo. ||1|| sphaTika jevA nirmaLa hRdaya dvArA jemanA AtmasvarUpano prakarSa dekhAI rahyo che. je jinAgamonA pAragAmI che, sva-para zAstronA jJAtA che ane mUrtimaMta puNyajja che. nIcasattvothI jemanI sevA du:zakya che. je prazamarasamaya che, jaMgama kalAvRkSa che. evA parama guruvara pUjya zrIdAnasUrIzvara kalyANano samya vistAra karo. //rA A rIte jinezvarane ane gacchAdhipatine kramazaH praNAma karIne zrIpUjya (gurudevazrI premasUrIzvarajI mahArAjA) nI karmasiddhinI prastAvanA huM mArI mati anusAra kahuM chuM. ll3II, ......modI ..... abhinaMdana....... dhanyavAda. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi - suviditacaraM hyetat sarveSAM vizvajantUnAmAdhivyAdhyupAdhijanmajarAmaraNAdiduHkhotkarabAriparipUrNe, mithyAtvajhaJjhAvAtavihvalIbhUte, bhogibhoganibhabhogAdiviSayayAdobhirvyAkule, svapnasannibhasaGgamAdibhirApAtamAtraramye, krodhamAnamAyAdikaSAyacitrabhAnunA paritApyamAne, pravrajyAdividhiprakArakadharmadAyakavAcaMyamanAvikavaraiH samyaktvadezaviratisarvaviratyAdiyAnapAtrairuttAryamANabhavyajantujAte'smin saMsArArNave yadi vizvavaicitryasya kimapi kAraNaM vartate tadeva krmeti| yena kena prakAreNa tasyAstitvaM prAyaH sarvairdarzanakAraiH svIkRtameva / tAdRza iha bhavavAridhI sukhaduHkhasAkSAtkArakArakasya puNyapApazreNyanubhAvakasya, niHsvADhyavikRtanIrogimaniSiyAjAtAdidazopalambhakasya tasya karmaNo vidyamAnatvaM e sArI rIte jANelu che ke vizvanA sarva jIvo saMsAra sAgaramAM bhramaNa kare che. e saMsArasAgara Adhi, vyAdhi, upAdhi, janma, jarA, maraNa vagere duHkhonA samUharUpa jaLathI paripUrNa che. mithyAtvarUpI vAvAjhoDAthI vivaLa che. nAganI phaNAnA AMbara jevA bhoga vagere viSayorUpI jaLacara jIvothI vyAkuLa che. svapna jevA saMgama vagerethI mAtra upalI daSTie ramaNIya che. krodha-mAna-mAyA-lobha A kaSAyorUpI agnithI paritApavALo che. pravajyA vagere vividha prakAranA dharmane ApanArA evA muniorUpI zreSTha nAviko samyakta, dezavirati, sarvavirati vagere rU5 vahANo vaDe bhavya jIvono jemAMthI vistAra kare che. evA A saMsArasAgaramAM sarva jIvomAM je paNa vicitratA dekhAya che, te sarvanuM je koI kAraNa che, te karma ja che. je te prakAre paNa tenuM astitva badhA darzanakAroe svIkAryuM ja che. tevA A bhavasAgaramAM sukha-du:khano sAkSAtkAra karAvanAra karma ja che. puNya-pApanI zreNIno anubhava karAvanAra paNa karma ja che. garIba, zrImaMta, vikRta, nIrogI, 2, mUrva: | siddhaHvyaahntuN na ke'piishaaH| kenacit vAsanArUpeNa kenacit zaktirUpeNa kaizcit paJcAnyatamaikaikakAraNavAdibhizca tena tena rUpeNa tasyAstitvaM sviikRtmev| prathamato'yaM laghugrantho dArzanikaviSayavidanuyogasUribhirgranthavidhAtRbhiyA'yavizAradanyAyAcAryamahopAdhyAyazrImadyazovijayamunipuGgavAnAM karmaprakRteH prastAvanAmayo vyrci| kintu tasyAH karmaprakRteH prakAzayitrI bhAvanagarasthazrIjainadharmaprasArakasabhA asyAH prastAvanAyA pramANabAhulyAt tAM naagrhiit| ata: saiva prastAvanA tairvicakSaNaviracayitRvaraH kiJcidvivaraNayuktena karmasiddhinAmakapustakarUpeNAdhunArthijanebhyaH prasAdIkriyate / yadyapyasya karmasiddhinAmakagranthasyAbhidhAnameva tasya viSayaM vyAcaSTe, buddhizALI, mUrkha vagere dazAono paNa je upalaMbha thAya che, tenuM kAraNa karma ja che. evA karmanA astitvane nakAravA mATe koI samartha nathI. koI vAsanArUpe ke koI zaktirUpe paNa karmane mATe ja che. koI kALa, svabhAva, niyati, karma, puruSArtha, A pAMcamAMthI eka-ekane kAraNa mAne che. temaNe paNa te-te rUpe karmanuM astitva svIkAryuM ja che. gurudevazrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjA dArzanika viSayonA jJAtA che, anuyogAcArya che. temaNe nyAyavizArada-nyAyAcArya mahopAdhyAya zrIyazovijayajI munivara dvArA racita 'karmaprakRtinI prastAvanArUpa A laghugraMtha racyo hato. paNa te 'karmaprakRti'nuM prakAzana bhAvanagaranI zrI jaina dharma prasAraka sabhAe karyuM, temAM temaNe A prastAvanA na lIdhI, kAraNa ke A prastAvanA vistRta che. tethI A ja prastAvanAmAM keTaluMka vivaraNa karIne tene 'karmasiddhi' graMthanuM svarUpa ApavAmAM AvyuM. A kArya karIne vicakSaNa viracayitA evA gurudevazrI have vidhArthI jano para kRpA karIne pragaTa kare che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - siddhiHsiddhirityaadi kRtaM sarvaM vilokanavibudhavaraiH svayamevAvaseyam / punasteSAmakSapAdAnAM samavAyasyezvarakartRtvasya ca yathAsthAnaM pravAsanamapi taiH pravacanapravINanirmAtRbhina zeSitam / vartamAnakAle karmasAhityapradhAnajainendrazAsane tadvibudhavarAH sudurlabhA eva / api tu kecana vartante, tathApi teSAM madhye sauSThavaudAryavizeSazAlino'sya granthasya sraSTAraH, pUjyapAdaprAtaHsmaraNIyapravacanapAradRzvaprazamapIyUSapayonidhipAragatazAsanaratnatrayapradIpapradAyakAcAryavaryazrImadvijayadAnasUrIzvarasuziSyaratnAH karmasAhityArNavakuzalakarNadhArazrutasAgarapArINAnuyogasRgAcAryazrImatpremavijayagaNipAdA eva varIvartante / -~rmasiddhi: - * 7 tathApi tasya yatkiJcidvivaraNakaraNaM nAyuktaM pratibhAti / asmin granthe vibuddhaziromaNipraNetRbhiH prathamataH vizvavicitratApradarzanapUrvakakarmaNAmastitvarUpeNa siddhiH, tataH kAlavAdinaH pUrvapakSaH, svabhAvavAdinaH kAlavAdipakSaniSUdanaprayuktapUrvapakSaH, svabhAvavAdiparAsanasahito madhyavivartIzvarodyamavAdikhaNDanAvirahitazca niyativAdinaH pUrvapakSaH, paJcAnyatamaikaikakAraNavAdinAM sarveSAM nirvApaNaprayuktaH teSAmeva sahakArikAraNatvena svIkarturadRSTavAdinaH siddhAntapakSaH, paJcaviMzatitattvasaGkhyAvatAM sAGkhyamatAbhilASukANAM prakRtirUpeNa karmaNo mantavyasya vyApAdanam, zaktirUpeNa karmAbhimatAnAM nibarhaNaM, vAsanArUpeNa karmeSTabauddhAnAM pramApaNam, karmaNi vaicitryajAtyanaGgIkRtAM naiyAyikAnAmapAsanam, karmaNo'nAditvasya jo ke karmasiddhi nAmanA A graMthanuM nAma ja teno viSaya batAve che, to paNa temAM kAMIka vivecana karavuM anucita lAgatuM nathI. vidvAnomAM ziromaNi evA graMthapraNetAe sau prathama ahIM jagatanI vicitratA batAvI che. ane tenA dvArA astitvarUpe karmanI siddhi karI che. pachI kALavAdano pUrvapakSa prastuta karyo che. pachI svabhAvavAdI kALavAdInA pakSanuM khaMDana karI potAno pakSa mUke che. eno pUrvapakSa che. pachI niyativAdI svabhAvavAdIno pratikSepa karIne potAno mata raju kare che. A pUrvapakSamAM vacce rahelA IzvaravAdI ane puruSArthavAdInuM khaMDana che. je kALa vagere pAMcamAMthI eka-eka ne kAraNa mAne che, te sarvenuM nirAkaraNa karIne je temane sahakArI kAraNa tarIke svIkAre che, te karmavAdIno siddhAntapakSa raju karyo che. jeo 25 tattvone mAne che te sAMkhyamatamAM anuyAyIo prakRtirUpe karma mAne che, temanA matanuM khaMDana karyuM che. jeo zaktirUpe karmone mAne che, temanA matano pratikSepa karyo che. jemane vAsanArUpe karma mAnya che, tevA bauddhonA matanuM khaMDana karyuM che. karmamAM vicitratA ane jAtino svIkAra nahIM karanArA taiyAyikono nirAsa karyo che. karmanA anAdipaNAnI siddhi karI che. A badhuM graMthakAre ahIM je rIte karyuM che, te jovAmAM catura evA vidvAnoe svayaM ja jANI levuM. graMthakArazrI nipuNa zAstranirmAtA che. temaNe yogya sthaLomAM naiyAyikoe mAnelA samavAya ane Izvarakartutvano paNa nirAsa karavAmAM bAkI rAkhyuM nathI. vartamAnakALamAM karma sAhitya pradhAna evA jinazAsanamAM tevA viddhaddharyo atyaMta durlabha ja che. keTalAka vidyamAna che kharAM, chatAM paNa teomAM vizeSa sauSThava ane udAratAthI zobhatA koI hoya to e prastuta graMthasarjaka ja che. teo pUjyapAda prAtaH smaraNIya, pravacana pAradarzI, prazamAmRtasAgara, jinazAsananA ratnatrayIrUpI dIpakanA dAyaka, AcAryavarya zrImadvijaya dAnasUrIzvarajI mahArAjAnA suziSyaratna che. karmazAstrorUpI sAgaramAM kuzaLa karNadhAra, dhRtasAgarano pAra pAmelA ane anuyogAcArya evA pUjya zrI premavijajI gaNivarya (pAchaLathI gacchAdhipati AcAryazrI premasUrIzvarajI mahArAjA) ne koTizaH vaMdanA. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH asya granthasya parizodhane prasiddhyarthaM ca pUjyapAdamuniguNagariSThAnAM munivaryANAM zrImanmaGgalavijayavarANAM satprayAso'pekSitaH / teSAM sadupa dezenaiva sUryapuranivAsi zreSThivarya- "maMcchubhAI jIvanacanda jhaverI" ityayamArthikasAhAyyaM dattavAn / jinendrazAsananabhonabhomaNInAM teSAM suziSyaratnAbhyAM vyAkhyAtRcUDAmaNimunizrImadrAmavijayazrImajjambUvijayavarAbhyAmapyayaM grantho dRggocarIkRto vartate / punaranyakovidavarANAmapi nayanAtithitvaM gato'styayaM pranya prAnte'syAM karmasiddhI manuSyasahajaniSThaSThaddmasthatvAdyanubhAvato mudraNasvabhAvato vA saMzodhanenApyavaziSTAnAM skhalitAnAmarthe sudhIsahRdayasajjanAnAmanugrahamevApekSya imAM prastAvanAM samAptiM nayAmi / A graMthanA saMzodhana ane prakAzanamAM pUjyapAda muniguNothI zreSTha evA munivara zrI maMgalavijayajIe apekSA mujaba suMdara prayAsa karyo che. temanA sadupadezathI ja suratanivAsI zrImaMchubhAI jIvaNacanda jhaverIe Arthika sahAya karI che. jinazAsanarUpI gaganamAM sUryasamAna evA temanA be suziSyaratno (1) vyAkhyAnakAra cUDAmaNi muni zrIrAmavijayajI (2) zrI jaMbUvijayajI che. temaNe paNa A graMthanuM avalokana karyu che. vaLI anya vicakSaNoe paNa A graMthanuM nirIkSaNa karyuM che. prAnte manuSyamAM sahajapaNe rahelA chadmasthapaNAnA kAraNe ke mudraNa svabhAvanA kAraNe saMzodhita karavA chatAM paNa karmasiddhimAM bhUlo rahI gaI hoya, tenA mATe buddhizALI ane saMvedanazIla evA sajjanonA anugrahanI AzA rAkhIne A prastAvanAne samApta karuM chuM. 10 dharmasiddhi pUjyapAdAnuyogasraSTRzrImatpremavijayagaNivarAntiSadavataMsavidvadvaryamunirAjazrImajjambUvijayacaraNAmbhojacaJcarIkAyamANavineyANuH / - rakSirtAvano muni:| pUjyapAda anuyoga sarjanakAra zrImad premavijayajI gaNivarya ziSyaratna vidvarya munirAjazrI jaMbUvijayajIcaraNakamaLamAM bhramara samAna ziSyANumunizrI rakSitavijayajI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 -~~rmasiddhi 11 zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANu chA 54 854... pariveSaka pa.pU.vairAgyadezanAdakSa A. hemacandrasUrIzvaraziSya - A. kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA. 1. siddhAntamahoTha mahAkAvyam - sAnuvAda. 2. bhuvanabhAnavIyam mahAkAvyam - sAbuvAha, savArta5. 3. samatAsAgara mahAkAvyam - sAnuvAda. 4. paramapratiSThA kAvyam - sAnuvAda, kalAtmaka Albama sAthe. 5. jIrAvalIyam kAvyam - sAnuvAda. 6. premamaMdiram - kalyANarmAdarapAdapUrti stotra - sAnuvAda, savAs. 7. chaMdolaMkAranarUpaNam - kavi banavAno zorTakaTa - pokeTa DAyarI. 8. tattvopaniSad | zrIsiddhasenavAkarasUrikRta 9. vAdopaniSad 10. vedopaniSad - SaSThI, aSTamI, navamI ane aSTAdazI 11. zikSopaniSad dvANakA para saMskRta TIkA - sAnuvAda. 12. stavopaniSad - zrIsiddhasenaMdavAkarasUri tathA kalikAlasarvajJazrI hemacandrAcAryavRta adbhuta stutionA rahasya - sAnuvAda. 13. sattvopaniSad - yogasAra caturthaprakAzavRtti - sAnuvAda. (mAtra saMyamI bhagavaMto mATe) 14. devadharmopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta devadArmaparIkSA graMthanI gurjara TIkA 15. paramopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajI Adi kRta pAMca 'parama" kRtio para gurjaravRtti 16. ArSopaniSa-1) zrI pratyekabaddhapraNIta RSibhASita 17. ArSopaniSadra (IsabhAsayAI) AgamasUtra para saMskRta TIkA. - - 18. vairAgyopaniSad - zrIhariharopAdhyAyakRta bhartRharinirveda nATaka bhAvAnuvAha. 19. sUkatopaniSad - paradarzanIya adbhuta sUtono samuccaya tathA rahasyAnuvAda ra0. karmopaniSad - siddhAntamahodadhi zrI premasUrIzvarajIkRta karmIsaddhi graMtha para bhAvAnuvAda. ra1. viroSopaniSad - zrI samayasuMdarapAdhyAyajIkRta vizeSazataka graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. rara. hiMsopaniSad - zrI haribhadrasUrikRta svopajJa vicUri laMkRta hiMsASTaka graMtha para gurjara TIkA. ra3. haMsopanaSad - ajJAtakartaka (pravAdadH zrIharibhadrasUri mahArAjA kRta) nAnAcattaprakaraNa para saMskRta TIkA-sAnuvAda. ra4. dharmopaniSad - veTha thI mAMDIne bAIbala sudhInA dharmazAstronA rahasya. ra5. zopaniSad - navanirmita saptaka prakaraNa - sAnuvAda. ra6, lokopanaSad - zrI haribhadrasUrikRta lokadjvanirNaya graMtha para saMskRta vRtti (bhAga-1). 27, AtmoinaSad - zrI udayanAcAryavRta Atmatativaveka graMtha para gurjara TIkA (bhAga-1). 28. sAmyopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta samAdhi sAmyaDhAvaMzikA AMcatra sAnuvAda. 29. salkovopaniSad - sambodhacandrodaya paMcAzakA para saMskRta vAka - sAnuvAda 3. stotropaniSad - zrIvajasthAmakRta zrIgautamasvAmastotra - sacatra sAnuvAda. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 - siddhi 44. prasajJatAnI paraba - vakatA-zrotA baMnene upayogI vairAgyAdei rasajharaNA. 45. dezanopaniSad - vairAgyadezanAdakSa pU. gurudevazrInI vAyanAonuM saMskRta kAvyamaya avataraNa. 46. jIrAvalA juhArIe - gIta guMjana. 47. upadezopaniSad - upadetharatnakoSa graMtha para vizada vRtti. 48. prArthanopaniSad - alaMkAraka stutio para tAtparyavRtti sAnuvAda. In Process..... -~rmasiddhi: - - 13 31. darzanopaniSada-1) zrI mAdhavAcAryavRta sarvadarzanasaMgraha 32. darzanopaniSadra I graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. 33. rAmAyaNanA teja kiraNo - rAmAyaNI mATe paryApta AlaMbana 34. asparzopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta aspRzaoNMtavAda para gurjara vRtti 35. hitorponiSad - adhyAtmakalpadrumanA yaMtarakSopadezadhakAra tathA AMtazikSApaMcazakA para gurjara vArtika + sAnuvAda sAvacUra aMtavicAra 36. jJAnopaniSad - aSTAvakra gItA para saMskRta vRtti. 37. saMbodhopaniSad - saTIka zrIratanazekharasUrikRta saMboisarmAta graMtha para gurjaravRtti 38. ISTopanaSad - zrIpUjyapAdasvAmikRta Ibdopadeza graMtha para saMskRta TIkA-sAnuvAda 39. vimohorponiSad - zrIyazapAlamaMtrIkRta moharAjaparAjaya nATaka para viSamapadavyAkhyA ane anuvAda 40. zramaNyoinaSad - darzAvadha yaMtadharma para nanarmita prakaraNa (bIjuM nAma zramaNazata) 41. saphaLatAnuM saranAmuM - saphaLa jIvana jIvavA mATe saphaLa kimiyAo 42. sUtropaniSad - zrImUtrakRtAMgasUtra-dvitIyazrutaskaMdha para saMskRta saMgrahaNI. (zrIsUtrakRtAMgadIpikA bhAga-ranA punaH saMpAThana sAthe.) 43. pravajyopaniSad - ajJAtapUrvAcAryavRta pravajyAvadhAna prakaraNa para gurjara vRtti aMgopaniSad - adyArvAdha amudrita Agama aMgacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti vargopaniSad - alaiArvAdha amudrita Agama vargacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti boTikopaniSad - aArvAdha amudrita kRtio-boTika pratiSedha, boTika nirAkaraNa, digaMbaramata khaMDana, boTikoyATananA samanvaya sAthe aneka prAcIna graMthonA AdhAre ThigaMbaramatanI gaMbhIra samIkSA ja AgopaniSad - AgamautapakSanarAkaraNa (visaMvAda prakaraNa) para vizada vivaraNa ja duHSamApanaSad - duHSamagaMDikA graMtha para vizada vRtti. * AyAropaniSad - zrIdevasuMdarasUrikRta sAmAcArI prakaraNa para vizada vRtti Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~Esiddhi: - 15 * zrI jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) (2) mULIbena aMbAlAla zAha ha. ramAbena puMDarIkabhAI zAha parivAra - khaMbhAta (muMbaI), - zrI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha (1) nayanagALA bAbubhAI jarIvAlA ha. zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI). che zrutasamuddhAraka che 1. bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma.sA.) 2. zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 3. zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijaya himAMzusUri ma.sA.) 4. zrI zrIpAlanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI (preraka : pa.pU.ga.A.rAmacaMdrasUri ma.sA.nI divyakRpA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMda s. ma.sA.) 5. zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivarya) 6. nayanabAlA bAbubhAI sI. jarIvAlA hA. caMdrakumAra, manISa, kalpaneza (preraka : pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 7. kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jyaghoSasUrIzvarajI mahArAja) 8. zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadhazALA TrasTa, dAdara, muMbaI - siddhaH9. zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muluMDa, muMbaI (AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma.sA.nI preraNAthI) 10. zrI sAMtAkrujha che. mUrti. tapAgaccha saMgha, sAMtAkrujha, muMbaI (preraka : AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 11. zrI devakaraNa mUlajIbhAI jaina derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI saMyamabodhi vi.ma.sA.) 12. saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta (pU.sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.tathA pU.sA.zrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU.sA. zrI divyazAzrIjI ma. nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe) 13. bAbu amIcaMda pannAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI-4COO06, (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijayajI ma.sA.) 14. zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI (preraka : pU. munizrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi.ma.) 15. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgala pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda (preraka : pa.pU. AcAryadeva zrI cakacaMdrasUri ma.) 16. zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 17. zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMgha, bombe senTrala, muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.) 18. zrI kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina peDhI, pIMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma.sA. nA saMyamanI anumodanArthe) 19. zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : vairAgyadarAnAdakSa pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 20. zrI AMbAvADI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pU.muni zrIkalyANabodhi vi.ma.) 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasidi: - - 17 | (preraka : pU. AcArya zrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma.sA.) 22. zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda (preraka : pU.gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.) 23. mahAvIra jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, pAlaDI, zeTha kezavalAla mUlacaMda jaina upAzraya, amadAvAda. (preraka : pa.pU. AcArya zrIrAjendrasUri mahArAja sA.) 24. zrI mATuMgA jena zve. mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbaI 25. zrI jIvIta mahAvIrasvAmI jaina saMgha, nAdiyA (rAjasthAna) (preraka : pU. gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA munizrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 26. zrI vizA osavAla tapAgaccha jaina saMgha, khaMbhAta (preraka : vairAgyadezanAdakSa pa.pU.AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 27. zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara, muMbaI 4CO 08. 28. zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti (parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA saMvata 2053nA pAlitANA madhye cAturmAsa prasaMge) 29. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emarAlDa epArTamenTa, aMdherI (IsTa), muMbaI (preraka : munizrI netrAnaMda vijayajI ma. sA.) 30. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. (preraka : munizrI saMyamabodhi vi.ma.). zrI kRSNanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, saijapura, amadAvAda (pa.pU. AcArya vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. nA kRSNanagara madhye saMvata 205ranA cAturmAsa nimitte pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijaya ma.sA.nA preraNAthI) 32. zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA TrasTa, nijAmapurA, vaDodarA 33. zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA (preraka : pU. gacchAdhipati 18 - - - AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 34. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina zvetAmbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (preraka : pU. munirAja zrI anaMtabodhi vijayajI ma.sA.) 35. zrI rAMdera roDa jaina saMgha, surata (preraka : pU.paM. akSayabodhi vijayajI ma.sA.) 36. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhuvana, dAdara, muMbaI (preraka : munizrI aparAjita vijayajI ma.sA.) 37. zrI javAhara nagara jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, goregAva, muMbaI (preraka : pU. A. zrIrAjendrasUri ma.sA.) 38. zrI kanyAzAlA jaina upAzraya, khaMbhAta (preraka : pU.pra.zrI raMjanazrIjI ma. sA. ane pU. pra.zrI iMdrazrIjI ma.sA.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa.pU.sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma.sA. tathA pa.pU.sA.zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.sA. tathA sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma.sA.) 39. zrI mATuMgA jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI (preraka : pU. paMnyAsapravara zrIjayasuMdaravijyajI gaNivarya) 40. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (IsTa) (preraka : pU.paM. zrI varabodhivijayajI gaNivarya) 41. zrI AdinAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI (preraka : pa.pU.A. zrIguNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrIpuNyaratnavijyajI gaNivarya tathA pU.paM. zrIyazoratnavijayajI gaNivarya) 42. zrI koImbatUra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, koImbatUra 43. zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda (pa.pU.A. zrI bhuvanabhAnusUri ma.sA. nI gurumUrtipratiSThA prasaMge thayela AcArya-paMnyAsa-gaNi padArohaNa-dikSA vagere nimitte thayela jJAnanidhimAMthI). 44. zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbaI (preraka : pU. munizrI rAjapAlavijayajI ma.sA. tathA pU.paM. zrI akSayabodhivijayajI ma.sA.) 31, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - narmasiddhiH 45. zrI hIrasUrIzvarajI jagadaguru zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pUrva), muMbaI 46. zrI pArzvanAtha zve. mUrti. pU. jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.ma.) 47. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zve. mU.pU. saMgha jaina- nagara, amadAvAda (pU. munizrI satyasuMdara vi.ma.nI preraNAthI cAturmAsamAM thayela jJAnanidhimAMthI) 48. ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa, muMbaI (preraka : pU. munizrI ratnabodhi vijayajI ma.sA.) 49. zrI marIna DrAiva jaina ArAdhaka TrasTa, muMbaI 50. zrI sahasraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI (preraka : munizrI satvabhUSaNa vijayajI) 51. zrI govAlIyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka:gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.) 52. zrI vimalanAtha jaina derAsara ArAdhaka saMgha, bANagaMgA, muMbaI 53. zrI vADIlAla sArAbhAI derAsara TrasTa prArthanA samAja, muMbaI (preraka : munizrI rAjapAlavijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 54. zrI prInsesa sTrITa, luhAra cAla jaina saMgha (preraka : gaNivarya zrI kalyANabodhi vi.) 19 55. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdivalI (pUrva), muMbaI (preraka : munizrI rAjapAla vijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 56. sAdhvIjI zrI suryayazAzrIjI tathA suzIlayazAzrIjInA pArlA(pUrva) kRSNakuMjamAM thayela cAturmAsanI AvakamAMthI 57. zrI premavardhaka devAsa zve. mUrtipUjaka jaina saMgha, devAsa, amadAvAda (preraka : pU. A. zrI hemacaMdrasUrijI ma. tathA pU. munirAjazrI kalyANabodhivajiyajI ma.) 58. zrI pArzvanAtha jaina saMgha, samA roDa, vaDodarA (preraka : paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNivarya) 59. zrI munisuvratasvAmI jaina derAsara TrasTa, kolhApura (preraka : pU. munirAja zrI premasuMdara vijayajI) dharmasiddhi 20 60. zrI dharmanAtha po. he. jainanagara zve.mU.pU. saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsapravara puNyaratnavijayajI mahArAjA) 61. zrI dipaka jyoti jaina saMgha, kAlAcokI, parela, muMbaI (preraka : pU.paM. zrI bhuvanasuMdara vijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrI guNasuMdara vijayajI gaNivarya) 62. zrI padmamaNi jaina zvetAMbara tIrtha peDhI - pAbala, punA (preraka : paM. kalyANabodhi vijayajI gaNinI vardhamAna tapanI so oLInI anumodanArthe, paM. vizvakalyANa vijayajI) 63. omakAra sUrIzvarajI ArAdhanA bhuvana, surata (preraka : A. guNaratnasUri ma.nA ziSya munizrI jinezaratnavijayajI ma.) 64. zrI goDI pArzvanAtha jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, nAyaDu kolonI, ghATakopara (pUrva) muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 65. zrI Adizvara zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, goregAva (preraka : pa.pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 66. zrI AdIzvara zvetAMbara TrasTa, sAlema (preraka : pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) 67. zrI govAliyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhivi.ma.sA.) 68. zrI vilepArle zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha enDa ceriTIjha, vilepArle (pUrva), muMbaI (preraka pa.pU.A.zrIhemacaMdrasUrima.sA.) 69. zrI nensI kolonI jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhi vi.ma.sA.) 70. mAtuzrI ratanabena narasI monajI sAvalA parivAra (preraka : pa.pU. paM. zrIkalyANabodhi vi.nA ziSya muni zrIbhaktivardhana vi. ma.tathA sA. jayazIlAzrIjInA saMsArI suputra rAjananI puNyasmRti nimitte ha. suputro navInabhAI, cunIlAla, dilIpa, hiteza) 71. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva) (preraka : pa.pU.paM.zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi - * 21 72. zrI dharmavardhaka kSe. mUrtipUjaka jaina saMgha, kArTara roDa naM.1, borIvalI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAkSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasurIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrIkalyANodhi vijayajI gaNivarya) 73. zrI umarA jaina saMghanI zrAvikAo (jJAnanidhimAMthI) (preraka : pa.pU. munirAjazrI jinezaratna vijayajI ma.sA.) 74. zrI kezarIyA AdinAtha jaina saMgha, jhADolI, rAjasthAna (preraka : pa.pU. mu.zrI merucaMdra vi.ma. tathA paM. zrI hiraNyabodhivi.ga.) 75. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdIvalI (pUrva), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI hemadarzana vi.ma.sA.) 76. zrI jaina che. mU. sudhArAkhAtA peDhI, mahesANA 77. zrI vikrolI saMbhavanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, vikrolI (pUrva), muMbaInI ArAdhaka baheno dvArA jJAnanidhimAMthI 78. zrI ke. pI. saMghavI cerITebala TrasTa, surata, muMbaI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAkSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijyajI gaNivarya). 79. zeTha kanaiyAlAla bheramalajI ceriTebala TrasTa, caMdanabAlA, vAlakezvara, muMbaI 80. zAha jesIMgalAla mohanalAla AseDAvAlAnA smaraNArthe (ha : prakAzacaMdra je. zAha, AphrikAvALA) (preraka : paMnyAsapravara zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 81. zrI navA DIsA . mUrtipUjaka jaina saMgha, banAsakAMThA 82. zrI pAlanapura jaina mitramaMDaLa saMgha, banAsakAMThA (preraka : pU. paMnyAsapravara kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 83. zrI UMjhA jaina mahAjana (preraka : pU. paMnyAsapravara aparAjitavijayajI gaNivarya tathA pU. munirAja zrI hemadarzanavijaya ma.) 84. zrI sImaMdhara jaina derAsara, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva), muMbaI (preraka : pU.sA.zrI svayaMprabhAzrInA ziSyA pU.sA.zrI tattvaprajJAzrIjI Adi) 85. zrI bApunagara je.mU. jaina saMgha, amadAvAda. masiddhiH86. zrI zephAlI jaina saMgha, amadAvAda 87. zAntAbena maNilAla ghelAbhAI parIkha upAzraya, sAbaramatI, amadAvAda (preraka : sA.zrI suvarNaprabhAzrIjI ma. tathA sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.) 88. zrI ADesara vizA zrImALI jaina derAvAsI saMgha | (prareka : A.zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.) 89. zrImadda yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA. 6. zrI tapAgaccha sAgaragaccha ANaMdajI kalyANajI peDhI, vIramagAma (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 91. zrI mahAvIra the. - mUrtipUjaka jaina saMgha, vijayanagara, nAraNapurA, amadAvAda. 92. zrI sImaMdharasvAmi jaina saMgha, aMdherI (pUrva), muMbaI. (preraka : A.zrI svayaMprabhAzrIjI ma.) 93. zrI cakAlA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 94. zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacandra kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata 95. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha - saMsthAna, khyAvara (rAjasthAna) (preraka : A. zrI puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA.) 96. pAlanapuranivAsI maMjulAbena rasikalAla zeTha (hAla muMbaI) (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.). 7. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha je.mU. jaina saMgha, padmAvatI epArTamenTa, nAlAsopArA (I), (preraka : pa.pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 98. zrI RSabha prakAzabhAI gAlA, saMghANI ghATakopara (ve), (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 9. zrI pukharAja rAyacaMda ArAdhanA bhavana, sAbaramatI. (pa.pU. vyAkhyAna vAcaspati A.de. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI divya kRpAthI) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - karmasiddhiH namaH syAdvAdavAdine / paramaguru zrImadvijayadAnasUrIzvarebhyo namaH / AcAryyavaryya - zrImadvijayadAnasUrIzvarAntiSatanuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA karmasiddhiH praNamya zrImahAvIraM vizvatattvopadarzakam / vizvavaicitryanirvAhA, karmasiddhiH pratanyate / / 1 / suviditaM hyetat zemuSIzAlizekharANAM vibudhavRndavaryANAm, yaduta dRSTamAtraramaNIyazabdAdipaJcaviSayagirizikharakUTavikaTIbhUtapathe nAnAvidhadhanadhAnyAdisamupArjanehArUpamahAmarutpUrNakrodhAdyugrakaSAyacatuSkapAtAlakalazAkule mAnasikasaGkalpavikalpataraGgatarale smaraurvAgnivihvalIbhUte vizvanA tattvano upadeza ApanArA evA zrImahAvIra prabhune praNAma karIne, vizvanI vicitratAno nirvAha karanArI karmasiddhino prAraMbha karAya che. ||1|| buddhizALIomAM zreSTha evA vidvAnonA uttama vRndone AnI sArI rIte jANa che ke A saMsAra sAgara kevo che - ahIM mAtra upalaka dRSTie ramaNIya lAge evA zabda vagere pAMca viSayo che. teo parvatonA zikharonA samUha jevA che. tenAthI saMsArasAgaramAM mArgo vikaTa thaI gayA che. lavaNa samudramAM cAra mahA pAtAla-kalazo che. jemAM vAyune kAraNe dabANa rahe che ane pariNAme samudramAM bharatI-oTa Ave che. saMsArasAgaramAM paNa krodhAdi cAra utkaTa kaSAyorUpI pAtAlakalazo che. aneka prakAranI dhana-dhAnya vagerenuM upArjana karavAnI lAlasArUpa 2 karmasiddhiH ghorarogazokAdisvarUpamatsyakacchapAdyanekajantujAtavyAkule carAcare'smin saMsAranIrAkare kecidAdhivyAdhyupAdhiparipIDyamAnAH kecittu prAjyarAjyezvaryastrIvilAsAdyanekavidhAlpakAlikasukhAbhAsasamutkaNThitacetasaH, anye tu yamaniyamapotArUDhA api durmatimatsarazAThyAdividyuddurvAtagarjanaiH midhyAtvapaGkilaskhalanAdyutpAdAd bhrAntacetaso darIdRzyante, tannibandhanaM karmAntareNa na kimapi pazyAmaH / taduktaM vAcakapuGgavaiH shriimdyshovijygnnibhiH"veSAM zramamAtrA, makhyante parvatA RSiA tairaho varmavaiSamya, bhUvaimikSA'pi nApyate||||" (jJAnasAre 21-2) moTA pavanathI e pAtALakaLazo bharelA che. e saMsArasAgara mAnasika saMkalpa-vikalporUpI taraMgothI caMcaLa che, kAmarUpI vaDavAnaLathI vihvaLa che ane ghora roga, zoka vageresvarUpa mAchalA, kArAbA vagere aneka jIvonA samUhathI vyAkuLa che. evA sthAvara-jaMgamarUpa saMsArasAgaramAM keTalAka jIvo Adhi-vyAdhi-upAdhithI atyaMta pIDAya che, keTalAka vizALa rAjya-aizvarya-strIvilAsa vagere aneka prakAranA alpakAlIna sukhAbhAsa mATe utsuka cittavALA che, keTalAka yama-niyamarUpa naukAmAM AruDha thayA hovA chatAM paNa durbuddhi, matsara, zaThatA vagererUpI vIjaLI, pratikULapavana ane bhayAnaka avAjothI tathA mithyAtvarUpI kAdavathI skhalanA vagere thavAthI bhrAnta cittavALA dekhAya che. tenuM kAraNa karma sivAya bIju kAMI ja lAgatuM nathI. vAcakavarazrI yazovijayajI gaNivarye te ja kahyuM che - jemanA bhavAM caDatA ja parvato paNa bhAMgI jAya tevA rAjAo paNa karma viSama bane eTale bhikSA paNa pAmI zakatA nathI.' (jJAnasAra 21-2) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *rmasiddhiH tathA coktam ramArAjyabhraMzaH svajanavirahaH putramaraNam, priyANAM ca tyAgo ripubahuladeze ca gmnm| harizcandro rAjA vahati salilaM pretasadane, bhavasthA tasyaiSA ahaha ! viSamAH karmagatayaH // 1 / / nIcairgotrAvatArazcaramajinapatermallinAthe'balAtvamAndhyaM zrIbrahmadatte bharatanRpajayaH sarvanAzazca kRSNe / nirvANaM nArade'pi prazamapariNatiH syAccilAtIsute vA, trailokyAzcaryaheturjayati vijayinI karmanirmANazaktiH / / anyairapi "brahmA yena kulAlavanniyamito brahmANDabhANDodare, viSNuryena dazAvatAragahane kSipto mahAsaGkaTe / anyatra paNa kahyuM che - lakSmI ane rAjya gumAvI dIdhA, svajanono viyoga thayo, putranuM maraNa thayuM, priyAno tyAga thayo, ghaNA zatruovALA dezamAM gamana thayuM, ATaluM ochuM hoya, tema harizcandra rAjA smazAnamAM pANI vahana kare che. tenI sAMsArika karmagatio keTalI viSama che. prabhu vIra nIca gotramAM avataryA, mallinAtha bhagavAna strIpaNuM pAmyA, brahmadatta cakravartI AMdhaLo thayo, bharatacakrIno paNa bAhubali dvArA parAjaya thayo, zrIkRSNano sarvanAza thayo. nAradanuM paNa nirvANa thayuM, cilAtIputramAM paNa prazamanI pariNati thaI. kharekhara, traNe lokane Azcarya karAvanArI evI karmanirmANa zakti jaya pAme che. anyoe paNa kahyuM che - jeNe brahmAMDarUpI bhAjananA madhyamabhAge brahmAne kuMbhAranI jema niyukta karI dIgho, jeNe viSNune daza rmasiddhiH rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATanaM sevate, sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe / / 1 / / " bauddharapi "ita ekanavatitame kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena vipAna, pATe viddhosmi mikSavaH !||1||" ityAdinedaM darIdRzyamAnaM vizvavaicitryaM kAryavaicitryanirvAhakavicitrazaktiyuktakarmakRtameva sphuTatayA nizcIyate / nanu manuSyatvapazutvAdivizvavaicitryaM prAgbhavIyamanuSyatvAdigatyutpAdakakriyayaivopapAdyatAM kimantargaDunA karmaNeti cet ? na svAdhikara avatArathI gahana mahA saMkaTamAM nAkhI dIdho, jenAthI zaMkara kapAlarUpI pANipuTakamAM bhIkha mAMgato phare che, jenAthI sUraja haMmezA AkAzamAM bhamato rahe che, te karmane namaskAra thAo. bauddhoe paNa kahyuM che - A janmathI mAMDIne 91 mAM janmamAM meM charIthI puruSane haNyo hato. he bhikSuo ! te karmanA vipAkathI huM paNa page vIMdhAyo chuM. AvA vacanothI spaSTarUpe nizcaya thAya che, ke je vizvanI vicitratA dekhAya che, te kAryavaicitryano nirvAha karanAra ane vicitra zaktithI yukta evA karmathI ja karAyeluM che. pUrvapakSa :- manuSyapaNuM, pazupaNuM vagere je jagatanI vicitratA che, tenI saMgati to pUrvabhavanI manuSyapaNuM vagere gatine utpanna karanArI kriyAthI ja thaI jAya che. to pachI vaceTiyA nakAmA karmane mAnavAnI zuM jarUra che ? uttarapakSa :- nA, kAraNa ke kriyA to pUrvabhavamAM hatI ane manuSyapaNuM vagere vicitratA to vartamAnamAM che. kAraNa je kALamAM raheluM che je kSaNe vartamAna che, te ja kSaNe kAryane utpanna karI zake Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH - NakSaNAvacchedenaiva phalajanakatvena vyavahitahetoH phalaparyantavyApAravyApyatvAvadhAraNAdata eva- anyeSAM mate'pi "svargakAmo yajeta" ityatrAdRSTadvArA hetutvakalpanaM saGgacchate, tathA coktamudayanAcArya:'ciradhvastaM phalAyAlaM, na karmAtizayaM vinaa|' iti | (cAyavusumAgnanI 1-1) nanUpAdAnakAraNavaicitryAt zarIravaicitryaM zarIravaicitryAcca bhogte ja kSaNe phaLanuM janaka banI zake. mATe pUrvabhavanI kriyAne vizva vaiciyanuM anaMtara kAraNa na mAnI zakAya. tethI evo nirNaya thAya che ke phaLa sudhInA vyApAramAM vyApyA evo koIka vyavahita hetu che. kriyA ane phaLanI vacce evo koI hetu che ke je kriyAthI alaga che ane phalopadhAna karAve che. mATe ja anyonA mate paNa 'svarganI IcchAvALo yajJa kare' A vidhAnamAM yajJa e karma dvArA svargano hetu bane che, AvI kalpanA saMgata thAya che. Azaya e che ke yajJa to pUro paNa thaI jAya che. ane hajI svarga to maLato nathI. tethI yajJane svarganuM kAraNa zI rIte kahI zakAya ? A prathAnuM samAdhAna karmanA svIkArathI ja thaI zake che. yajJathI karmanI utpatti thAya che. ane tenA phaLa tarIke svargaprAti thAya che, AvuM jainetaro mAne che. udayanAcArye kahyuM che - je kriyA ghaNA samaya pUrve ja dhvaMsa pAmI che, te koI 'atizaya mAnyA vinA phaLa ApI zake nahIM. pUrvapakSa :- juo, zarIra jemAMthI bane che, te tenuM upAdAna kAraNa che, upAdAnakAraNanI vicitratAthI zArIrika vicitratA thAya che. zArIrika vicitratAthI viSayonA upabhoganI vicitratA thAya che. ane AtmAne zarIrano saMyoga che tenAthI AtmAne te te phaLa maLaze. tethI adaSTanI kalpanA karavAnuM zuM kAma che ? karmane mAnyA - - vaicitryaM zarIrasaMyogazcAtmanIti kimadRSTakalpanayeti cet ? na, zarIrasaMyogasyAtmanIvAkAzAdAvapi sattvena tatrApi bhogApatteH, upaSTambhakasaMyogena tasya bhoganiyAmakatve tUpaSTambhakasaMyogaprayojakatayavAdRSTasiddhiH / taduktaM zrImadbhiH haribhadrasUripAdaiH zAstravArtAsamuccaye-(1-91) "AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya ydvshaat| nahi tatri-maSTa harmajJatamAAAA " nA vinA ja badhI vicitratAonI saMgati thaI jAya che. uttarapakSa :- nA, zarIrano saMyoga to jevo AtmAmAM che tevo AkAza vageremAM paNa che. tethI jo zarIrasaMyogathI ja bhogarUpI phaLa maLatuM hoya, to AkAzAdimAM paNa bhoga mAnavo paDaze. mATe zarIrasaMyogathI ja phaLa maLe che, tevuM na mAnI zakAya. pUrvapakSa :- ame thoDo sudhAro karIe. mAtra zarIrasaMyoga ja AtmAne phaLa Ape che. tema nahIM, paNa je upakhaMbha kare, koI paNa sArI narasI asara kare tevo zarIrasaMyoga bhogarUpI phaLa Ape che, tema ame kahIzuM. Avo zarIrasaMyoga to AkAzamAM nahIM paNa AtmAmAM ja che, mATe pUrvokta doSa nahI Ave. uttarapakSa :- zAbAza, upakhaMbhaka saMyogathI ja bhoga thAya, AvuM mAnIne tame pote ja karmanI siddhi karI dIdhI che. kAraNa ke e upakhaMbhaka saMyoga paNa AtmAmAM ja thAya anyatra nahIM evuM zI rIte thAya ? A zaMkAnA samAdhAnamAM ema ja kahevuM paDaze ke AtmAmAM rahelA karmo ja upakhaMbhaka saMyoganA kAraNa bane che e karmonA kAraNe ja upakhaMbhaka saMyoga thAya che. A rIte karmanI siddhi thaI jAya che. - pUjya haribhadrasUri mahArAjAe zArAvArtA samuccayamAM kahyuM che - 'AtmarUpe dareka jIvo sarakhA ja hovA chatAM paNa jenA kAraNe manuSyapaNuM vagere vicitratA thAya che te vividha prakAranuM adaSTa che, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasidi: - api caikajAtIyadugdhapAnAdau kathaM puruSabhedena sukhaduHkhAdibhedaH, na ca kvaciddagdhAdeH karkaTyAdivat pittAdhubodhakatvena tadbhedasiddhiriti vaktavyam, sarvatra tadApatteH / nanu yathA bheSajaM kasyacidvyAdhimapanayati, kasyacinna, kasyacidviparItamapi janayati, tadvadanApIti cet ? na, dugdhapAnAdeH tRptimattvena sAkSAt sukhAditaulyAt, uttarakAlaM tu dhAtuvaiSamyAt na tathA evameva karkaTyAdiSvapi sAkSAt tRptimattvena sukhAditaulyaM jenuM nAma karma che." vaLI eka ja jAtanuM dUdha pIvuM vageremAM vyakti bhede sukha-du:kha vagereno bheda kevI rIte thaI zake ? koIne dUdha pIvAthI lAbha thAya, Arogya maLe, koIne dUdha pIvAthI tabiyata bagaDe AvuM zI rIte thAya ? mATe AvI sukha-duHkhanI vicitratAmAM karmane ja kAraNa mAnavuM joIe. pUrvapakSa :- ATalA nAnA prazna mATe adaSTanI kalAnA karavAnI zuM jarUra che ? juo jema kAkaDI vagere amuka prakAranA khAdha padArthothI pitta vagereno prakopa thAya che, tema koI koI vyaktine dUdhathI paNa tevuM thaze. A rIte dugdhapAnathI je sukha-du:khano bheda thAya che tenI siddhi thaI jaze. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke tame karma jevuM koI prayojaka tatva na mAno, ane mAtra dugdhapAnathI ja pitAdiprakoparUpa phaLa thAya che. tevuM mAno to je je vyakti dugdhapAna kare te badhAne eka sarakhI rIte pitAdiprakopa thavo joIe. evuM mAnavAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- are bhAI, tame nAhakanI mathAmaNa karo cho, jema koIno roga davAthI jato rahe che, koIno nathI jato, koIne viparIta paNa kare che, te ja rIte ahIM paNa samajavuM. eTale koI Apatti nahI rahe. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jema, dugdhapAnathI tRpti thatI siddhaHsyaadev, tataH pittAdhubodhakadhAtuvaiSamyAbhAvaviziSTa-dugdhapAnatvAdinA sukhAdihetutvakalpanApekSayA'dRSTaprayojyajAtyavacchinnaM pratyeva dugdhapAnAderhetutvena lAghavamiti / nanvadRSTamantareNAbhravikArANAM svabhAvato vicitratopalabhyate, tadvatsukhAdivaicitryamapi svabhAvato bhaviSyatIti cet ? na, svabhAvasyaiva niraakrissymaanntvaat| kiJca pudgalamayatve samAne'pi jIvayuktatvarUpavizeSakAraNasadbhAve ca pratyakSeNa dRzyamAnasthUlatanoH kiM vicitratA hovAthI te samaye to te sukhAdirUpa ja che. pachI dhAtunI viSamatAthI te tevuM thatuM nathI. te ja rIte kAkaDI vagere paNa te samaye to sukhAdirUpa thavuM ja joIe. paNa tevuM to nathI. mATe tamAre evuM kahevuM paDaze ke pittAdino prakopa kare evA ghAtuvaiSamyanA abhAvathI viziSTa evuM je dugdhapAna vagere che, te sukhAdinuM hetu che. paNa AvuM kahevAmAM kAraNa bahu lAMbu thAya che = hetunA nirvacanamAM zarIrakRta gaurava thAya che. mATe evuM laMbANa karavAnA badale ema ja kahevuM paDaze ke je adRSTathI prayojya evI jAtithI avicchanna hoya, arthAt karma dvArA thatA sukha-du:khapaNArUpa jAtithI yukta je (sukhAdi) hoya tenA pratye ja dugdhapAnAdi hetu che. A rIte hetunuM nirvacana karavAthI ja lAghava thaze. pUrvapakSa :- juo, vAdaLAomAM keTakeTalA vikAro thAya che. temAM karma nahIM paNa svabhAva ja kAraNa hoya che. te ja rIte sukhAdinuM vaiciya paNa svabhAvathI ja hoI zake ne ? uttarapakSa :- nA, kAraNa ke ame AgaLa svabhAvanuM ja nirAkaraNa karavAnA chIe. vaLI, ame tamane eka prazna karIe chIe. ApaNane je kAMI paNa dekhAya che te pudgalamaya che. arthAt dazyamAna badhI ja vastumAM pudgalamayapaNuM to samAnarUpe raheluM ja che. te badhI vastuomAMthI have mAtra jIvonA zarIronI vAta karIe. te pulamaya paNa che ane Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - masiddhaHiti / prayogAzcAtra- sahetukAH sukhaduHkhAdayaH kAryatvAt, ghaTAdivat / na ceSTasaMyogAdayA sukhasyAniSTasaMyogAdayo duHkhasyeti vAcyam, tulye'pi sAdhane phalabhedadarzanAt, tasmAt yadeva tayorasAdhAraNaM kAraNaM tadeva maiMtikA -~rmasiddhiH - svIkriyate na vA ?, svIkAre taddhetukaM vicitrasvabhAvamadRSTaM svIkaraNIyaM syAdeva, asvIkAre tu prtykssbaadhH| api ca bhavAntaragatasthUlazarIranibandhanIbhUtakArmaNazarIramantareNa parityaktasthUlazarIrajantorAgAmibhavazarIragrahaNAbhAvaH syAt, na ca niSkAraNa: zarIraparigraho yujyate, tatazca parityaktatanostadanantarameva saMsAravyavacchittiH syaat| zarIrAbhAve'pi bhavabhramaNasambhave ca muktAtmanAmapi saMsArApattiH, evaM ca sati mokSe'nAzvAsa temAM jIvayuktatvarUpa vizeSakAraNa paNa che. evA pratyakSathI dekhAtA bAdara zarIramAM tame vicitratA mAno cho ke nahIM ? jo mAno cho, to te vicitratAnA kAraNabhUta vicitrasvabhAvavALuM karma mAnavuM ja paDaze. have karmano asvIkAra karavAno kadAgraha rAkhI ema kaho ke dazyamAna zarIramAM koI vicitratA nathI, to pratyakSabAdha Avaze. kAraNa ke temAM to judA judA jIvomAM je bheda (vicitratA) hoya che, te pratyakSa ja dekhAya che. vaLI jo bhavAntaragata skUla zarIramAM kAraNabhUta evuM kArpaNa zarIra na hoya, to je jIve sthULa zarIrano tyAga karyo che, te AgAmI bhavanA zarIranuM grahaNa ja nahIM kare. AgAmI bhavanAM zarIranuM grahaNa karmathI thAya che. tenA vinA niSkAraNa zarIragrahaNa na thaI zake. mATe jo karma jevI vastu na mAno to jevuM koI paNa jIvanuM mRtyu thAya, jIva sthULa zarIrano tyAga kare, ke tarata ja tenA saMsArano vyuccheda thaI jAya. pUrvapakSa :- bhale jIva sthULa zarIrano tyAga karyA pachI AgAmI bhavanA zarIranuM grahaNa na kare, to paNa tenuM bhavabhramaNa cAlu raheze. tethI tenA saMsArano uccheda nahIM thAya. uttarapakSa :-nA, kAraNake jo zarIra vinA paNa bhavabhramaNa thaI zakatuM hoya, to mukta jIvone paNa bhavabhramaNa thaze. ane AvuM thavAthI mokSamAM paNa anAzvAsa thaze. vAstavika mokSa jevuM tattva ja nahIM rahe. karmanI siddhi mATe ame AvA anumAna prayogo karIe chIe - (1) sukha, duHkha vagere sakAraNa che kAraNa ke teo eka prakAranuM kArya che, ghaTAdinI jema. jema ghaTa vagere kArya che to temanA kuMbhAra vagere kAraNa hoya ja che. tema sukha, duHkha vagere paNa kArya che. tethI tenuM koI ne koI kAraNa hovuM ja joIe. te kAraNa e ja karma che. pUrvapakSa :- sukha, duHkhanuM koI ne koI kAraNa che e to ame paNa mAnIe chIe. paNa e kAraNa tarIke karmane mAnavAnI zuM jarUra che ? ISTasaMyoga vagere sukhanA kAraNa che ane aniSTa saMyoga vagere du:khanA kAraNa che. A rIte ja tamAruM anumAna ghaTAvI devAnuM. sukha-du:kha sakAraNa tarIke siddha thaI jaze. paNa A rIte karmanI siddhi nahIM thaI zake. uttarapakSa :- tamArI vAta ucita nathI. kAraNa ke eka ja kAma be vyakti karI rahI hoya, baMnenA sAdhana paNa sarakhA ja hoya, evA sthaLe paNa jovA maLe che ke baMnene juduM juduM phaLa maLe che. mATe kAryabheda ja batAve che ke baMnemAM kAraNabheda paNa che. pahelAne je phaLa maLyuM tenuM kAraNa bhinna hatuM ane bIjAne je phaLa maLyuM, tenuM kAraNa paNa bhinna hatuM. baMnemAM sAdhAraNa (komana) kAraNa na hatuM. phaLabheda ja batAve che ke baMnemAM asAdhAraNa kAraNa hatuM. A asAdhAraNa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 - varmasiddhaHevmaadybaalshriirN zarIrapUrvakamindriyAdimattvAt yuvazarIravat / na ca pUrvabhavazarIrapUrvakamityArekaNIyam, tsyaapaantraalgtaavbhaavaat| na cAzarIriNo garbhAvasthAyAM zarIraparigraho yuktaH, tanniyAmakakAraNAbhAvAt / na ca svabhAvastanniyAmaka iti vaktuM zakyate, svabhAvasya nirAkariSya -~~4rmasiddhi: - taduktaM zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdai:"atthi suhadukkhaheU, kajjao bIyaMkurasseva / so diTTho ceva mai-vyabhicArAo na taM juttaM / / 1 / / jo tullasAhaNANaM, phale viseso na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo vva heU ya se kammaM / / 2 / / " (vizeSAvathavakamANe 2062068) zAstravArtAsanuvyavapi- (1-12-13) "tathA tulye'pi cArambhe, sadupAye'pi yo nRNAm / phalabhedaH sa yukto na, yuktyA hetvantaraM vinA / / 1 / / tasmAdavazyameSTavya-matra hetvantaraM praiH| tavADramanyAhu-nya zAstravRtamArA nA" tA. kAraNa eTale ja karma. pUjyazrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe vizeSaAvazyaka bhASyamAM kahyuM che - 'sukha-duHkhano koI hetu che, kAraNa ke te kArya che. jema ke bIja e aMkuranuM kAraNa che. jo ema kaho ke e kAraNa tarIke aSTanI kalpanA karavAnI jarUra nathI. dRSTa evA ISTasaMyogAdine ja kAraNa mAnI lo. to ema mAnavuM ucita nathI. kAraNake temAM anekAMta Ave che. he gautama ! samAna sAdhanothI kriyA kare temane paNa parasAra bhinna phaLa maLe che, te niSkAraNa nathI. kAraNa ke te kArya che. ghaDAnI jema. je kArya hoya tenuM kAraNa avazya hoya ja. ane prastutamAM te kAraNa karma che." zAstravArtAsamuccayamAM paNa kahyuM che- manuSyo tulya AraMbha kare, temAM samyaka upAyano prayoga paNa kare, to ya je phaLabheda thAya che, te koI kAraNottara vinA yuktithI ghaTato nathI. mATe ahIM koI kAraNAntara che, tema anyoe avazya mAnavuM joIe, A kAraNa te ja adRSTa-karma che. ema zAstrAdhyayanamAM parizrama karanArA evA anyo(jaino) e kahyuM che. (2) dvitIya anumAna prayoga A mujaba che - bALakanuM paheluM zarIra che, tenuM kAraNa anya zarIra hoya che. kAraNa ke te Indriya vagerethI yukta che. jema ke yuvAnanuM zarIra. pUrvapakSa :- A anumAnathI tamAre kAzmaNa zarIranI siddhi nahIM thAya, bALakanuM prathama zarIra zarIrapUrvaka che, evuM bhale siddha thAya, paNa e zarIra pUrvabhavanuM zarIra ja levAnuM. kArpaNa zarIra nahIM. pUrvabhavanuM zarIra ja A bhavanA prathama bAlazarIranuM kAraNa banaze. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jyAre jIva eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya, tyAre vaccenI gatimAM pUrvabhavanuM zarIra hotuM nathI. mATe tene AgAmI bhavanA zarIranuM kAraNa na kahI zakAya. je hAjara ja nathI e kAraNa zI rIte bane ? pUrvapakSa :- javA do ne e mAthAkUTa, jIva koI paNa jAtanA zarIra vinA ja AgAmI bhavamAM jAya che ane tyAM garbhAvasthAmAM navuM zarIra grahaNa kare che, ema ame mAnazuM. uttarapakSa :- e paNa ucita nathI. kAraNa ke je azarIrI che, te garbhAvasthAmAM AvIne zarIranuM grahaNa kare, te zakya nathI. kAraNa ke te A ja garbhamAM Ave, AvA prakAranuM ja zarIra le, emAM niyAmaka evuM koI cokkasa kAraNa mAnyuM nathI. pUrvapakSa :- ame tenA niyAmaka tarIke svabhAvane niyAmaka Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----rmasiddhi mANatvAt, tasmAd yadeva niyAmakaM tadeva karmeti / tavuMm - # bAlasarIraM dehAntarapuvvaM indiyAimattAo / jaha bAladehapuvvo, juvadeho puvvamiha kammaM / 19 / / " iti / tathA dAnAdikriyA phalavatI cetanArabdhatvAt, kRSyAdikriyAvadityanumAnenApyadRSTasiddhiH / cetanA'nArabdhatvena paramANvAdikriyAyAM nAtiprasaGgaH / na ca cetanArabdhA'pi kAcitkRSyAdikriyA phalAbhAvava bhavatyato'naikAntika iti zakyate pralapitum, phaloddezenaivArambhAt, yadvA mAnI lezuM. uttarapakSa :- kahyuM to kharuM. ame svabhAvavAdanuM nirAkaraNa karavAnA ja chIe. mATe ahIM je niyAmaka che, te ja karma che. kahyuM paNa che - 'bALa zarIra e zarIrAntarapUrvaka che. kAraNa ke te Indriya vagerethI yukta che. jema ke yuvAzarIra bAlazarIrapUrvaka hoya che. ahIM je pUrva (kAraNa) che, te karma (kAryaNa zarIra) che. (3) have karmasiddhimAM tRtIya anumAna prayoga karIe chIe - - dAnAdi kriyAo saphaLa che, kAraNa ke cetane teno AraMbha karyo che, jema ke khetI vagere kriyA. ahIM cetane AraMbha karelI, evuM kahyuM tethI paramANu vagerenI kriyAmAM atiprasaMga nahIM Ave, kAraNa ke paramANu e rotana nathI. mATe tene laIne ahIM anekAMta doSa nahIM ApI zakAya. pUrvapakSa :- paramANuthI bhale anekAnta na Ave, ame tamane bIjI rIte anekAnta doSa ApIe chIe. cetana vaDe AraMbha karAyela evI paNa keTalIka kRSi vagere kriyA niSphaLa jAya che. mATe je kriyAno cetana AraMbha kare, te saphaLa ja hoya evo niyama na rahevAthI hetu anekAntika bane che. karmasiddhiH daivAdisAmagrIvikalatvena phalAbhAvavat manaHzuddhyAdisAmagryabhAvaviziSTadAnAdikriyAyA api phalAjanakatvAt / nanu kRSyAdikriyAyAH dRSTadhAnyAdiphalavat dAnAdikriyAyA api manaHprasattyAdidRSTaphalamevAstu kimadRSTakalpanayeti cet ? tarhi tasyA api kriyArUpatvena phalAvazyaMbhAvAt, tato'vazyamadRSTarUpaM phalameSTavyam / nanu manaHprasattyAdirUpAyA: kriyAyAH dAnAdikriyArUpaM dRSTaphalamevAstu dRSTamAtreNaiva nirvAhe sati kimadRSTa 14 uttarapakSa :- nA, kAraNa ke evI kriyAno AraMbha paNa phaLanA uddezathI ja thAya che. khetIthI mane dhAnya maLaze evA AzayathI ja khetInI kriyA karavAmAM Ave che. mATe vyavahArathI to te kriyA paNa saphaLa ja che. pUrvapakSa :- ame AvA bahAnAothI mAnI javAnA nathI. pAka na thayo eTale khetInI kriyA niSphaLa ja gaI che. uttarapakSa :- acchA, to ame amArA anumAnamAM pariSkAra karazuM. cetananI je kriyA pUrNa sAmagrI sAthe karavAmAM Ave che, te saphaLa che. AvI pratijJA ame karIe chIe. have anekAnta doSa nahIM Ave. kAraNa ke khetI vagerenI je kriyA niSphaLa gaI, temAM bhAgya vagere sAmagrInI vikalatA hatI. te ja rIte je dAnAdi kriyAmAM paNa manazuddhi Adi sAmagrIno abhAva hoya te paNa niSphaLa jAya che. basa ? have amArA pariSkRta anumAna viSe tamAruM koI sUcana che ? pUrvapakSa :- tame zA mATe ATalI badhI bhAMjagaDamAM paDo cho ? juo, ame tamane evI sarasa saMgati karI ApIe ke tamAre karmanA cakkaramAM na paDavuM paDe. khetI vagerenuM phaLa hoya che dhAnya vagere. e phaLa pratyakSa dekhAya che ne ? te ja rIte dAnAdi kriyAnuM phaLa paNa je pratyakSa dekhAya tevuM mananI prasannatA vagererUpa ja samajavuM. je dekhAtuM ja nathI evA adRSTa (karma) nI kalpanAnuM zuM kAma che ? Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -masiddhiH -rmasiddhi: - kalpanayeti cet ? na, manaH-prasattyAdikriyAM prati dAnAdikriyAyAH nimittakAraNatvAt, nahi bhavati yasya yannimittakAraNaM tattasya phalamanyathA daNDo'pi ghaTaphalatAmApadyeta / nanvastu dAnAdikriyAyAH zlAghAdikameva phalaM kRSyAdikriyAtaH dhAnyAdiphalamiva, kimadRSTakalpanAprayAsena, dRSTaphalAsu kriyAsu eva prAyazo lokAnAM pravRttidarzanAt, keSAJcidevAdRSTaphalAsu pravRttidarzanAcceti cet ? na, kRSyAdikriyAto'pi dRSTaM dhAnyAdikaM uttarapakSa :- vAha bhAI vAha, tamArI saMgati to adbhuta che. jarA hajI AgaLa vicAro. mananI prasannatA e paNa eka jAtanI kriyA che, tethI tenuM paNa koI phaLa mAnavuM paDaze ne ? e kriyAnuM phaLa karma che ema svIkArI lo. pUrvapakSa :- tame to bahu khaTapaTa karo cho. vyaktie dAna ApyuM eTale tene prasannatA thaI e prasannatAne kAraNe e pharI dAna Apaze. e dAna ja prasannatAnuM phaLa banI jaze. A rIte daSTa kAraNathI ja kAma patI jAya che, to aSTanI kalapanAnuM kAma che ? uttarapakSa :- bhalA mANasa ! mananI prasannatA vagerarUpa je kriyA che tenuM nimittakAraNa dAnAdi kriyA che. je jenuM nimittakAraNa che e tenuM phaLa na hoI zake. mATe mananI prasannatA vagerethI dAnAdi kriyA thAya che, evuM na mAnI zakAya. je jenuM nimittakAraNa hoya che tenuM phaLa thaI zake to daMDa paNa ghaTanuM phaLa banI jaze. pUrvapakSa :- ThIka che, to paNa karmanI kalpanA karavAnI zuM jarUra che ? jema kRSi vagerenI kriyAthI dhAnya vagere phaLa maLe che, tema dAnAdikriyAnuM phaLa lokaprazaMsA vagere ja samajI levuM. vaLI loko prAyaH karIne sAkSAt jenuM phaLa dekhAtuM hoya, tevI ja kriyAomAM pravRtti kare che. keTalAMka ja tamArA jevA komaLa buddhivALA che, ke jeo adRSTa phaLavALI kriyAomAM pravRtti kare che. uttarapakSa :- tame hajI sudhI vastusthitine samajyA nathI. khetI phalaM bhavatu mA vA paramazubhArambhavyApyapAparUpaM phalaM tu bhavatyeva / nanu dAnAdikriyAyAmAzaMsitatvena bhavatvadRSTarUpaM phalaM, paraM kRSyAdikriyAyAmanAzaMsitatvena tat kathaM bhavatIti cet ? nanvanAbhogataH kutracitpradeze patitaM bIjaM sAmagrIsadbhAve kiM phalaM na janayati ? tadvadatrApi, anyathA pazuvadhAdikartRNAM sarveSAM muktyApatte: dAnAdikartRNAM saMsArAnantyApattezca / nanvevamapi naH kA kSatiriti cet ? zRNuta kRSihiMsAdyazubhAnuSThArtRNAM sarveSAM muktigamane eko'pi tadanuSThAtA ttphlaavagerenI kriyAthI paNa pratyakSa evuM dhAnyAdirU5 phaLa thAya ke na paNa thAya, paNa azubha AraMbhamAM vyApya evuM pAparUpa phaLa to avazya thAya ja che. mATe khetInuM phaLa daSTa ja hoya che adaSTa nathI hotuM,' e tamArI gerasamaja che. pUrvapakSa :- are, paNa dAnAdi kriyAmAM to puNyanI AzaMsA hovAthI bhale adRSTa phaLa maLe, khetI vagere kriyAmAM to A kriyAthI mane pApa maLo evI AzaMsA hotI ja nathI. to pachI te kriyAthI pAparUpI phaLa zI rIte maLe ? uttarapakSa :- vyaktine jenI AzaMsA hoya tenuM ja phaLa maLe evo koI niyama nathI. bhUlathI koI jagyAe bIja paDI jAya ane tene yogya pRthvI, pANI vagere sAmagrI maLI jAya to zuM te phaLane utpanna karatuM nathI ? te rIte ahIM paNa samajavuM joIe. jo AvuM na mAno, to pazu vadha vagere karanArA badhAnI mukti thaI jaze. kAraNa ke tamArI mAnyatAnusAra to temane pAparUpI phaLanI AzaMsA nathI, tethI temane te phaLa nahIM maLe. vaLI dAnAdinA kartAne to zubha phaLa maLaze, kAraNa ke temane tevI AzaMsA che. ane A phaLane bhogavavA temane janma levo paDaze. A rIte dAnAdi karanAranA saMsArano aMta ja nahIM Ave. pUrvapakSa :- paNa ema mAnavAmAM vAMdho zuM che ? Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH bhavitA ca na prApyeta prApyera~zca kevalAH zubhakriyAnuSThAtAraH tatphalAnubhavitArazca na caivaM dRzyate, tasmAt sarvAsAmapi kriyANAM vicitratvAt vicitrasvabhAvaM tadbhinnamadRSTarUpaM phalaM bhavatIti draSTavyam / tathA svaparaprameyaprakAzakaikasvabhAvasyAtmanaH hInagarbhasthAnavigrahaviSayeSu viziSTAbhiratiH AtmatadvyatiriktakAraNapUrvikA, viziSTAbhiratitvAt, jugupsanIyaparapuruSe 17 uttarapakSa :- sAMbhaLo, khetI, hiMsA vagere azubha anuSThAna karanArA sarve jo mokSamAM jAya. to eka paNa jIva evo jovA nahIM maLe ke je hiMsA karato hoya. evo paNa koI jIva jovA nahIM maLe ke je hiMsAnuM phaLa anubhavato hoya. kAraNa ke evA jIvo to kyAranA ya mokSe jatA rahyA haze. mATe evA ja jIvo dekhAze, ke jeo mAtra zubha kriyAnuM anuSThAna karatAM hoya, ane tevI kriyAnuM zubha phaLa anubhavatA hoya. paNa AvuM to dekhAtuM nathI. mATe badhI ja kriyAo vicitra hovAthI te kriyAothI bhinna evuM vicitrasvabhAvavALuM 'karma' rUpI phaLa hoya che, ema mAnavuM joIe. (4) have karmasiddhi mATe caturtha anumAna karAya che - pratijJA :AtmA sva ane pararUpI prameyano ja prakAzaka che, evo AtmA adhama evA garbhasthAnamAM zarIra dhAraNa karavuM vagere viSayomAM viziSTa rasa dharAve temAM AtmA ane te zarIra karatAM koI anya kAraNa hetubhUta che. hetu :- kAraNa ke te eka viziSTa rasa che. dRSTAnta :- jema ke jugupsA upaje evA (rogI ke vRddha) parapuruSa para suMdara evI kulavadhUne zarIra vagerenA upabhogathI thatA viziSTa rasanI jema. Azaya e che ke parapuruSa jugupsanIya hoya, strI atyaMta suMdara hoya, chatAM paNa strIne tenI sAthe viSayabhoga karavAmAM AnaMda Avato hoya, rasa paDato hoya, to temAM koIka rahasya hovuM joIe. dharmasiddhiH kamanIyakulakAminyAH tanvAdyupabhogajanitaviziSTAbhirativat / tathA vigrahavatAM mohodayo vigrahAdivyatiriktasaMsargapUrvako mohodayatvAt, madyapamohodayavat / evaM saMsArijJAnamazeSArthaM svaviSaye sAvaraNaM bhavati, tatrApravRttimattvAt, yat jJAnaM svaviSaye'pravRttimat tatsAvaraNam / yathA kAmalinaH zaGkhavijJAnamityAdyaneke prayogA adRSTasiddhau svayamevohyAH / jema ke te puruSa ati dhanavAna ke viziSTa sattAghIza hoya ityAdi. mATe suMdara kulavadhU jugupsanIya parapuruSamAM rasa le, temAM te strIpuruSa karatA bhinna vastu = dhana, sattA vagere kAraNa che. te ja rIte sva-para prakAzaka = jJAnI evo AtmA paNa adhama sthAne janma levo vagere kriyAmAM rasa le tenuM koI bhinna kAraNa hovuM joIe. e kAraNa te ja karma. 18 (5) pratijJA :- jIvone mohodaya zarIrAdithI bhinna kAraNapUrvaka che. hetu :- kAraNa ke te mohodaya che. dRSTAnta :- madirApAna karanAranA mohodayanI jema. madirApAnathI mohodaya thAya che, temAM te vyaktithI bhinna evI madirA kAraNabhUta hoya che. tema jIvane thatA mohodayamAM paNa koI bhinna kAraNa hovuM joIe. te kAraNa e ja karma. (6) pratijJA :- sarva viSayaka saMsArI jIvanuM jJAna potAnA viSayamAM sAvaraNa che. hetu :- kAraNa ke te emAM pravRtti karatuM nathI. vyApti :- je jJAna svaviSayamAM pravRtti na kare, te sAvaraNa che. dRSTAnta :- jema ke jene kamaLo thayo che, tenuM zaMkhavijJAna. jene kamaLAno roga thayo che, tene zaMkhapILo che, evuM jJAna thAya che. Ama tenuM jJAna zvetavarNarUpa svaviSayamAM pravRtti karatuM nathI, tethI e jJAna sAvaraNa che. te ja rIte saMsArI jIvanuM koI paNa jJAna svaviSayanuM pUrNajJAna karI zakatuM nathI. tethI te emAM pravRtti Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 siddhi:-- RddhiH - nanu manuSyatvAdipariNAmapariNatAnAmeva vicitrasvabhAvatA'stu kimadRSTakalpanayA ? kalpane ca tatkartRtvenAtmano'pyabhyupagamaprasaGgaH iti cet ? asau kalpanAvajraprahAro nAstikAnAM zirasyastu, asmAbhistu tatkartRtvena bhUtAtiriktAtmanaH svIkRtatvAditi / taduktam"bhUtAnAM ttsvbhaavtvaa-dymitypynuttrm| na bhUtAtmaka evAtme-tyetadatra nidarzitam / / 1 / / " iti (zAstravArtAsamuccaye 1-14) tattatkriyAdhvaMsasya vizvavicitratAyAH kAraNatvanirAkaraNaM tu klpkaratuM nathI. A AvaraNa e ja karma che. A rIte karmanI siddhi karatA aneka anumAna prayogo svayaM jANavA joIe. pUrvapakSa :- jeo manuSyapaNuM vagere pariNAmothI pariNata che, tevA paMcamahAbhUtono ja A vicitra svabhAva che, ema mAnI lo. karmanI kalpanAnuM zuM kAma che ? vaLI karmanI kalpanA karo, to karmanA kartA tarIke AtmAno paNa svIkAra karavo paDaze. uttarapakSa :- karmakAnAno A vajaprahAra to nAstikonA mAthe che, kAraNa ke temaNe Atmatattvane mAnyuM nathI. ame to karmanA kartA tarIke pAMca bhUtothI bhinna evo AtmA mAnyo ja che. mATe amArA mate koI bAdha Avato nathI. kahyuM paNa che - bhUtonA tathAvidha vicitrabhoga hetu svabhAvathI Avo phaLabheda thAya che. e to koI javAba ja nathI. arthAt e to atyaMta zithila samAdhAna che. vaLI AtmA paMcabhUtamaya nathI evuM ahIM pUrvagraMthamAM batAvavAmAM AvyuM che. mATe AtmAno svabhAvabheda karmAdhIna che. (zAtravArtAsamuccaya stabaka 1, zloka 94) pUrvapakSa :- karmane puravAra karavA tame evI dalIla karo cho ke ltaato'vseym| api ca bhavati pravRttiH karmakSayArthitvena, na tu duHkhadhvaMsArthitvena, du:khadhvaMsasya puruSodyama vinApi bhAvAdito'pyadRSTasiddhiH / jyotizcakrAdayo'pyadRSTamapekSante, anyathA gurutvena jhaTiti pAtAdiprasaGgAditi / prakaTayati cAtrakAlavAdI svakIyaM vicAracAturyam / tathAhi-vizvavaicitryaM kriyA to pUrvabhavamAM ja samApta thaI gaI che, ane phaLa to atyAre maLe che. mATe e baMne vacce koI vyApAra) dvAra hovuM joIe. e vyApAra ja karma che. paNa ame kahIe chIe ke te te kriyAno dhvasa vizvanI vicitratAnuM kAraNa che. mATe e dhvaMsa to kriyA pachI vidhamAna ja hoya che. mATe karmanI kalpanA karavAnI koI jarUra nathI. uttarapakSa :- te te kriyAnA dhvaMsane ja vyApAra mAnIe to aneka doSo Ave che, mATe karmano svIkAra karyA vinA chUTako ja nathI. pU. mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjAe syAdvAdakalatAmAM e matanuM khaMDana karyuM che. te e graMthamAMthI jANI zakAya. (juo zAstravArtAsamuccaya tabaka-1, zloka 106 nI TIkA) vaLI karmanA kSaya mATe pravRtti thAya che. duHkhanA dhvasa mATe nathI thatI, kAraNa ke du:khano dhvaMsa to puruSArtha vinA paNa thaI zake che. tethI mukti mATe buddhizALI jIvo puruSArtha kare che, te ja batAve che ke karma jevuM koI tattva che. A kAraNathI paNa karmanI siddhi thAya che. sUrya-candra vagere jyoticakra AkAzamAM addhara rahe che. e paNa batAve che ke karmanuM astitva che. anyathA jo karma na hoya to bhArepaNAnA kAraNe te jaldIthI jamIna para paDI jAya, je rIte teo bhramaNa kare che tenI anupapatti thAya, vagere aneka Apattio Ave. vizvanI vicitratAmAM kAraNabhUta tatva karma che e ApaNe joyuM. A viSayamAM ghaNA matAMtaro che. jema ke kALavAdI ahIM potAnI vicAyaturatAne pragaTa karatA kahe che - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karmasiddhiH 21 nikhilaM kAlakRtameva tareba bhAvayAma AsapicumandArayo nikhilA api vanaspatayaH kAlenaiva phalIbhavanti, na ca tamantareNa, anyathA kathaM na phalIbhavanti ye madhumAsAdau phalapradAH te bhAdrapadAdau, evaM nArakAdinikhilakAryajAtaM bhAvanIyam / kAlamantareNApi ca bhavane kAryajAtasyotpattyanantarameva layaH syAt / sthitiparipAkamantareNa ca karmApi nodeti / anyacca-kAlasya kartRtvAsvIkAre laghutaravayasyAH bAlAyA apa garbhotpattiH syAt, na ca strIpuMsaMyogarUpakAraNAbhAvAttadabhAvaH vAcyam, kenacit bAlena saha bAlikAyAH tAdRksaMyogasya dRzyamAnatvAt, -- vizvanuM saMpUrNa vaicitrya kALathI ja karAyeluM che. tenI ja spaSTatA karIe chIe. AMbo, lImaDo vagere sarva vanaspatio kALe ja phaLe che. kALa vinA phaLatI nathI. jo AvuM na hoya to je vanaspatio vasaMtaRtu vageremAM phaLe che, te bhAdaravA mahinA vageremAM kema phaLatI nathI ? A rIte nAraka vagere sarva kAryo paNa samajavA joIe. Azaya e che ke AMbAne phaLa Ave temAM kALa ja kAraNa hoya che. tema jIva nAraka, tiryaMca vagere thAya temAM paNa kALa ja kAraNa hoya che. karmane kAraNe narakAdi gati thAya che, evuM mAnavuM ucita nathI. jo kALa vinA paNa AvuM thatuM hoya to utpatti pachI tarata ja kAryano vilaya thaI jAya, kAraNa ke kALanI koI apekSA ja nahIM rahe. vaLI tame karmane mAno cho, to ya kALanuM varcasva to svIkAravuM ja paDe che. kAraNa ke sthitinA paripAka vinA to karma paNa udaya pAmatuM nathI. vaLI kALa kartA che evuM na mAno to vadhu nAnI bALakI paNa garbhavatI thaI zakaze. - pUrvapakSa :- garbhotpattinuM kAraNa che puruSa-strIno saMyoga. e nAnI bALakImAM nathI. mATe te garbhavatI thatI nathI. emAM kALa 22 karmasiddhi: tAsaMyogasya bAlakrIDAprayojakatvena na sa garbhAtyattihetuka ityapi nAzaGkanIyam kasyAciyA api tAvayogatve'pi garbhAdhAnAdarzanAt evamubhaya tAdRzasaMyogasatve'pi ekasyA garbhAdhAnaM nAnyasyAH atastatrApi kAla eva hetuH / kiJca parAbhimatasya strIpuMsaMyogajanyagarbhajananasyApi vilambe kAla eva hetu:, na ca tajjanmani garbhapariNatireva heturiti vAcyam, kvacidapariNatasyApi garbhasya janmazravaNAt / tathA sAthe koI levA devA nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke koI bALaka sAthe bALakIno tevo saMyoga thAya che evuM dekhAya che. Ama chatAM tene garbhotpatti thatI nathI. pUrvapakSa :- evo saMyoga to bALakrIDAthI thAya che. mATe te garbhotpattinuM kAraNa banato nathI. bALakrIDAthI na thayo hoya tevo saMyoga garbhotpattinuM kAraNa bane ja che. mATe tathAvidha saMyoga ja garbhotpattinuM kAraNa che, kALa nahIM. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke evuM paNa dekhAya che, ke ko'ka yuvatIne tevo saMyoga thavA chatAM paNa garbhAdhAna thatuM nathI. tathA be strIne tevo saMyoga thAya, to paNa eka ja strIne garbhAdhAna thAya che, bIjIne nahIM. temAM paNa kALa ja hetu che. ane tamArA mate garbhotpattinuM kAraNa strIpuruSasaMyoga ja che. to ya te garbhanA janmamAM je vilaMba thAya che temAM to kALa ja hetu che. evuM tamAre mAnavuM paDaze. enA karatA pahelAthI ja kALane kAraNa mAnI lo ne ? pUrvapakSa :- garbhanA janmamAM to garbhanI pariNati ja hetu che. garbhanuM pUrNa ghaDatara thaI jAya eTale teno janma thAya che. mATe temAM kALa e hetu nathI. uttarapakSa :- kyAreka apariNata garbhano paNa janma thayo hoya, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~-rmasiddhiH 24 masiddhi:-- taduktam"na kAlavyatirekeNa, garbhabAlayuvAdikam / yatkiJcijjAyate loke, tadasau kAraNaM kila / / 1 / / kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharati prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH / / 2 / / kiJca kAlAdRte naiva, mudgpktirpiikssyte| sthAlyAdisannidhAne'pi, tataH kAlAdasau mtaa||3|| kAlAbhAve ca garbhAdi, sarvaM syaadvyvsthyaa| pareSTahetusadbhAva-mAtrAdeva tdudbhvaat||4||" iti (zAvatomukhya 2/-16) bAlAdyavasthA, zItoSNavarSAdhupAdhiH, vyApAravattvena daNDasya sattve'pi ghaTajanmani vilamba ityAdayo bhAvAH kAlahetukA eva, anyeSAmanyathAsiddhatvena na hetuteti| kiM bahunA mudgapaktirapi vaijAtyavanisaMyogasthAlyAdisannidhAne'pi kAlamantareNa na bhavituM prabhvI, tadAnIM mudgapaktijanakavaijAtyasaMyogAbhAvAt tadabhAva ityapi manastaraGgo na vidheyaH, tatrApi hetvantarakalpanasyAvazyakatvena tadapekSayA kAlasyaiva hetutvklpnaucityaat| evuM saMbhaLAya che. mATe garbhapariNati nahIM, paNa kALane ja janmano hetu mAnavo paDaze. te ja rIte bALa, yuvA vagere avasthAo, zIta-uNa, varSA vagere upAdhio, vyApAravAnarUpe daMDa hAjara hovA chatAM paNa ghaDAnI utpatti thavAmAM vilaMba vagere bhAvo paNa kALahetuka ja che. kALa sivAya bIjA koI paNa anyathAsiddha che, mATe hetu na banI zake. vadhAre kahevAthI zuM ? vijAtIya agnino saMyoga, thALI vagere badhI sAmagrI hovA chatAM paNa kALa vinA magano pAka zakya nathI. pUrvapakSa :- are bhAI, tame to vAte vAte kALano jhaMDo pharakAvo cho, magano pAka thaI jAya, tenA mATeno vijAtIya saMyoga na hovAthI magano pAka nathI thato. emAM kALanA kAraNe koI pharaka paDato nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke emAM paNa bIjo koI hetu mAnavo jarUrI bane che. badhI sAmagrI hAjara hovA chatAM maga raMdhAI jatA nathI. temAM kayAM hetuno abhAva kAma kare che ? temAM koI ne koI hetunI kalpanA to karavI ja paDaze ne ? enA karatA kALane ja hetu tarIke kalpI levo ucita che. kAraNa ke pratyakSa dekhAya che ke badhI sAmagrI hAjara hovA chatAM paNa kALano paripAka thAya tyAre ja maga raMdhAya che. kahyuM paNa che - lokamAM garbha, bALa, yuvAna vagere je kAMI paNa thAya che, te kALa vinA thatuM nathI. mATe kALa kAraNa che. DIRTI. kALa bhUtone pakAve che. kALa jIvono saMhAra kare che. kALa sUtelAomAM jAge che. mATe kALanuM ullaMghana/apalApa karavo sahelo nathI. III vaLI thALI vagere hovA chatAM kALa vinA magano pAka paNa dekhAto nathI. mATe kALathI ja magano pAka thAya che, ema vidvAno mAne che. Imali jo kALa kAraNa na hoya ane paravAdIne abhimata evA hetunA sadbhAvamAtrathI ja garbhAdino udbhava thato hoya, to badhuM ja avyavasthAvALuM thaze. arthAt nAnI bALakIne paNa garbha rahe, bALaka tarata ja yuvAna thaI jAya, agnisaMyoga thatAnI sAthe maga pAkI jAya, AvI aneka avyavasthAo ubhI thaze. mATe kALane ja hetu mAnavo ucita che. ll4ll Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi - athaikasyApi kAlasya sarvakAryahetutve yugapat sarvakAryotpattiH, tattatkArye tattadupAdhiviziSTakAlasya hetutva upAdhInAmavazyaklRptatvena teSAmeva kAryavizeSe hetutvamucitam, kimajAgalastanakalpena kAleneti cet ? atra navyA kSaNarUpaH kAlo'tirikta eva, na ca svajanya pUrvapakSa :- jo eka kALa ja badhA kAryono hetu thaI jAya, to eka sAthe sarva kAryonI utpatti thaI javAnI Apatti Avaze. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke ame sAmAnyathI kALane hetu nathI mAnatA, paNa te te kAryomAM te te upAdhithI viziSTa kALane hetu mAnIe chIe, pa = samIpaM thIyarna- pti pathi: je kAryotpattinA ghaTaka tarIke pAse rahelA hoya te upAdhi. jema ke ghaTanI utpattimAM kALa kAraNa che kharo, paNa te sAmAnya kALa nahIM, paNa daMDa, cakra, mATIno piMDa vagere upAdhiothI viziSTa evo kALa kAraNa bane che. kALathI eka sAthe sarva kAryonI utpattinI Apatti to ja Ave jo sAmAnya kALane hetu mAnIe. kAraNa ke sAmAnya kALa haMmezA hoya ja che. paNa uparokta upAdhiothI viziSTa kALane hetu mAnIe to e Apatti nahIM Ave, kAraNa ke te kALa to kAryotpatti samaye ja hoya che. pUrvapakSa - A rIte upAdhiviziSTakALane hetu mAno cho temAM upAdhione to tamAre anivAryarUpe svIkAravI ja paDe che, to enA karatA upAdhione ja te te kAryomAM hetu mAno e ucita che. A rIte kALa hetu raheto nathI, tethI bakarInA gaLA paranA stananI jema nakAmo che. jema e stana dUdha Apato nathI, tema kALa paNa koI vastune utpanna karato nathI. utarapakSa :- ahIM navya kALavAdIo A rIte uttara Ape che. - sAmAnya kALane hetu mAnatA eka sAthe sarva vastuo utpanna thaI javAnI Apatti Ave che. ane upAdhiviziSTa kALane hetu mAnatA - - vibhAgaprAgabhAvAvacchinnakarmaNaH tathAtvamiti vAcyam, vibhAge tadabhAvApatteH, pUrvasaMyogAvacchinnavibhAgasya tathAtvamityapi na vaktavyam, ananugamAditi / tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNavRttitvena kAlasya hetutvam, tatkSaNasya upAdhio ja kAraNa banI javAnI Apatti Ave che. tethI ame evo rasto kADhIe chIe ke bemAMthI eka paNa Apatti na Ave. ame kSaNarUpa kALane atirikta ja mAnazuM. te ja kAryano hetu banaze. pUrvapakSa :- kSaNane atirikta kema mAno cho ? kSaNane ame kALanI upAdhi mAnazuM, ane tenuM AvuM nirvacana karazuM - svajanya vibhAganA prAgabhAvathI viziSTa karma e ja kSaNa che. uttarapakSa :- AvuM na mAnI zakAya. kAraNa ke jyAre vibhAga utpanna thaze, tyAre uparokta vizeSaNathI viziSTa karmano abhAva thaI jaze. kAraNa ke vibhAga utpanna thatA ja teno prAgabhAva naSTa thaI jaze. tethI prAgabhAvathI viziSTa karma ja nahIM rahe, ane pariNAme kSaNano paNa abhAva thaI javAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- te samaye ukta prAgabhAvaviziSTa te karma bhale na hoya paNa bIja karma to haze ne tethI svajanya vibhAganA prAgabhAvathI viziSTa evuM anya je karma haze, tenA dvArA kSaNanuM astitva siddha karI daIzuM. basa ? uttarapakSa :- zuM dhuLa basa ? A rIte to kSaNa zabdanI koI anugatArthatA ja nahIM rahe. ghaDIkamAM A karma kSaNa haze ane ghaDIkamAM pArTI choDI deze ne bIjuM karma kSaNa banI jaze. A rIte to niyatatAnA abhAve kSaNa tenuM astitva gumAvI deze. mATe evuM mAnavuM jarUrI che ke kSaNa svataMtra kALa che. kSaNane svataMtra kALa mAnI laIe eTale evo kAryakAraNabhAva siddha thAya che ke, te kSaNamAM vRtti dharAvatA-rahetA kArya pratye te kSaNanI pUrva kSaNamAM vRttivALA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi: - svasmAdabhede'pi 'idAnI kSaNa' iti pratItibalAt kAlikAdhArAdheyabhAvasyAvazyakatvena tatkSaNavRttitvaM naasiddhm| etena kSaNikatvamapi nAnupapannam, tattatkSaNatannAzAnAM tattatpUrvakSaNajanyatvAt, tathA ca kSaNakSayiNA kSaNenaiva kAryotpattI kimtirikthetuklpnyeti| na caikasminneva kSaNe kapAle ghaTAdikaM tantau paTAdikaM kAryamiti deshniymaarthmtirikthovAthI kALa hetu che. te kSaNa potAnAthI abhinna hovA chatAM paNa atyAre kSaNa che' AvI pratItinA kAraNe eka ja padArthamAM paNa kAlika AghArAdheyabhAva mAnavo Avazyaka che. Azaya e che ke kALa pUrvanI kSaNamAM vRtti dharAve che, evuM kema kahI zakAya ? kAraNa ke kSaNa paNa eka jAtano kALa ja che. potAnAmAM ja potAnI vRtti saMgata thatI nathI. Ama chatAM paNa atyAre (A kALamAM) kSaNa che (vRtti dharAve che) AvI pratIti to thAya che. e pratItinA baLe ja kALa ane kSaNa vacce kAlika AdhAraAgheyabhAva avazya mAnavo joIe. A rIte kALa te kSaNamAM vRtti dharAve che e asiddha nathI. AnA dvArA ja kSaNikapaNuM paNa saMgata thaI jAya che. kAraNa ke te te kSaNa ane tenA nAzo te te pUrvekSaNathI utpanna thAya che. A rIte kSaNamAM vinAza pAmatA kSaNathI ja kAryanI utpatti ghaTI zake che, to atirikta hetunI kalpanA karavAnuM zuM kAma che ? pUrvapakSa :- eka ja kSaNamAM kapAlamAM ghaTAdi kArya utpanna thAya che ane taMtumAM paTAdi kArya utpanna thAya che. jo A kAryo pratye kSaNa ja kAraNa hoya to kapAlamAM paTanI utpatti paNa thavI joIe. paNa AvuM to thatuM nathI. mATe ghaTa kapAlamAM ja thAya, paTa taMtumAM ja thAya Avo je deza niyama che, tenI saMgati karavA mATe kSaNa sivAya koI atirikta hetu mAnavo ja paDaze. dezaniyamanI AvazyakatAthI ja tevA atirikta hetunI siddhi thaI jAya che. 28 - masiddhaHhetusiddhiriti vAcyam, kvAcitkasya nitya ivAnitye'pi svabhAvataH sambhavAt kAdAcitkasyaiva hetuniyamyatvena tadApattyabhAvAt, atha kSaNasyevAnyeSAmapi niyatapUrvavartitvena kathaM hetutvapratikSepaH kriyata iti cet ? na, avazyaklRptaniyatapUrvavartinaH eva kAryasambhave tadvyatiriktAnAmanantaniyatapUrvavartinAmanyathAsiddhatvakalpanena lAghavAdityAhuH / tasmAt vizvavicitratA nikhilApi kAlakRteti dhyeyam / uttarapakSa :- nA, kAraNa ke ghaTatu jevo nityapadArtha kyAMka ja hoya che. evo dezaniyama jema svabhAvathI ja ghaTI zake che, te ja rIte anitya vastuomAM paNa dezaniyama svabhAvathI ja ghaTI jaze. vastu niyata kALamAM utpanna thAya tenA mATe ja hetunI AvazyakatA che. niyata dezamAM utpanna thavA mATe anya koI niyAmaka hetunI jarUra nathI. mATe atirikta hetu mAnavAnI Apatti nathI. pUrvapakSa :- kSaNane tame eTalA mATe hetu gaNo cho ke te kAryanI utpattinI pUrve avazya hoya ja che. paNa evuM niyatapUrvavartipaNuM to bIjAmAM paNa hoya che. jema ke ghaDAnI utpattinI pUrve daMDa vagere avazya hAjara hoya che. to pachI temanI hetutAno pratikSepa kema karo cho ? temane hetu tarIke svIkAratA kema nathI ? uttarapakSa :- je kAryotpattimAM avazya samartha che ane niyatapUrvavartI che, tenAthI ja kAryanI utpatti thaI jAya che. to tenI sivAyanA niyatapUrvavartIone hetu mAnavA ucita nathI. kAraNake kAryotpattinI pUrve to anaMta padArtho rahelA che. te badhAne kAryanA hetu mAnavAmAM to gaurava che. te badhAne anyathAsiddha tarIke kalpI laIe ane mAtra kSaNane ja hetu mAnIe e ucita che. A rIte navya kALavAdIo kahe che. mATe vizvanI sarva vicitratAo kALathI karAyelI 1. AkAza evAkAzatvamiti nityadezaniyame svabhAvasyaiva shrnntvaatadhyAtmamaMta parIkSA 44|| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --rmasiddhi atrAha svabhAvavAdI kAlavAdinaM prati bho kAlavAdin ! vizvavaicitryaM kAlakRtaM tvayoktaM tadasmadyuktimudgareNa ghaTa iva naGkSyati, tathA hiAmrarAjAdanIpicumandAdayo nikhilA api vanaspatayaH svabhAvata eva madhumAsAdI phalapradA bhavanti, na kAlavilambAt, yattvayoktam- 'anyathA kathaM na phalIbhavanti ye madhumAsAdI phalapradAH te bhAdrapadAdI' tadapi na ramaNIyam, bhAdrapadAdau tAdRk svabhAvAbhAvAt, anyathA AmraphalamA picumandaphalam, hiMsAdyazubhakriyAtaH svargAdikam supaatrche. ema dhyAnamAM rAkhavuM joIe. svabhAvavAda 29 ahIM svabhAvavAdI kALavAdIne kahe che - he kALavAdI ! vizvanI vicitratA kALathI thAya che, evuM je te kahyuM, te amArI yuktiorUpI mudgarathI ghaDAnI jema bhAMgI jaze. te A pramANe - AMbo, pIpaLo, lImaDo vagere baghI vanaspatio svabhAvathI ja vasaMtaRtu vageremAM phaLa denArI thAya che. temAM kALavilaMba kAraNa nathI. vanaspatine phaLa devAmAM kALanI apekSA nathI. e to temano svabhAva ja che ke te te RtumAM phaLa Ape che. vaLI tame je kahyuM ke jo kALa hetu na hoya to je vanaspati vasaMtaRtu vageremAM phaLa Ape che, te bhAdaravA mahinA vageremAM kema nathI ApatI ?" A tamArI vAta sArI nathI. A praznathI tame kALane hetu tarIke siddha na karI zako. kAraNa ke vanaspationo bhAdaravA vagere mahinAmAM tevo svabhAva nathI hoto. svabhAva ja sarve sarvo che. svabhAvanI jo avagaNanA karo, to keTakeTalI Apattioajaba-gajabanI ghaTanAo thaze khabara che ? joI lo- (1) lImaDAnA jhADamAM kerI Avaze. (2) AMbAnA jhADamAM lIMboDI Avaze. (3) hiMsAdi azubha kriyAthI svargAdi thaze. rmasii dAnAdikriyAtaH narakAdikam, mRdaH paTAdikam, tantvAditaH ghaTAdikam, sikatAtaH tailaM rajjuzca, jalAt navanItam, karatale romarAjayaH, mahilAyAH zmazru, vandhyAyAH putrotpattiH, puruSasya garbhAdhAnam, zarkarAdrAkSekSurasaguDagokSIrAdimadhurapadArtheSu kaTutvam, ghoSAtakIpramukhakaTukapadArthasArtheSu mAdhuryam, gokSIrakundendutuSArarajatabalAkAdivastujAteSu zyAmatvam, mayUrapicchAdI citrarUpAbhAva:, sarpe nirviSatvam, parvate calatvam, vAya sthiratvam, matsyatumbayorbhUmau taraNam, dvikasya jale taraNam, pakSigaNasya (4) supAtradAnAdi zubha kriyAthI narakAdi thaze. (5) mATIthI kapaDA vagere banaze. 30 (6) taMtu vagerethI ghaTa vagere banaze. (7) retIthI tela ane doraDu banaze. (8) pANImAMthI mAkhaNa banaze. (9) hatheLImAM romarAjI ugaze. (10) strIne dADhI Avaze. (11) vaghyAne dIkaro thaze. (12) puruSane garbhAdhAna thaze. (13) sAkara, drAkSa, zeraDIno rasa, goLa, gAyanuM dUdha vagere madhura padArthomAM kaDavAza thaze. (14) kArelA, lImaDo vagere kaDavA padArthomAM madhuratA thaze. (15) gAyanuM dUdha, mogaro, candra, barapha, cAMdI, bagalA vagere vastuomAM zyAmapaNuM thaze. (16) moranA pIMchAmAM raMgaberaMgIpaNuM nahIM rahe. (17) sApa jherarahita thaI jaze. (18) parvato cAlavA lAgaze. (19) vAyu sthira thaI jaze. (20) mAchalI ane tuMbaDu jamIna para taraze. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~rmasiddhi: - gagane gamanAbhAvaH, vahnau tiryaggamanaM zItatvaM ca, nAgare kaphajanakatvam, guDe pittajanakatvam, harItakyA virecanAbhAvaH, ravitApe zItatvam, candre coSNatvamityevaMrUpeNa vaiparItyenApi kAryajAtaM kadAcidupalabhyeta, kAlasya samAnatvAt, na ca tathopalabhyate, kintu mRdo ghaTA, tantubhyaH paTaH, zarkarAyAM maadhurymityaadiprtiniytruupenneti| evaM badaryAH kaNTakA tIkSNaH vakrazcaikaH saralo'nyaH, vartulaM phalaM tathA kutracit zilAkhaNDe pratimArUpaM vidyate tacca kuGkumAgarucandanavilepAdyanubhavati, dhUpAdyAmodaM cAnyasmiMzca pASANakhaNDe pAdakSAlanamityAdi, tasmAt sarvaM svabhAvajameveti bhAvyam / (21) kAgaDo pANImAM taraze. (22) pakSIo AkAzamAM uDI nahIM zake. (23) agni tirachI gati karaze ane ThaMDo thaI jaze. (24) sUMTha kapha karaze. (25) goLa pitta karaze. (26) haraDethI virecana nahIM thAya. (27) sUrajano tApa zIta thaI jaze. (28) candramAM uSNatA thaze. pUrvapakSa :- AvuM te kAMI thatuM haze ? uttarapakSa :- kema nahI thAya ? tame to kALane ja hetu mAnyo che ane kALa to sarvatra samAna ja che. tethI viparItapaNe paNa kAryo jovA maLe, evI tamArA mate Apatti Ave che. paNa AvuM jovA to maLatuM nathI. paNa mATIthI ghaTa,taMtuthI paTa, sAkaramAM madhuratA ItyAdi pratiniyatarUpe ja kAryonI upalabdhi thAya che. e ja rIte badarIno eka kAMTo tIkSNa ane vakra hoya che, bIjo kAMTo saraLa hoya che, phaLa goLAkAra hoya che. tathA koIka zilAkhaMDamAM pratimAnuM rUpa che ane te kezara, agaru, candanano vilepa, puSpapUjA vagerene anubhave che ane dhUpa vagerenI sugaMdhane anubhave che. jyAre rU 2 - - siddhaHtthaa coktam - na svabhAvAtirekeNa, garbhabAlayuvAdikam / yatkiJcijjAyate loke, tadasau kAraNaM kila / / 1 / / sarve bhAvAH svabhAvena, svasvabhAve tathA tthaa| vartante'tha nivartante, kAmacAraparAGmukhAH / / 2 / / na vineha svabhAvena, mudgpktirpiissyte| tathA kAlAdibhAve'pi nAzvamASasya sA ytH||3|| atatsvabhAvAta tdbhaave-'tiprsnggo'nivaaritH| bIjA pASANakhaMDa para paga dhovAmAM Ave che. mATe e badhuM ja svabhAvajanya ja che, ema samajavuM joIe. kahyuM che ke - lokamAM garbha, bALaka, yuvAna vagere je kAMI paNa thAya che, te svabhAva vinA thatuM nathI. mATe svabhAva kAraNa che. ll1II sarve bhAvo svabhAvathI potAnA svabhAvamAM te te pramANe varte che ane nivRtti pAme che. teo mana phAve evuM AcaraNa karatA nathI. emAM temano tathAvidha svabhAva ja kAraNabhUta che. llll ahIM svabhAva vinA magano pAka paNa thato nathI. temAM kALane nahIM paNa svabhAvane ja hetu mAnavo joIe. kAraNa ke kALa vagere hAjara hovA chatAM paNa azvamASano pAka thaI zakato nathI. Il3II. svabhAvavAdane mAnavAno eka lAbha e paNa thaze ke pratiniyata kAraNathI ja kAryanI utpatti saMgata thaze. jeno tathAvidha svabhAva nathI, temAMthI te vastu utpanna nahIM thAya. mATe atasvabhAvathI paNa tevI vastu utpanna thavA dvArA pUrvokta je atiprasaMga Avato hato tenuM paNa nivAraNa thaI jaze. A nivAraNa kALavAdI vagerenA mate nahIM thaI zake kAraNa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rmasiddhi: - tulye tatra mRdaH kumbho, na paTAdItyayuktimat / / 4 / / (zAstrAvArtAsanuSya 2/17-60) kA kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM c| svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prvRttiH||5|| kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitrtaa| varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi||6|| badaryAH kaNTakastIkSNaH, Rjurekazca kunycitH| phalaM ca vartulaM tasya, vada kena vinirmitam / / 7 / / ' iti / anyattu kAryajAtaM dUre tiSThatu, mudgapaktirapi na svabhAvamRte bhavituM prabhuH, tathAhi- pratiniyatakAlavyApArAdisAmagrIsannidhAne'pi ke kALa vagere to sarvatra tulya ja che, to mATIthI kuMbha ja thAya, kapaDAM vagere na thAya evuM temanA mate ghaTI nahIM zake, mATe temanA mAthe atiprasaMganI talavAra laTakatI ja rahe che. ll4ll kAMTAonI tINatA koNa kare che ? ane pazu-paMkhIonI vicitratA koNa kare che ? A badhuM to svabhAvathI pravRta thayuM che. ethI ja ahIM manamAnI thatI nathI = mATIthI kapaDAM bane evuM asamaMjasa thatuM nathI. mATe ahIM pravRtti-puruSArthanuM kyAMthI mahatva che ? svabhAvanuM ja mahattva che. pI. kAMTAnI tIkSNatA, moranI raMgaberaMgItA ane kUkaDAnA raMgo svabhAvathI ja thAya che. III badarIno eka kAMTo tIkSNa ane saraLa che, bIjo vakra che ane tenuM phaLa vartuLAkAra che. bola, A badhuM koNe banAvyuM che ? l7ii. bIjA kAryo to dUra raho, magano pAka paNa svabhAva vinA na thaI zake. te A pramANe - pratiniyata kALa, vyApAra vagere sAmagrIo hAjara hovA chatAM paNa azvamASa pAkI zakato nathI. mATe - - nAzcamASapaktirupalabhyate, tasmAdyadyadbhAve bhavati tattadanvayavyatirekAnuvidhAyi tatkRtamiti / na zakyate vaktumazvamASApaktiH vaijAtyAgnisaMyogAbhAvAditi, ekayaiva kriyayA tattadanyAgnisaMyogAt, anyathA'zvamASabhinnamudgAnAmapyapAkApatteH / na cAdRSTAbhAvAdazvamASA'paktiH, dRSTasAdguNye tadvaiSamyAyogAt, anyathA dRDhadaNDapreritamapi cakraM na bhrAmyet, tasmAt svabhAvavaiSamyAdazvamASApaktiriti sudRddhtrmvseymiti| je vastu jenI hAjarIthI utpanna thAya, te tenI sAthe anvayavyatirekamAva dharAvatuM hoya, te tenAthI karAyeluM che. arthAt te ja te vastunuM kAraNa che. pratyakSa jovA maLe che ke je maganA dANAmAM sIjhavAno svabhAva che ane te sIjhe che. jemAM tevo svabhAva nathI te cAra kalAka sudhI paNa cUle caDeluM hoya, to ya sIjhatuM nathI. mATe maganA pAkamAM paNa svabhAva ja kAraNa che. pUrvapakSa :- azvamASa sIjhatA nathI, tenuM kAraNa e ja che ke tene vijAtIya agnino saMyoga thayo nathI. uttarapakSa :- evuM na kahI zakAya, kAraNa ke eka ja kriyAthI te azvamASa ane tenAthI anya evA magane agnino saMyoga thAya che. jo vijAtIya agni saMyoga azvamASane na thayo hoya to tenI sAthe ja rahelA sAdA magane paNa na thayo hoya. ane to pachI azvamASathI bhinna evA magano paNa pAka nahIM thavAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- karma anukULa na hovAthI azvamASa raMdhAto nathI. ema ame mAnazuM. uttarapakSa :- e mAnyatA ucita nathI. kAraNa ke pratyakSa dekhAtI sAmagrIo anukULa hoya to karma zI rIte pratikULa hoya ? hAjara sAmagrI sakSama hovA chatAM paNa jo karmane kAraNe niSphaLa jatI hoya, to pachI deTa evA daMDathI prerita evuM paNa caka nahIM phare. mATe Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rmasiddhi: - nanu sAmagryeva kAryajanikA'stu kiM svabhAvena, azvamASAdI svarUpayogyatAbhAvAt tadapAka iti cet ? na, antaraGgakAraNenaiva kAryotpattau tadbhinnasyAnyathAsiddhatvAt / nanu svabhAva evAntaraGgakAraNaM na sAmagrIti kathaM nirNayaH iti cet ? svasya bhAvaH kAryajananapariNati iti svabhAvasya vyutpattyarthatvAt, svabhAvapariNataH kAryakavyaGgyatvena azvamASano pAka thato nathI ema khUba deDhatApUrvaka samajavuM joIe. pUrvapakSa :- sAmagrIthI ja kArya thAya che, ema mAnI laIe. svabhAvanuM zuM kAma che ? azvamASano jhaMDo laIne tame svabhAvavAdanI siddhi karo cho, paNa azvamASa pAkato nathI temAM tenI svarUpayogyatAno abhAva ja kAraNabhUta che, svabhAva nahIM. uttarapakSa :- nA, jyAre aMtaraMga kAraNathI ja kAryanI utpatti saMgata thatI hoya tyAre bahiraMga vastu anyathAsiddha bane che. mATe svabhAvane ja kAraNa mAnavo ucita che, sAmagrIne nahIM. pUrvapakSa :- svabhAva ja aMtaraMga kAraNa che, sAmagrI aMtaraMga kAraNa nathI evo nizcaya tame kevI rIte karyo ? e to kaho. uttarapakSa :- 'svabhAva' zabda ja kahe che ke e aMtaraMga che. 'svabhAvanI vyutpatti che - potAno bhAva = kAryane utpanna karavAnI prakriyAmAM pariNati. vaLI svabhAvanI pariNati kAryathI ja abhivyakta thAya che. mATe mATIno svabhAva sarakho ja hovA chatAM paNa ghaTa, koDiyuM, kuMDa vagere kAryomAM je vizeSa (taphAvata) rahelo che teno abhAva nahIM thAya. Azaya e che ke mATIno svabhAva to eka ja che. to pachI te mATImAMthI je paNa bane te eka sarakhuM ja hovuM joIe. tethI ghaTa, koDiyuM vageremAM koI bheda rahevo na joIe. paNa AvuM thatuM nathI. tethI ahIM A rIte saMgati thaI zake ke - kArya ja sUcita kare che siddhaHmRtsvbhaavaavishesse'pi na ghaTAdikAryavizeSAbhAvaprasaGgaH, anyathAkurajananasvabhAvaM kuzUlasthaM bIjamapyakuraM janayet, atha sahakArisamavadhAne svabhAvasya kAryajanakatvena kuzUlasthaM bIjaM kathaM kArya janayediti cet ? na, sahakAricakrAnantarbhAvena tasya vaijAtyabIjatvenAGkurahetutvIcityAt / nanu sahakAricakrasyAtizayAdhAyakatvaM tvayApi svIkRtamatastasyaivAGkurajanakatvamapyucitamiti cet ? na, puurvpuurvopaadaanprinnaamaake mATIno svabhAva A rIte pariNata thayo. A rIte svabhAvapariNatinI abhivyakti kAryathI ja thAya che. mATIthI te te kAryonI utpatti thAya te te samaye bhinna bhinnarUpe kAryajanana svabhAvanI pariNati thAya che, mATe te te kAryono abheda thavAnI Apatti nahI Ave. svabhAvanI pariNatinI A vizeSatA na svIkAro to aMkurane utpanna karavAnA svabhAvavALuM koThAranuM bIja paNa aMkurane utpanna karaze. mATe svabhAva = potAnI kAryajananapariNati evuM mAnavuM ja paDaze. pUrvapakSa :- sahakArIonuM samavadhAna thAya, tyAre svabhAva kAryano janaka bane che. mATe koThAranuM bIja zI rIte aMkurane utpanna karI zake ? kAraNa ke tene sahakArIonuM samavadhAna thayuM nathI. uttarapakSa :- svabhAvane sahakArIonA samUhamAM samAvI devAno nathI. svabhAva e to eka vijAtIya bIja pariNati che. ane te ja aMkurano hetu che. ema mAnavuM ucita che. pUrvapakSa :- sahakArIono samUha kAraNamAM atizaya AdhAra kare che evuM to tame paNa svIkAryuM che. mATe sahakArIonA samUhane ja aMkurano janaka mAnavo joIe. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke pUrva pUrvanA upAdAna pariNAmo ja uttarottara upAdeya pariNAmonA hetu che. bIjanA uttarottara kSaNa kArya che = upAdeya che. pUrva pUrva kSaNa kAraNa che = upAdAna che. A Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH - naamevottrottropaadeyprinnaamhetutvaat| etena- 'caramakSaNapariNAmarUpabIjasyApi dvitIyAdikSaNapariNAmarUpAGgharAjanakatvAt, vyaktivizeSamavalambyaiva hetuhetumadbhAvo vAcyaH, anyathA vyAvRttivizeSAnugata paraMparAmAM aMtima bIja kSaNa ja upAdAna banIne aMkura kSaNane janma Ape che. mATe sahakArIo hetuM nathI. paNa aMkurajananapariNata bIjasvabhAva ja hetu che. uparokta kathanathI nimna kALavAdanuM paNa khaMDana thaI jAya che. kALavAdI :- caramakSaNarUpa bIja paNa dvitIyAdi kSaNarUpa aMkuranuM janaka nathI. mATe caramakSaNarUpa bIja ane prathamakSaNarUpa aMkura AvA vyaktivizeSane avalaMbIne ja RjusUtranA mate kArya-kAraNabhAva kahevo paDaze. kAraNake RjusUtranA mate pUrva-pUrva kSaNa pachI-pachInA kSaNano janaka che. jo AvuM na mAno ane caramabIjakSaNa ane sarva aMkurakSaNo vacce kArya-kAraNabhAva mAno, to sarva aMkura kSaNo prati caramabIja kSaNathI mAMDIne upAjya aMkura kSaNorUpa aneka kAraNo mAnavA paDaze. ahIM kArya ane kAraNamAM vyAvRttivizeSa anugata ema kahyuM che. temAM Azaya e che ke RjusUtranA mate ghaTa e aghaTanI vyAvRttirUpa che, aghaTa = ghaTa sivAyanA sarva padArtho. te sarvanI vyAvRttirUpa ja ghaTa padArtha che. te ja rIte caramabIja ane prathama aMkurakSaNano kArya-kAraNa bhAva na mAno ane carabIja ane aMkura vacce kAryakAraNabhAva mAno tyAre prathama aMkurakSaNathI mAMDIne carama aMkurakSaNo sudhI, jeTalA aMkurakSaNo che, je anyathI vyAvRttirUpa che, e badhA kAryo che ane caramabIjakSaNathI mAMDIne upAMtyaaMkurakSaNa sudhInA kSaNo che, te paNa acathI vyAvRttirUpa che, te badhA kAraNo che. ahIM vyAvRtti vizeSa eTalA mATe kahyuM che ke, dareka padArthamAM - masiddha:prthmaadicrmpryntaakurkssnnaan prati vyAvRttivizeSAnugatAnAM caramabIjakSaNAdikopAntyAkurakSaNAnAM hetutve kaarykaarnntaavcchedkottaavnekkssnnsvapadArtha karatA anyanI vyAvRtti hoya che, tethI badhA padArthomAM vyAvRtti rahelI che. AthI sarva padArthomAM rahelI je vyAvRtti che te vyAvRtti sAmAnya che. paNa koI eka padArthane grahaNa karIne temAM rahelI vyAvRtti vivakSA karIe to te vyAvRttivizeSa che. kAraNa ke te vyAvRtti mAtra te ja padArthamAM rahelI che. anya koI padArthamAM nahIM. jyAre vyAvRtti sAmAnya dareka padArthamAM rahelI che. te ja rIte kAryamAM rahela vyAvRttivizeSa kAryamAM ja rahela che, bIje nahIM. caramabIjakSaNane kAraNa mAnIe ane aMkurane kArya mAnIe tyAre aMkurarUpa kArya prathama kSaNathI mAMDIne caramakSaNa sudhInuM che. te kAryamAM je vyAvRttivizeSa che, te kAryatA samaniyata che. te ja rIte vyAvRttivizeSathI anugata evA caramabIjakSaNathI mAMDIne upAMtya aMkura kSaNa sudhInA kAryane grahaNa karIe, tyAre kAraNamAM rahelI vyAvRttivizeSa e kAraNatA samaniyata che. have kArya-kAraNabhAva A rIte - jyAre mAtra carama bIjakSaNane kAraNa mAnazuM tyAre kArya prathamaaMkurakSaNathI mAMDIne carama aMkura kSaNa sudhInuM raheze. tethI kAraNa eka kSaNanuM ane kArya aneka kSaNanuM thayuM. mATe kAraNatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza thayo ane kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano apraveza thayo. kAraNa ke kAraNa eka kSaNAvacchinna che ane kArya aneka kSaNAvacchinna che. jyAre kAraNane caramabIjakSaNathI mAMDIne upAjya aMkura kSaNa sudhInuM laIe, tyAre kAraNatAvachedaka koTimAM eka kSaNano apraveza thayo, kAraNa ke kAraNatA aneka kSaNAvacchinna che. ane kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza thayo. kAraNa ke caramaaMkurakSaNarUpa kArya eka kSaNAvacchinna che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zarmasiddhaHpryojypryojkbhaavsyaiv vipakSabAdhakatarkasya jAgarUkatvAt, ityAdikaM vivecitamadhyAtmamataparIkSAyAM nyAyAcAryaH, tata evAvalokanIyaM vistArArthineti / tasmAt vizvavaicitryaM na kAlakRtaM kintu svbhaavkRtmvgntminiA -~~rmasiddhi - pravezApravezAbhyAM vinigmnaavirhaat| tathA ca tajjAtIyAt kAryAt tajjAtIyakAraNAnumAnabhaGgaprasaGgaH" ityapi kAlavAdo nirastaH / sAdRzyatirohitavaisAdRzyenAGkurAdinA tAdRzabIjAdInAmanumAnasambhavAt, A rIte kAraNamAM eka eka kSaNano praveza karIe ane kAryamAM eka-eka kSaNano apraveza karIe, athavA to kAryamAM ekaeka kSaNano praveza karIe ane kAraNamAM eka-eka kSaNano apravesa karIe, to aneka kAryakAraNabhAvanI prApti thaze. ahIM kAraNamAM eka-eka kSaNano praveza karAvIne kArya-kAraNabhAva mAnavo ke kAryamAM eka-eka kSaNano praveza karAvI kArya-kAraNabhAva mAnavo, emAM koI vinigamaka nathI. mATe e rIte kArya-kAraNabhAva na manAya, paNa pUrvokta rIte vyaktivizeSane avalaMbIne ja kArya-kAraNabhAva mAnavo paDaze. paNa evuM mAnatA to tajjAtIya kAryathI tajjAtIya kAraNanA anumAnano bhaMga thavAnI Apatti Avaze. Azaya e che ke vyaktivizeSane avalaMbIne kAryakAraNabhAva mAnyo eTale ghaunuM bIja ghaunA aMkuranuM kAraNa nahIM rahe. paNa tIja tAMkuranuM kAraNa banaze. Ama vizeSathI kArya-kAraNabhAva thaze. paNa loka to sAmAnyathI ja kArya-kAraNabhAva mAne che. ane sAmAnyathI ja aMkura mATe bIjamAM pravRtti kare che. dhumADAne joIne agninuM anumAna kare che. te paNa sAmAnyathI ja hoya che. tadhUmathI taagninuM anumAna koI karatuM nathI. paNa have e anumAnano bhaMga thaI javAnI Apatti Avaze. athavA to AkhI duniyA e anumAnanA AdhAre vyavahAra kare che, tenI saMgati nahIM thAya. kALavAdIne pratividhAna : sAdezyathI jemanI videzatA chupAI gaI che evA aMkura vagerethI tevA prakAranA bIja vagerenuM anumAna saMbhavita che. Azaya e che ke kAryakAraNabhAva to caramabIjakSaNa ane prathama aMkurakSaNa pratye ja che. paNa kAryano arthI je ghaunA aMkurarUpa kAryane pratyakSathI thatuM jue che, tenA jevo ja ghauno aMkura potAne joIe che, tethI ghaunA aMkuranA kAraNarUpe tyAM je ghauMnA bIjane joyela tenA jevA ja ghauMnA bIjamAM ghaunA aMkurarUpa kAryane anukULa evuM je ghau-kurghaddhapatya rU5 vaisAdezya che, e tene sAdRzyanA pratibhAsane kAraNe jaNAtuM nathI. tethI sadeza aMkura kSaNAtmaka kAryathI saMdeza bIja kSaNAtmaka kAraNanuM anumAna thavAmAM koI bAdhA nahIM Ave. kAraNa ke ukta kSaNomAM anugata kAryakAraNabhAva na hovA chatAM paNa anugata prayojya-prayojakabhAva to che ja. ane tenA ja AdhAre aMkurakSaNo ane bIjakSaNonA vyAya-vyApakamAvanI jANa thaI jAya che. zaMkA :- ukta kSaNomAM jema anugata kAryakAraNabhAva nathI, tema anugata prayojya-prayojakabhAva paNa nahIM hoya to ? samAdhAna :- nA, kAraNa ke anugata kArya-kAraNabhAva mAnIe to niyata samayanI pUrve ja (dvicarama-biyarama bIjakSaNa dvArA ja) bIjathI aMkuranI utpatti thaI javAnI Apatti Ave che. paNa anugata prayojya-prayojakabhAva mAnavAmAM evI koI bAdhA nathI. kAraNa ke evo niyama koIne mAnya nathI ke je jeno prayojaka hoya, enAthI enI utpattimAM vilaMba na thAya. mATe niyata samaya pUrve ja kAryotpAda thAya evI Apatti nahIM rahe. ItyAdi vivaraNa vyAyAcArya mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjAe adhyAtmamataparIkSamAM (44 nI TIkAmAM tathA zArAvArtA samuccaya 2/60 nI TIkAmAM) karyuM che, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karmasiddhiH 7 atra niyativAdinaH svakIyaM yuktikadambakaM prakaTayanti / tathA hijagati ye kecana bhAvA bhavanti te niyatijA eva, 'kathaM na saphalIbhavanti ye madhumAsAdI phalapradAste bhAdrapadAdI' ityatra svabhAvatayA kAlavAdinaM pratyuttaritaM tattatva na zobhAM bibharti yataH- svabhAvasya sattve'pi madhumAsAdAveva kecidAmrA atiphalabhAreNa namrIbhUtA bhavanti, kecittu vandhyAH kecittvalpaphalAH kiM bahUnA ? ekasyaivAmrasya maJjaryA vyAptasyApi na tAdRzAnyAmraphalAni bhavanti, yAni ca bhavanti tatrApi bahUni tvapakvAnyeva bhUmau nipatanti, stokAni ca paripakvaphalAni bhavantyato niyatiM vimucya nAnyat kimapi bIjaM vizvavaicitrye pazyAmaH / atha svarUpayogyatAbhAva eva bIjamiti cet ? na, svarUpayogyatAyA te vistarArthIoe temAMthI ja joI levuM. mATe vizvanI vicitratA kALakRta nahIM paNa svabhAvakRta mAnavI joIe. niyativAda + ahIM niyativAdIo potAnI yuktionA samUhane pragaTa kare che. te A pramANe - vizvamAM je koI paNa padArtho che, te niyatithI ja utpanna thayA che. 'je vasaMtaRtu vageremAM phaLa Ape che, te bhAdaravA vagere mahinAmAM kema phaLa ApatA nathI ?' A kALavAdInA praznano svabhAvavAdIe je pratyuttara Apyo te zobhato nathI. kAraNa ke svabhAva hAjara hovA chatAM paNa keTalAka AMbA caitra vagere mahinAomAM ja ghaNA phaLonA bhArathI namI jAya che. keTalAkane phaLa AvatA ja nathI, to keTalAkane ochA phaLa Ave che. vadhAre kahevAthI zuM ? eka ja AMbo maMjarIthI vyApta paNa thayo hoya, to ya temAM tevA AmraphaLo thatA nathI. je paNa thAya che, temAM paNa ghaNA to haju pAkyA paNa na hoya, tyAre ja jamIna para paDI jAya che. ane thoDA ja phaLo barAbara pAke che. mATe vizvanI vicitratAmAM niyati sivAya bIjuM koI kAraNa amane dekhAtuM nathI. siddhiHvstusvruuptye doSatve nipatereva nAmAntaregAbhidhAnAt / kiJca madhumAse AmravRkSazAkhAyAM kokilo evaM kurvan tiSThati, tasminnavasare'dhastasya vadhArthaM kazcit vyAdho dhanuSISu samAropya tiSThati, upari ca tadvadhArthaM siJcAnakaH samayamavalokayati, tasmiMzcAvasare vyAdho'hinA daSTaH san bhUmau nipatitaH tasminneva kAle karAnmuktaH zaro'pi gatvA siJcAnakaM vivyAdha kokilaH nirbhIko bhUtvoDDayita iti / atra kokilarakSaNe niyatiM vinA ko heturanyaH evaM brahmadatta 42 -- pUrvapakSa :- dekhAtuM na hoya, to cazmA paherI lo. svarUpayogyatAno bhAva ja vizvanI vicitratAmAM bIja che. A vAta ame pUrve paNa kahI cUkyA chIe. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jo svarU5yogyatA vasturUpa hoya, te pUrvokta doSa Ubho ja rahe che. ke koI AMbA caitramAM ya kema phaLa nathI ApatA ? koI AMbA alpa phaLa ja kema Ape che ? ane koI AMbA kema kerIothI lacI paDe che ? pUrvapakSa :- javA do ne e mathAmaNa, svarUpayogyatA e vasturUpa : nathI paNa tenAthI bhinna che, ema ame kahIzuM. uttarapakSa :- A to tame niyatinuM ja nAmAntara svarUpayogyatA karyuM. ati suMdara. have ApaNe koI vivAda raheto nathI. vaLI kyAreka caitra mahinAmAM AMbAnA jhADanI DALI para koyala madhura avAja kare che. te avasare nIce tenA vadha mATe koI zikArI dhanuSya para bANa caDAvIne Ubho rahe che. koyalanI upara siMcANo nAmanuM pakSI koyalane mArI nAkhavA mATe samaya jue che. ane te avasare zikArIne sApa karaDyo, te jamIna para paDI gayo. te ja samaye hAthathI choDela bANe paNa jaIne siMcANAno vadha karI dIdho. koyala nirbhaya thaIne uDI gayo. bolo, A prasaMgamAM koyalanuM je rakSaNa thayuM, temAM niyati Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re -~~rmasiddhiH - syAndhatvAdAvapi bodhym| takum - 'niyatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavanti yt| tato niyatijA hyete, tatsvarUpAnuvedhataH / / 1 / / yadyadaiva yato yAvat, tattadaiva ttstthaa| niyatiM jAyate nyAyAt, ka etAM bAdhituM kSamA ? / / 2 / / ' iti zAstravArtAsamuccaye (2/61-62) anumAnaM cetvam- sarve bhAvAH naiyatyaniyAmakatattvAntarodbhavAH, sajAtIyavijAtIyavyAvRttasvabhAvAnugatarUpeNaiva prAdurbhAvAt, niytikRtsivAya bIjuM kayuM kAraNa che ? A ja rIte cakravartInuM ucca puNya bhogavanAra, soLa hajAra devo jenI sevA karatA hatA. tevo brahmadata paNa AMdhaLo thaI gayo. e paNa be badAmanA govALiyAthI. AmAM niyati vinA kone hetu kahezo ? mATe ja kahyuM che - sarve padArtho niyatarUpe ja thAya che. mATe niyatasvarUpathI anuviddha hovAnA kAraNe sarve padArtho niyatithI utpanna thayA che. Illi je jyAre jenAthI jyAM sudhI thavAnA hoya, te tyAre ja tenAthI tyAM sudhI niyatarUpe ja thAya che. A ja sanAtana jAya che. mATe niyatino bAdha karavA koNa samartha che ? Ill niyatinI hetutAne siddha karavuM anumAna A pramANe che - pratijJA :- sarve padArtho niyatapaNArUpa niyAmaka evA tatvottarathI utpanna thayA che. hetu :- kAraNa ke teo sajAtIya, vijAtIyathI vyAvRta evA svabhAvAnugatarUpe ja prAkaTya pAme che. athavA to kAraNa ke teomAM niyati vaDe karAyelA pratiniyata gharmano saMsarga hoya che. - - pratiniyatadharmopazleSAdvA, yathA tIkSNazastrAdyupahatAnAmapi maraNaniyatabhAvena maraNaM jIvananiyatabhAvena jIvanamiti / na cAprayojakaH, yadyasminkAle yannimittAt yAvaddezavyApi jAyamAnaM kAryaM dRzyate, tattasmin kAle tannimittAt tAvaddezavyApi bhavatItyanukUlatarkasya vidyamAnatvena niyatarUpAvacchinnaM prati niyatereva hetutvAt, anyathA niyatarUpasyAkasmikatvApatteH, na ca tAbaddharmatvaM na janyatAvacchedakaM kintvarthasamAjasiddhamiti vAcyam, niyatijanyatvenaivopapattAvarthasamAjAkalpanAt, bhinnasAmagrIjanyatve caikavasturUpavyAghAtaprasaktezceti / evaM mudgapaktirapi svajanakasvabhAvavyApArAdi dRSTAna :- jema ke tIkSNa zastrathI upaghAta pAmI hoya tevI vyakti paNa jo teno mRtyuno niyatabhAva hoya to maraNa pAme che ane jIvanano niyatabhAva hoya to jIvI jAya che. ahIM darzAvela hetu aprayojaka nathI. kAraNa ke je kArya je kALe je nimittathI jeTalA dezamAM vyApI jAya che, te te kALe te nimitathI teTalA dezamAM vyApta bane che. Avo anukULa tarka hAjara hovAthI, niyatarUpathI avacchinna evI vastu pratye niyati ja hetu che. jo AvuM na mAno to tenuM niyatarUpa Akasmika = nirdetuka thaI javAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- je jyAre jethI jemAM... A badhA dharmo janya che ane tenA janaka tarIke tame niyatinI kalpanA karo cho. paNa e dharmo to vAstavamAM janya nathI. arthasamAja (vastune utpanna karatI padArthasAmagrI) thI ja tenI siddhi thaI jAya che. uttarapakSa :- nA, te dharmo niyatijanya che, A rIte ja saMgati thaI jatI hovAthI arthasamAjane hetu mAnavAnI koI jarUra nathI. vaLI jo vastu judI-judI sAmagrIthI banatI hoya to tenuM ekarUpa na ghaTI zake. te anekarUpa banI javAnI Apatti Ave. te ja rIte magano pAka paNa tenA janaka svabhAva, vyApAra vagere hovA chatAM paNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - varmasiddhaH rmasiddhi: - sattve'pi niyatarUpaiva, nAniyatarUpetyatra niyatimantareNa nAnyat kimapi kAraNaM pazyAmaH / atha svabhAvaprayojanaM naiyatyamiti cet ? na, svabhAvasya kAryakajAtyaprayojakatvAt, sAtizayasvabhAvasyApi kAryavizeSa eva prayojakatvAt, paktyantarasAjAtyavaijAtyobhayasambandhasya niyatimantareNAsambhavAt / nanu hetunA vyaktireva janyate, ubhayasaMsargastu smvaayruupniyatarUpa ja thAya che. aniyatarUpa nathI thato. temAM niyati sivAya bIju koI kAraNa amane dekhAtuM nathI. pUrvapakSa :- ame to hajI paNa kahIe chIe ke na dekhAtuM hoya to cazmA paherI lo. vAstavamAM to niyatapaNu paNa svabhAvathI ja thayeluM che. utarapakSa :- nA, kAraNa ke svabhAva to kAryanA eka jAtipaNAmAM ja prayojaka che. kAraNa ke sAtizaya svabhAva hoya te paNa kArya vizeSano ja prayojaka che. mATe svabhAva e kAryamatra pratye hetu na banI zake. vaLI pAkamAM paNa bIjA pAka sAthe sajAtIyatA ane vijAtIyatArUpa baMne saMbaMdha che. eka pAka bIjA pAkano sajAtIya che kAraNa ke baMnemAM pAkapaNuM to samAna ja che. ane eka pAka bIjA pAkathI vijAtIya paNa che. kAraNa ke baMnenuM svarUpa alaga che. A rIte anavRtti - vyAvRttirUpa ubhaya saMbaMdha niyati vinA na ghaTI tattvAntarasaMsargAditi cet ? na, samavAyAbhAvAt / tathA hi nanu samavAyaH samavAyino bhinno'bhinno vA ? abhinnazcet ? nityo'nityo vA ?, nityo'pyeko'neko vA ? / abhinno nitya ekazcet ? anityasamavAyino nityatApattirekatvApattizca / abhinno nityo'nekazcet ? anityasamavAyino nityatApattidurnivAraiva / abhinno'nitya ekazcet ? nityAnAmapi paramANvAdInAmanityatApattirekatvApattizca / abhinno'nityo'nekazcet ? nityAnAmanityatApattissudurnivArA / eteSu caturdhvapi svasiddhAntavyAkopazca / evaM bhinno'nitya: eko bhinno'nityo'neka iti kAraNa ke samavAya jevuM koI tattva ja nathI. tame jarA amane kahezo ke samavAya kevo che ? samavAyIthI bhinna ? ke abhinna ? anitya ? nitya ? ke eka ? ke aneka ? eka ? ke aneka ? zake. pUrvapakSa :- na zuM ghaTI zake ? juo ame ghaTADI ApIe, hetu vaDe to te kAryane ja utpanna karAya che. ubhaya saMsarga to samavAyarUpa eka anya tattvanA saMparkathI thAya che. arthAta amArA (naiyAyika) mata anusAra vastumAM koIpaNa guNadharma rahe te samavAyathI rahe che. mATe sAjAtyAdi dharmono saMsarga niyatithI thAya che evuM na mAnI zakAya. uttarapakSa :- vastumAM dharmono saMsarga samavAyathI thato nathI. to anityamAM anityamAM nitya evA nityo paNa samavAyathI rahelo samavAyathI paramANuo paNa anitya thaI dharma nitya ane rahenArA paNa anitya thaI jaze evI eka thaI jaze, nitya thaI jaze. jaze, ane eka Apatti evI Apatti A Apati thaI jaze evI durnivAra che. Avaze. durnivAra thaze. Apatti Avaze. vaLI A cAre vikalpomAM apasiddhAntano doSa paNa Avaze. kAraNa ke anitya dravyamAM rahenArA guNo kadI nitya na thaI zake. paramANu nitya ja che, evo tamAro siddhAnta che. A rIte bhinna pakSamAM paNa anitya pakSe ekAeka ema baMne Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karmasiddhiH 47 pakSadvaye'pi svasiddhAntavyAkopo vAcyaH / bhinno nitya ekazcet ? guNaguNino jAtivyaktyA kiyAtirasiddho sambandhaniyAmakatye nAtiriktasamavAyakalpanamiva samavAyasyApi tattvAntaratvena tasyApi sambandhaniyAmakatvenAtiriktatattvAntarakalpanApattiH / na ca samavAyaH svarUpeNaiva tatra sambaddha iti vAcyam, ayutasiddhayorapi svarUpeNaiva sambaddhatvasvIkAreNaiva nirvAhe satyatiriktakalpanAyAM mAnAbhAvAt, vAyau rUpavattAbuddhiprasaGgazca / bhinno nityo'nekazcet ? anantasamavAyApekSayA lAghavena vikalpomAM apasiddhAnta kahevo. (uparoktAnusAra samajI levo.) vaLI bhinna, nitya ane eka hoya to guNa-guNIno, jAti-vyaktino, kriyA ane kriyAvAnano, ayutasiddhono je saMbadha thAya che, te saMbaMdhano niyAmaka koNa ? guNa guNImAM samavAyathI rahyo, paNa samavAya zenAthI raheze ? tene rAkhavA mATe tamAre atirikta samavAyanI kalpanA karavI paDaze. vaLI tenA saMbaMdhanA paNa niyAmaka tarIke atirikta tattvAntaranI kalpanA karavI paDaze. pUrvapakSa :- amAre samavAyane rAkhavA mATe bIjA koI saMbaMdhaniyAmakanI kalpanA karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke samavAya to svarUpathI ja tyAM saMbaddha che. uttarapakSa :- zAbAza, to ayutasiddho paNa tyAM svarUpathI ja saMbaddha che. evuM svIkAravAthI ja kAma cAlI jAya che. mATe atiriktanI kalpanA karavAmAM koI pramANa nathI. vaLI samavAya to badhe rahelo che, tethI tenA dvArA vAyumAM rUpa paNa rahI jaze. tethI vAyumAM rUpa che evuM mAnavAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- choDo A badhI mAthAkUTa. samavAya bhinna, nitya ane aneka che, evuM ame mAnazuM. uttarapakSa :- A vikalpamAM to tamAre anaMta samavAyonI kalpanA karavI paDaze. jemAM spaSTarUpe gaurava che. mATe tenI apekSAe rmasiddhiH svarUpasambandhakalpanameva nyAyyam / samavAyasattve'pi tatsambandhaniyAmakatattvAntaragaveSaNAdgAcya api ca daNDAdisAmagrIsatye'vazyaM paTo bhaviSyatIti na samyanirNayaH, api tu sambhAvanaiva sAmagrIsattve'pi kadAcit ghaTAnutpatteriti na dRSTasiddhiH atha niyatyanizvayena kAryajanmanaH pUrvaM pravRttireva na syAditi cet ? na, avidyayaiva tatra to lAghavathI svarUpasaMbaMdhanI kalpanA karIe, guNa samavAya vinA svarUpathI ja guNImAM rahe che, ema mAnI laIe, te ja ucita che. vaLI samavAya hovA chatAM paNa tenA saMbaMdhanuM niyAmaka evuM tattvAntara to zodhavuM ja paDe che. mATe paNa guNa svarUpasaMbaMdhathI ja guNImAM rahe che, ema mAnavuM ucita che. 48 vaLI tame niyatinI avajJA karIne sAmagrIne hetu mAno cho. paNa daMDa vagere badhI sAmagrI hAjara hoya to paNa 'ghaDo banaze ja evo barAbara nizvaya thaI zakato nathI, paNa mAtra saMbhAvanA ja thaI zake che. kAraNa ke kyAreka sAmagrI hovA chatA paNa ghaTanI utpatti thatI nathI. mATe daMDa vagere pratyakSa dekhAtI sAmagrI ja hetu che evuM siddha thatuM nathI. niyati ja kAryotpattimAM hetu che evuM siddha thAya che. pUrvapakSa :- paNa chadmastha vyaktine to niyatino nizcaya ja nathI ane sAmagrI to hetu tarIke asiddha che, evuM tame kaho cho. to A rIte to kAryanA utpAda pUrve kAryane utpanna karavA mATe pravRtti ja nahIM thAya. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke avidhAthI ja temAM pravRtti thaze. Azaya e che ke 'sAmagrI hetu nathI, niyati ja hetu che' AvuM jJAna lokone hotu nathI. tethI ajJAnI loko kAryane utpanna karavA mATe pravRtti karaze ja. paNa eTalA mAtrathI sAmagrI hetu nahIM kahevAya. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - karmasiddhiH pravRtteH phalaprApteH yAdRcchikatvAditi / api ca nAlikerapAdamUlena pItaM kaM kathaM tat phale prApyate ?, gajabhuktaM ca kapitthaM nirgarbhamabhagnameva kathaM nirgacchati ?, tasmAt yad bhAvi tadbhavatyeveti nizcayaH / tathA coktam 49 'yamAvyuM tadmavatyeva, nAbhioratAmbuvat gantavyaM gamayatyeva, gajabhuktakapitthavat / / 1 / / na carte niyatiM loke, mudgapaktirapIkSyate / tatsvabhAvAdibhAve'pi nAsAvaniyatA yataH // 19 // " iti (zAstravArtAsamuye 2-63) kiM bahunA ! sukhAdikaM sukhasAdhanaM vA sarva niyatikRtaM na kAraNake phaLa prApti to thAya paNa ane na paNa thAya. vaLI niyati ja sarvopari che, tenA amuka dRSTAnta paNa sAMbhaLo- nALiyerInA mULiyAo je pANI pIve che, te tenA phaLamAM zI rIte prApta thAya che ? hAthI koThAnuM phaLa khAya te aMdaranA sAra vagaranuM ane bhAMgyA vagaranuM ja kema nIkaLe che ? mATe AvA dRSTAntothI paNa nizcaya thAya che ke je thavAnuM hoya te thAya ja. kahyuM paNa che - je thavAnuM hoya te thAya ja che. jema ke nALIyeraphaLanuM pANI. je javAnuM hoya te jAya ja che, jema ke hAthIe khAdheluM koThAnuM phaLa. ||1|| tathAvidha svabhAva vagere hovA chatAM paNa niyati vinA lokamAM magano pAka paNa dekhAto nathI.kAraNake magano pAka thAya che te aniyata hoto nathI. ||1| vadhAre kahevAthI zuM ? sukha vagere ke sukhasAdhana, e badhuM ja niyati vaDe thAya che. puruSArtha vagerethI nahIM. te A pramANe - jo karmasiddhiH puruSakArAdinA, tathA hi- yadi puruSakArakRtaM sukhAdyanubhUyeta tarhi samAne'pi puruSakAre karSakAdInAM phalavaisAdRzyaM keSAJcit phalAbhAvazca na syAt keSAJcit puruSakArAbhAve'pi vipuladhanadhAnyAdiprAptizca dRzyate, tataH sarvaM niyatikRtameva / nApi kAlakRtaM tasyaikarUpatvena vizvavaicitryAnupapattitaH nirAkRtatvAt / nApIzvarakRtam, tAdRgIzvarAbhAvAt / nanvanumAnAt tAdRgIzvarasiddhi:, tathAhi kSityaGkurAdikaM kRtijanyaM kAryatvAt ghaTavat, na ca zarIrAjanyatvena satpratipakSito'yaM kAryatvarUpo puruSArthathI sukha vagereno anubhava thato hoya, to samAna puruSArtha karavA chatAM paNa kheDUto vagerene bhinna bhinna phaLa na maLe. ane keTalAkane phaLa maLatuM ja nathI, tevuM paNa na thAya. keTalAkane puruSArtha vinA paNa puSkaLa dhana-dhAnya vagerenI prApti dekhAya che. mATe te sarva niyati vaDe ja karAyeluM che. vaLI te kALakRta paNa nathI. kAraNa ke kALa to ekarUpa ja che. mATe jo kALa kartA hoya to vizvanI vicitratA ghaTe nahIM. A rIte kALanA kartRtvanuM nirAkaraNa karAyuM che. vaLI te IzvarakRta paNa nathI. kAraNa ke tevo sarjanahArarUpa Izvara ja nathI. 50 pUrvapakSa :- are, nathI kema ? ame anumAnathI tevA IzvaranI siddhi karIe chIe - pratijJA :- pRthvI, aMkura vagere kRtithI utpanna thayuM che. hetu :- kAraNa ke te kArya che. dRSTAnta :- jema ke ghaTa. niyativAdI :- tamAruM anumAna pratianumAnathI khaMDita thaI jAya che. joI lo amAro pratiprahAra. pratijJA :- pRthvI, aMkura vagere kRtijanya nathI. hetu :- kAraNa ke te zarIrathI janya nathI. dRSTAnta :- vAdaLAnI jema. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 2 -~ rmasiddhi: - heturiti vAcyam, apryojktvaat| na cAstu kAryatvaM mAstu kRtijanyatvamityArekaNIyam, kAryatvasya kRtijanyatvavyApyatvAditi cet ? na, vidyudAdI vyabhicArAt, na ca vidyudAdInAM pakSatAvacchedakAkrAntatvena tatra sAdhyameveti vaktavyam, tathA sati ghaTAdInAmapi pakSAntarvartitvena dRSTAntopAdAnAsambhavAt, ato vidyudAdeH sapakSakakSApravezena tadvRttitva A rIte tamAro 'kAryatva' rUpI hetu sAtipakSa bane che. te hetuno pratimalla jayavaMto che mATe tenAthI tamArA svapno sAkAra nahI thaI zake. IzvaravAdI :- amAro hetu sAtipakSa nahI bane. kAraNa ke tame raju karelo hetu aprayojaka che. tethI te tenA sAdhyane siddha karavA asamartha che. niyativAdI :- tamAro hetu ja aprayojaka che. kAryatva hoya ane kRtijanyatva na hoya evuM paNa bane ne ? IzvaravAdI :- nA, evI zaMkA karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke kAryatva e kRtijanyatvane thAya che. jyAM jyAM kAryava che, tyAM tyAM kRtijanyatva che ja. uttarapakSa :- (niyativAdI) - nA, kAraNa ke vIjaLI vageremAM anekAMtano upalaMbha thAya che. temAM kAryava che, paNa kRtijanyatva nathI. A rIte kAryatva hetu vyabhicArI hovAthI prayojaka nahIM banI zake. pUrvapakSa :- are, vIjaLI vageremAM paNa pakSatAvacchedaka raheluM ja che. tethI te pakSamAM aMtarbhata ja che. pRthvI, aMkura, vIjaLI, vAdaLA vagere dareke dareka kAryomAM kRtijanyatva che ja, evuM ame A anumAnathI siddha karI rahyA chIe. uttarapakSa :- devAnAM priya (mUrkha) ! jo AvI ja vAta hoya to tame tamArA anumAna prayogamAM dRSTAna tarIke ghaDAne na laI zako - masiddhaHsyaapybhaavaadsaadhaarnnaanaikaantiktvsy yuktizatenApi dUrIkartRmazakyatvAt / na ca kulAlakRtijanyatvasya ghaTAdau vidyamAnatvena nAsAdhAraNyamityAzaGkanIyam, tAdRzakRtestu sAdhyatAvacchedakAnAkrAntatvAt / kiJcAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatve'pyantataH kSititvasya vyarthatvAt janyatvasyaiva pakSatAvacchedakatvaM svIkaraNIyaM syAt, tathA ca pakSatAvacchedakahetorekyaprasaGgaH / nanvaikye'pi kA kSatiriti cet ? na, uddezyatAvacchedakavidheyayoraikyenopanayavAkyAt zAbdabodhAnupapatteH / na ca svruupsmbndhvishesskAraNa ke ghaDA vagere paNa tamArA pakSanI aMdara ja rahelA che. mATe vIjaLI vagerene tame sapakSanI kakSAmAM praveza karAvI dIdho. ane temAM sAdhya rahetuM nathI e to pratyakSa ja che. AkhI duniyA joI zake che ke vIjaLI kRtijanya nathI. tenuM sarjana koI karatuM nathI. mATe tame to tamArA hetu ne asAdhAraNa - anekAntika banAvyo che. hetunA A doSane tame seMkaDo yuktiothI paNa dUra karI zako tema nathI. pUrvapakSa :- ghaDA vageremAM kuMbhAranI kRtithI utpanna thavApaNuM = kulAlakRtijanyatva rahe ja che. mATe ahIM asAdhAraNa doSa nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke tevA prakAranI kRti sAdhyatAvacchedakathI AkrAMta nathI. vaLI avacchedaka-avacchedathI sAdhyasiddhi uddezya hoya, to paNa aMte to kSititva vyartha hovAthI anyatvane ja pakSatAavacchedaka mAnavuM paDaze. ane tema mAnazo eTale pakSatAvacchedaka ane hetu - baMne eka thaI javAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- bhale ne eka thaI jAya. zuM vAMdho che ? uttarapakSa :- vAMdho e ja ke uddezyatAvacchedaka ane vidheya baMne eka thaI jaze mATe upanaya vAkyathI zAbdabodha ja nahIM thaI zake. Azaya e che ke jyAre pakSatAvacchedaka ane hetu eka che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rmasiddhiH - rUpakAryatvasyaiva pakSatAvacchedakatvena prAgabhAvapratiyogitvasya ca hetutvAnna tayoraikyamityArekaNIyam, svarUpasambandharUpakAryatAvyaktInAM tattadvyaktimAtraparyavasitatvenAnugatapakSatAvacchedakAlAbhAt, na cAnyatamatvenAnugatavyaktInAM pakSatAvacchedakatvamityAzaGkanIyam, anyatamatvaghaTitatvena gauravAt / evaM prAgabhAvapratiyogitvasyApi svarUpasambandhavizeSarUpatvena tattaddharmivyaktirUpatvAt pakSatAvacchedakahetvoraikyAparihAraH / tattaddharmivyaktirUpatvAt pksstaavcchedkhetvorkyaaprihaarH| na ca svarUpasambandhAdatiriktaM pratiyogitvamiti vaktavyam, saptava padArthA iti vAkyena virodhApatteH / tyAre upanaya vAkya asamaMjasa banI jaze. upanaya = pakSamAM hetuno upasaMhAra, prastutamAM upanaya thaze. janyamAM kAryava (janyatva) che. AvA vAkyathI koI arthabodha ja nahIM thAya. pUrvapakSa :- tame samajatA nathI eTale tamane e baMne eka lAge che. juo, ahIM pakSatAvacchedaka che svarUpasaMbaMdhavizeSarUpa kAryatva ane hetu che prAgabhAvapratiyogita. have e baMnenuM aikya nahI thAya. uttarapakSa :- nA,kAraNa ke svarUpasaMbaMdharUpakAryatA vyaktio to te te vyaktirUpa ja che. mATe tenA dvArA anugata evo pakSatAvacchedaka na maLI zake. mATe ene pakSatAvacchedaka ja mAnI zakAya. pUrvapakSa :- ame anyatamarUpe vyaktiono anugama karI dezuM. pachI te vyaktio pakSatAvacchedaka banI jaze. uttarapakSa :- nA, evo pakSatAvacchedaka 'abhyatama' thI ghaTita hovAthI temAM gaurava che. vaLI tame prAgabhAvapratiyogitane hetu kahyo che. paNa prAgabhAvapratiyogita to svarUpa saMbaMdhavizeSarUpa che. tethI te taddhaddharmIbhaktirUpa ja che. A rIte pakSatAvacchedaka ane hetunA aikyanI Apatti ubhi ja rahe che. pUrvapakSa :- pratiyogita e svarUpasaMbaMdha nathI, paNa tenAthI - - kiJca svarUpasambandharUpakAryatvasya pakSatAvacchedakatve tAdRzakAryatvasya paramANvAdiSvapi vidyamAnatvena prmaannvaadiinaamnitytvaapttiH| nanu yayorvizeSakAryakAraNabhAvaH tayoravazyaM sAmAnyena kAryakAraNabhAva iti niyama iti cet ? tAdRzaniyame pramANAbhAvAditi / api ca bhavadabhimato bhagavAn svArthAt kAruNyAdvA bhuvanaM ghaTayati ? na prAcyA, kRtakRtyatvAttasya, dvitIyazcet ? kathaM naikAntazarmasampatkamanIyaM vinirmimIte, kathaM cAdhivyAdhighaTitAnghaTayati ? bhavAntaropArjitazubhAzubhAdRSTapreritaH san tathA ghaTayatIti cet ? ta_ntargaDunA bhavAnIpatinA kiM kRtam, alaga vastu che. uttarapakSa :- A tame zuM bolyA ? A rIte to sAta ja padArtho che, AvA tamArA zAstravacana sAthe virogha AvI jaze. vaLI svarUpasaMbaMgharUpa kAryava ja pakSatAvachedaka banyo, eTale tevuM kAryatva to paramANu vageremAM paNa che, tethI paramANu vagere anitya thaI javAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- jemano vizeSa kAryakAraNabhAva hoya, temano sAmAnyathI kAryakAraNabhAva avazya hoya evo niyama che. uttarapakSa :- nA, evA niyamamAM koI pramANa nathI. vaLI tamAro mAnelo bhagavAna vizvanuM sarjana zA mATe kare che ? svArthathI ke karuNAbhAvathI ? pahelo vikalpa ucita nathI kAraNa ke bhagavAna to kRtakRtya hoya che. mATe temane koI svArtha na hoI zake. ane jo bIjo vikalpa mAnatA ho, to pachI te bhagavAna ekAMta sukhasaMpatithI suMdara evA ja vizvanuM nirmANa kema karato nathI ? jo karuNAthI ja vizvasarjana karato hoya to pachI Adhi-vyAdhimaya jIvone kema banAve che ? pUrvapakSa :- bhagavAnane to karuNAbhAva ja hoya che, paNa te jIvoe pUrvajanmomAM upArjita karelA zubhA-zubhakarmathI prerita thaIne Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH 'ghaTakuTyAM prabhAtam' iti nyAyena svIkRtaM cAyuSmatA bhavatA'smanmatam, kiJcAsI jAnannajAnan vA ghaTayati ? nAntyaH, sarvajJatvavyAhatiprasaGgAt / Adyat vidhopakAriNA pancAdapi kartavyanigrahAn suravariNa etatpratikSepakAriNazcAsmadAdIn kimarthaM racayati ? api cAsau mUrto'mUrtI vA ?, mUrtazveta ? smAvivajJa hatRtva mukhyarta, gamUrta zvet ? bAjAzAvibhagavAna jIvone sukhI-duHkhI banAve che. uttarapakSa :- to pachI vizvanI vicitratA karmakRta che evuM ja siddha thayuM. aMtargaDu evA mahAdeve to zuM karyuM ? A to enA jevuM thayuM ke koI karavero Apavo na paDe eTale bIje raste pharI pharIne javA AkhI rAta prayatna kare paNa chelle to savAra paDye jakAtanAkA pAse ja AvIne ubho rahe. tame karmavAdano InkAra karavA ane Izvarane sarjanahAra tarIke puravAra karavA ghaNA prayatno karyA paNa chelle to tame karmavAdanA zaraNe jaIne amArA matano svIkAra karI lIdho che. AyuSmAna ho... susvAgatam. tame ATalA zaramAI kema jAo cho ? cAlo, javA do e vAta. amane eTaluM kaho ke e bhagavAna jANIne vizvasarjana kare che ke ajANatA ? chello vikalpa to na mAnI zakAya. kAraNa ke tema karIe to IzvaranA sarvajJapaNAno vyAghAta thaI jAya. ane jo pahelo vikalpa svIkAro to eka moTo prazna Ubho thAya che ke jeo vizvane upadrava kare che, pAchaLathI paNa bhagavAnane ja jemano parAjaya karavA takalIpha levI paDe che evA asurone te kema banAve che ? jeo Izvarano ATa ATalo pratikSepa kare che, tevA amArA jevAne paNa kema banAve che ? 55 tame ghaDIkamAM AkAzane juo cho, to ghaDIkamAM nIce jamIna tarapha juo cho. amArI sAmuM juo ne ? cAlo, ame tamane alaga prazna karIe, Izvara mUrta che ke amUrta ? jo mUrta hoya to te ApaNA varmasiddhiH vanniSkriyatvena sutarAmakartRtvam / evaM sarAgapakSe'pi kartRtvamasmadAdivanna pujyate vItarAgapakSe tu vidharvapitryaM kathaM ghaTayati, vItarAgatyAdevetyalamatipallavitena / '' 56 nApyadRSTasya sukhaduHkhAdikartRtvaM ghaTate, tathA hi- puruSAd bhinnamabhinnaM vAdaSTam abhinaM cet ? puruSApati mi t ? sacetanamacetanaM bA? sacetanaM ce ? ekasmin zarIre cetanApatti, acetanamiti cet ? na, asvatantrasya sukhaduHkhaM prati kartRtvAbhAvAditi / "" tathA coktam jevo thaI gayo. tethI jema ApaNe jagatanuM sarjana nathI karI zakatA, tema te paNa na karI zake. ane jo amUrta hoya, to to te AkAzanI jema niSkriya che. mATe te sutarAM akartA che. haju eka prazna karIe chIe ke te Izvara sarAga che ke vItarAga ? jo sarAga che, to ApaNI jema te paNa jagatkartA nahIM banI zake. ane vItarAga hoya to te vizvanI vicitratA zI rIte rahe ? kAraNa ke te vItarAga ja che. vItarAga te kAMI koIne sukhI ne koIne duHkhI banAve kharo ? are, tame ATalA badhA DhIlA kema thaI gayA ? javA do. A carcAne ApaNe ahIM ja samApta karI daIe. niyativAdI kRta karmavAda pratikSepa : vaLI 'karma sukha-duHkhano kartA che' evuM mAnavuM paNa ucita nathI. te A pramANe karma jIvathI bhinna che ke abhinna ? jo abhinna hoya, to jIva ja raheze, jIvathI alaga karmanuM astitva ja nahIM rahe. jo bhinna che, to sacetana che ke acetana ? jo sacetana che, to eka zarIramAM be jIva mAnavA paDaze. jo acetana che ema kaho, to e paNa ucita nathI kAraNa ke te acetana hovAthI asvataMtra banI jAya, ane tethI te sukha-duHkhanuM kartA na banI zake. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --rmasiddhi "prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 19 // " iti / sUtratAno'Si (1-2/2-3) " na taM sayaM kaDaM dukkhaM kao annakaDaM ca NaM / suhaM vA jai vA dukkhaM sehiyaM vA asehiyaM // 1 // sayaM kaDaM na aNNehiM vedayanti puDho jIyA / saMgaiaM taM jahA tesiM ihamegesi AhiaM / / 2 / / " vRtti:- yattaH prANibhiranubhUyate sukhaM duHkhaM sthAnavilopanaM vA na tat 'svayaM'lAtmanA puruSArekha 'Rta' niAvitam, duHmiti zAstrakAroe te mujaba kahyuM paNa che - je artha niyatinA baLanA AzrayathI pAmavAno hoya, te zubha hoya ke azubha, manuSyo tene avazya pAme ja che. jIvo game teTalo moTo prayatna paNa kema na kare ? je thavAnuM na hoya, te thatuM nathI ane je thavAnuM hoya teno nAza thato nathI. sUtrakRtAMga nAmanA AgamamAM paNa kahyuM che te duHkha svayaM kareluM nathI. konAthI = bIjA koI kALa vagerethI kareluM che ? sukha ke duHkha hoya. mokSanuM sukha hoya ke saMsAranuM duHkha hoya, judA judA jIvo je anubhave che, te svayaMkRta nathI, anyoe kareluM paNa nathI. paNa te niyatikRta che evuM amuka vAdIonA matamAM kahyuM che. ahIM TIkA A mujaba che - te prANIothI je sukha, duHkha ke sthAnavilopana anubhavAya che, te svayaM-pote puruSArthathI karyuM nathI. ahIM 'du:kha' evuM kahyuM te kAraNamAM kAryano upacAra karIne duHkhakAraNa dharmasiddhi kAraNe kAryopacArAt duHkhakAraNamevoktam, asya copalakSaNatvAt sukhAdyapi grAhyam, tatazcedamuktaM bhavati yo'yaM sukhaduHkhAnubhavaH sa puruSakArakRtakAraNajanyo na bhavatIti tathA kutaH 'anyena' kaaleshvrsvamAvaLamAMvinA dha taM mavet ? '" mityanAre, tathA di - yadi puruSakArakRtaM sukhAdyanubhUyeta tataH sevakavaNikkarSakAdInAM samAne puruSakAre sati phalaprAptivaisAdRzyaM phalAprAptizca na bhavet, kasyacittu sevAdivyApArAbhAve'pi viziSTaphalAvAptirdRzyate ityato na puruSakArAtkiJcidAsAdyate, kiM tarhi niyatereveti etacca dvitIyazlokAnte'bhidhAsyate, nApi kAlaH kartA, tasyaikarUpatvAjjagati phalavecitryAnupapatteH kAraNabhede hi kAryabhedo bhavati, nAbhede, tathAhiayameva hi bhedo bhedaheturvA ghaTate yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca / ja kahyuM che. A upalakSaNa che. tenA parathI sukhAdi paNa samajavuM. mATe ahIM Avo Azaya che - je A sukha-duHkhano anubhava che, te puruSArtha vaDe karAyelA kAraNathI thato nathI. tathA kyAMthI thAya che ? koI anya kALa-Izvara-svabhAva-karma vagerethI thAya che ? te A mujaba- jo anubhavAtuM sukha puruSArthathI karAyuM hoya, to sevaka, vepArI, kheDUta vagere samAna puruSArtha kare che temane phaLaprAptimAM visardazatA thAya che, te na ghaTe. keTalAkane phaLa nathI maLatuM tevuM paNa na thAya. vaLI ko'kane to sevA vagere koI pravRtti na karavA chatAM paNa viziSTa phaLanI prApti dekhAya che. mATe puruSArthathI kAMI ja meLavI zakAtu nathI. prazna :- to pachI zenAthI meLavI zakAya che ? 58 uttara :- niyatithI ja. A vAta dvitIya zlokanA aMte kaheze. vaLI 'kALa kartA che' evuM paNa nathI. kAraNa ke te ekarUpa hovAthI jagatamAM phaLanI vicitratA na ghaTe. kAraNabheda thAya to ja kAryabheda thAya. kAraNano abheda hoya to kAryano bheda na thaI zake. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi: - tathezvarakartRke api sukhaduHkhe na bhavataH yato'sAvIzvaro mUrto'mUrto vA ?, yadi mUrtastataH prAkRtapuruSasyeva sarvakartRtvAbhAvaH, athAmUrtaH tathAsatyAkAzasyeva sutarAM niSkriyatvam, api ca- yadyasau rAgamAMstato'smadAdyavyatirekAdvizvasyAkarteva, athAsau vItarAgastatastatkRtaM subhagadurbhagezvaradaridrAdijagadvaicitryaM na ghaTAM prAJcati, tato nezvarakRte iti / tathA svabhAvasyApi sukhaduHkhAdikartRtvAnupapattiH, yato'sau svabhAvaH puruSAt bhinno'bhinno vA ?, yadi bhinno na puruSAzrite sukhaduHkhe te A prakAre - A ja bheda che ke bhedano hetu che, ke je viruddha dharmano adhyAsa thAya che ane kAraNabheda hoya che. pRthvImAM kaThinatAno ane pANImAM dravapaNAno adhyAsa thAya che, A rIte viruddha dharmono anubhava pRthvI ane pANInA bhedanI siddhi kare che. ghaTa mATImAMthI bane che ane paTa taMtumAMthI. Ama kAraNabheda ghaTa ane paTanA bhedanI siddhi kare che. vaLI sukha-du:khano kartA Izvara paNa nathI. kAraNa ke te Izvarane kevo mAnazo ? mUrta ke amUrta ? jo mUrta mAnazo to te sAmAnya mANasa jevo ja thayo. tethI te sarvano kartA na hoI zake. jo amUrta mAno to te AkAzanI jema sutarAM niSkriya thaze. tethI te jagatkartA na hoI zake. vaLI jo te rAga-dveSavALA hoya, to ApaNA karatA tenAmAM koI vizeSatA na hovAthI, te vizvano akartA ja che. ane jo te vItarAga hoya to pachI te bhAgyazALI-durbhAgI, Izvara-daridra vagere jagatanuM vaicitrya sarje te saMgata thatu nathI. mATe sukha-duHkhano kartA Izvara nathI. vaLI sukha-du:khano kartA svabhAva che, e paNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke svabhAva AtmAthI bhinna che ke abhinna ? jo bhinna che to te puruSamAM sukha duHkha na karI zake, kAraNa ke te tenAthI bhinna che. - - kartumalam, tasmAdbhinnatvAditi, nApyabhinnaH, abhede puruSa eva syAt, tasya cAkartRtvamuktameva, nApi karmaNaH sukhaduHkhaM prati kartRtvaM ghaTate, yatastatkarma puruSAdbhinnamabhinnaM vA bhavet ?, abhinnaM cet puruSamAtratApatti karmaNaH, tatra cokto doSaH, atha bhinnaM ? tatkiM sacetanamacetanaM vA ?, yadi sacetanamekasminkArye caitanyadvayApattiH, athAcetanaM tathA sati kutastasya pASANakhaNDasyevAsvatantrasya sukhaduHkhotpAdaM prati kartRtvamiti, etaccottaratra nyAsena pratipAdayiSyata ityalaM prasaGgena / tadeva sukhaM 'saiddhikaM' siddhIapavargalakSaNAyAM bhavaM yadi vA duHkhamasAtodayalakSaNamasaiddhikam, sAMsArikaM yadi vA ubhayamapyetatsukhaM duHkhaM vA srakcandanAdhupabhogakriyAsiddhI bhavaM abhinnapakSa paNa ghaTato nathI kAraNa ke jo abheda mAnIe to AtmA ja raheze. kAraNa ke tenAthI bhinna evI svabhAva jevI koI vastu ja nathI. ane AtmA to jagatano kartA nathI, e pUrve kahyuM ja che. sukha-du:khano kartA karma paNa nathI. kAraNa ke te karma puruSathI bhinna che ke abhinna ? abhinna hoya to karma puruSa ja banI jaze, tenuM alaga astitva ja nahIM rahe. ane puruSa to sukha-duHkhano kartA nathI e pUrve kahyuM ja che. jo bhinna che, to te sacetana che ke acetana, jo sacetana hoya to eka zarIramAM be jIva mAnavA paDaze. ane jo karma acetana che, to te patharanA TukaDAnI jema asvataMtra che. tethI te sukha-duHkhanI utpatti na karI zake. A vAta pAchaLathI vistArapUrvaka kahevAze, mATe atyAre prAsaMgikacarcAthI saryuM. te siddhigatimAM thAya tevuM sukha hoya ke saMsAramAM thanArA azAtAnA udayarUpa duHkha hoya, athavA to A baMne sukha ke duHkha mALI, candana vagereno upabhogarUpI kriyA siddha thavAthI thAya tevuM tathA cAbUkanA phaTakArA vagerenI siddhi thavAthI thAya evuM hoya. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi: - tathA kazatADanAdisiddhau bhavaM saiddhikaM, tathA - 'asaiddhikaM' sukhamAntaramAnandarUpamAkasmikamanavadhAritabAhyanimittamevaM duHkhamapi jvaraziro'rtizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikametadubhayamapi na svayaM puruSakAreNa kRtam, nApyanyena kenacitkAlAdinA kRtam, 'vedayanti' anubhavanti, 'pRthak jIvAH' prANina iti kathaM tarhi tatteSAmabhUt ? iti niyativAdI svAbhiprAyamAviSkaroti- 'saMgaiyaMti samyaksvapariNAmena gatiryasya yadA yatra yatsukhaduHkhAnubhavanaM sA saGgatiH-niyatistasyAM bhavaM sAGgatikam, yatazcaivaM na puruSakArAdikRtaM sukhaduHkhAdi, atastatteSAM prANinAM niyatikRtaM sAGgatikamityucyate, 'iha' asmin sukhaduHkhAnubhavAdekeSAM vAdinAM 'gAyAtaM taiNAmayagupanAma:I" ktiA tathA asaiddhika sukha hoya, eTale ke AMtarika AnaMdarUpa hoya, koInAthI utpanna na thayuM hoya, tenA bAhyanimittanuM avadhAraNa na thayuM hoya, tevuM sukha. asaiddhika duHkha eTale tAva, mAthuM dukhavuM, zULa vagererUpa zarIramAM thAya tevuM du:kha. A sukha ane duHkha baMne svayaM puruSArthathI karelA nathI. anya koI kALa vageree karelA paNa nathI. paNa AvA sukha duHkhane judA judA jIvo anubhave to che, to pachI temane AvuM sukha-duHkha kevI rIte thayuM ? A zaMkA para niyativAdI potAnA abhiprAyane pragaTa kare che - jene jyAre jyAM je sukhaduHkhano anubhava thAya = samyak svapariNAmathI thatI gati thAya te saMgati = niyati che. temAM je thAya te sAMgatika che. jethI AvuM che, tethI sukha-duHkha vagere puruSArthathI thatA nathI. mATe te jIvonA sukhadu:kha vagere niyatithI karAyelA = sAMgatika kahevAya che. ahIM sukha, duHkhanA anubhavathI amuka vAdIoe kaheluM che. arthAt temano Avo mata che. granthakArano uttarapakSa A badhuM bALa jalpita che = nAnA bALakanA lavArA che. 62 9 RsiddhaHettsrvN bAlajalpitam, adRSTasya vizvavaicitryasya hetutvena sAdhitatvAt, punarapi kiJciducyate, bhoktRvyatirekeNa bhogyaM vizve na vidyate, bhogyapadasya sasambandhitvAt, nAkRtasya bhoktApi, svavyApArajanyasyaiva svabhogyatvadarzanAt, anyathA muktAtmanAM bhogaprasaGgAt, bhogyaM ca sattvAnAM sukhaduHkhAdiprakAreNa vizvaM pratyakSatayA dRzyate, ito'pi karmakartRtvena vizvavaicitryaM nirNIyate / na bhavitumarhati bhoktRgtaanukuulaakAraNa ke vizvanI vicitratAnuM kAraNa karma che, evuM pUrve siddha karyuM che. pharI paNa kAMIka kahevAya che - vizvamAM je kAMI paNa bhoga karavA yogya vastu che, teno koIne koI bhoktA che ja. kAraNa ke bhogyapada sasaMbaMdhI che. 'bhogya' zabdano artha ja e che ke je bhoktAthI bhogavavA yogya hoya. vaLI jIve pote jene karyuM na hoya, teno te bhoktA paNa thato nathI. kAraNa ke potAnA vyApArathI je utpanna thAya te ja potAne bhogavavA yogya hoya che, evuM dekhAya che. je pote karyuM na hovA chatAM paNa bhogavavuM paDatuM hoya, to mukta jIvone paNa bhogavavuM paDaze, evI Apatti Avaze. sukha-duHkha vagerenA prakAre vizva ja jIvane bhogavavA yogya che, evuM pratyakSa dekhAya che. tenAthI paNa evo nirNaya thAya che ke vizvanI vicitratAno kartA karma che. bhoktAmAM rahelA anukULa karmanA abhAve magano pAka paNa thato nathI. kAraNa ke kyAMka thALI vagereno bhaMga jaNAya che. Azaya e che ke maga pAke che koraDu maga nathI pAkato. AvA tarko karIne vAdIo svabhAva vagerene kAraNa tarIke siddha kare che. paNa vAstavamAM maga pAke ke na pAke temAM tene bhogavanAranuM karma kAma karatuM hoya che. tethI ja pAkI jAya evA maga hoya, to paNa khAnAranuM karma jo pratikULa hoya, to je thALa, kaDAI vageremAM maga raMdhAtA hoya te vAsaNa ja bhAMgI jAya che. ane te maga pAkI zakatA nathI. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -rmasiddhi: - dRSTAbhAve mudgapaktirapi, kutracitsthAlyAdibhaGgopalambhAt / na ca dRSTakAraNavaiguNyAttatra pAkAbhAva ityapi nodyam, vaiguNye'pi nimittAntarasyAvazyakatvAt, ato dRSTakAraNAnAM niyamato nApekSApi, tathAvidhaprayatnamantareNApi puNyodayena dhanadhAnyAdiprAptidarzanAt, kevalaM karmavipAkakAle'varjanIyasannidhikatvena dRSTakAraNAnAM nimittatvavyavahArAt, ata eva 'dRSTakAraNAnAmadRSTavyaJjakatvam' iti siddhAntaH saGgacchate / tathA coktam pUrvapakSa :- thALI vagere bhAMgI jAya, temAM te thALI vagere sAmagrInI khAmI ja kAraNabhUta che. mATe pratyakSa dekhAtA kAraNonI vikaLatAthI ja pAka thato nathI ema mAnI levuM ucita che. temAM karmanI kalpanA karavAnI jarUra nathI. uttarapakSa :- pratyakSa dekhAtA kAraNonI vikalatA paNa zA mATe che ? te niSkAraNa na hoI zake, mATe avazya tenuM paNa koI nimitta che. e nimitta e ja karma. A ja kAraNathI pratyakSa dekhAtA kAraNothI ja kArya thAya evI te kAraNonI niyata apekSA paNa nathI. kAraNa ke evuM paNa dekhAya che ke koIe tathAvidha prayatna na karyo hoya to paNa puNyanA udayathI tene dhana-dhAnya vagerenI prApti thAya che. mAtra karmanA vipAka samaye pratyakSa kAraNonA sAnnidhyanuM varjana karI zakAtuM nathI. mATe teo kAryanA nimitta che, temanAthI kArya thayuM, evo vyavahAra thAya che. mATe ja daSTa kAraNo adekhathI abhivyakta thAya che. karma ja bAhya nimitone kheMcI lAve che - evo siddhAnta saMgata thAya che. te prakAre kahyuM paNa che - 64 - zarmasiddhaH"n bhoktRvyatirekeNa, bhogyaM jagati vidyte| na cAkRtasya bhoktA syAt, muktAnAM bhogybhaavtH||1|| bhogyaM vizvaM ca sattvAnAM, vidhinA tena tena yt| dRzyate'dhyakSamevedaM, tasmAttatkarmajaM hi tt||2|| na ca tatkarmavaidhurye, mudgpktirpiikssyte| sthAlyAdibhaGgabhAvena, yat kvcinnoppdyte||3||" (zAstravArtAsanuSya 2/-67) "yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhaansthmivaavtisstthte| tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pravIpadantava matiH pravartatAjA" vipAkakAlasya karmAvasthAvizeSarUpatvena na kAlavAdaprasaktiH, jagatamAM bhoktA sivAyanuM bhogya hotuM nathI. jeNe je karyuM nathI, teno te bhoktA paNa nathI. anyathA muktone paNa bhoga thavAnI Apatti Ave. ||1| te te vidhithI jIvonuM bhogya A vizva che. te pratyakSa ja dekhAya che. mATe A vicitra vizva karmathI karAyeluM che. zAM karma pratikULa hoya to magano pAka paNa thato nathI. kAraNa ke tevA samaye thALI vagere bhAMgI javAthI kyAMka pAka thaI zakato nathI. [3II jema jema pUrvakRta karmanuM phaLa nidhAnamAM raheluM hoya tema avasthita thAya che, tema tema hAthamAM dIvaDo rAkhyo hoya tema tene batAvavAmAM sajja evI buddhi pravRtti kare che. arthAt jevo karmodaya thavAno hoya tene anurUpa pravRtti karavAnuM mana thAya che. l4TI pUrvapakSa :- ame pUrve paNa kahyuM hatuM ke - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - masiddha: -~~rmasiddhi - karmasantAnasyAnAditvena na karmakAraNApekSA vaiyagryam, vibhinnavibhinnakAryajanakavicitrazaktiyogAt bhogyamapi vicitram, karmavaicitryAnabhyupagame citrbhogsyaapynupptteH| naiyAyikAdibhirapi kvacidudbhUtarUpameva kvaciccAnudbhUtarUpameva, paramANusAdbhUtAnAM ca zAlyAdibIjAnAM zAlya karmane phaLa ApavA mATe sthitinI apekSA che. tethI chevaTe to kALa ja kAraNa Thare che. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke karmano vipAka kALa e karmanI avasthAvizeSarUpa che. mATe kALanI nahIM paNa karmanI ja kAraNatA siddha thaze. pUrvapakSa :- ThIka che, bhale vizvanI vicitratA karmathI thatI hoya, paNa karmane potAnI utpattimAM paNa koI kAraNa joIze ne ? e biyAruM potAnA kAraNanI apekSA rAkhIne beThuM raheze, tethI vizvanI vicitratAnuM sarjana nahIM karI zake. potAnA kAraNanI kRpAthI sarjana karaze, to ya sarvoparitA to tenA kAraNanI ja siddha thaze. bolo have tame zuM kaho cho ? uttarapakSa :- karmanuM kAraNa koI bIjI vastu nathI. jIva pote ja karma kare che. temAM paNa pUrvakRta karma kAraNa hoya che. vaLI karmanI paraMparA anAdi che. mATe paheluM karma koNe karyuM ? evo prazna paNa raheto nathI. vibhinna vibhinna evA kAryone utpanna karanArI vicitra zaktinA yogathI bhogya paNa vicitra hoya che. kAraNa ke je karmanI vicitratA na mAnIe to vicitra bhoga paNa ghaTe nahIM. taiyAyikoe paNa mAnyuM che ke koIka vastumAM udbhUta (pragaTa) rUpa ja hoya che. koIkamAM anubhUta (apragaTa) rUpa ja hoya che. cokhA vagerenA bIja paramANuomAM rUpAMtarita thaI jAya eTale kurajanakatvameveti niyame'dRSTasyaivAGgIkRtatvena sarvatra taddhetutvasyaucityAt tasmAna niyatyAdikaM vizvavaicitryajanakam / kum - "citraM bhogyaM tathA citraatkrmnno'hetutaanythaa| tatha yahmavitratve nityAne purA pA" rtiA (zAstravArtAsamuccaye 2-68) kiJca bho niyativAdin ! tavAbhimatA niyatiH niyatarUpA aniyatarUpA vA ?, niyatarUpA cet ? niyatijanyatvenAbhimatAnAM kAryANAM samAnatA syAt, niyaterekarUpatvenAbhyupagamAt, na kAraNabhedamantareNa kAryabhedo bhavatIti / aniyatarUpA cet ? 'ghaTo yadi pttjnkaanyuunaatiriktcokhAnA aMkurane ja utpanna kare che, Avo je niyama che, temAM karma ja kAraNa che. A rIte sarvatra karmane ja kAraNa mAnavuM ucita che. mATe vizvanI vicitratAnuM janaka niyati vagere nathI. kahyuM paNa che - vicitra evuM bhogya vicitra evA karmathI ja saMbhavI zake. anyathA to potAne anurUpa kAraNa na hovAthI te vikhi bhogya nirdetuka-Akasmika thaI jAya evI Apatti Avaze. niyati vagere vicitra nathI, tethI tenAthI bhogyanI vicitratA ghaTatI nathI. vaLI he niyativAdI ! tane mAnya niyati niyatarUpa che ? ke aniyatarU5 che ? jo niyatarUpa che, to je kAryone tame niyatithI thayelA mAno cho,te badhA samAna thaI jaze, kAraNa ke tame niyatine ekarUpa mAnI che. kAraNabheda vinA to kAryabheda na thaI zake, mATe ekarUpa niyatithI ekarUpa kAryonuM ja utpAdana thaI zakaze. jo niyatine aniyatarUpa mAnazo to ahIM eka nyAya lAgaze - 'paTane utpanna karanArA je kAraNo che barAbara te ja kAraNothI ghaTa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karmasiddhiH kAraNajanyaH syAttadA paTaH eva syAt, ghaTajanakaM yadi paTaM na janayet tarhi paTajanakAt bhidyet' iti nyAyAt niyateH vicitratAbhyupagamanIyA syAt, na ceSTApattiH kartuM zakyate, jalatvena samAnasyApi jalasyAkAzapatanAnantaramUSaretarabhUsambandhamantareNa yathA na bhavati bheda:, tadvatpratiniyatakAryajanakaniyaterapyanyabhedakamantareNa vicitratAyAH aghaTamAnatvAt, manyasva tarhi tadbhedako'pyanyaH naH kA kSatiriti cet ? kartRtvaM vihAya nAnyA kApi, tathA ca niyateH kartRtvasiddhAnto vyAhanyate / utpanna thato hoya, to ghaTa e paTa ja thaI jaze. ghaTane utpanna karanAruM kAraNa jo paTane utpanna na kare to te paTotpAdaka kAraNathI bhinna Thare che.' A rIte ghaTa ane paTa baMnene utpanna karanArI niyati ekarUpa na ja hoI zake. tethI niyatinI vicitratA mAnavI paDaze. pUrvapakSa :- mAnI lezuM, emAM amane zuM vAMgho che ? uttarapakSa :- vAMdho tamane e Avaze ke niyatinI vicitrarUpatAmAM tamAre koI niyAmaka tattva mAnavuM paDaze. jema AkAzamAMthI paDatA pANImAM jalapaNuM to samAnarUpe ja raheluM che. nIce paDyA pachI upara, phaLadrupa vagere dharatIno saMbaMdha thAya tenA sivAya temAM bheda hoto nathI. e saMbaMdha ja te jaLamAM bheda utpanna kare che. te rIte pratiniyata - judA judA prakAronA - vicitra kAryone utpanna karanAra niyatimAM paNa bIjo koI bhedaka na hoya, to tenI vicitratA ghaTI na zake. ghaTotpAdaka niyati ane potpAdaka niyatimAM bheda to mAnavo ja paDaze. anyathA ghaTa ane paTa eka thaI jaze. paNa niyatimAM e bheda pADanAra koI tattva to mAnavuM paDaze ne ? pUrvapakSa :- hA bhAI hA, anya bhedaka tattva paNa mAnI lo, emAM amAruM zuM bagaDI javAnuM che ? uttarapakSa :- hA, kartRtva sivAya kAMI bagaDI javAnuM nathI. A rIte to niyati ja kartA che e siddhAnta uDI jAya che. vaLI te 67 dharmasiddhiH tadbhedakasyApi kartutvamanupapannam uktapakSadvayoktadoSAvasyAt / api ca bhedakasya vA vicitratatyabhedakatvarUpakAryAnyavAnupapattyA vicitratAbhyupagamyate / nanu tarhi tasyApi vicitratA na tadanyabhedakamantareNa, tathA ca stynvsthaa| nApyanyataH, niyatimantareNAnyasyAnabhyupagamAt / tadvyaktinirUpitaniyatitvena tadvyaktijanakatvamityapi na preryam, tanniyatijanyatvena tadvyaktitvasiddhiH tadvyaktitvasiddhau ca tadvyaktinirUpitatvena bhedakanI kartRtA paNa ghaTatI nathI. kAraNa ke te paNa niyatarUpa che ke aniyatarUpa, ema pUrvokta baMne pakSamAM kahelA doSo ubhA ja rahe che. vaLI bhedakanI vicitrarUpatA zenAthI thaze ? e to kaho. pUrvapakSa :- tenA sivAyanuM koI anya bhedaka che, je vicitra che. te prathama bhedakane vicitra banAve che, e tenA kAryanI vicitratA tenI potAnI vicitratA vinA na ghaTe, A rIte svakAryanI vicitratAnI anyathAnupapattithI tenI paNa vicitratA svIkArAya che. uttarapakSa :- sarasa, to tenI vicitratA paNa tenAthI anyatRtIya bhedaka vinA to na ja ghaTe ne ? A rIte anavasthA thaze. ja bhedakono aMta ja nahI Ave. vaLI e vicitratA koI anyathI ja thAya che. evuM paNa tame nahIM kahI zako, kAraNa ke niyati sivAya koIne paNa tame kartA mAnyo nathI, tethI tamArA mate to vizvamAM je kAMI paNa kArya thAya che, te niyatithI ja karAyelA che. pUrvapakSa :- amArA mate AvI anavasthA vagere koI doSa AvatA nathI. kAraNa ke te vyaktithI nirUpita evI niyatirUpe te vyaktinI janaka banaze. A rIte niyati jene utpanna karaze, te te vyakti dvArA ja vicitrarUpa dhAraNa karaze. uttarapakSa :- te vyaktinI siddhi niyatinirUpita janyatvathI thaze. arthAt vyakti to te niyatithI ja utpanna thavAnI che. ane 68 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --rmasiddhi 69 niyatijanyatvasiddhirityevaMrUpAnyo'nyAzrayaNAt, kAryasya kAraNatA navacchedakatvAcceti / taduktam - "niyaterniyatAtmatvAnniyatAnAM samAnatA / tathAniyatabhAve ca balAtsyAt tadvicitratA / / 1 / / na ca tanmAtrabhAvAde-ryujyate'syA vicitratA / tadanyaM bhedakaM muktvA, samyagnyAyAvirodhataH / / 2 / / te vyaktitvanI siddhi thAya, to te vyakti nirupitarUpe niyatijanyatvanI siddhi thAya. A rIte anyonyAzraya doSa Ave che. vaLI A rIte tadbhaktirUpa kArya tadyaktinA kAraNatAvacchedaka koTimAM praviSTa thaI jAya che, je anucita che. kAraNa ke kArya kAraNatAvacchedaka na mAnI zakAya. kAraNa ke jo kArya kAraNatAvacchedaka hoya, to tenI utpattinI pahelA kAraNatAvacchedaka viziSTa kAraNa vidhamAna ja nathI, tethI kAryanI utpatti ja asaMbhavita banI jaze. arthAt kAryotpattinI pUrve kAryaviziSTakAraNa hAjara na hovAthI kAryanI utpatti ja nahIM thaI zake. mATe kAryane kAraNatAvacchedaka na mAnI zakAya. kahyuM che - niyati pratiniyatarUpa che. mATe tenAthI janya padArtho paNa ekarUpa ja thaze. ane jo padArthone anekarUpa mAnavA hoya to parANe paNa niyatine vicitrarUpavALI mAnavI paDaze. 1 (zAstravArtAsamuccaya 2-69) jo niyati sivAya koI bhedaka tattva hoya, to mAtra niyati, pariNAma vagerethI pratiniyatakAryane utpanna karanArI niyatinI vicitratA samyak tarkane sAnukULapaNe ghaTatI nathI. IIII (zAstravArtAsamuccaya 2-70) rmasiddhi na jalasyaikarUpasya viyatpAtAdvicitratA / USarAdidharAbheda-mantareNopajAyate / / 3 / / tadbhinnabhedakatve ca tatra tasyA na kartRtA / tatkartRtve ca citratvaM, tadvattasyApyasaGgatam / / 4 / / " iti (zAstravArtAsamuye 2/61-72) nanu niyatereva kAryavaicitryaprayojakasvabhAvo'stviti cet ? na svabhAvavAdapravezena niyativAdasya parityAgaprasaGgAt, atha paripAka eva svabhAvo na hetvantaramiti cet ? na, paripAke'pi 70 jaLa to jaLapaNe eka rUpa ja che. te AkAzamAMthI paDe pachI uSarabhUmi, phaLadrupa bhUmi vagere dharatInA bheda vinA tenI vicitratA thaI zaktI nathI. (mATe vicitratA hoya, tyAM bhedaka avazya hovo joIe.) 113/1 (zAstravArtAsamuccaya 2-71) jo niyatithI bhinna bhedaka mAno, to te bhedakanI kartA niyati nahIM rahe. jo bhedakanI kartA niyatine ja mAno to jema niyati anekarUpavALI nathI, tema bhedaka paNa anekarUpavALo nahIM rahe. / / 4 / (zAstravArtAsamurAya 2-72) pUrvapakSa :- niyatino evo svabhAva ja che, ke jenAthI e kAryavaicitryanI prayojaka bane che, evuM ame mAnazuM. have uparokta koI doSa nahIM Ave, basa ? uttarapakSa :- basa, thaI rahyuM. have tame niyativAdane choDIne svabhAvavAdamAM pravezI gayA cho. pUrvapakSa :- tamArI to gajabanI doSadRSTi che, niyatino paripAka e ja teno svabhAva che, e kAMI bIjo hetu nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke paripAka paNa zenAthI thAya che ? tenA mATe tamAre bIjo hetu avazya mAnavo paDaze. jema ke be rIte Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhi:-- -rmasiddhi: - hetvantarasyAvazyamAzrayaNIyatvAt, nanvAmrAdau paripAkadvaividhyadarzane'pi niyatiparipAkA svabhAvata eveti cet ? tarhi 'ghaTakuTTyAM prabhAta' iti nyAyApattiH syAt / atha cottaraparipAke pUrvaparipAkaH eva hetuH, AdyaparipAke cAntimAparipAka evetyAdirItyA viziSyaiva kAryakAraNabhAvAt nAyaM doSa iti cet ? na, ekatra ghaTaniyatiparipAke tadaivAnyatrApi ghaTotpattiprasaGgAt, pratisantAnaM niyatibhedAbhyupagame ca dravyaparyAyayonAmAntarameva niyatiparipAko / kerI pAke che. kALathI ane ghAsa vagerenI garamIthI. (athavA to svabhAvathI ane ghAsa vagerenI garamIthI.) tema niyatinA paripAkamAM paNa koI ne koI hetu to mAnavo ja paDaze. pUrvapakSa :- juo, kerI be rIte paripAka pAme che, tevuM bhale dekhAtuM hoya, niyatino paripAka to svabhAvathI ja thAya che. uttarapakSa :- sAdo matavAturya! tame to pUrve kahela 'jakAtanAke prabhAta' no nyAya khaDo karI dIdho. arthAt pharI pharIne paNa tame aMte svabhAvavAdanA zaraNe pahoMcI gayA cho. pUrvapakSa :- niyatinA uttara paripAkano hetu pUrva paripAka che. ane niyamita prathama paripAkano hetu aMtimano aparipAka che. A rIte niyatinA paripAkavizeSathI ja niyatisvarUpa anya paripAkonI te te vyakti para AdhArita vizeSa kArya-kAraNa bhAvothI ja badhuM ghaTI jAya che. mATe niyativAdanA tyAganI Apatti nahIM Ave. uttarapakSa :- nA, AvuM kahevuM ucita nathI, kAraNa ke ema mAnIe to jyAre eka sthAne ghaTajanaka niyatino paripAka thaze, tyAre bIje sthAne paNa ghaTanI utpatti thavAnI Apatti Avaze ane jo A doSanuM nivAraNa karavA mATe pratyeka saMtAnamAM niyatibhedanI kalAnA karazo, to niyati ane paripAka e dravya ane paryAyanA nAmAntara ja banI jaze. pachI to mAtra nAmano ja vivAda raheze. te tathA coktama"tasyA eva tathAbhUtaH, svabhAvo yadi cessyte| tyo nitivAda cAta, mAvAzrayanAnnanAA aaaa" tA. (zAstravArtAsamuccaye 2-73) etena- jagati ye kecana bhAvA bhavanti te niyatijA eva' ityAdikaM niyativAdinA proktamapAstaM drssttvym| yaduktam- 'svabhAvasya sattve'pi madhumAsAdAveva kecidAmrA atiphalabhAreNa namrIbhUtA bhavanti, kecittu vandhyA ityAdito niyatiM vimucya nAnyat kimapi bIjaM vizvavaicitrye pazyAma' itiparyantam / tatrApi vandhyAne tadanyeSAM jIvAnAM tAdRgadRSTAbhAvena teSAmanutpAda eva prayojakaH, maJjaryA vyAptasyApyAmrasya stokAnyeva phalAni paripakvAni bhavanti, na sarvANi, tatrAyaSkarmakSayasteSAM jIvAnAM prakAre kahyuM paNa che - niyatino ja jo tathAbhUta svabhAva IcchanIya hoya to svabhAvavAdano Azraya karavAthI niyativAdano tyAga karyo gaNAze. ||1| (zArAvArtAsamuccaya 2-73). niyativAdIe pUrve je kahyuM hatuM ke, jagatamAM je koI paNa padArtho che te niyatijanita ja che. teno paNa uparokta tarkothI nirAsa thaI jAya che. je evuM kahyuM hatuM ke- "svabhAva hAjara hovA chatAM paNa keTalAka AMbA caitra mAsamAM ja phaLonA ati bhArathI namI jAya che. keTalAkane phaLa AvatA ja nathI. ItyAdithI niyati sivAya bIjuM koI vizvavaicitryanuM kAraNa dekhAtuM nathI." temAM paNa rahasya e ja che ke phaLa vinAnA (vadhya) AMbAmAM phaLo nathI AvatA kAraNa ke tenA svAmi vagere jIvonuM tevA prakAranuM karma nathI. A rIte karmAbhAvathI AMbAno anutpAda ja temAM prayojaka che. AMbo maMjarIthI vyApta thaI jAya to paNa thoDA ja phaLo barAbara pAke che, badhA phaLa pAkatA nathI. temAM te jIvonA ' uttara pAyA che. * Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH kAraNam / kokilarakSaNe tu kokilasyaiva dIrghajIvanaM hetuH / brahmadattasyAndhatve tu cakSurdarzanAvaraNasya tIvrodayatvaM kAraNam, dvijagopAlau tu tadvyaJjakAviti niyateH nirAkRtatvena yat sajAtIyavijAtIyavyAvRttasvabhAvAnugatenaiva rUpeNa prAdurbhAvatvaM niyatikRtapratiniyatadharmopazleSatvaM vA hetutvenopanyastaM tat tIkSNazastropahatAnAM jIvanamaraNAbhyAM vyabhicArI, asmAkaM tvAyuHkarmaNo nyUnAdhikatvaM tayoH kAraNam, nAnyat kimapIti / tadevaM daNDAdidRSTakAraNeSu satsvapi ghaTotpAde 'nutpAde ca bhokturadRSTaM kAraNam, daNDAdidRSTakAraNaM tu tadvyaJjakamiti / taduktaM malayagiripAdaiH dharmasaGgrahaNIvRttI 'ghaTAdInAmapi tadupabhoktRdevadattAdikarmaparipAkasAmarthyAdeva tailaadyupAyuSyakarmano kSaya kAraNabhUta che. koyalanA rakSaNamAM koyalanuM dIrgha jIvana ja kAraNa che. brahmadattanA aMdhapaNAmAM rAkSadarzanAvaraNIya karmano tIvra udaya kAraNa che, brAhmaNa ane govALiyo to te udayanA bhaMjaka che. A rIte niyatinuM nirAkaraNa karyuM che. mATe pUrve - sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta svabhAvAnugata evA rUpathI prAdurbhAvapaNuM ke niyati vaDe karAyelA pratiniyata dharmanA saMsargapaNuM hetu tarIke raju karyuM hatuM, te tIkSNa zastrathI upaghAta pAmelI vyaktionA jIvanamaraNathI vyabhicArI che. kAraNa ke tenA kAraNabhUta tarIke ISTa evI niyatinI hetutAnuM nirAkaraNa thaI cUkyuM che. amArA mate to AyuSyakarma nyUna hoya to maraNa thAya che ane adhika hoya to jIvana thAya che. emAM bIjuM koI kAraNa nathI. A rIte daMDa vagere pratyakSa kAraNo hovA chatAM paNa ghaDAno utpAda thAya che ke utpAda na thAya temAM upabhoktAnuM karma kAraNa che. daMDAdi pratyakSa kAraNa to tenuM vyaMjaka che. pUjyazrI malayagirisUrijIe dharmasaMgrahaNInI TIkAmAM kahyuM che - 'upabhoktA evA devadatta vagerenA karmanA paripAkanA sAmarthyathI ja 73 dharmasiddhi bhogasambhavAt, samAnamRdAdyupAdAnAnAM samAnakumbhakArAdikartRkANAM samAnasthAnasthitAnAM samAnatailAdyAdheyAnAM samAnavinAzahetUpanipAtAnAmapi keSAJcideva bhaGgabhAvAt / yadi punarupabhoktRdevadattAdikarmaparipAkasAmarthyAt ghaTAdInAM na tathA tailAdyupabhoga iSyate tarhi sarveSAM yugapad vinAzo bhavet, na keSAJcideva taddhi bandhakakAraNAntarAbhAvAt / tasmAt ghaTAdInAmapi upabhoktRdevadattAdikarmavipAkasAmarthyasamudbhavo vicitratailAdyupabhogaH" tA 74 evaM mudgapaktau gajabhuktakapitthe nAlikerAmbhasi cAdRSTameva kAraNam, taduktaM prAgapi ghaTa vagereno paNa telAdiupabhoga saMbhave che. jemanuM mATI vagere upAdAnakAraNa samAna che, jenA kuMbhAra vagere kartA paNa samAna che, je samAna sthAne rahelA che, jemanA tela vagere Adheyo paNa samAna che, jemane vinAzaka hetuono upanipAta paNa samAnarUpe thAya che, tevA paNa ghaDA vagere padArthomAM keTalAka ja bhAMge che. uparokta badhI ja bAbato samAna hovA chatAM amuka bhAMge ane amuka na bhAMge, temAM tenA upabhoktAnuM karma ja kAraNabhUta kahI zakAya. jo upabhoktA evA devadatta vagerenA karmanA paripAkanA sAmarthyathI ghaTa vagereno tevo tela Adino upabhoga na mAno, to te badhA ghaDA vagereno eka sAthe vinAza thavo joIe, keTalAkano ja vinAza thAya evuM na thavuM joIe. kAraNa ke temanA vinAzamAM pratibaMdhaka evuM bIjuM koI kAraNa nathI. mATe ghaTa vagereno paNa upabhoktA evA devadatta vagerenA karmavipAkanA sAmarthyathI vicitra evo tela vagereno upabhoga thAya che.' e ja rIte magano pAka, nALiyera pANI ane hAthIe khAdhela koThAnA phaLamAM karma ja kAraNa che. A vastu pUrve paNa kahI che - 'tenA karmanI vidhuratA hoya, to magano pAka paNa dekhAto nathI. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *rmasiddhiH "na ca tatvaEvaidhurya, muLattirapIchyate| sthAlyAdibhaGgabhAvena yatkvacinnopapadyate / / 9 / / " iti (zAstravArtAsamuye 2-67) 'tatkarmavaidhurye' iti, upabhoktRkarmavaidhurye iti malayagiripAdAH / dRSTakAraNAnAM tu sarvatrAdRSTavyaJjakatvaM bodhyam / evaM sukhaduHkhAdikaM pratyadRSTasya janakatvaM vaacym| kevalAnAM puruSakArezvarasvabhAvAnAmanabhyupagamAdeva nirAkRtaM nirAkariSyamANaM ca / yacca adRSTavAde 'puruSAd bhinnamabhinnaM vA' ityAdi dUSaNamabhyadhAyi tadapezalam, tRtIyasyobhayarUpasya pakSasya svIkArAditi / kiJca niyativAdinAM zAstropadezo'pyakiJcitkaraH, tamantareNApi sarvasambhavAt zubhAzubhaphalapratipAdakazAstra 75 kAraNa ke thALI vagere bhAjana bhAMgI javAthI kyAMka pAkano upalaMbha thato nathI.' tenA karmanA vairyathI eTale upabhoktAnA karmanA vairyathI evuM pUjya malayagirisUri mahArAje vivaraNa karyuM che. ahIM sarvatra pratyakSa dekhAtA kAraNo karmanA vyaMjaka che, ema jANavuM. A rIte sukha-duHkha pratye karma kartA che e paNa (yuktio sahita) kahevuM joIe. puruSArtha vagere pratyeka temAM kAraNa nathI. kevala evA puruSArtha, Izvara, svabhAva - enuM to ame astitva ja mAnatA nathI. mATe tenAthI ja temanA kartRtvanuM nirAkaraNa thaI gayuM che. AgaLa paNa tenuM nirAkaraNa karazuM. karmavAda para je dUSaNa kahyuM hatuM ke 'karma puruSathI bhinna che ke abhinna ?" te kathana barAbara nathI. kAraNa ke ame to tRtIya bhedAbheda pakSa svIkAryo che. vaLI niyativAdIone to zAstropadeza pakSa nakAmo che. kAraNa ke temanA mate to zAstropadeza vinA paNa badhu saMbhavita che. mATe teoe kAMI paNa bolavuM ucita nathI. vaLI dharmasiMdhA pratipAditazubhAzubhakriyAjanitaphalAbhAvazceti / taddhetukatvAntarbhAvitaniyamasya niyatiprayojyatve tu siddhamadRSTamitarahetunA pAribhASikakAraNatvapratikSepasyAbAdhakatvAditi / evamanyabhedakamantareNa svabhAvasyApi kAryavaicitryaprayojakatvaM nopapadyate, ekarUpatvAttasya, svabhAvata eva yugapad zubha-azubha phaLanA pratipAdaka evA zAstra vaDe pratipAdita zubhaazubha kriyA vaDe je phaLa ISTa che, te phaLa paNa nahIM maLe evI Apatti Avaze. kAraNake kriyAthI nahIM paNa niyatithI ja phaLa maLe che, evuM tame mAnyuM che. pUrvapakSa :- tame to amArA para tUTI ja paDo cho, jarA amAruM sAMbhaLo to kharA, kriyA to hetu che. paNa kriyArUpI hetuthI phaLa maLe ja evo ahIM je 'ja'kAra che, temAM prayojaka niyati che. arthAt kriyA phaLadAyaka bane temAM anekAMta che. niyati to ekAMte phaLa Ape che. 76 uttarapakSa :- teno artha e ja che ke phaLa kriyAthI maLyuM = phaLano hetu kriyA che. paNa phaLaprAptinA niyama (ekAMta)no prayojaka niyati che. A rIte niyati niyamano hetu bane che. mATe te eka prakAranuM pAribhASika kAraNa che. kriyA hetu hovA chatAM paNa pAribhASika kAraNa evI niyatino pratikSepa karI zakatI nathI. ema tame mAno cho. to te ja rIte karma paNa je rIte pAribhASika kAraNa che te ame darzAvyuM ja che. mATe anya hetuono pratikSepa tenI hetutAno bAgha na karI zake. svabhAvavAda nirAkaraNa vaLI jo koI anya bhedaka na hoya, to svabhAva paNa kAryanA vaicitryano prayojaka na banI zake. kAraNa ke ekarUpavALA svabhAvathI anekarUpavALI vastuonuM sarjana na thaI zake. vaLI ekarUpa svabhAvathI ekasAthe ja badhAno utpAda thavAnI Apatti paNa Ave che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi: - vizvotpAdaprasaGgo'pyApadyate / na ca tata eva tasya kramavatkAryajanakatvena nAnupapattyaMzo'pIti vAcyam, tasyaiva svabhAvasya pUrvottarakAryajanakatve pUrvottarakAlayoruttarapUrvakAryaprasaGgena kramasyaiva vyAhateH, ekasyaiva svabhAvasya bhinnabhinnajAtiniyAmakatvasvIkAre ekaikasya vizvajAtIyatvaprasaGgaH, vizvasya vaikajAtIyatvaprasaGgazca / nanu kAlakrameNaiva kAryotpatteH tattatkSaNAdisahakRtasvabhAvasyaiva vizvavaicitrye hetutvamastviti cet ? na, kAlavAdapravezAt / pUrvapakSa :- are bhAI, svabhAvano evo svabhAva ja che ke e kramazaH kAryotpatti kare che. mATe ahIM jarA paNa asaMgati nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jo te ja svabhAva prathama ane dvitIya kArya karato hoya to pahelA dvitIya kArya kare ane pachI prathama kArya kare evI paNa Apatti Avaze. kAraNa ke svabhAva to je pachI che, te ja pUrve paNa che. A rIte prathama-dvitIya kAryano krama ja uDI jAya che. vaLI eka ja svabhAvane jo bhinna bhinna jAtino niyAmaka mAno to pratyeka jAti sarvajAtIya thaI javAnI Apatti Avaze. ghaTa ane paTa jo eka ja svabhAvathI bane che to gharamAM paTava paNa raheze ane paTamAM ghaTatva paNa raheze. e rIte katatva, maThatva vagere sarva jAtio paNa raheze, kAraNa ke te sarva jAtiono janaka eka ja - ekarUpa svabhAva che. A rIte pratyeka jAti sarvajAtimaya thaI jaze. kAraNabhedathI ja kAryabheda thaI zake. anyathA kAryono abheda thaI jAya e pUrve samajAvyuM ja che. mATe ja AkhuM vizva ekarUpa thaI jAya evI Apatti paNa Ave che. pUrvapakSa :- kAryotpati to kALakamathI ja thAya che. mATe te te kSaNa vagere sahakArIo sAthe maLIne svabhAva ja vizvanI vicitratAnuM kAraNa bane che, ema ame mAnazuM. eTale pUrvokta Apatti nahIM rahe. 6. camAvata: | 2. camAvasthA 78 siddhaHath kSaNikasvabhAvatve nAyaM doSa iti cet ? na, ekajAtIyahetuM vinA kAryekajAtyasambhavAt / atha sAmagryapekSayA lAghavAt kurvadUpatvamevAstu kAraNatAvacchedakamiti ceta? na, kurvadUpatvasya jAtitvAbhAvena ghaTaM prati ghaTakurvadrUpatvena hetutvasya vaktumazakyatvAt, sAmagrItvena ca kAryavyApya uttarapakSa :- hA, paNa ema mAnavAthI tamAro kALavAdamAM praveza thaI jaze. pUrvapakSa :- kSaNika svabhAva mAnavAthI e doSa nahIM Ave. te kSaNe tathAvidha svabhAvathI tathAvidha kAryanI utpatti karaze. bIjI kSaNe anya svabhAvathI anya kAryanI utpatti karaze. A rIte kama ane vicitrarUpatA baMne jaLavAI jaze. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke bhinna bhinna svabhAvane bhinna bhinna kAryono janaka mAnazo to ekajAtIya kAraNanI siddhi na thavAthI kAryamAM ekajAtIyatA nahIM rahe. paNa duniyAmAM to ghaTa-paTa vagere eka-eka jAtinA hajAro kAryo dekhAya che. pUrvapakSa :- ghaTanuM utpAdana karanArA samasta bhAvomAM ghaTakurvarUpatva nAmanI jAti mAnIne tajjAtIya svabhAvothI utpanna thanArA ghaTomAM ekajAtIyatA ghaTI jaze. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke kurUpata jAtimAM koI pramANa nathI. te jAti to ja hoI zake, ke jyAre eka ja kAraNathI kAryanI utpatti mAno ane tene ja kAryanuM vyApya mAno. paNa eka ja kAraNathI kAryanI utpatti to asiddha che. kAryanI utpatti to kAraNonA samUharUpa sAmagrIthI thAya che. sAmagrI ja kAryanI vyApya hoya che. sAmagrI (kAraNasamUha) ne eka kAraNathI viziSTa evA bIjA kAraNarUpa mAnIne vyApya mAnIe to sAmagrImAM jeTalA kAraNo che temAM kone vizeSya banAvavuM ane kone vizeSaNa banAvavuM ? jema ke ghaDAnI utpattimAM daMDaviziSTa cakane kAraNe mAnavuM ? ke pachI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --rmasiddhi tvasyaucityena gauravasyAdoSatvAt, pratyabhijJAdisattvena kSaNikatvabAdhAcca / kiJca kurvadrUpasattve ekatra ghaTotpattiH, nAnyatretyatra dezaniyAmaka - hetutvAzrayaNe svabhAvavAdaH parityaktaH syAt, kAryamanumAyaiva prekSAvatAM pravRttizca anyathA kAraNamantareNApi kAryasambhAvanayaiva nissprkmpprvRttiprskteH| svabhAvahetusvIkAre nirhetukA bhAvAH prabhavantItyapi na yuktam, vadatovyAghAtAt, taduktam- "na heturastIti vadan sahetukaM, 79 cakraviziSTa daMDane kAraNa mAnavuM ? emAM koI vinigamaka nathI, mATe baMne rIte vyApyanuM nirvacana karavA jatAM gaurava to thAya ja che. paNa e prAmANika hovAthI emAM doSa nathI. paNa apramANa evA kurvad rUpatvane mAnavAmAM ja doSa che. vaLI kurva5tvanI siddhi kSaNikavAda para AdhArita che. ane kSaNikavAda pote ja nirAdhAra che. te A rIte - 'A te ja ghaTa che je meM pUrve joyo hato' AvI pratyabhijJA thAya che, mANasa koInA ghare thApaNa mUkIne paradeza jAya pachI te AvIne te pAchI mAMge che, vagere bAbato paNa kSaNikatvano bAdha kare che. jo ekAMte kSaNikatva hoya to A badhuM ghaTI na zake. vaLI kurvavrUpa hAjara hoya to eka sthaLe ja ghaTotpatti thAya, anyatra na thAya, evo dezaniyama karavA mATe koI niyAmaka hetu to mAnavo ja paDaze. ane evo hetu mAno eTale svabhAvavAda chUTI jaze. buddhizALI loko kAraNa parathI kAryanuM anumAna karIne ja pravRtti kare che, te vAstavikatA paNa svabhAvavAdano bAdha kare che. jo AvuM na hoya to kAraNa vinA paNa kAryano vicAra karavA mAtrathI ja teo bedhaDaka pravRtti kare, evI Apatti Avaze. vaLI tame svabhAvane hetu mAnyo che tethI tame ema paNa na kahI zako ke bhAvo nihaeNtuka che. kAraNa ke ema kahevAthI to 'bolanArane vyAghAta' nyAya Avaze. 'mArI mAtA vaghyA che' AvuM kahevAmAM jema rmasiddhiH nanu pratijJAM svayameva bAdhate" iti / kiJca svabhAvo bhAvarUpo'bhAvarUpo vA ? bhAvazcet ? nAnAsvabhAva ekasvabhAvo vA ?, ekasvabhAvo'pi nityo'nityo vA ? na tAvannityaH, nityasyaikarUpatvenArthakriyAkAritvasya kramayaugapadyAbhyAmasambhavAt / nApyanityaH ekatvena virodhAt pratisamayaM bhinnabhinnarUpeNa bhavanAdanityasyeti / nAnAsvabhAvo'pi vastuvizeSa akAraNarUpo vA ? vastudharmo vA ? vastuvizeSo'pi mUrto'mUrtI vA ? mUrtazcet ? karmaNaH sakAzAdaviziSTaH, yato'dRSTaM mUrtaM vicitr-svbhaavsvavacanavirodhano doSa Ave che, ahIM paNa tenA jevo doSa che. kahyuM paNa che - je hetu sahita ema bole ke hetu jevI vastu ja nathI, te to pote ja potAnI pratijJAno bAdha kare che. (zUnyavAdI 'pUrva zUnyam' evI potAnI pratijJAne pramANa sAthe raju kare, tyAre tenI vAtanuM uparokta yuktithI khaMDana karAya che. TUMkamAM A paNa svavacanavirodhanuM udAharaNa che.) vaLI tame mAnelo svabhAva kevo che ? svabhAva 80 bhAvarUpa ? ke ekasvabhAvavALo ? nitya ? ke anitya ? nA, kAraNa ke te nitya ane ekarUpa hovAthI kramazaH ke eka sAthe arthakriyA na karI zake. mATe tevo svabhAva kartA na banI zake. ke aneka svabhAvavALo ? vastu vizeSa ke akAraNa vastudharma bhAvarUpa ? nA, kAraNa ke anitya mAnIe to tene ekasvabhAvavALo na kahI zakAya. kAraNa ke je anitya hoya, te pratisamaya bhinna bhinna rUpavALuM thAya che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 - varmasiddhaH -~rmasiddhi: - mabhyupagamyate, svabhAvo'pi bhavataivaMvidhaH svIkRtaH, tato na ko'pi vizeSa iti / amUrtazcet ? nAsau dehAdInAmArambhakaH, anupakaraNatvAt, daNDAdisAmagrIvikalakumbhakAravat / evaM sukhaduHkhAdiheturapi na svabhAvo'mUrtatvAt, jIvAnAmanugrahopaghAtAvapi na kartuM samartho gaganamiva / taduktam'jamaNuggahovaghAyAjIvANaM puggalehito' iti vcnaat| nanu jIvena vyabhicAraH, tasyAmUrttatve'pi sukhaduHkhayoH hetutvAditi cet ? na, ekAntenAmUrtatvAbhAvena vyabhicArAbhAvAta / nanvekAntenAmarttatvAbhAvi kiM bIjam ? kSIranIravadanAdikarmasantAnapariNAmApannatvameva bIjaM tasya ca bIjAkurabhAvenaiva parasparaM hetuhetumadbhAvAta, tathA ca paramArthataH na mUrta amUrta to temAM karma karatA koI | to te dehAdine utpanna na karI zake, kAraNa ke bheda nahIM rahe. kAraNa | tenI pAse koI upakaraNo nathI. daMDAdi sAmagrIke karma paNa mUrta ane rahita kuMbhAranI jema. vicitra svabhAvavALuM tathA svabhAvane amUrta mAnazo to te sukha-duHkha manAya che. ane tame vagereno hetu paNa nahIM banI zake. kAraNa ke te rasvabhAva paNa evo ja amUrta hovAthI jIva para anugraha ke upaghAta nahIM mAvyo hovAthI, tenAthI | karI zake. AkAzanI jema. kahyuM paNa che 'kAraNa koI pharaka na rahyo. | ke jIvone pudgalothI anugraha-upaghAta thAya che." kevalo jIvo mUrtasukhaduHkhAnubhavanimittaH, kintu sukhaduHkhAnubhavanimittaM karma, tannimittazca sukha-duHkhAnubhava iti kuto vyabhicAraH ?, netyarthaH / nanvevaM muktAtmano vyabhicAraH, na ca tasyApi mUrtatA kalpayituM zakyA, anAdikarmasantAnapariNAmApannatvAbhAvAditi cet ? na, muktAtmani sukhaduHkhanibandhanayoH sAtAsAtayorabhAvena sukhaduHkhAnubhavAbhAvAt / sukhaduHkhobhayanimittatvameva muktAtmanAM niSidhyate, na kevalaM sukhanimittatvamapi, saahjiknirupmeysukhsvruuptvaattsyeti| api cApariNAmikAraNatvena sukhaduHkhanibandhanabhUtaM mUrtatvaM muktAtmani niSidhyate, na tu prinnaamiekamekarUpe pariNAma pAmyo che. karmasaMtAna anAdi che, kAraNa ke karmo vacce paraspara bIja aMkuranI jema kAraNa-kAryabhAva che. mATe vAstavamAM to kevaLa jIva mUrtasukha-duHkhonuM kAraNa nathI, paNa karmanA kAraNe sukha-duHkhano anubhava thAya che ane sukha-du:khonA anubhava karmanuM kAraNa che, mATe vyabhicAra kyAMthI ? arthAt mUrta ja sukhAdinA kAraNa tarIke siddha thavAthI vyabhicAra Avato nathI. pUrvapakSa :- paNa A rIte mAnatA mukta jIvone laIne vyabhicAra Avaze. teomAM mUrtatvanI kalAnA karavI zakya nathI, kAraNa ke teo anAdi karmasaMtAna sAthe pariNAma pAmyA nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke mukta AtmAomAM sukha-duHkhanA kAraNabhUta evA sAtA-asAtAno abhAva hovAthI temane sukhadu:khIno anubhava hoto nathI. ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ke mukta jIvomAM sukha-du:kha e ubhayanuM nimitta hotuM nathI, evo ja niSedha karAya che. mANasa sukhanA nimittano nahIM. kAraNa ke mukta jIvo svayaM sahaja nirupama sukhasvarUpa che. vaLI apariNAmI kAraNarUpe sukha-duHkhanA hetubhUta mUrtava mukta AtmAmAM nathI, evo ja niSedha karAya che. pariNAmI kAraNapaNuM to temanAmAM che ja. teno niSedha karAto nathI. muktAtmAo nirupama pUrvapakSa :- mUrta hoya tenAthI ja anugrahAdi thAya, e vAtamAM jIvathI vyabhicAra Ave che. kAraNa ke jIva amUrta hovA chatAM paNa sukha-duHkhano hetu che. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jIva ekAnta amUrta nathI, kathaMcit mUrta paNa che. mATe tenAthI vyabhicAra Avato nathI. pUrvapakSa :- jIva ekAnta amUrta nathI enuM zuM kAraNa che ? uttarapakSa :- jIva anAdi karmasaMtAna sAthe dUdha-pANInI jema Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhiHkaarnntvm, muktAtmAnazca nirupameyasukhaM prati pariNAmikAraNatvena kathaM tena saha vyabhicAraH ? / yadi svabhAvo'pi muktAtmavadiSyate, tarhi tasyApi jIvatvaM sadA sukhitvaM ca prasajyate, tathA ca sa svabhAvaH kathaM syAt, kevalaM nAmAntareNa muktAtmA evAbhyupagataH syAt, na ca tatra no vipratipattiH, taduktam"tassa vi ya tahAbhAve, jIvattaM ceva pAvaI vuttaM / tahA kahaM Nu so sahAvo, sadA suhittipasaMgo y||1||" iti / atra cetthamanumAnam- svabhAvaH sukhaduHkhajanako na bhavati, apariNAmitce sati amUrtatvAt, yathA gaganam / nanu gaganasyApekSAkAraNatvena sukha pratye pariNAmI kAraNa che, mATe teone laIne kevI rIte vyabhicAra Ave ? jo svabhAva paNa mukta jIvonI jema ja ISTa hoya, to tenuM jIvapaNuM ane sukhIpaNuM mAnavuM paDaze. to pachI e vAstavamAM 'svabhAva' kevI rIte raheze ? mAtra nAmAntarathI muktAtmA ja svIkAryo gaNAze. ane temAM to amane koI vipatipatti nathI. kahyuM paNa che - je svabhAvanuM paNa muktajIva jevuM svarUpa ISTa hoya, to tenuM jIvapaNuM ja thaI jAya, e pUrve kahyuM che. te prakAre te 'svabhAva kyAMthI kahevAya ? te 'mukta jIva' ja banI jAya. ane sadA te sukhI ja hoya evo paNa prasaMga Ave. ahIM A rIte anumAna prayoga che - pratijJA :- svabhAva sukha-duHkhano janaka nathI. hetu :- kAraNa ke te apariNAmI hovA sAthe amUrta che. deSTAnna :- jema ke AkAza. pUrvapakSa :- daSTAntamAM hetu ane sAdhya baMne rahevA joIe. - varmasiddhaHsukhduHkhnibndhntvmstyeveti kathaM na sAdhyavikalatA nidarzanasyeti cet ? na, apekSAkAraNasya nirvyApAratvAt paramArthato'kAraNatvAt, anyathA nikhilavizvasya kAraNatAprasaGgaH, nirvyApAratvAvizeSAditi / nApyakAraNatAsvabhAvaH, kAraNamantareNa kAryAnupapatteH, kAraNAbhAvasya samAnatvena yugapannikhilavizvotpAdaprasaGgaH, zazaviSANotpAdaprasaGgazca / api ca yannirhetukaM tadAkasmikameva prAdurbhavati, AkasmikaM ca naabhraadiAkAza to apekSAkAraNa che. koI paNa sukha -duHkhano anubhava AkAzamAM rahIne ja karavAmAM Ave che. A rIte AkAza sukhaduHkhanuM kAraNa bane ja che. mATe ahIM dRSTAntamAM sAdhya rahetuM nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke apekSAkAraNa kAryane utpanna karavAmAM koI vyApAra karatuM nathI, mATe paramArthathI te kAraNa ja nathI. jo vyApAra karyA vinA paNa kAraNa banI zakAtuM hoya, to AkhuM jagata kAraNa banI jaze. kAraNa ke jema AkAza niryApAra che, tema te paNa nircApAra che. ane je nircApAra hoya tene tame kAraNa mAno ja cho. pUrvapakSa :- javA do e vAta. svabhAva kAraNa banyA vinA ja kAryane utpanna kare che, ema ame mAnazuM. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke kAraNa vinA kAryanI utpatti na thaI zake. jo kAraNa vinA paNa kAryanI utpatti thaI zakatI hoya, kAryotpAdamAM koInI apekSA na hoya, to kAraNAbhAva to sadA samAnarUpe ja che, tethI eka sAthe samagra vizvanI vaikAlika badhI vastuo utpanna thaI jaze, evI Apatti Avaze. vaLI jenuM koI kAraNa na hoya, tevuM to koI hotuM ja nathI. arthAt jenuM kAraNa na hoya te asatuM hoya che. mATe jo kAraNa vinA paNa utpatti thaI zakatI hoya to sasalAnA ziMgaDAnI paNa utpatti thaI jaze, kAraNa ke te asat che. vaLI je nirdetuka hoya = jenuM koI kAraNa na hoya, te Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 0 - siddhiA -~~rmasiddhi: - vikAravadAdimatpratiniyatAkAraM bhavati, dRzyate cAdimatpratiniyatAkAraM zarIrAdikAryajAtamato nAkasmikaM kintu krmhetukmeveti| anumAnaM cAtrazarIrAdikAryamupakaraNasahitakartRnivartyamevAdimatpratiniyatAkAratvAt, ghaTAdivat / na ca ghaTAdyavasthAyAmadRSTamantareNAnyadupakaraNamasti, yadevopakaraNaM tadeva krmeti| vastudharmazcet ? mUrtavastuno'mUrtavastuno vA ?, Adye siddhasAdhanamasmAbhirapi pudgalAstikAyaparyAyatvenAdRSTasyAbhyupagamAt / amUrtavastuno dharmazcet ? nAsau zarIrakAraNamamUrtatvAdeva jJAnAdivat Akasmika ja utpanna thAya. jema vAdaLAonA vikArono pratiniyata AkAra hoto nathI, tema Akasmika vastuono paNa pratiniyata AkAra hoto nathI. paNa zarIra vagere kAryo to sAdi ane pratiniyata AkAravALA dekhAya che. mATe teo Akasmika nahIM, paNa kamahetuka ja che. ahIM A rIte anumAna prayoga thaI zake - pratijJA :- zarIra vagere kArya upakaraNa sahita evA kartAe ja banAvyuM che. hetu :- kAraNa ke te sAdi ane pratiniyata AkAravALuM che. diSTAd :- ghaTa vagerenI jema. ghaTa vagerenI avasthAmAM adRSTa sivAya koI upakaraNa nathI. e je upakaraNa che, te ja karma che. pUrvapakSa :- svabhAva e vastuno dharma che ema ame kahIzuM. uttarapakSa :- acchA, to e kevI vastuno dharma che ? mUrta vastuno ke amUrta vastuno ? jo e mUrta vastuno dharma hoya, to tame navuM kAMI nathI karatAM. ame paNa pagalAstikAyarUpe mUrta vastunA paryAya (dharma) tarIke karmane mAnyuM che. mATe je pahelAthI siddha hatuM, tene ja tame sAdhI rahyA cho. have jo A ApattithI bacavA mATe tene amUrta vastuno dharma gaganamiva vetyuktapUrvamiti / tasmAt na svabhAvo bhAvarUpaH / nApyabhAvarUpaH, tathAhi- sa hi abhAvasvarUpasvabhAvaH ekarUpaH citrarUpo vA ?, ekarUpazcet ? tucchakasvabhAvatvena na kAryaniSpattiH, yathA bhekajaTAbhArAdikAraNAbhAvato bhekajaTAdirna bhavati, tadvatkAryaniSpattirapi na bhavatItyarthaH, anyathA bhekajaTAdikamapi syAt tucchaikasvabhAva-kAraNatvAvizeSAt / nanu mRtpiNDarUpAbhAvAdeva ghaTo jAyate, tataH kathamucyate tucchaikasvabhAvatve kaho, to e zarIranuM kAraNa nahIM banI zake. kAraNa ke e amUrta che, jJAnAdinI jema, athavA to AkAzanI jema, A pUrve kahyuM ja che. mATe svabhAva e bhAvarUpa nathI. kAraNa ke bhAvarUpa pakSanA eka paNa vikalpo saMgata thatA nathI. vaLI e abhAvarUpa paNa na ghaTI zake, kAraNa ke te abhAvasvarUpa svabhAva ekarUpa che ? ke citrarUpa che ? jo ekarUpa mAno to te tuccha-ekasvabhAvarUpa hovAthI kAryane utpanna nahIM karI zake. jema deDakAnA jaTAbhAra vagerenuM kAraNa na hovAthI deDakAnI jaTA vagere thatuM nathI, tema abhAvarUpa svabhAvanuM astitva na hovAthI tenA dvArA koI kAryanI utpatti na thaI zake. jo AvuM na hoya to deDakAno jaTAbhAra vagere paNa utpanna thaI jAya, kAraNa ke tucchaekasvabhAvarUpa kAraNa to baMnemAM samAnapaNe ja raheluM che. svabhAvathI sarva kAryonI utpatti tamane ISTa che. e svabhAva vaLI tucchaekasvabhAvavALo che. A rIte vizvanA sarva kAryo ane deDakAno jaTAbhAra baMnenA kAraNa tuccha ja che. tethI jema sarva kAryonI utpatti thAya che, tema deDakAnA jaTAbhAranI paNa utpatti thaI jaze. pUrvapakSa :- mATInA piMDanA rUpanA abhAvathI ja ghaTa utpanna thAya che. mATe tuccha-ekasvabhAvathI kAryanI utpatti na thAya evuM kema kahI zakAya ? vaLI mATIno piMDarUpa abhAva ekAMte tuccharUpa nathI. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH - na kAryasiddhiH ? mRtpiNDarUpo'bhAvo naikAntena tuccharUpaH svarUpabhAvAt / yadi evaM tarhi abhAvasya tuccharUpatA kathamiti cet ? ghaTalakSaNaM bhAvamAzritya svabhAvasya tuccharUpatA bodhyA, mRtpiNDasya tu ghaTajanakatvAnoktadoSAvakAza iti cet ? na, bhAvAbhAvayoH virodhAt, tathAhi- ya eva mRtpiNDasya svarUpabhAvaH sa eva ghaTasvarUpasyAbhAvaH kathaM bhavati ?, nAsAdyate kadApi yo bhAvaH so'bhAvarUpatAm, nApyabhAvo bhAvarUpatAM tayoH parasparavirodhAt / atha svarUpApekSayA bhAvarUpatA pararUpApekSayA'bhAvarUpatA, tato na bhAvAbhAvayobhinnanimittatvena kazcit virodha iti cet ? tarhi syAdvAdakakSApravezena muktaH svasiddhAnta iti / nanu mRtpiNDe ghaTarUpAbhAvo na paramArthataH, kintu parikalpita eva, tato kAraNa ke tenuM svarUpa hoya che. zaMkA :- to pachI abhAva tuccharUpa kevI rIte thaze ? samAdhAna :- ghaTarUpa bhAvane AzrIne svabhAvane tuccharUpa samajavo. arthAt mATIno piMDa ja ghaTarUpa bhAvanI apekSAe abhAva che. mATIno piMDa to ghaTano janaka che, mATe ukta doSano avakAza nathI. zaMkA :- nA, evuM na mAnI zakAya, kAraNa ke bhAva ane abhAvano paraspara virodha che. je mATInA piMDano svarUpabhAva che, te ghaTasvarUpano abhAva zI rIte hoI zake ? je bhAvarUpa hoya te kadI abhAvarUpa na banI zake ane je abhAvarUpa hoya te kadI bhAvarUpa na banI zake, kAraNa ke bhAva ane abhAvano paraspara virodha che. samAdhAna :- svarUpanI apekSAe bhAvarUpatA che ane pararUpanI apekSAe abhAvarUpatA che. Ama bhAva ane abhAva bhinna nimittathI che, mATe temAM koI virodha nathI. uttarapakSa :- zAbAza, A rIte tame syAdvAdanI kakSAmAM praveza karIne potAno siddhAnta mUkI dIdho che. 88 - - - nAnekAntavAde praveza iti cet ? nanu tarhi sUtrapiNDAdI ghaTaprAgabhAvAbhAvAt yathA na ghaTotpattiH tadvat mRtpiNDe ghaTaprAgabhAvAbhAvAt mRtpiNDAt kathaM ghaTotpattiH ? atha mRtpiNDAdau ghaTAdiprAgabhAvAbhAve'pi ghaTAdyutpattirabhyupagamyate tarhi kharazRGgamapi kathaM notpadyate ? prAgabhAvAbhAvatvAvizeSAt / tato na tucchekasvarUpasvabhAvapakSo'pi kSemaGkara iti / nanu bhekajaTAdernotpattiprasaGgaH, abhAvasvarUpasvabhAvasya vicitrasvabhAvatAsvIkArAditi cet ? nanu kathamabhAvo vicitratAsvarUpaH, yato loke ghaTapaTAdibhedena bhAvasyaiva vicitratA dRSTA, nAbhAvasya, tuccharUpatvena pUrvapakSa :- mATInA piMDamAM ghaTarUpano je abhAva che te vAstavika nathI, paNa parikalpita che. mATe anekAMtavAdamAM praveza thaI javAnI Apatti nahIM Ave. uttarapakSa :- to pachI jema sUtaranA piMDa vageremAM ghaTano prAgabhAvano abhAva hovAthI temAMthI ghaTanI utpatti nathI thatI, tema mATInA piMDamAM paNa ghaTanA prAgabhAvano abhAva che, tethI temAMthI paNa ghaTanI utpatti zI rIte thaze ? jo mATInA piMDamAM ghaTano prAgabhAva na hovA chatAM paNa temAMthI ghaTanI utpatti thAya che, evuM tame mAno cho, to mATInA piMDamAMthI gadheDAnA ziMgaDAnI utpatti kema mAnatA nathI ? kAraNa ke mATInA piMDamAM samAnapaNe baMnenA prAgabhAvano abhAva rahelo che. mATe svabhAvane tucchaekasvarUpa mAnavo e paNa ucita nathI. pUrvapakSa :- juo, svabhAva to abhAvarUpa ja che. ane chatAM paNa deDakAnA jaTAbhAra vagerenI utpatti thavAnI Apatti nahIM Ave. kAraNa ke abhAvasvarUpa svabhAva vicitrasvabhAvavALo che. uttarapakSa :- abhAva vicitratAsvarUpa zI rIte hoI zake ? kAraNa ke lokamAM to ghaTa, paTa vagerenA bhedathI bhAvanI ja vicitratA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH tasya sarvatra bhAvAt / tasyApi vicitratAsvIkAre nAmAntareNa bhAva eva vicitrasvabhAvaH svIkRtaH syAt, vicitratApi tattadarthakriyAsAmarthyalakSaNaM svabhAvabhedamantareNa na bhakti tathAbhUtasvabhAvabhedAGgIkAre bhAvarUpava sampannA, tathA ca sati vizvavaicitryAnyathAnutpattyA bhAvarUpasya svabhAvasya svIkAre nAmaviparyAsamAtramevedam karmApi bhAvarUpaM vicitrasvabhAvamevaM bhavadabhimato bhAvo'pIti / kiJca svasyAtmano bhAvaH svabhAva iti svabhAvazabdavyutpattiH, ayaM svabhAvaH kAryagataH kAraNagato vA ? na tAvat kAryagataH, kAryasya niSpannatvena labdhAtmalAbhAt, albdhaatmlaabhdekhAya che, abhAvanI nahIM. kAraNa ke abhAva to tuccharUpa hovAthI sarvatra hoya che. jo abhAvanI paNa vicitratA svIkAro, to nAmAntarathI vicitrasvabhAvavALo bhAva ja svIkAryo gaNAze. vicitratA paNa te te arthakriyAnA sAmarthyasvarUpa svabhAvabheda vinA na thaI zake. ane tevA prakArano svabhAvabheda svIkAro eTale e tamAro mAnIto abhAva bhAvasvarUpa ja thaI zake. A rIte tame be kAma sarasa karyA (1) vizvavaicitryanI anyathA anupapattithI svabhAvane vicitratAvALo mAnI lIdho (2) tenA kAraNe svabhAvane bhAvarUpa paNa mAnI lIdho. 89 khUba khUba abhinaMdana. A rIte tame mAtra nAmaviparyAsathI karmano ja svIkAra karI lIdho che. kAraNa ke karma paNa bhAvarUpa che ane vicitra svabhAvavALuM che, ema tamAro mAnIto svabhAva paNa tevo ja che. have tame 'svabhAva' zabdanI vyutpatti paNa samajo svano potAno, bhAva = svabhAva. A svabhAva tame kevo mAnazo ? kAryagata ke kAraNagata ? kAryagata to na mAnI zakAya. kAraNa ke kAryanI = = dharmasiddhiH 7 sampAdanAyaiva hetutA saGgatA, niSpannasyApi kAryasyAlabdhAtmalAbhe tu kAryagatasvabhAvasyApyalabdhAtmalAbhaH / nanu kAryagatasvabhAvo mAstu vicitratAniyAmakaH kAraNagatasvabhAvastu tathAstviti cet ? nanu kAraNagatasvabhAvaH, kiM tasmAt bhinno'bhinno vA ? na tAvat bhinnaH, sarvasyA'pi vastunaH tanniyAmakatAprasaGgaH tathA ca sati ghaTakAraNagatasvabhAvo'pi paTavicitratAniyAmakaH syAt bhinnatvAvizeSAt / naapyutpatti to thaI gaI che. mATe te janmI cUkyuM che. jeno janma bAkI hoya tenI ja koI mA banI zake. mATe jenI utpatti nathI thaI teno ja utpAda karavA mATe ja koI kAraNa bane. to tenuM kAraNapaNuM saMgata thaI zake. je vastu hAjara ja che, tenuM koI kAraNa bane e ghaTatuM nathI. mATe kAryagata svabhAva kAraNa na banI zake. vaLI jo kArya utpanna thaI cUkyuM hovA chatAM paNa tene svarUpaprApti karAve che ema mAno, to svayaM kAryagata svabhAvanI paNa svarUpaprApti pUrve nathI thaI. jo kArya ja na hoya, to kAryagata svabhAva kyAMthI hoya ? mATe kAryagatasvabhAvathI kAryano janma thAya che, evuM kahevuM ucita nathI. -- pUrvapakSa :- kAryagata svabhAva vicitratAno niyAmaka bhale na thAya, kAraNagata svabhAva teno niyAmaka thaI jaze. uttarapakSa :- acchA, to kAraNagatasvabhAva kevo mAnazo ? kAraNathI bhinna ke abhinna ? bhinna to na mAnI zakAya, kAraNa ke ema mAnatA to sarva vastuone tenI niyAmaka mAnavI paDaze. jema svabhAva bhinna hovA chatAM paNa niyAmaka banI zake che. tema sarvavastuo paNa bhinna hovA chatAM paNa niyAmaka banI jaze. kAraNa ke bhinnapaNuM to badhe sarakhuM ja che. tethI ghaTakAraNagata svabhAva paNa paTanI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi - bhinnaH, tathAtve kAraNameva vicitratAniyAmakam, na tadgatasvabhAvastasmAtsvabhAvavAdo na varIyAniti / etena kAraNAnurUpameva kArya prabhavati na hi yavabIjAkurAH godhUmAn pradAtuM prabhavaH, manuSyAdibhavakAraNaM ca pUrvajanma, tasmAtparatrApyetadbhavatulyo bhavaH kalpyate, evaM yaH puruSaH sa paratrApi puruSa evaivaM sarvatrApi bodhyam / taduktam"kAraNasarisaM kajjaM bIjassevaMkuro tti mnnnnnto| iha bhavasarisaM savvaM jamavesi previ|" ityAdipratyuktam, vizvavaicitrye'dRSTasya kAraNatvAbhidhAnAt / tathApi vicitratAno niyAmaka thaI jaze. kAraNa ke ghaTakAraNagatasvabhAva jo ghaTathI bhinna hovA chatAM paNa teno niyAmaka thaI zake to tenuM bhinnapaNuM to paTathI paNa samAna ja che, mATe te paTanI vicitratAno paNa niyAmaka thaI jAya evI Apatti Ave che. kAraNagata svabhAva tenAthI abhinna che, tevuM paNa na kahI zakAya. kAraNa ke tevuM mAnatA kAraNa ja vicitratAnuM niyAmaka Thare che, kAraNagata svabhAva nahIM. mATe svabhAvavAda jyeSTha nathI. sadeza parabhavavAda kAraNane anurUpa evuM ja kArya utpanna thAya che. javanA bIjaaMkuro ghauM ApavA samartha thatA nathI. manuSyAdi bhavanuM kAraNa che pUrvajanma, mATe paralokamAM paNa A bhavano tulya evo bhava kapAya che. A rIte je puruSa che te paralokamAM paNa puruSa ja thAya che. A rIte sarva samajavuM joIe. te kahyuM paNa che - jema samAna jAtIya bIjathI ja samAnajAtIya aMkura thAya che. tema dareka kArya kAraNane anurUpa ja hoya che. AvuM mAnato sadezabharavAdI A bhavane tulya evuM sarva patra paNa mAne che. - varmasiddhaHkinyciducyte, tathA hi- yaccoktaM kAraNAnurUpameva kArya tadapyekAntena na ramaNIyam, yata:- zRGgAt zara utpadyate, sarSapAnuliptAt zRGgAt dhAnyasaGghAtaH, durvAto dUrvA golomAvilomAbhyAmapi dUrvotpadyate, tathA visadRzAnekadravyasaMyogena sarpasiMhAdiprANino maNihemAdayazcotpadyante / "jAi saro siMgAo bhUtaNao saasvaannulittaao| saMjAyai golomAvilomasaMjogao duvvA / / 1 / / iha rukkhAyuvvede joNivihANe ya visrisehito| dIsai jamhA jammaM suhamma ! to naaymegnto||2||" iti / sadazabhavavAda nirAkaraNa pUrva carcAthI sadezabhavavAdanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che. kAraNa ke vizvanI vicitratAnuM kAraNa karma che evuM siddha karyuM che. Ama chatAM paNa te viSe kAMIka kahevAya che - tame je kahyuM ke 'kAraNane anurUpa ja kArya thAya che', te ekAMte suMdara nathI. kAraNa ke zRMgamAMthI bANa thAya che. sarasavathI lepelA zRMgamAMthI ghA samUha utpanna thAya che. dUrvAthI to dUrvA thAya ja che. paNa gAya ane bakarAnI ruMvATImAMthI paNa dUrvA utpanna thAya che. vaLI bhinna bhinna evA aneka dravyonA saMyogathI sarpa, siMhAdi prANIo tathA maNi, suvarNa vagere utpanna thAya che. pUrvagata kRtamAM evI prakriyAonuM paNa nirUpaNa hatuM, ke amuka cUrNa vagerenA yogathI saMmUcchima sarpa, siMha, mAchalIo vagere tathA maNi, suvarNa vagere utpanna thaI zake. A prakriyAmAM sarpa vagere kAryanI apekSAe tenuM kAraNa cUrNa vagere atyaMta vilakSaNa hoya che. kahyuM paNa che - "zRMgamAMthI bANa thAya che, sarasavanA lepathI lepelA zRMgathI dhAnyasamUha thAya che. gAya ane bakarAnA ruMvATAnA saMyogathI dUrvA thAya che. ll1] A rIte vRkSa-AyurvedamAM ane yonividhAnamAM (cUrNa vagere sarpa AdinI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - narmasiddhiH dRzyate ca loke'pi zAlUkAdapi zAlUkaH, gomayAdapi zAlUko bhavati, tathAgnerapi vahniraraNikASThAdapi, bIjAdapi vaTAdaya: zAkhekadezAdapi, bIjAdapi godhUmA vaMzabIjAdapIti / yadvA kAraNAnurUpA kAryANAmutpattiH tvayA svIkRtA tathaiva jIvAnAmapi vicitratA pratipadyasva / nanu jIvAnAM vaicitrye ko heturiti cet ? adRSTamiti brUmaH / nanu tarhi karmaNo'pi vicitratA kiM nimittodbhaveti cet ? mithyAtvAdi- hetusambhaveti / anumAnaM cAtra - narakAdirUpeNa saMsAritvaM vicitram, citrakarmaNAM yoni-utpattisthAna che. tenuM pratipAdana karanAruM zruta yonividhAna che.) visadezathI paNa utpatti dekhAya che. mATe he sudharma ! 'kAraNa jevuM ja kArya thAya' - evo ekAMta nathI."IIII vaLI lokamAM paNa dekhAya che ke vIMchIMthI paNa vIMchI thAya che, chANathI paNa vIMchI thAya che. tema agnithI paNa agni utpanna thAya che, araNi kASThathI paNa agni utpanna thAya che, bIjathI paNa vaDa vagere utpanna thAya che ane tenI DALInA ekadezathI paNa utpanna thAya che. bIjathI paNa ghauM thAya che, ane vAMsanA bIjathI paNa ghauM thAya che. 93 athavA to jema 'kAraNane anurUpa kAryanI utpatti thAya che' ema te mAnyuM che, tema jIvonI paNa vicitratA svIkArI le. pUrvapakSa :- jIvonI vicitratAnuM zuM kAraNa che ? uttarapakSa :- 'karma' ema ame kahIye chIe. pUrvapakSa :- to pachI karmanI paNa vicitratA kayA kAraNathI thaI che ? uttarapakSa :- mithyAtva vagere hetuothI. ahIM A rIte anumAna prayoga che - pratijJA :- saMsArIpaNuM narakAdirUpe vicitra che. dharmasiddhi kAryatvAt, yathA loke vicitrANAM kRSivANijyAdikriyANAM phalamiti karmavaicitryAd bhavasyApi vicitratvaM svIkuru / pudgalapariNAmAtmakatvena vicitrA karmapariNatirabhrAdivadabhyupagantavyA, yadvicitrapariNatirUpaM na bhavati tatpudgalapariNAmamapi na bhavati, yathA gaganam / pudgalapariNAmasAmye'pi jJAnAvaraNIyAdibhedena vicitratA sA jJAnapratyanIkAdivizeSahetusamudbhUtA'vasAtavyeti / yadveha bhavasadRzaH parabhavo bhavatAM sammatastathaiveha bhavasadRzaM karmaphalamapi paratra manyasva etaduktaM bhavati vicitragatihetukavicitrakriyAnuSThAtRRNAM pratyakSata upalabhyamAnatvena paratrApi tattatkriyANAM vicitraM hetu :- kAraNa ke te vicitra karmanuM kArya che. dRSTAnta :- jema ke lokamAM vicitra evI khetI, vepAra vagere kriyAonuM phaLa. A rIte karmanI vicitratAthI bhavanI paNa vicitratA thAya che. e vAta svIkArI le. karmapariNati pudgalanA pariNAmasvarUpa hoya che. mATe tene vAdaLA vagerenI jema vicitrarUpavALI mAnavI joIe. evI vyApti che ke je vicitra pariNatirUpa na hoya, te pudgalano pariNAma paNa na hoya, jema ke AkAza. pudgalapariNAma samAna hovA chatAM paNa karmomAM jJAnAvaraNIya vagere bhedothI je vicitratA thAya che, te jJAnapratyanIkatA - jJAna, jJAnanA sAdhana, jJAnI sAthe zatrutAbharyo vyavahAra karavo vagere vizeSahetuothI thAya che. athavA to jema A bhava jevo paraloka thAya che, ema tame mAno cho, tema A bhava jevuM karmaphaLa paNa paralokamAM maLe che, tema mAnI lo. Azaya e che ke pratyakSa dekhAya che ke jIvo jAta jAtanI pravRtti kare che ane e vibhinna pravRttio temanI vibhinna gationuM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi - phalameSTavyam / yathehatyakriyANAM visadRzatA svIkriyate, tathaiva paratrApi jantUnAM visadRzatA'vazyamAzrayaNIyA syAt, na tu sdRshteti| nanu yA kApi kriyA saihikaphalajanikaiva, kRSyAdeH sasyAdiphalavanna paratra phalajaniketi kutaH paratra jantuvaisAdRzyam, tajjanakakriyAyA evAbhAvAditi cet ? nanu tarhi bhavadabhyupagataM sAdRzyamapi paratra kuta: ? sAdRzyajanakapArabhavikakriyANAM nissphltvaabhyupgmaat| nanu tajjanakakarmAbhAve'pi sAdRzyaM svIkriyata iti cet ? kRtanAzAkRtAbhyupagama: syAt / yadvA kAraNa bane che. mATe paralokamAM paNa te te kriyAonuM vicitra phaLa maLe che ema mAnavuM joIe. jema aihika kriyAonI visadazatA svIkArAya che, tema paralokamAM paNa jIvonI visadazatA thAya che ema avazya mAnavuM joIe. bhinna bhinna kriyAo karanArA jIvo paNa paralokamAM sadeza ja thAya che, evuM na mAnavuM joIe. pUrvapakSa :- je koI paNa kriyA hoya te aihika phaLa ApanArI ja thAya che. jema ke kRSi vagere kriyAthI dhAnya vagere phaLa maLe che. mATe koI kriyAnuM phaLa paralokamAM maLatuM ja nathI. mATe te kriyAothI paralokamAM jIvanI videzatA kevI rIte thaI zake ? kAraNa ke tevI visazatA karanArI kriyA ja nathI. uttarapakSa :- acchA, to tame mAnelI sadRzatA paNa paralokamAM zI rIte thAya che ? kAraNa ke sadezatAnI janaka evI paralokanI kriyAone to tame niSphaLa mAnI che. koI paNa kriyAnuM pAralaukika phaLa hotuM ja nathI, evuM tame mAnyuM che. pUrvapakSa :- sadazatA pUrva bhavanI kriyAthI thAya che evuM ame nahIM mAnIe, bhale sAdezyajanaka karma na hoya, Ama chatAM paNa paralokamAM sadazatA thaze. - - dAnahiMsAdikriyANAM niSphalatvAbhyupagame mUlato bandhAbhAvaH, bandhAbhAve ca karmAbhAvaH, tadabhAve ca bhavAntarAbhAvaH, tadabhAve ca sarveSAM muktiprasaGgaH, saadRshyaabhaavshcaapdyte| karmAbhAve'pi bhavasvIkAre niSkAraNa evAsI syAt, tathA bhavanAzo'pi niSkAraNa eva syaat| tathA ca sati taponiyamAdyanuSThAnaM niSphalatAmApadyeta / tathA vaisAdRzyamapi niSkAraNaM kathaM neSyate vishessaabhaavaaditi| yadvA sarva vastujAtaM sAdRzyAsAdRzyaM kiM punaH parabhavaH ? tathAhi- sarvaM vastujAtaM pUrvatana: sAmAnyavizeSa uttarapakSa :- sarasa, A rIte tame be doSone tamArA mAthe besADI dIdhA (1) kRtanAza :- je karma karyuM hatuM tenuM phaLa nahIM maLe. (2) akRtAgama :- je karma karyuM na hatuM, tenuM phaLa maLaze. athavA dAna-hiMsAdi kriyAone niSphaLa mAnazo eTale mULathI baMdha ja nahIM thAya, baMdhanA abhAve karmano abhAva thaze, karmanA abhAve bhavAntarano abhAva thaze, ane bhavAntaranA abhAve badhAnI mukti thaI javAnI Apatti Avaze. vaLI je manuSyAdi sadazatA tamane managamatI hatI te paNa nahI rahe, kAraNa ke saMsAra ja nahI hoya. jo karmanA abhAve paNa saMsAra mAnazo, to saMsAra nirdetuka thaI jaze. tathA saMsAravinAza paNa nirdetuka thaI jaze. tethI tapa-niyama vagere anuSThAna paNa niSphaLa thaI jaze. bIjI eka vAta, jema tame koI AdhAra vinA, kAraNa vinA paNa sAdezya mAno cho, tema kAraNa vinA ja paisAdezya paNa kema nathI mAnI letA ? kAraNa ke niSkAraNatA to baMne pakSe tamane samAnarUpe mAnya che. athavA to, paralokanI vAta javA do, sarva vastuomAM sAdezya ane asAdazya raheluM ja che. te A pramANe - sarva vastuo pUrvanA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH - paryAyairyuparamati, uttaraH sAmAnyavizeSaparyAyairutpadyate, dravyatvena tAdavasthyam / tathaiva prameyatvAdibhiH sarveSAM vastUnAM sAdharmyamAtmatvAdibhiH vaidharmyamevamAtmano'pi svabhinnajIvaiH sahAtmatvena sAdharmya svasminna vRttijJAnAdibhiH saha vaidharmyam / evaM sarvatrApi sAdRzyAsAdRzyaM vAcyaM na kevalaM paratraiveti / sAdRzyameva, vaisAdRzyameva veti tu bhavituM naivArhati, yata ihApi bhave bAlatvaparyAyaM parityajya yauvanaparyAyamanubhavati, yauvanaparyAya parityajya vRddhtvpryaaymnubhvtiiti| kiJca- yo yAdRzaH sa paratrApi tAdRzazcet ? IzvaradaridrakulInAkulInAdirUpeNotkarSApakarSAM na syAtAm, mA bhUtAM naH kA kSatiriti cet ? dAnAdi-kriyANAM niSphalatvApattiH, tathAhi- dAnAdipravRttirapi lokAnAM devAdi-samRddhAtmotkarSArthaM bhavati, utkarSAbhAve ca yo daridraH sa dAnatapoyAtrAsaMyamAdyanuSThAnaM kRtvApi sAmAnya-vizeSa paryAyothI nAza pAme che, pachInA sAmAnya-vizeSa paryAyothI utpanna thAya che, ane dravyarUpe tadavastha rahe che. te ja rIte prameyatva, satva vagere dharmothI sarva vastuomAM sAdharme che. jIvatva vagere dharmothI vaidharma che. A rIte sarvatra sAdRzya ane asAdezya samajavuM. mAtra paralokamAM ja nahIM. 'sAdRzya ja' ke 'vaisAdezya ja' Avo ekAMta to na ja thaI zake. kAraNa ke A bhavamAM paNa bALapaNano paryAya choDIne yauvanano paryAya anubhave che. yauvanano paryAya choDIne vRddhapaNAno paryAya anubhave che. vaLI jo je jevo hoya, te paralokamAM paNa tevo ja thAya to zrImaMta, garIba, kulIna, akulIna vagere rUpe utkarSa ane apakarSa na thAya. pUrvapakSa :- bhale ne na thAya, amane zuM vAMdho che ? uttarapakSa :- enAthI dAna vagere kriyAo niSphaLa thaI javAnI Apatti che, te A pramANe - dAnAdinI pravRtti paNa deva vagere siddhaHprtr daridra eva syAt, tathA ca sati dAnAdikriyA niSphalatAM prAptA / evaM yo bAlaH sa tava mate kadApi yauvanamapi na prApnuyAt / yuvA ca vRddhatvaM, kiM bahunA ? sarve'pi stanapAyina eva tava mate prApnuyuH,na caivaM dRzyate / tasmAt - "yo yAdRzaH sa tAdRza eva paratrApi" - iti muJca svaagrhmiti| evaM samayAdikAlo'pi na vizvavaicitrye hetuH, samayAdeH kasyacidvastuno'nutpatteH, anyathA vivakSitasamayAdI kAryAntarotpAdaprasaGgaH / nArekaNIyaM ca tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNatvena hetutvamuktameveti, agretanabhAvinaH tatkSaNavRttitvasyaiva phalata ApAdyatvAta, tatkSaNavRttikArye samRddha paryAyarU5 AtmotkarSa mATe loko kare che. jo dAnathI utkarSa na thato hoya, to je daridra che, te dAna, tapa,yAtrA, saMyama vagere anuSThAna karIne paNa daridra ja raheze, ane tevuM thavAthI dAna vagere kriyAo niSphaLa thaI jaze. vaLI je bAla che te tamArA mate kadI paNa yuvAna nahIM thAya. yuvAna kadI paNa vRddha nahIM thAya. are, vadhu zuM kahIe ? tamArA mate to badhA stanapAna karanArA ja raheze. paNa evuM to dekhAtuM nathI. mATe "je jevo hoya tevo ja paralokamAM paNa thAya che, evo svAgraha choDI de. kALavAdanirAkaraNa ema samaya vagere kALa paNa vizvanI vicitratAnuM kAraNa nathI. kAraNa ke samaya vagerethI koI vastunI utpatti thatI nathI. anyathA vivakSita kSaNa vagere samayamAM amuka kArya utpanna thAya ja evI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- ame kahyuM to hatuM, ke te kSaNamAM vRtti evA kArya pratye tenI pUrvekSaNa rUpe kALa hetu bane che. uttarapakSa :- nA, A rIte kAryakAraNabhAva banAvavAthI paNa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH tatpUrvakSaNatvena hetutvaM taduttarakSaNaviziSTe kArye tatkSaNatveneva beti vinigmnaabhaavaacc| kiJca- samAne'pi kAle mRtpiNDe ghaTA, na tantuSvato'pi kAlAtiriktadezAdiniyAmakasya hetutvenAzrayaNIyatvaM syAt / nanu mRtpiNDAdanyatra ghaTasyAnutpattireva dezAdiniyAmikA'stu, kAlahetusattve'pi deze kAryAnupapatteriti cet ? na, janyatAsambandhena mRdbhinnatvena Apattino parihAra nathI thato. kAraNa ke jyAre kALane ja kAraNa mAnazo tyAre sarva kAryomAM takSaNavRttitvanI Apatti Avaze. mATe sarva kAryo eka kSaNa vRtti thaI jaze. tethI kAryatAvacchedakarI koTimAM takSaNavRttitvano aMtarbhAva vyartha thaI jaze. vaLI emAM paNa koI vinigamanA nahI rahe ke takSaNanA pUrvekSaNane takSaNavRtti kArya pratye takSaNapUrvakSaNatvarUpathI kAraNa mAnavuM ke pachI takSaNotarakSaNavRtti kArya pratye takSaNasvarUpe kAraNa mAnavuM. kAraNa ke lAghava-gaurava to baMnemAM samAna ja che. jema vyavahita evA takSaNottarakSaNavRtti kAryanI utpattinI Apattino parihAra karavA mATe bIjA kArya-kAraNabhAvamAM kAryatAvacchedakarI koTimAM jema takSaNAvyavahitotaratvano niveza Avazyaka thaze, te ja rIte vyavahita pUrvekSaNanI takSaNavRttikAryanI utpattinI ApattinA nivAraNa mATe pahelA kAryakAraNabhAvamAM kAraNatAvajIMdakanI koTimAM takSaNAvyavahita pUrvatvano niveza paNa Avazyaka thaze. vaLI kALa samAna hovA chatAM paNa mATInA piMDamAM ja ghaTanI utpatti thAya, taMtuomAM nahIM, tenA parathI paNa kAlathI atirikta evI dezAdiniyAmaka vastune heturUpe mAnavI ja paDaze. pUrvapakSa :- juo, mATInA piMDa sivAya bIje ghaTanI utpati nathI thatI. e anutpatti ja dezAdinI niyAmikA che. kAraNa ke kALarUpI hetu hovA chatAM paNa te dezamAM kAryanI utpatti ghaTatI nathI. kramaddhiH - ~~ mRdavRttitvasyApAdyatvAt / atha tanniyAmakaM tatsvabhAvatvena kvAcitkatvamuktameveti cet ? na, phalataH tatsvabhAvatvasyavApAdyatvAditi / utarapakSa :- nA, tame ApelI ApattinuM tAtparya e ja che ke ghaTa jo kAla mAtrathI janya hoya, to e mATIthI ajanya hovAne kAraNe mATImAM avRtti thaI jaze. kAraNa ke evo niyama che ke je jenAthI janya na hoya, te emAM avRtti hoya che. ghaTamAM 'mATImAM avRttitva'nuM ApAdaka 'mATIthI anyatva" che. mATIthI ajavyatvano artha che - janyatA saMbaMdhathI mATIvALAthI bhizata, AvuM mAnavAthI 'mATIthI jakhyatva' nI aprasiddhithI 'mATIthI ajanyatva' nI paNa aprasiddhi thavAthI ukta vyAtinI asiddhi thavAnI Apatti nahIM Ave. Azaya e che ke ghaTa ja na khabara hoya to aghaTa paNa na ja jaNAya, ema 'mujabUtva' mAnyuM ja nathI. (kAraNa ke kALamAjanyatva mAnyuM che.) tethI mRrjanyatva asiddha che. tethI ja mRdanyatva paNa asiddha ja rahe che. paNa uparokta rIte mRdanyatva = janyatAsaMbaMdhathI mRddhabhinnata AvuM nirvacana karyuM mATe, mRdanyatva asiddha nahI rahe. ane vyAti paNa siddha thaI jaze. pUrvapakSa :- mukone A badhI mathAmaNa, ghaTano evo svabhAva ja che ke e mRddhati che, mATe e avyavRtti nathI. A rIte tathAsvabhAvathI ja tenI niyatadezavRttitAnI saMgati thaI jAya che. e ame pUrve kahyuM ja che. uttarapakSa :- hA, kahyuM to che ja, paNa tenAthI tamArA sapanA sAkAra nahIM thAya, kAraNa ke phalataH ghaTa vageremAM mRddhatitvasvabhAvatvanI samAnarUpe avyavRttisvabhAva ja ApAdha che. Azaya e che ke jo svabhAvathI ja ghaTa mUddhatti banI zakato hoya, to svabhAvathI ja avyavRtti kema nahIM bane ? svabhAva sivAya Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - karmasiddhiH 101 taduktam - "kAlo'pi samayAdiryatkevalaH so'pi kAraNam / tata va ghasambUta, vijJopapadyate||9|| yatazca kAle tulye'pi, sarvatraiva na tatphalam / lato detvantarAvekSa, vijJayaMtakrikSI / / 2 / / " kRti| (zAstravArtAsamuye 2/77-78) evaM vizvavaicitryaM karmakRtaM siddhamapi niyatyAdisApekSaM bodhyamanyathA syAdvAdabhaGgaprasaGgaH / taduktam - " ataH kAlAdayaH sarve, samudAyena kAraNam / garbhAdiH kAryajAtasya, vijJeyA nyAyavAdibhiH // 1 // na caikaikata eveha kvacitkiJcidapIkSyate / koI niyAmaka na ja mAnavo hoya, to A prazna ubho ja rahe che. te kahyuM paNa che - samayAdi je kALa che tenA mAtrathI koI vastu utpanna thatI nathI. mATe kevaLa kALa kAraNa bane e vastu koI rIte saMgata thatI nathI. IIII vaLI kALa tulya hovA chatAM paNa sarvatra tenuM phaLa maLatuM nathI. mATe je phaLa maLe che, tene bIjA koI hetunI apekSA che, ema vicakSaNoe jANavuM. rA A rIte vizvanuM vaicitrya karmakRta che evuM siddha thAya che. paNa 'e karmakRta vaicitrya paNa niyati vagerene sApekSa che' ema samajavuM. anyathA syAdvAdano bhaMga thaI jAya. te kahyuM che - mATe kALAdi sarve samudAyathI garbha vagere kAryonA kAraNa che ema nyAyavAdIoe jANavuM. // 1 // pratyeka evA kALAdithI to kyAMya kazuM paNa utpanna thatuM rmasiddhiH tasmAt sarvasya kAryasya, sAmagrI janikA matA / / 2 / / " tA 102 (zAstravArtAsamuye 2/76-80) kAlAdayazcatvAro'pi svAtantryeNa hetavaH ityeke, kecittu kAlAdRSTe eva svAtantryeNa hetU, niyatisvabhAvAvadRSTadharmatvena vivakSitI / dRSTAdRSTasAdhAraNyena niyatiH svabhAvazca sarvasya vastuno dharmAviti / taduktaM zrImaddharibhadrasUripAdaiH zAstravArtAsamuccaye"svabhAvo niyatizcaiva karmaNo'nye pracakSate / dharmAvanye tu sarvasya, sAmAnyenaiva vastunaH / / 1 / / " iti / (zAstravArtAsamudhvaye 2/81) yathA sAmagrI kAryajanikA tathA pratipAdyate, tathAhi brahmadattacakriNo nijaM dvijamitraM prApyaivAvazyaM bhAvitIvracakSurdarzanAvaraNodayAdandhatvaM tatra hoya evuM dekhAtuM nathI. mATe sarva kAryo sAmagrIthI utpanna thAya che, evuM sarvajJoe mAnyuM che. IIII keTalAka mAne che ke kALAdi cAre svatantrapaNe hetu che, keTalAka mAne che ke kALa ane karma ja svataMtrapaNe hetu che. niyati ane svabhAva karmanA dharma tarIke vivakSita che. keTalAka ema mAne che ke niyati ane svabhAva dRSTa ane adRSTamAM sAdhAraNarUpe = pratyakSa ane parokSa kAraNomAM samAnarUpe sarva vastunA dharmo che. pUjya haribhadrasUri mahArAjAe zAstravArtAsamuccayamAM kahyuM che - anya vAdIo svabhAva ane niyatine karmanA dharmo kahe che. anya vAdIo temane sAmAnyathI ja sarva vastuonA dharma kahe 8.11911 sAmagrI je rIte kAryanI janaka bane che, tenuM have pratipAdana karAya che. jemake brahmadatta cakravartIne potAnA brAhmaNamitrane prApta Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH 103 mukhyatayA karmAtizayAtizAyitapariNatirUpA niyatiH kAraNamevamanyatrApi tathAvidhakArye kAraNatvaM niyateH vAcyam / tathodyamato'pi kAryaM jAyate, yataH kArya prAyazaH kriyAto bhavati, kriyA ca puraSakArAyattA pravartate / taduktam - "na daivamiti saJcintya, tyajedudyamamAtmanaH / anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati / / 1 / / " iti / dRzyate ca samAne'pi puruSakAre phalavaicitryam, tatra puruSakAravaicitryaM kAraNam, kvacitsamAne'pi puruSakAre phalAbhAvo dRzyate, tatrAdRSTaM kAraNaM svIkAraNIyam / tathA bakulacampakAzokapunnAgasahakArAdInAM viziSTa eva kAle phalodbhavaH, na sarvadA, na ca kAlasyaikarUpatvena kAryavaicitryaM karIne avazyabhAvi evA cakSudarzanAvaraNIya karmanA tIvra udayathI aMdhapaNuM prApta thayuM. temAM mukhyarUpe karmanA atizayathI atizAyita pariNatirUpa niyati kAraNa che. tema anyatra paNa tathAvidha kAryamAM niyatinuM kAraNapaNuM samajavuM. tathA udhamathI paNa kArya thAya che. kAraNa ke kArya prAyaH kriyAthI thAya che ane kriyA puruSArthane AdhIna thaIne pravRtta thAya che. kahyuM paNa che - 'jevuM nasIba' ema vicArIne potAno udhama choDI na devo. udhama karyA vagara talamAMthI tela koNa meLavI zake zA1/ puruSArtha samAna hovA chatAM paNa phaLanI vicitratA thAya che. temAM puruSArthanI vicitratA kAraNabhUta che.kyAreka samAna puruSArtha karyo hovA chatAM paNa ekane phaLa maLe che, bIjAne nathI maLatuM, temAM karma kAraNa che. tathA bakula, caMpaka, azoka, punnAga, AMbo vagere vRkSomAM viziSTa kALe ja phalodgama thAya che, sarvadA thato nathI. mATe te 104 rmasiddhi na bhavatIti nodyam, adRSTasyApi svIkArAt / tathA svabhAvo'pi kAraNam, tathAhi Atmana upayogalakSaNatvamasaGkhyeyapradezatvamamUrtatvaM pudgalAnAM mUrtatvaM sukhaduHkhobhayajanakatvam, cayopacayatvam, dharmAstikAyasya gatyupaSTambhakatvamadharmAstikAyasya sthityopaSTambhakatvamAkAzAstikAyasyAvakAzadAtRtvam, kAlasya vartamAnaparyAyajanakatvamityAdikAryajAtaM svbhaavaapaaditm| vyatiriktAvyatiriktapakSastu na doSajanakaH, ubhayadharmAvacchinnasya svabhAvasya kAryajanakatvasvIkArAt / atra svabhAva: tathAbhavyatvAtmikA jAtiH kAryekajAtyAya kalpanIyeti / tathezvaro'pi vishvphalodgamamAM kALa kAraNa che. zaMkA :- paNa tame ja to kahyuM hatuM ke kALa to ekarUpa che. tethI kAryavaicitrya nahIM saMbhave. samAdhAna :- je kALane ja kAraNa mAne che tene A Apatti che. prastutamAM to samudAya kAraNavAdanuM nirUpaNa che. temAM karmane paNa kAraNa mAnyuM che. mATe te te upabhoktAnA karmane anusAre caitra mahinA vageremAM pracuraphaLa, alpaphaLa, phaLAbhAva vagererUpa kAryanI vicitratAnI saMgati thaI jaze. tathA svabhAva paNa kAraNa che. te A pramANe - (1) AtmAnuM upayogalakSaNapaNuM, asaMkhyapradezapaNuM, amUrtapaNuM, (2) pudgalonuM mUrtapaNuM, sukha-du:kha baMnenA janakapaNuM, caya-upacayapaNuM, (3) dharmAstikAyanuM gatimAM upaSTabhakapaNuM (4) agharmAstikAyanuM sthitimAM upaSTabhakapaNuM (5) AkAzAstikAyanuM avakAzadAtApaNuM (6) kALanuM vartanA, paryAyajanakapaNuM vagere je kAryo che, te svabhAvathI thayelA che. svabhAva e vastuthI bhinna che ke abhinna AvA pakSo dvArA je doSo lagADyA hatAM, te ahIM nahIM lAge, kAraNa ke bhedAbhedaubhayadharmayukta svabhAva kAryajanaka bane che, evuM ahIM svIkAryuM che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - masiddha: -~~rmasiddhi - vaicitryajanakaH / atrezvara AtmA, tatra tatrotpattidvAreNa sarvatra vyApanAt vyApakaH, tasya sarvavAdibhiH sukhaduHkhAdijanakatvena svIkArAditi / tathA karmaNo vaicitryajanakatvaM prAk savistaramuktameva, tadevaM sAmagrI kAryajaniketi prtipaaditm| atredamavadheyaM saMsArAntarvatisakalavAdiprativAdivRndakalAkalApakozalyAvalokanakuzalAkalanakalAkalApaparikalitacetobhirbhavAntarvartivizvAtattvatattvaheyopAdAnakuzaladhIdhanairupekSaNIyeSu mAdhyasthyabhAvasajjanaiH / yadyapi sarve AstikAH, naanaavidhvidhaandhurndhraakssunnnnprtykssprbhRtiprmaannprthaaprtiiahIM svabhAva e tathAbhavyatvarUpa jAti che, jene kAryanI eka jAtyatA mATe kalpavI joIe. tathA Izvara paNa kAryanI vicitratAno janaka che. A matamAM Izvara AtmA che. kAraNa ke te tyAM tyAM utpanna thavA dvArA samagra lokamAM pratyeka AkAzapradeze utpanna thavA dvArA sarva vyApIne rahe che, ane sarva vAdIoe tene sukha-duHkhanA janaka tarIke svIkAryo che. tathA karma vicitratAno janaka che, e to pUrve vistArasahita kahyuM ja che. A rIte sAmagrI kAryanI janikA bane che enuM pratipAdana karyuM. jeo saMsAramAM rahelA sarva vAdI-prativAdIonA vRndanI kalAonA samUhanA kauzalyane jovAmAM kuzaLa che, jemanA mana jJAnakaLAnA kalApathI yukta che, jeo saMsAramAM rahelA sakaLa azubha tatvano tyAga karavAmAM catura che, sarva zubha tattvonuM upAdAna karavAmAM kuzaLatAyukta buddhighana dharAve che, upekSA karavA yogya hoya temAM mAdhyacya dharAve che, tevA sajjanoe ahIM ATaluM dhyAna rAkhavuM - - bhale sarve Astiko aneka prakAranA vidhAnomAM dhuraMdhara, akhaMDita evA pratyakSa vagere pramANonI prasiddhithI jaNAtA ghaDo, kapaDu, yamAnaghaTapaTalakuTazakaTakaTaprabhRtipadArthasArthAn vyavahAramAtrataH svIkurvataH tattvadRSTyA'pohapravINAn vedAntino vihAya, vizvavaicitryAnyathAnupapattyekalakSaNAddhetorbhavAntarAnuyAyina AtmanaH zubhAzubhasAdhanasamarthamadRSTaM tattvadRSTyAnupacaritamaGgIkRtavantaH / pramANayanti cAtra vedAntinaH - brahmabhinnamasat, pratIyamAnatvAt, mrumriicikaavt| ye ye dravyAdayaH padArthA vizve darIdRzyante te te matibhramanimittakAH, na punaH tattvadRSTyA vrtnte| etdnumaanaant:lAkaDI, gADu, caDhAI, vagere padArthonA samUhane vyavahAra mAtrathI svIkAre che. mAtra tattvadRSTithI bAhyapadArthono nikAsa karanArA vedAMtIo ja temAM apavAda che. (ahIM Astiko evuM vizeSa abhidhAna karyuM che anyathA zUnyavAdI, vijJAnavAdI bauddho paNa temAM apavAda che. kAraNa ke teo bAhya padArthono apalApa kare che. AstikomAM bauddhono samAveza na karyo, tenuM kAraNa e hoI zake ke temaNe kSaNikavAdanA ekAMtane kAraNe anvayI dravyarU5 AtmAne mAnyo nathI, jyAre Atmatattva pratyenI zraddhA e ja AstikatAno AdhArastaMbha che.) vaLI vizvanI vicitratAnI anyathAanupapattirUpa hetuthI bhavAntaragAmI evA AtmAnA kalyANa ane akalyANane sAdhavAmAM samartha evuM, tattvadaSTithI anupacarita = pAramArthika evuM karma paNa temaNe svIkAryuM che. ahIM vedAtIo A rIte pramANa Ape che - pratijJA :- je brahmAthI bhinna che, te asat che. hetu :- kAraNa ke tenI pratIti thAya che. dekhAta :- mRgajaLanI jema. vizvamAM je je dravya vagere padArtho dekhAya che, te te matibhramanA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 08 * -masiddhiH ca vyabhicAra, brahmabhinnamasanna bhavitumarhati pratIyamAnatvAditi pratyanumAnena stprtipkssitH| kiJca- brahmabhedaH prasiddho na vA ?, prasiddhazcet ? dvaitApattiH, aprasiddhazcet pakSAsiddhiH / evaM sAdhyamapi sadasadvA, saccet? dvaitApattiH, asaccet ? anumAnAyAsavyarthatetyevaM sambhAvanIyA anumAnadoSA api / kutrApyatyantAsattvadharmasyAsattvena dRSTAnte'pi anyatra sthitasa -~ rmasiddhi: - pAtinaH karmaNo'pi tAdavasthyam / tathA ca zruti:- "avinAzI vA re'yamAtmA satyaM jJAnamanantaM brahma ekamevAdvitIyaM brahma neha nAnAsti kiJcana" iti / etannikhilamatikaSTena saGghAtIkRtamahattRNapujanikSiptacitrabhAnusIkarasAdhyam, tathAhi- pratyakSeNa vidhIyamAnapadArthasArthasyAnumAnAdinA'palapitumazakyatvena ghaTAdau, pratyakSabAdhaH, brahmabhinnaghaTAdI ghaTAsattvaviruddhatvena viruddhaH, sAdhyAbhAvavadvRttitvena ghaTAdau, tava nirdharmake brahmaNi nimitta che. tatvadaSTithI teo vidyamAna nathI. karma paNa anumAnamAM aMtabhUta ja che. mATe te paNa vAstavamAM nathI. zrutimAM paNa kahyuM che - 'AtmA avinAzI che, satyarU5 che, jJAnasvarUpa che, anaMta che, brahmarUpa che, eka che, parama brahma che, ahIM kazu ja nAnAtva nathI - AtmA sivAya bIjuM kazuM ja nathI.' vedAMtIono je A samagra mata che te bhegA karelA ghAsanI moTI gaMjI jevo che. ghAsanI gaMjI jema temAM pheMkelI agninA taNakhAthI naSTa thaI jAya che, tema temano mata paNa yuktiothI nirasta thaI jAya che. te A pramANe - (1) je padArthonA samUho pratyakSathI ja siddha che, teno apalApa to anumAna vagerethI paNa na thaI zake. mATe ghaDA vagereno apalApa karavAmAM to pratyakSabAdha Ave che. (2) vaLI brahAbhinna evA je ghaDA vagere che. temAM rahelu sAdhya che ghaTanuM asatva. tamAro hetu-pratIyamAnatva to ghaTasattane siddha kare che. ghaDo jaNAya to tenuM astitva = sattva che e sarvAnubhavasiddha che. mATe tamAro hetu sAdhyaviruddhane siddha karato hovAthI viruddha che. (3) vaLI pratIyamAnatva hetu sAdhyanA abhAvavALAmAM rahe che = asatta jyAM nathI evA ghaTAdimAM rahe che. tathA tamArA mAnelA nirdharmaka evA brahAmAM paNa rahe che. kAraNa ke tame zrutithI brahmanI pratIti karo cho. Ama hetu sAdhya vinA rahyo, mATe te vyabhicArI Thare che. (4) je brahAthI bhinna hoya, te asata na hoI zake, kAraNa ke tenI pratIti thAya che. AvA prati-anumAnathI tamAro hetu sapratipakSa bane che. vaLI tame brAbhinna AvA pakSane laIne anumAna karavA beThA cho, barAbara ne ? to amane pahelA eTaluM kaho ke brahAbheda prasiddha che ke nahIM ? prasiddha che, to dvatanI Apatti che. kAraNa ke jagatamAM brA ane brAbhinna bannenuM astitva siddha thaI gayuM. A rIte tamAro advaitavAda adRzya thaI jaze. jo aprasiddha che to pakSAsiddhi nAmano doSa Avaze. tame jene laIne anumAna karo cho te AdhAra ja gAyaba thaI jaze. pakSa to prasiddha ja joIe. mATe tame brahmabhinna asat che" AvI pratijJA ja na karI zako. tathA tamAruM sAdhya che, te sat che ke asat ? jo sat che to dvatanI Apatti che. kAraNa ke jagatamAM brA ane tamAruM sAdhya baMnenuM astitva siddha thaI jaze. ane jo asatu che, to pachI khoTI vastune pUravAra karavA mATe phogaTa anumAnano parizrama kema karo cho ? A rIte vedAntIonA matamAM anumAnadoSo paNa samajavA. vaLI temaNe ApeluM dekhAtuM paNa nirdoSa nathI. kAraNa ke kyAMya paNa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --rmasiddhi drUpajIvanapratyAsattiH pratibhAsate kSArabhUmI, na tu sarvathA'vidyamAno dharmaH / zruterapi dvaitavyApyatvenAdvaitaM prati prAmANyAsambhavena vAcyavAcakabhAvasya dvaitarUpeNa pratibhAsAditi dik / taccAdRSTaM paudgalikam / atra vedAntinazcarcayanti - nanvavidyAvaraNameva karma, na paudgalikama, mUrtena karmaNA rUpAtItavijJAnasyAvArayitumazakyatvAt, anyathA zarIrAderapyAvArakatvaprasaGgaH syAditi cet ? na mUrttenApi madirAdinA rUpAtItavijJAnasyAvArakatvadarzanAt / amUrtAyA avidyAyA AvArakatve atyaMta asat evo dharma to hoto ja nathI. raNamAM je mRgajaLa bhAse che te anyatra vidhamAna sapa evA jaLano AbhAsa hoya che. paNa te sarvathA avidhamAna dharma hoto nathI. vaLI zruti paNa dvaitane vyApya che. mATe te advaitane siddha karanAruM AgamapramANa na banI zake. zrutimAM je zabdo che te vAcaka che ane teno je artha che te vAcya che. A rIte vAcya-vAcakabhAvano saMbaMdha dvaitarUpe bhAse che. mATe zruti svayaM dvaitane siddha kare che. to te advaitane zI rIte pUravAra karI zake ? A pramANe ahIM dizAsUcana karyuM che. syAdvAdaratnAkara, saMmatitarka vagere graMthomAM A viSayano vistAra che. te karma paudgalika che. A viSayamAM vedAMtIo carcA kare che pUrvapakSa (vedAMtIo) :- avidhArUpI AvaraNa te ja karma che. karma paudgalika nathI. kAraNa ke mUrta evA karmathI amUrta evA vijJAnane AvRtta na karI zakAya. jo amUrta vastuthI paNa vijJAna DhaMkAI jatuM hoya, to zarIra, vastra vagerethI paNa vijJAna DhaMkAI jaze. paNa e to tamane paNa mAnya nathI. mATe karmane mUrta mAnavuM ucita nathI. uttarapakSa :- madirA mUrta hoya che. to paNa tenAthI amUrta evuM vijJAna AvRta thaI jAya che. arthAt madirApAnathI vijJAna DhaMkAI jAya che. mATe mUrta vastu vijJAnane AvRtta na karI zake, evo koI 109 karmasiddhiH 110 tu gaganAderapyAvArakatvamavidyAvat syAt, amUrtatvAvizeSAt / jJAnAviruddhatvena gaganasya nAvArakatvamiti cet ? tarhi jJAnAvirodhitvAt zarIrasyApi mA bhUdAvArakatvaM viruddhasyAvArakatvaprasiddheH na ca mithyAjJAnodaye pravAheNa pravartamAnasya jJAnAdernirodhAdavidyAyA eva jJAnavirodhitvaM na gaganAderiti vaktavyam, paudgalikakarmodaye pravAheNa pravartamAnasya jJAnAde: ( nirodhabhAvAttasya ?) zarIreNa saha virodhAbhAvAt tathA cAnumAnaprayogaH - Atmano mithyAjJAnAdi: pudgalavizeSasambandhanibandhanaH, niyama nathI. vaLI avidhA amUrta hovAthI AvAraka banI zakatI hoya to gagana paNa AvAka banI jaze, kAraNa ke te paNa amUrta che. avidhA ane AkAzamAM amUrtapaNuM to samAnarUpe ja raheluM che. pUrvapakSa :- avidhA jJAnanI viruddha che. mATe te AvAraka banaze. AkAza e jJAnanI viruddha nathI. mATe e AvAka nahIM bane. uttarapakSa :- zAbAza, A ja kAraNathI zarIra, vastra vagere paNa AvAraka nahIM bane. kAraNa ke te jJAnathI viruddha nathI. mATe "jo mUrta karma AvAraka bane, to zarIrAdi paNa AvAraka banaze' Avo tamAro kutarka tamArA vacanathI ja samApta thaI jAya che. pUrvapakSa :- tame pahelA jarA samajo, pachI amArA para doSAropaNa karajo. pravAhathI pravRtti karatuM je jJAna vagere hoya teno mithyAjJAnanA udayamAM nirodha thAya che. mATe avidhA ja jJAnanI viroghI che, AkAzAdi nahIM. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke paudgalika evA karmano udaya thAya, tyAre ja pravAhathI pravRtti karatA evA jJAnAdino nirodha thAya che. mATe zarIra sAthe jJAnAdino virodha nathI. ahIM A mujaba anumAna prayoga che - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi: - tatsvarUpAnyathAbhAvAt, mdyponmaadvditi| nanu karmaNaH paudgalikatve kiM mAnam ?, anumAnamiti brUmaH / tathAhi- adRSTaM paudgalikamAtmano'nugrahopaghAtanimittatvAt zarIravat / nanvAtmano'nugrahopaghAtanimittatvamastu paudgalikatvaM mAstu bhoganirvAhakAtmadharmasyodayanAcAryAdibhiruktatvAditi cet ? na, kAryakArthapratyAsattyA sukhAdihetutve'samavAyikAraNatvaprasaGgAt / pratijJA :- AtmAnuM mithyAjJAna vagere koI viziSTa pugalanA saMbaMdhanA kAraNe che. hetu :- kAraNa ke temAM AtmAnuM svarUpa badalAI jAya che. dRSTAna :- jema ke madirApAna karanArano unmAda. pUrvapakSa :- karma paudgalika che, temAM zuM pramANa che ? uttarapakSa :- anumAna pramANa che. ema ame kahIe chIe, te A pramANe - pratijJA :- karma paudgalika che. hetu :- kAraNa ke e AtmA paranA anugraha ane upaghAtanuM kAraNa che. deSTAna :- zarIranI jema. pUrvapakSa :- karma bhale AtmAnA anugraha-upaghAtanuM nimitta hoya, paNa te paugalika na hoya. arthAta karmane paugalika mAnyA vinA paNa AtmAnA anugraha-upaghAtanI saMgati thaI zake che. kAraNa ke udayanAcArya vagere taiyAyikoe AtmAne sukha-duHkhano bhoga karAve tevA AtmadharmarUpa karmanuM nirUpaNa karyuM che. AtmadharmarUpa karma to paudgalika nathI, mATe karmane paudgalika mAnavAnI koI jarUra nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jo karmane AtmAno guNa mAnazo, to te kAyaeNkAryaprayAsatti sukha Adi kAryanI sAthe AtmArUpa eka arthamAM pratyAsanna hovAthI samavAyasaMbaMdhathI sukhAdinuM kAraNa thaze. ane e sthitimAM taiyAyikonI paribhASAnA anusAre tene sukhAdi 112 siddhaHn cAtmaguNabhinnatve satIti vizeSaNaM vAcyam, tatra pramANAbhAvat / kiJcAdRSTasyAtmaguNatve sati sarvadA bandhAbhAvena sarveSAM muktiprasaGgaH, virodhena ca svapAratantryanimittatvamapi na syaat| tathAhi- AtmanaH pAratantryanimittamadRSTaM na bhavati ghttsvruupvt| svIkRtaM ca tvyaa'kAryonuM asamavAyI kAraNa mAnavuM paDaze, je nyAyanI mAnyatAthI viruddha che. Azaya e che ke nyAyamatane anusAra je je kAryano kAyaeNkAryapratyAti = kAryanI sAthe eka arthamAM pratyAti arthAta samavAya athavA kAramaikAryapratyAtti = kAryanI kAraNa sAthe eka arthamAM pratyAti arthAt svasamAyisamavAyasaMbaMdhathI kAraNa bane, te e kAryanuM asamavAyI kAraNa hoya che. jema ke ghaTanI sAthe kapAlamAM pratyAsanna kapAladdhayasaMyoga ghaTanA samavAyasaMbaMdhathI ane ghaTazyanA samavAyikAraNa ghaTanI sAthe kapAlAtmaka eka arthamAM pratyAsaNa kapAlarUpa ghaTarUpanuM svasamavAsimavAyasaMbaMdhathI asamavAyI kAraNa che. paNa karma samavAya saMbaMdhathI sukha vagerenuM kAraNa hovA chatAM paNa nyAyamatAnusAra tenuM asamavAyikAraNa nathI. paNa jo karmane AtmaguNa mAnIe to nyAyanI A mAnyatA tarkahIna thaI jAya che. pUrvapakSa :- ame evuM vizeSaNa lagADazuM ke AtmaguNathI bhinna hovA sAthe pachI e doSa nahIM Ave. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke evI kalAnAomAM koI pramANa nathI. vaLI jo karma e AtmAno guNa hoya to sarvadA baMdhanA abhAvathI badhAnI mukti thaI javAnI Apatti Ave. vaLI pote ja potAne parataMtra kare emAM to virodha che. mATe AtmadharmarUpa karma AtmAnA pArataMganuM nimitta na banI zake. ahIM A rIte anumAna prayoga che - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 -masiddhiH -~~rmasiddhi: - dRSTasyAtmaguNatvamataH pAratantryanimittatvamadRSTasya na bhavitumarhati, pramANapratItaM cAtmanaH pAratantryam,tathA cAnumAnam, AtmA karmaparatantraH, hInasthAnaparigrahavattvAt madyoDekapAratantryAzucisthAnaparigrahavadviziSTapuruSavat / hInasthAnaM hi zarIramAtmano duHkhahetutvAt / na ca devazarIre duHkhAbhAvAd bhAgAsiddho'yaM heturiti vAcyam, tasyApi cyvnsmye'tiduHkhhetutvprsiddheH| yadadhIna AtmA tadeva vA'dRSTasajJakaM karmeti siddhaM karmaNaH paudgalikatvamatrApyanumAnam, tathA hi- paudgalikaM karmAtmanaH pAratantrya pratijJA :- naiyAyikasaMmata karma AtmAnA pArataMganuM nimitta na thaI zake. hetu :- kAraNa ke te AtmAno dharma che. daSTAnta :- ghaTanA svarUpanI jema. ghaTanuM svarUpa e ghaTano dharma che, to e ghaTanA pAradyanuM nimitta na banI zake. tema karma paNa jo AtmAno dharma hoya, to e AtmAnA parataMganuM nimitta na banI zake. vaLI AtmAnuM pANataMga to pramANapatIta che. tenuM anumAna A prakAre che - pratijJA :- AtmA karmane parataMtra che. hetu :- kAraNa ke te hIna sthAnano parigraha kare che. daSTAtta :- jema koI viziSTa puruSa madirAnA nazAthI parataMtra thaIne koI azuci sthAne besavA-suvAnI kriyA kare. prastutamAM hInasthAna zarIra che kAraNa ke te AtmAne du:khanuM kAraNa bane che. pUrvapakSa :- devone zarIra hoya che. paNa te duHkhanuM kAraNa nathI thatuM. mATe tamAro hetu bhAgAsiddha che. AMzikarUpe asiddha che. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke cyavanasamaye devonuM zarIra paNa atyaMta duHkhanuM kAraNa thAya che. e prasiddha ja che. AtmA jene parataMtra che, te ja "adRSTa' evA nAmavALuM karma che. mATe karmanuM paudgalikapaNuM siddha thAya che. A viSayamAM paNa anumAna che. nimittatvAt kArAgAravat / na ca nigaDAdau vyabhicAra iti vAcyam, tasya pAratantryasvabhAvatvAta, yaH khalu pAratantryasvabhAvaH sa na pAratantryanimittaM bhvitumrhtiiti| atra sAGkhyA: pralapanti-suSThUktamadRSTamAtmaguNo na bhavatIti pradhAnapariNAmatvAttasya, taduktaM- "pradhAnapariNAmaH zuklaM kRSNaM ca karma" iti / tadgaganAravindavanmanorathamAtram, pradhAnAbhAvena tatpariNAmatvasthAsambhavAt / tatpariNAmatve'pi vAtmapAratantryanimittatvAbhAvAd na karmatvaM tasyAnyathA ghttaadaavpytiprsktiH| na ca pradhAnapAratantryanimittatvAt pratijJA :- karma paudgalika che. hetu :- kAraNa ke te AtmAnI parataMtratAnuM kAraNa che. dekhAtta :- jelanI jema. pUrvapakSa :- tamAro hetu beDI vageremAM vyabhicArI bane che (?) uttarapakSa :- nA, kAraNa ke te pAradya svabhAvavALA che. je pArataMganA svabhAvavALA hoya, e pArataMganuM nimita na ja hoya (?). ahIM sAMkhyo pralApa kare che - pUrvapakSa (sAMkhyo) :- 'adRSTa' e AtmAno guNa nathI' e tame ekadama barAbara kahyuM, kAraNa ke e to pradhAnano pariNAma che = prakRtino eka prakArano vikAra che. amArA zAstromAM paNa kahyuM che - pradhAnanA pariNAmarUpa zukla ane kRSNa evuM karma hoya che. uttarapakSa :- A vAta paNa AkAzakamaLanI jema manorathamAtra che. kAraNa ke pradhAna ja nathI. tethI tenA pariNAmapaNAno saMbhava nathI. vaLI jo prakRtino pariNAma hoya, to paNa te karma na banI zake. kAraNa ke te AtmAnA pAtaMtryanuM nimitta nathI. kAraNa ke AtmA to tamAre mate nityamukta che. jo AtmAnA pArataMganuM nimitta na hovA chatAM paNa tene 'karma' mAnI zakAya, to ghaTa vagerene paNa karma mAnavA paDaze. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi - karmatvaM tasyetyArekaNIyam, evaM rItyA pradhAnasyaiva bandhamokSayoH sambhavenAtmakalpanAyA vaiyarthyaprasaGgAt / na ca bandhamokSaphalAnubhavasyAtmani pratiSThAnAnna tatkalpanAvaiyarthyaprasaGga iti vAcyam, vakSyamANAnumAnena pradhAnasya tatkartRtvavattabhoktRtvaprasaGgAt, anyathA kRtnaashaakRtaabhyupgmprsnggH| atra prayoga:-pradhAnaM bandhaphalAnubhoktR bandhAdhikaraNatvAt kArAgArabaddhataskaravat / na cAtmanaH cetanatvAda bhoktatvaM na pradhAnasyeti pUrvapakSa :- juo. e AtmAnA pArataMganuM nimitta bhale na bane, e pradhAnanA pArataMganuM nimita che, eTale enuM karmapaNuM kahI zakAze. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke A rIte to pradhAnanuM ja baMdhana ane mukti saMbhavaze, mATe AtmAnI kalAnA vyartha thaI jaze. pUrvapakSa :- tame amAruM gahana tattvajJAna samajatA nathI. baMdha ane mokSanA phaLano anubhava to AtmAmAM pratiSThita che. mATe AtmAnI kalAnA vyartha thavAno prazna ja ubho thato nathI. utarapakSa :- nA, kAraNa ke ame have je anumAna karIe chIe, tenA dvArA pradAna karyA che, to pradhAna ja bhoktA Thare che. jo AvuM na mAno to be doSa Avaze. (1) kRtanAza :- pradhAne karyuM, paNa tene phaLa na maLyuM. (2) akRtAgama :- AtmAe karyuM nahIM, to ya tene phaLa maLyuM. 'je kare e bhogave A ja sanAtana nyAya che. mATe tamArI vAta ucita nathI. ahIM anumAna prayoga A mujaba che - pratijJA :- pradhAna baMdhanA phaLane bhogave che. hetu :- kAraNa ke te baMdhAya che. dRSTAnta :- jelamAM bAMdhelA coranI jema. pUrvapakSa :- are, paNa AtmA ja cetana che. mATe te ja bhoktA thaI zakaze, pradhAna nahIM. - zarmasiddhaHvktvym, muktAtmano'pi karmaphalAnubhavaprasaGgAt / nanu muktAtmanaH pradhAnasaMsargAbhAvAt na phalAnubhavanamiti cet ? tarhi saMsAriNa eva pradhAnasaMsargAt bandhaphalAnubhavanaM prAptaM tathA cAtmana eva bandhaH siddhaH, bandhaphalAnubhavanimittasya pradhAnasaMsargasya bandharUpatvAd bandhasyaiva saMsargaH, pudgalasya ca pradhAnamiti nAmAntarameva kRtaM syAditi dik / karmaNAM paudgalikatve siddhe teSAmanantazaktimattvena vicitratApi nAnupapannA / tattatkarmaNAM viziSyAdRSTahetutvasyAvazyakatvena vaijAtyakalpane uttarapakSa :- AtmA kartA na hoya to kadI bhoktA na thaI zake. anyathA mukta jIvo paNa karmaphaLanA bhoktA thaI javAnI Apatti Ave. pUrvapakSa :- mukta AtmAone pradhAnano saMsarga nathI. mATe teo karmanA phaLane nahIM anubhave. uttarapakSa :- zAbAza, to eno artha e ja che ke saMsArI jIvane ja pradhAnanA saMsargathI baMdhanA phaLano anubhava thAya che. A rIte AtmA ja baMdhAya che evuM siddha thayuM. baMdhanA phaLano je anubhava thAya che, tenuM nimitta che pradhAnasaMsarga. e ja baMdharUpa che. mATe baMdhano ja saMsarga thAya che. A rIte to tame paugalika evA karmanuM 'pradhAna' evuM bIjuM nAma ja pADyuM che. vizeSa kazuM karyuM nathI. A pramANe ahIM dizAsUcana karyuM che. karmo paudgalika che evuM siddha thayuM eTale teo anaMta zakti dharAvatA hovAthI vicitratAvALA che e paNa saMgata thaI jAya che. pUrvapakSa (naiyAyika) :- tame karmomAM bhedo mAnyA che jema ke jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya vagere. paNa enA mATe to tamAre jJAnapatyanIkatA vagere te te kriyA dvArA vizeSarUpe te te karma baMdhAya che evuM mAnavuM jarUrI bane che. mATe karmomAM AvA bhedo che = vaijAtya Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH - mAnAbhAva ityapi na sundaram, tava mate'pi kIrtananAzyatAvacchedakatvenAvazyakatvAttasya, adRSTatvasya svAzrayajanyatAvizeSasambandhenAzvamedhatvAdighaTitasya kIrtananAzyatAvacchedakatve tu gauravamityalamaprAsaGgikena / tadvaicitryamapi bandhahetutvavaicitrye'pi saGkramakaraNAdikRtaM pariNatapravacanAnAM che, evI kalpanAmAM koI pramANa nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke tamArA matamAM paNa koI puNya kare ane pachI kIrtana = AtmaprazaMsA kare, to tenuM puNyakarma nAza pAme che, evuM manAyuM che. mATe kIrtananAzyatAvacchedakathI tamAre paNa karmomAM vaijAtyanI kalpanA to karavI ja paDe che. pUrvapakSa :- amAre karmomAM vaijAtyanI kalpanA na karavI paDe eno upAya ame zodhI lIdho che. karmomAM to koI vaijAtya nathI. paNa sva = adaNatva, tenuM Azraya = adaSTa = karma, tenA janyatAvizeSa saMbaMdhathI azvamedhatvAdighaTita evuM karmata kIrtananAzyatAvachedaka bane che. arthAta azvamedha vagerethI thayeluM puNyakarmata kIrtananAzyatAvacchedaka che. tethI te karma kIrtananAzyatAvacchinna banI jaze. A rIte karmomAM vaijAtyanI kalAnA karyA vinA paNa temAM kIrtananAzyatAnI saMgati thaI jaze. uttarapakSa :- AvI lAMbI lAMbI paribhASAmAM to spaSTa gaurava che. enA karatA vaipAyanI kalapanA ja sArI che. tamAre paNa 'zorTakaTa' mATe A ja raste AvavuM paDaze. mATe jJAnAvaraNIyAdi karmabhedanA nirUpaNanuM tame khaMDana na karI zako. ahIM prastuta carcAthI saryuM. karmanA je bhedo che temAM paNa vicitratA thAya che. temAM baMdhahetunI vicitratA sAthe sAthe saMkramaNa, udvartana, apavartana vagerethI paNa vaicitrya thAya che. te jemane pravacananI pariNati thaI che, teo 118 - masiddhaHsujnyaanmiti| nanvadRSTakAryANAM dehAdInAM mUrtimattvena "kAraNAnurUpaM kAryam" itivacanAccAdRSTasya mUrttatvApattiriti cet ? iSTApattiH / athAmUrttatvena sukhAdikAryANAM kathamiSTApattiH nirvAhyA iti cet ? na, kAryAnurUpA kAraNakalpanA tUpAdAnAdikAraNasthala eva, nAdRSTasthale, sukhAdikaM prati tasya nimittakAraNatvAt, nimittakAraNAdau ca tat kalpane ghaTaM pratyAkAzasya buddhyAdikaM prati nAgarasya madyapAnAdezca tatkalpanApattiriti / sArI rIte jANe che. pUrvapakSa :- deha vagere karmabhanita che, deha mUrta che, tethI karmane paNa mUrta mAnavuM paDaze. uttarapakSa :- amane e ISTa ja che. pUrvapakSa :- karma dvArA sukhAdi kAryo paNa thAya che, evuM tame mAno cho. sukhAdi to amUrta hoya che. mATe jo karmanuM mUrtapaNuM ISTa hoya, to tene sukhAdinuM kAraNa nahIM mAnI zakAya. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke kArya e kAraNAnurUpa ja hoya, evI kalAnA upAdAnAdi kAraNanA sthaLe ja ucita che. jema ke mATI e ghaDAnuM upAdAna kAraNa che, mATI mUrta che, to ghaDo paNa mUrta che. karma to sukhAdinA pratye nimitta kAraNa che. mATe karmanI bAbatamAM e kalpanA na karavI joIe. jo nimitta kAraNAdimAM paNa tenI kalAnA karo, to ghaTa pratye AkAzane kAraNa manAya che. buddhi vagerenI tIvratA-maMdatA pratye sUMTha ane madirApAnAdinI kAraNatA manAya che. emAM paNa e ja kalpanA karavAnI Apatti Avaze. arthAt ghaDo mUrta che to AkAzane paNa mUrta mAnavuM paDaze, buddhi amUrta che to sUMTha, madirApAna vagerene paNa amUrta mAnavuM paDaze. mATe sarvatra kAraNAnurUpa ja kArya hoya, evo ekAMta na rAkhavo joIe. ahIM A rIte anumAna prayogo che - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - karmasiddhiH 119 prayogAzcAtra mUrtamadRSTaM tatsambandhena sukhAdisaMvitterAhArAdivat / tathA mUrttamadRSTaM tatsaMsargeNa vedanodbhavAdagnivat / mUrttamadRSTamAtmavyatiriktatve sati pariNAmitvAt payovaditi / adRSTasya zarIrAdezca pariNAmitvadarzanAt nAyamasiddha hetuH / mUrttamadRSTaM mUrttasya dehAde: balAdhAnakAritvAt yathA ghaTo nimittamAtrabhAvitvena balamAdhatte, evaM karmApi / tathA mUrttamadRSTaM (1) pratijJA :- karma mUrta che. hetu :- kAraNa ke tenA saMbaMdhathI sukhAdinuM saMvedana thAya che. dRSTAnta :- AhArAdinI jema. (2) pratijJA :- karma mUrta che. hetu :- kAraNa ke tenA saMsargathI vedanAno udbhava thAya che. dRSTAnta :- agninI jema, (3) pratijJA :- karma mUrta che. hetu :- kAraNa ke te AtmAthI bhinna hovA sAthe pariNAmI che. dRSTAnta :- pANInI jema. A hetu asiddha nathI, kAraNa ke karma ane zarIrAdi pariNAmI che evuM dekhAya che. (4) pratijJA :- karma mUrta che. hetu :- kAraNa ke e mUrta evA zarIrAdimAM balAdhAna kare che. dRSTAnta :- ghaDAnI jema. jema ghaDo nimittamAtra thAya che tethI balAdhAna kare che ema karma paNa balAdhAna kare che. Azaya e che ke ghaDAnuM sAkSAt bhojana karIne baLa meLavAtuM nathI. paNa ghaDAmAM rAkhela dUdha vagere padArthothI balAdhAna thAya che. Ama ghaDo balAdhAnamAM nimitta ja bane che. tema karma paNa tathAvidha sAmagrInuM saMpAdana karAvavA dvArA balAdhAnamAM nimitta bane che. 120 dharmasiddhi mUrttena srakcandanAGganAdinopacayalakSaNabalasyAdhIyamAnatvAt ghaTavat, yathA mUrttena tailAdinA balasyAdhIyamAnatvAt kumbho mUrttaH, evaM srakcandanAGganAdinopacIyamAnatvAt mUrttaM kammaiti tathA mUrttamadRSTaM dehAdestatkAryasya mUrttatvAt paramANuvat, yathA paramANUnAM kAryaM ghaTAdikaM mUrttaM dRSTamata eva tatkAraNIbhUtAnAM paramANUnAmapi mUrttatA kalpyate, tadvat mUrttasya zarIrAdeH karmaNaH kAryatvena tasyApi mUrttatA kalpyate / nanu dehAdInAM karmakAryANAM mUrttatvena mUrttaM karma yadvA sukhaduHkhAdInAM tatkAryANAmamUrttatvenAmUrttaM karmetyapi saMzayo na karttavyaH, sukhAdInAM na kevalaM karmaiva (5) pratijJA :- karma mUrta che. hetu :- kAraNa ke mUrta evA mALA, caMdana, strI vagerethI upAyarUpa baLanuM temAM AdhAna thAya che. dRSTAnta :- ghaDAnI jema. ghaDo mUrta che,kAraNake te mUrta evA tela vagerethI upacaya kare che. tema karma paNa mALA, strI vagerenA saMsargathI upacaya kare che. athavA to mALA, caMdana, strI vagerethI karmano baMdha thAya che. tethI tenA dvArA karmano upacaya thAya che, mATe karma mUrta che. (6) pratijJA :- karma mUrta che. hetu :- kAraNa ke tenA kArya-zarIra vagere mUrta che. dRSTAnta :- jema ke paramANu. jema ke paramANuonuM kArya ghaTa vagere che. ghaTa mUrta che, mATe tenA kAraNabhUta paramANuo paNa mUrta che. tema mUrta evA zarIrAdi karmanuM kArya che. mATe karmonI paNa mUrtatA kalpAya che. pUrvapakSa :- karmanA zarIrAdi kAryo mUrta che, tethI karmane mUrta mAnavuM ? ke pachI karmanA sukha, duHkha vagere kAryo amUrta che tethI tene Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi - kAraNaM, kintu jIvo'pi, sukhAdInAM samavAyikAraNaM jIvA, asamavAyikAraNaM tu krm| idamatra hRdayaM- sukhAderamUrttatvena samavAyikAraNasya jIvasyAmUrttatvamastyeva, asamavAyi-kAraNasya tu karmaNaH sukhAdyamUrttatvenAmUrttatvaM na bhavatyapIti noktazaGkAvakAzaH / ata evAsmAbhiranupadamevoktaM kAryAnurUpA kAraNakalpanA tUpAdAnakAraNasthala eva iti / nanvamUrttasyAtmano mUrttimatA'dRSTena saha kathamanugrahopaghAtau syAtAm ?, na ca bhavataH khaDgAdibhiH saha nabhaso'nupagrahopaghAtAviti cet ? na, mUrtaH madirAdibhiH nAgarAdibhizcAtmadharmANAM buddhyAdInAmanugrahopaghAtadarzanAt / yadvAtmanaH amUrta mAnavuM ? Avo amane saMzaya che. uttarapakSa :- evI zaMkA karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke sukha, duHkha vagerenuM kAraNa mAtra karma nathI. jIva paNa kAraNa che. sukha vagerenuM samavAyI kAraNa jIva che, asamavAyI kAraNa karma che. Azaya e che ke sukha, duHkha vagere amUrta che, tethI tenuM je upAdAna kAraNa jIva che, te to amUrta che ja, karma to nimitta kAraNa che. tethI sukhAdi amUrta hovAthI te amUrta nahI banI jAya. A rIte tame kahelI zaMkAno avakAza raheto nathI. mATe ja ame anekavAra kahyuM che ke kAryane anurUpa evA kAraNanI kalpanA to upAdAnakAraNanA sthaLe ja che. pUrvapakSa :- AtmA to amUrta che. tethI mUrta evA karmathI tenA anugraha-upaghAta zI rIte thaI zake ? talavArathI AkAzanA anugraha upaghAta na thaI zake, tema prastutamAM paNa samajavuM joIe. uttarapakSa :- mUrta evA madirA vagerethI ane suMTha vagerethI amUrta evA Atmadharmo-buddhi vagereno anugraha-upaghAta dekhAya che. mATe mUrtathI amUrtane anugraha-upaghAta na ja thAya evo ekAnta nathI. 122 - masiddha:kthnycinmuurtttve'pi na kSatiH, anAdikarmasantAnapariNAmaprAptatvena kSIranIravat karmaNo'nanyatvAt / AkAzasyAnugrahopaghAtAvacetanatvenAmUrttatvena ca na syaataamiti| taduktam - "mutteNAmuttimao, uvaghAyANuggahA kahaM hojjA ? / jaha viNNANAINaM, mairApANosahAIhiM / / 1 / / ahavA gaMtIyaM, saMsArI savvahA mutto tti| jamaNAikammasantai, pariNAmAvannarUvo so||2|| santANo'NAIo, paropparaM heuheubhaavaao| dasa 5 5, jayama ! vIrvArA vArU " tA nanvamUrtta karma vAsanArUpatvAditi cet ? na, vAsanAyAH nirAka athavA to jIvane kathaMcit mUrta mAnIe to paNa kSati nathI. kAraNa ke anAdi karmasantAnanA pariNAmane pAmyo hovAthI e kSIranIranI jema karmathI ananya che. AkAza to amUrta hovAnI sAthe acetana paNa che. mATe tenA anugraha-upaghAta thatA nathI. kahyuM paNa che - prazna :- mUrtathI amUrtanA upaghAta-anugraha kevI rIte thaI zake ? uttara :- jema madirApAna ane auSadha vagerethI vijJAnanA anugraha-upaghAta thAya che. IIII athavA to evo ekAMta nathI ke saMsArI sarvathA mUrta che. kAraNa ke te anAdi karmasaMtatinA pariNAmane pAmelA svarUpavALo che. lll. he gautama ! parasparanA hetu-hemubhAvathI bIja ane aMkuranI jema deha ane karmano saMtAna anAdi che. llall pUrvapakSa :- karma amUrta che, kAraNake e vAsanArUpa che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 - masiddha: -rmasiddhi: - - 23 riSyamANatvAt / kiJcAmUrtaM karma na bhavati, aakaashvtpraaguktaanugrhopghaataabhaavaat| tathAhi- sattvAnAmanugrahamupaghAtaM vA yathA gaganaM na kimapi karoti tdvdnaapiiti| na cAkAze'mUrttatvAdanyadakaraNanimittamasti kintvamUrttatvameva, atrApi cAmUrttatvamaviziSTamiti / nanu kutraciddeze sukhamanubhUyate, yathoSNakAle'rbudAcale, kutracittu duHkham, yathoSNakAle marusthale gaurjarANAmiti sAdhanavikalatA dRSTAntasyeti cet ? na, tatrApi ggnvytiriktjlaadinimitttvaat| tathAhi- vAtabahulasya puMso nirjale deze sukhaM sajale duHkham, na ca sukhaM duHkhaM vA zuddhakSetrodbhavaM uttarapakSa :- nA, kAraNa ke AgaLa vAsanAnuM nirAkaraNa thavAnuM che. vaLI karma amUrta na hoI zake. kAraNa ke jo e amUrta hoya to e AkAza jevuM niSkriya thaI jAya. anugraha-upaghAta na karI zake. e pUrve kahyuM ja che. te A mujaba - jema AkAza jIvone anugrahaupaghAta kAMI karatuM nathI ema amUrta tarIke mAneluM karma paNa na kare. AkAza niSkriya che temAM tenA amUrtapaNA sivAya bIjuM koI kAraNa nathI. paNa tenuM amUrtatva ja kAraNa che. tema karmamAM tame mAneluM amUrtatva samAna ja che. pUrvapakSa :- ko'ka sthaLe sukhano anubhava thAya che. jema ke unALAmAM Abu parvata para, ko'ka sthaLe du:khano anubhava thAya che. jema ke unALAmAM gujarAtIone rAjasthAnanA raNamAM. A rIte AkAza paNa sukha-du:khano hetu che. tethI tame ApeluM dekhAtA sAdhanavikala che. 'anugraha-upaghAtano abhAva' A hetu daSTAntamAM tasya sarvatrApyavizeSAt, tasmAt sukhAdInAM jalAdyanvayavyatirekAnuvidhAyitvAd na sAdhanavikalatA nidarzanasyeti / nanvastu vAsanArUpaM karmeti cet ? na, tava mate vAsyAtiriktavAsakAkalpanena puSpAdigandhavaikalye tilAdau vAsanAprasaGgaH syAt, atiriktavAsakakalpane tu tadevAdRSTam, paramArthasadatiriktakarmAsvIkAre tu vAsanA na yuktA / na cAsatkhyAtyupanItAdRSTabhedAgrahAt jJAnavAsaneti vAcyam, puSpAdigandhabhedAgrahe'pi tailAdigandheSu tadvAsanAprApteH, jJAnavAsanA nathI thatA, kAraNa ke zuddha kSetra to sarvatra samAnarUpe che ja. mATe sukha-du:kha vagere pANInA anvaya-vyatirekane anusare che. mATe ame ApeluM dekhAtuM sAdhanavikala nathI. pUrvapakSa :- chatAM paNa karma vAsanArUpa mAnIe temAM zuM Apatti che ? uttarapakSa :- tamArA mate vAsanAthI bhinna koI vAsaka che ke nahIM ? jo nathI to papa vagerenI sugaMdha vinA ja tala vAsita thaI jaze, evI Apatti Avaze. ane jo vAsanAthI bhinna koI vAsaka tatva mAnazo, to e karma ja hoI zake. pAramArthikarUpe vidhamAna evuM atirikta karma na mAno to 'vAsanA'nI mAnyatA ucita nathI. pUrvapakSa :- vAsanAnA kAraNarUpe vAsaka tattva hovuM ja joIe, tevo tame Agraha rAkho cho. paNa vAsakatatva na hovA chatAM vAsanA thaI zake che. jema ke mRgajaLamAM pANI na hovA chatAM paNa asakhyAti thAya che - je nathI teno bhAsa thAya che, jala nathI-jala bheda che, paNa tenuM grahaNa na thavAthI pANI che evuM lAge che. tema prastutamAM paNa asakhyAtithI karmabhedanuM grahaNa na thavAthI jJAnavAsanA thAya che. uttarapakSa :- jo bhedano agraha thavAthI ja vAsanA thatI hoya to puSpa vagere na hoya, to ya puSpAdigaMdhabhedano agraha thavAthI tela vagerenI gaMdhanI vAsanA thaI javAnI Apatti Avaze. raheto nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke e sukha-duHkhanuM kAraNa paNa AkAzathI bhinna evI pANI vagere vastuo che. te A pramANe - jene damano roga che, tene nirjaLa (sUkA) dezamAM sukha thAya che. ane bhejavALA dezamAM du:kha thAya che. sukha ke duHkha zuddha kSetrane kAraNe Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - karmasiddhiH tUktarUpA tailAdigandhavAsanA na tathetyapi na saGgatam, adRSTabhedagrahAt jJAne vAsanAnivRttatvaM tvidAnImeva nirvANaprasaGgA auttarakAlika bhedAprAyojakadoSatvena nedAnI vAsanAnivRttiriti ceta ? tarhi doSAbhAvaviziSTabhedagrahAbhAvo vAsaneti paryavasitaM tathA cAtmAzrayaH, vAsanAyA 125 Azaya e che ke mAtra bhedagraha na thAya eTalA mAtrathI koI kArya thaI jatuM nathI. 'ahIM puSpo nathI' AvI jene jANa nathI. arthAt puSpanI badale puSpanA raMganI koI bIjI ja vastu = puSpabheda vALI vastu che. paNa puSpabhedanuM grahaNa jeNe karyuM nathI, to te vastuthI te vyakti talane vAsita karI de evI Apatti Avaze. paNa AvuM to kadI thatuM nathI. mATe asakhyAtine kAraNe vAsaka vinA paNa vAsanA thAya che evuM mAnavuM ucita nathI. pUrvapakSa :- juo, jJAnavAsanA to ame kahI te rIte ja thAya che, paNa tela vagerenI gaMghanI vAsanA bhinna prakAranI che. mATe tame tenA udAharaNathI jJAnavAsanAno InkAra na karI zako. uttarapakSa :- jo tame kahelI rIte jJAnavAsanA ghaTatI hoya to karmabhedanA grahaNathI jJAnamAM vAsanAnI nivRtti thaI jaze. bhedAgrahathI vAsanA thaI hatI. bhedagrahathI vAsanA jatI ja rahe ne ? tenAthI e ja samaye mokSa thaI jaze. paNa evuM to thatuM nathI. bolo AmAM ApanuM zuM kahevuM che ? pUrvapakSa :- bhaviSyamAM bhedAgraha thAya evo doSa jIvamAM hAjara che. tethI vAsanAnI nivRtti nahIM thAya. - uttarapakSa :- eno artha e ja che ke vAsanA = doSAbhAvathI viziSTa evA bhedagrahano abhAva. bhedagraha= samyajJAna. doSAbhAvathI viziSTa samyajJAna na hoya e vAsanA che A tamAro abhiprAya che. paNa vAsanAnuM AvuM nirvacana karavAmAM to AtmAzraya che. kAraNa ke vAsanA ja doSa che. evo niyama che ke jenuM nirvacana karIe temAM 126 karmasiddhi: . eva doSatvAt / jJAnamAtraM vAsanetyapi na sundaram vAsitatvAbhAvena sadaiva muktiH syAt / atha viziSTaM jJAnaM vAsanA tadA' vizeSitajJAnasya vaiziSTyaM na syAt, vizeSakalpane tu tadevAdRSTam / nanvekasantAnagAmitvena kSaNikatattatjJAnapravAharUpA vAsanA'to nAnupapattiH, nApi ziSyajJAnena gurorvAsanApattizceti cet ? na, kSaNaparamparAtiriktasantAnasvIkAre'tirikta te zabda na Avavo joIe. jema ke arihaMtanuM nirvacana karatAM koI ema kahe ke '12 guNothI yukta je arihaMta hoya te arihaMta che", to e AtmAzraya doSa kahevAya. kAraNa ke arihaMtanuM nirvacana koI anya zabdothI karavAnA badale te ja zabdathI karyuM che. ahIM zabda kahyuM tenA upalakSaNathI paryAya paNa samajI levAnuM che. doSa e vAsanAno paryAya che. mATe ukta nirvAnamAM AtmAzraya spaSTa che. jJAnamAtra vAsanA che, evuM mAnavuM paNa ucita nathI. kAraNa ke bIjuM koI vAsakatattva na hovAthI vAsitatva paNa nathI. mATe sarvadA ya mukti thavAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- jJAnamAtra nahIM, paNa viziSTa jJAna vAsanA che ema ame kahIzuM. uttarapakSa :- jJAna viziSTa zenAthI banaze ? tene viziSTa banAvanAra koI tattva na mAno to tenuM vaiziSTya na ghaTI zake. ane jo tene viziSTa banAvanAra koI tattva mAno to te ja karma che. pUrvapakSa :- tame jarA amAro siddhAnta to samajo. eka saMtAna (kSaNaparaMparA)mAM anugAmI hovAthI kSaNika evA te te jJAnanA pravAharUpa evI vAsanA hoya che. mATe anupapatti nathI. vaLI ziSyanA jJAnathI gurunI vAsanA thAya evI paNa Apatti nahIM Ave. kAraNa ke svasaMtAnamAM ja vAsanA saMkramita thaze. anyatra nahIM. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke te saMtAnane tamAre kSaNaparaMparAthI bhinna ja mAnavo paDaze, kAraNa ke saMtAnane kSaNothI abhinna mAnazo, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rmasiddhi: - - 27 dravyAbhyupagamaprasaGgAttadevAsmAkaM karmeti / kiJcAtiriktavAsakAbhyupagame'pi kSaNikadarzane vAsyakAle vAsakasyAbhAvena kuto vAsanAsambhavaH ?, sametya sthitayoH vAsyavAsakayoH vAsanAbhAvaH saGgacchate, puSpAditailAdInAM tathAdarzanAt, nAsametya sthitayoH / api ca vAsakAd vAsanA bhinnA abhinnA vA ?, bhinnA cet ? vAsakasya kA saMsargaH ghaTAdivanna ko'pItyarthaH / ghaTAdayo'pi ca kathaM na vAsayanti jJAnAdikama, sNsrgaato te kSaNo ja kahevAze. saMtAna nahIM. mATe saMtAnarUpa je bhinna tatva mAnazo, te ja amArA mate karma che. vaLI tame atirikta evuM vAsaka tatva mAno to paNa tamArA kSaNikavAdamAM jyAre vAsya hAjara che, tyAre vAsaka gerahAjara che. to vAsanA zI rIte saMbhave ? attara hoya tyAre rU na hoya ane rU hoya tyAre attara na hoya, to attaranuM pUmaDu zI rIte banI zake ? enA jevI tamArI paristhiti che. vAsya ane vAsaka eka sAthe rahelA hoya to ja vAsanApaNuM ghaTI zake.kAraNa ke puSpa vagere rU5 vAsaka ane tela vagererU5 vAsya eka sAthe hAjara hoya to ja vAsanA saMbhave che, puSpa vagere ane tela vagere alaga alaga samaye hAjara hoya, to vAsanA thatI nathI, evuM dekhAya che. vaLI vAsanAne kevI mAnazo ? vAsakathI bhinna ke abhinna ? jo bhinna mAno, to vAsakano kayo saMsarga thaze ? Azaya e che ke jema ghaDA vagere vAsyathI bhinna che to temano tenI sAthe koI saMbaMdha nathI. tema vAsanA paNa vAsakathI atyaMta bhinna hovAthI vAsaka sAthe teno koI saMbaMdha nahI rahe. tethI vAsakathI vAsita karavApaNuM paNa nahIM rahe, tethI vAstavamAM vAsanA ja nahI ghaTe. - jo bhinna hovA chatAM paNa vAsita karavAnI prakriyA saMbhavatI hoya, to ghaDA vagere paNa jJAna vagerene kema vAsita karatA nathI ? kAraNa ke saMbaMdhano abhAva to baMne sthaLe samAnarUpe ja rahelo che. 128 - - bhAvatvAvizeSAt / ekakSaNavartitvena ca vAsanotpatteranabhyupagame vAsanAzUnyamanyaM kathaM vAsayati ghaTAdivat / vAsakAd vAsanA'bhinnA cet ? kathaM tarhi vAsanIye vAsanAyAH saGkrama: ?, vAsanAyA vAsakAnatiriktatvAt svarUpavat, saGkamAbhAve ca vAsakAd na yuktA vAsyasya vAsaneti / atha dRSTahAnibhiyA kathamapi vAsye vAsanAsakramaH sviikriyte| evaM tethI pUrvajJAnakSaNa vAsaka banI zake, ghaDA vagere na banI zake, Avo bheda zI rIte ghaTe ? vaLI vAsaka ane vAsanA baMne samAna kSaNe hoya evuM tame mAnatA nathI, mATe vAsanAnI utpatti ja tame svIkAratA nathI. mATe pratyeka kSaNa vAsanArahita ja che. to evo kSaNa bIjA kSaNane zI rIte vAsita karI zake ? jema ghaDo vAsanAzUnya hovAthI bIjAne jJAnavAsanAthI vAsita karI zakato nathI. tema tame mAnelo vAsaka paNa vAsanAzUnya ja che. tethI te paNa anyane vAsita nahI karI zake. have A ApattiothI gabharAIne tame ema kaho, ke vAsanA vAsaka karatA abhinna che, to pachI jene vAsita karavAnuM che temAM vAsanAno saMkrama zI rIte thaI zake ? kAraNa ke vAsakathI atirikta evuM vAsanA jevuM tattva ja nathI. jema vAsakanuM svarUpa tenAthI abhinna che, ane tethI teno vAsyamAM saMkrama thaI zakato nathI. tema vAsanA paNa vAsakathI abhinna mAnI hovAthI, teno saMkrama paNa saMbhavita nathI. A rIte saMkramanA abhAve vAsakathI vAsanA na thaI zake. pUrvapakSa :- are, paNa jo badhI rIte vAsanAnI anupapatti ja hoya, to to pratyakSabAdha Avaze. Azaya e che ke uttarottara jJAnakSaNomAM pUrva pUrva jJAnakSaNonI vAsanA hoya che, e to pratItisiddha ja che. mATe vAsanAsaMkrama zI rIte thAya che, e ApaNe bhale na Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ? rU - riddhi:-- RddhiH - sati vAsyavAsakabhAvasambandho'pi nAnupapannaH, avRkSavyAvRttyA vRkSatvasAmAnyavad vAsanAyAH parikalpitatvena bhedAbhedoktadoSAvakAzo'pi neti cet ? na, vAsanAyAH kalpitatvena vyavahArAnaGgatvAt, anyathA kalpitasya gaganAravindasyApi vyavahAraprasaGgAt / taduktam - "siya vAsaNAto gammai, sA vAsagavAsaNijjabhAveNa / juttA samecca doNhaM, na tu jammANaMtarahatassa / / 1 / / samajI zakIe. paNa koI ne koI rIte vAsyamAM vAsanAno saMkrama thAya ja che. ema mAnavuM ja paDaze. ane e rIte vAsya-vAsakapaNAno saMbaMdha paNa ghaTI jaze. vaLI amAro ati gUDha siddhAnta to e ja che ke vAsanA jevuM pAmorthika tattva ja nathI. jema taiyAyika darzane mAneluM 'sAmAnya' nAmanuM tattva vAstavamAM hotuM ja nathI. vRkSatva sAmAnya e zuM che - avRkSathI vyAvRtti rU5 che. e koI pRthaka vastu nathI. parikalpita che. te ja rIte vAsanA paNa parikalpita che. mATe tame vAsanA bhinna che ke abhinna AvA pakSo pADIne je doSAropaNa karo cho, teno paNa koI avakAza nathI. kAraNa ke parikalpita vastumAM AvA koI vikalpo hotA ja nathI. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jo vAsanA parikalpita ja hoya, to te koI paNa vyavahAranuM mAdhyama nahIM bane. jo parikalpita vastu paNa vyavahAranuM aMga banatI hoya, to AkAzakamaLa paNa vyavahAranuM aMga banI jaze. A ja carcA zAstramAM A rIte kahI che - jo ema kaho ke vAsanAthI saMskArasaMkrama thAya che, to vAsakavAsanIyabhAvathI be sAthe hoya to ja vAsanA saMbhave che. paNa je utpanna thavA pachI tarata ja vinAza pAmI jAya, tenAmAM vAsanA sA vAsaNAto bhinnA'bhinnA va havejja ? bhedapakhaMmi / ko tIe tassa jogo, tassuNNo vAsai kahaM ca / / 2 / / aha No bhinnA kaha tIe,saMkamo hoi vAsaNijjammi ? / tadabhAvammi ya tatto, No juttA vAsanA tassa / / 3 / / sati yaNNaya pasiddhI, pakkhaMtaramo ya natthi iha annnnN| parikappitA taI aha, vavahAraMgaM tato kaha nnu||4||" iti / tadevaM vAsanArUpamapi karma na bhavati / nanu mAstu vAsanArUpaM karma AtmazaktirUpatvasvIkAre kA kSatiriti cet ? nanu sA''tmano bhinnA'bhinnA vA ?, abhinnA ceta ? AtmasvarUpaiva, bhinnA ceta ? janyA'janyA vA ?, janyA cet ? tadutpattAvavazyamAtmavyatiriktaM ghaTatI nathI. III vaLI vAsaka e vAsanAthI bhinna mAnazo ke abhinna ? bhedapakSe to vAsakano vAsanAthI kayo yoga che ? ane yogazUnya evo te zI rIte vAsita karaze ? llll jo bhinna nathI, to vAsyamAM teno saMkrama zI rIte thaze ? ane jo saMkrama na thAya to tenI vAsanA yukta nathI. llall jo ema kaho ke vAsakAdi to prasiddha ja che. ane bhedAbheda sivAya koI anya pakSa nathI. mATe vAsanA parikalpita che. to parikalpita vAsanA vyavahAranuM aMga zI rIte bane ? lljhA A rIte vAsanArUpa paNa karma nathI. pUrvapakSa :- vAsanArUpa karma bhale na hoya, ame AtmazaktirUpa karma mAnazuM. tevuM mAnavAmAM zuM kSati che ? uttarapakSa :- acchA, to e Atmazakti AtmAthI bhinna che ke abhinna ? jo abhinna hoya to e AtmA ja che. anya koI Atmazakti jevI vastu ja nathI. ane jo bhinna hoya to e janya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhiH - - 2 ? hetvantaramAzrayaNIyaM syAt, anythaa''ksmiktvaaptteH| nanu dAnAdikriyAsambandhAdAtmamAtrAjanyatve sati AtmavyatiriktA'sAdhAraNajanyatvameva seti cet ? na, Atmano'nupacaye tasyA aprAdurbhAvAt, dAnAdikriyAtaH tadupacaye puSTihetutvenAdRSTasiddhirAvazyakIti janyapakSo'pi bhavatAM na kSemaGkaraH, nApyajanyapakSaH, tathAhi- ajanyApi sA kimAvRtAnAvRtA vA ?, AvRtA cet ? samIhitamasmAkaM 'yadevAvaraNaM tadeva karma' iti / anAvRtA cet ? aharnizaM svargAdikAryaM kathaM na janayati ?, che ke ajanya ? jo janya hoya to e AtmazaktinI utpattimAM AtmA sivAyanI koI vastu avazya kAraNa mAnavI paDaze. avyathA e Atmazakti Akasmika = nirdetuka thaI javAnI Apatti Avaze. paNa je janya hoya enuM koI ne koI kAraNa avazya hoya che. mATe ene nirdetuka na mAnI zakAya, pUrvapakSa :- dAnAdi kriyAnA saMbaMdhathI AtmAmAtrathI ajanya hovA sAthe AtmathI vyatirikta evA asAdhAraNakAraNathI janyapaNuM e ja AtmazaktirUpata che. uttarapakSa :- nA, AvuM na mAnI zakAya, kAraNa ke AtmAno upayaya na thayo hoya, to evI Atmazaktino prAdurbhAva ja na thAya. dAna vagere kriyAthI AtmAno upacaya mAno to te upacaya = puSTinA kAraNarUpe karmasiddhi Avazyaka che. mATe Atmazakti janya che evo pakSa tamArI mAnyatAnuM kuzaLakAraka nathI. vaLI Atmazakti ananya che, evuM mAnavuM paNa ucita nathI. kAraNa ke ajanya evI paNa Atmazaktine kevI mAnazo ? AvRta ke anAvRta ? jo AvRta hoya to e amane ISTa ja che, kAraNa ke je AvaraNa che, te ja karma che. jo anAvRta hoya, to divasa-rAta svarga vagere kAryone kema utpanna nathI karatI ? 132 - riddhi:-- vyajakAbhAvAditi cet ? nanu tatra kasya vyaJjakatvam ?, dAnAdikriyAyA iti cet ? na, vyarthava vyaJjakatvakalpanA, nitynirvRttvenaavrnnaa'yogaat| nityAyAH zakteH kAryAntaraM pratyanAvRtatve'pi prakRtakArya pratyAbhimukhyabhAvAt tatrAvaraNakalpanetyardhajaratIyanyAyasvIkAre'pi karmarUpatA sviikRtaiveti| thakum - "astyeva sA sadA kintu, kriyayA vyajyate prm| AtmamAtrasthitAyA na, tasyA vyaktiH kadAcana / / 1 / / pUrvapakSa :- juo, Atmazakti to anAvRta ja che. paNa tene vyaMjaka na maLavAthI te svargAdi kAryonuM satata utpAdana nathI karatI. uttarapakSa :- acchA, to tyAM vyaMjaka kone mAnazo ? pUrvapakSa :- emAM vaLI zuM pUchavuM tuM ? dAnAdi kriyA e ja vyaMjaka che. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke vyaMjakapaNAnI kalAnA vyartha ja che. ajanya evI Atmazakti nitya astitva dharAve che. mATe tenuM AvaraNa mAnavuM ucita nathI. pUrvapakSa :- nitya evI Atmazakti anya kArya pratye anAvRta hovA chatAM paNa prastuta kArya pratye abhimukha thaI che, mATe temAM AvaraNanI kalAnA karAya che. uttarapakSa :- A to tame ardhajaratIya nyAya svIkArI lIdho. Ama chatAM paNa AvaraNano svIkAra karyo e karmarUpatAno ja aMgIkAra karyo che. kahyuM paNa che - Atmazakti sadA che ja paNa kriyAthI tenI abhivyakti karAya che, evuM kaho te ucita nathI. kAraNa ke te AtmAmAM ja rahelI che. tethI kadI paNa tenI abhivyakti na ghaTI zake. III Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --Rsiddhi: - tadanyAvaraNAbhAvAd, bhAve vAsyaiva krmtaa| tannirAkaraNAd vyakti-riti tdbhedsNsthitiH||2||" iti / (zAstravArtAsaMmutra 1/-100) kiJca- sA zaktiH svargAdijanane samarthA'samarthA vA ?, samarthA cet ? krameNa svargAdijanikA yugapadbA ?, na tAvat krameNa, yataH kathaM na janayet naratvAdyutpattI kAlAntarabhAvi svargAdikam, samarthasya kAlakSepAyogAt kAlakSepe cAsAmarthyaprApteH / nanu samarthA'pi sahakArisannidhimapekSata iti cet ? tarhi tasyA asAmarthyam, aparasahakArisApekSa kAraNa ke tenAthI bhinna evuM koI AvaraNa tame mAvyuM nathI. jo AvaraNa hoya, to e ja karma che. te AvaraNanuM nirAkaraNa karavAthI AtmazaktinI abhivyakti thAya che. A rIte bhinna evuM 'karma siddha thAya che. III vaLI tame mAnelI zakti svarga vagerene utpanna karavA samartha che ke nathI ? je samartha che. to e svargAdine kamathI utpanna kare che ke eka sAthe ? kramathI utpanna kare e to ghaTatuM nathI. kAraNa ke te jyAre manuSyapaNA vagerene utapanna kare che. tyAre kALAntare thanArA evA svarga vagerene kema utpanna nahIM kare ? kAraNa ke je samartha hoya, tene kALano vilaMba na ghaTe. kALano vilaMba thAya, to te tenuM asAmarthya batAve che. mATe te svargAdine kramazaH utpanna kare che to ghaTatuM nathI. pUrvapakSa :- juo, Atmazakti to te te kAryone karavA mATe samartha ja che, paNa tene sahakArIonA sAnnidhyanI apekSA che, tethI te kramazaH kArya kare che. uttarapakSa :- to e asamartha Thare che. kAraNa ke tene anya sahakArIonI apekSA che. 134 -masiddhiHvRttitvaat / nanu sA nApekSate, kintu notpAdyate svargAdikaM dAnAdikriyAM vinA'to'pekSata iti cet ? na, samarthasya prasahya ghaTanAt, anyathA tasyA asAmarthyaprApteH / nanu samarthamapi bIjaM bhUmijalAdisAmagrI prApyaivAGkuraM janayati nAnyatheti cet ? nanu tarhi dAnAdikriyA zaktarupakriyeta na vA ?, nopakriyeteti cet ? tarhi dAnAdyabhAvata iva dAnAdito'pi na janayati, upakArAkaraNAt / yadhupakriyeta tadA sa upakAra zaktabhinno'bhinno pUrvapakSa :- are, Atmazaktine sahakArIonI apekSA nathI. paNa A to dAnAdi kriyA vinA svarga vagerene utpanna karI zakatA nathI. mATe te temanI apekSA rAkhe che. uttarapakSa :- AvA gallA-tallA na cAle. je samartha hoya e to jora karIne paNa kArya kare ja. anyathA tenuM asAmarthya pUravAra thAya che. pUrvapakSa :- tame to bhAre kadAgrahI cho. aMkurane utpanna karavA mATe bIja samartha che. Ama chatAM paNa te pRthvI, pANI vagere sAmagrIne pAmIne ja aMkura utpanna kare che, anyathA aMkuranI utpatti nathI karatuM. tema prastutamAM paNa samajavuM. uttarapakSa :- acchA, to tame jarA eTaluM kahezo ke dAnAdi kriyAo rUpI je sahakArIo che, teo Atmazakti para koI upakAra kare che ke nahIM ? arthAta te sahakArIo AtmazaktimAM koI viziSTatAne utpanna kare che ke nahIM ? jo upakAra na karatA hoya, to jema dAnAdinA abhAve Atmazakti svargAdine utpanna nathI karatI, tema dAnAdi dvArA paNa utpanna nahIM kare. kAraNa ke tenAmAM dAnAdi dvArA koI viziSTatA - pheraphAra thayo ja nathI. have A ApatithI chUTavA mATe tame ema kaho ke upakAra karAya che. to te upakAra AtmazaktithI bhinna che ke abhinna ? jo Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - siddhiH kamanekajAtIyaM satsvarUpaM mUrta zaktivAsanAdipakSanirvAhakSama paudgalikamadRSTaM siddhm| taduktaM zrImadbhiH haribhadrasUripAdaiH - "tasmAttadAtmano bhinnaM, sacitraM cAtmayogi c| lAvRSTamavaktavyuM, tasya zavAhisAtha aa aaaa" ttiA (zAstravArtAsanuSya 1/106) atha karmaNo darzanaparibhASocyate-tatrAdRSTamiti vaizeSikAH, saMskAra iti saugatAH, puNyapApa iti vedavAdinaH, zubhAzubha iti gaNakAH, dharmAdharmAviti sAGkhyA zaivAzca / evamete darzanaparibhASAjanitA: -~rmasiddhi: - vA ?, bhinnazcet ? sa kathaM dAnAdikriyAjanya eva, na hananAdikriyAjanyaH, ubhayorapi saMsargAbhAvatvAvizeSAt / abhinnazcet zaktireva kRtA syAt ?, tathA ca lAbhamicchato mUlato hAniH smaayaataa| yadvA'stu yathAkathaJcitsvargAdiprayojikA dAnAdikriyA, tathApi dAnAdikriyAkAla eva svargAdikaM kathaM na janayati ?, nanu kriyAjanyAvaraNadhvaMsasahakRtA sA kAlAntara eva janayatIti cet ? na, tadapekSayA'dRSTasyaiva svavipAkakAle phalajanakatvaucityAt / tasmAnnAtmazaktirUpamadRSTamiti / tadevaM vishvvaicitrynirvaahbhinna hoya, to te upakAra dAnAdi kriyAthI ja thayo che, hiMsA vagerethI nahIM evuM kema kahI zakAya ? kAraNa ke upakAra to atyaMta bhinna ja che. tene jema dAna sAthe saMbaMdha nathI, tema hiMsA sAthe paNa saMbaMdha nathI. te upakAra zaktithI abhinna che ema mAno, to upakAra karyo che, ema na kahevAya, paNa zakti karI che ema ja kahevAya, kAraNa ke zakti e ja upakAra che. ane Ama mAnatA to vyAja levA jatA mUDI gumAvavAno prasaMga Avaze. athavA to dAnAdi kriyA koI paNa rIte svargAdinI prayojaka bhale hoya, paNa dAna vagerenA samaye ja Atmazakti svarga vagerene kema utpanna nathI karatI ? pUrvapakSa :- dAnAdi kriyAthI zaktinA AvaraNano nAza thAya che. tenAthI Atmazakti kALAntare svargAdine utpanna kare che. A rIte te ja samaye svargAdi utpanna thatA nathI, tenI saMgati thaI jAya A rIte siddha thAya che ke - (1) karma e vizvanI vicitratAnuM nirvAhaka che. (2) karma anekajAtIya che. (3) karma vidhamAna svarUpavALuM che. (4) karma mUrta che. (5) karma zakti, vAsanA vagere pakSonuM nirAkaraNa karavAmAM samartha che. (6) karma paudgalika che. pUjyazrIharibhadrasUri mahArAjAe kahyuM che - mATe karma AtmAthI bhinna che, aneka prakAravALuM che, AtmA sAthe ekameka thayuM che ane Atmazakti vagere pakSone jItI lenAruM che ema samajavuM. have karmanI dArzanika paribhASA kahevAya che. vaizeSiko tene adaSTa kahe che. bauddho saMskAra kahe che. vedAMtIo puNya-pApa kahe che. jyotiSIo zubha-azubha kahe che. sAMkhyo ane zaivo dharma-adharma kahe che. A dArzanika paribhASAthI thayelA karmanA vyaMjana (zAbdika) paryAyo jANavA. uttarapakSa :- AvI citra-vicitra kalAnA karavA karatA ema ja mAnavuM ucita che, ke karma ja svavipAkakALe phaLano janaka bane che. mATe karma e AtmazaktirUpa nathI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi - - 63 7 vyaJjanapa yA jnyaatvyaa| nanvAtmano'rmUtatvena mUrtena karmaNA saha kathaM saMsarga iti cet ? AkAzena ghaTAdInAmiva kriyayA dravyasyeva kSIranIramiva veti vAcyaH / yadvA kiM nidarzanAntarAvalokanena pratyakSopalabhyamAnasthUlazarIreNAtmanaH iva kArmaNazarIrasyApi saMyogo nAnupapannaH ? / atra dharmAdharmanimittaM sthUlazarIraM svIkurvANaM tArkikaM pRcchAmaH, bho tArkikaziromaNe ! bhavadabhimatI dharmAdharmI mUrtI amUrtI vA ?, mUrtI cet ? amUrtenAtmanA saha tayoH kathaM saMsargaH?, yathAkathaJcid bhavatIti ceta ? tarhi karmaNo'pyAtmanA saha saMsargaH kathaM neSyate, amRtA dharmAdharmAviti cet ? bAhyena sthUla pUrvapakSa :- AtmA to amUrta che. to teno mUrta evA karma sAthe zI rIte saMsarga thAya ? uttarapakSa :- jema AkAza sAthe ghaDA vagereno saMyoga thAya che, athavA to dravyano kriyA sAthe saMyoga thAya che, athavA to dUdha ane pANIno saMyoga thAya che, tema AtmA ane karmano saMyoga thAya che. athavA to bIjA dekhAtone zodhavAnI zuM jarUra che. jema pratyakSathI grahaNa karAtA sthUla zarIra sAthe AtmAno saMyoga thayo che (zarIra sAthe AtmAno saMyoga to pratyakSa siddha che), te ja rIte kArpaNa zarIra sAthe paNa AtmAno saMyoga saMgata thAya che. tArkika (naiyAyika) vAdI ema mAne che ke sthULa zarIra dharmaadharmane kAraNe thAya che. tene ahIM prazna karIe chIe - "he tArkika ziromaNi ! te mAnelA dharma-adharma mUrta che ke amUrta ? jo mUrta hoya, to amUrta evA AtmA sAthe temano saMyoga zI rIte thAya che ? game te rIte thAya che, ema kaho, to karma sAthe AtmAno saMyoga kema mAnatA nathI ? 138 - masiddhaHshriirenn sAdhu kathaM tayoH saMsargaH ? tava mate mUrtAmUrtayoH saMsargAbhAvAt / na cAsambaddhayorapi tayoH sthUlazarIreNa saha saMsarga iti vAcyam, atiprasaGagAta, yadyamUrtayorapi tayoH sthUlazarIreNa sAkaM saMsarga iSyate, tarhi kArmaNazarIreNa sAkaM kathaM virodhamudbhAvayasi ?, nanvevaM mAstu sthUlazarIreNApi sAkaM saMsargastayoriti cet ? tarhi sthUlazarIrasyAtmanA sAkaM tu saMsargo dUrotsArita eva, tathA ca sati devadattazarIropaghAto yathA yajJadattasya duHkhAdikaM na janayati, saMsargAbhAvAta, tadvatsthalatanvA dharma-adharma amUrta che ema kaho, to bAhya sthUla zarIra sAthe temano saMsarga zI rIte thAya che ? kAraNa ke tamArA matanA anusAra to mUrta ane amUrtano saMyoga saMbhavita ja nathI. pUrvapakSa :- bhale temano saMyoga na thAya. chatAM paNa teo sthULa zarIra sAthe saMsarga pAme che. uttarapakSa :- ema mAnatA to atiprasaMga Ave. saMyoga na hovA chatA paNa saMsarga ghaTI zakato hoya, to vizvanI dareka vastu sAthe sthULa zarIrano saMsarga che evuM mAnavAnI Apatti Avaze. vaLI jo amUrta evA dharmAgharmano sthULa zarIra sAtheno saMyoga ISTa hoya, to kAzmaNa zarIra sAthe AtmAno je saMyoga che, temAM tame kema virodhanuM udbhAvana karo cho ? pUrvapakSa :- javA do, dharmAdharmano skUlazarIra sAthe saMyoga nathI, ema ame kahIzuM. uttarapakSa :- adbhuta !!! to pachI sthUla zarIrano AtmA sAtheno saMyoga to nahIM ja ghaTI zake. ane A sthitimAM jema devadattanA zarIramAM thatA upaghAta yajJadattane pIDA vagere karatA nathI, kAraNa ke tenA zarIra sAthe teno saMsarga nathI. tema devadattanA zarIrano upaghAta devadattane paNa pIDA vagere nahIM kare. kAraNa ke Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --rmasiddhiH 139 saha saMsargAbhAve devadattazarIropaghAto devadattasyApi duHkhAdikaM na janayet ?, saMsargAbhAvatvAvizeSAt tathA ca sati dRSTeSTavirodhaH / tathAhi - zarIrasyAnugrahAdinimittatvenAnubhavagamyAH sukhAdayo dRSTAH / na ca zarIrAnugrahAdinimittAnyanimittAntaramiti vaktuM zakyate, zarIrAnugrahAdinimittena shaanvyvytirekdrshnaat| anvayavyatirekAnuvidhAne'pi nimittAntaramupakalpeta tarhi sarvatra pratiniyatakAryakAraNabhAvocchedaprasaGgaH / tathA coktam - " yasmin sati bhavatyeva yattattato'nyakalpane / tattvetutva ca sarvatra, hetUnAmanasthitiH||9|| tiA nanu zarIrAnugrahAdinimittatvAbhAve'pi prazAntamanoyogAdibhAvato'pi sthULa zarIra sAthe teno saMsarga ja nathI. jema yajJadattanA zarIra sAthe teno saMsarga nathI, tema ja samAnapaNe potAnA zarIra sAthe paNa teno saMsarga nathI. ane AvuM mAnatA pratyakSa ane azrupagamano virogha Avaze. te A pramANe - anubhavagamya evA sukha vagere zarIranA anugrahanA kAraNa che, evuM jovAyuM che. je zarIranA anugrahamAM nimitto che te nimitta nathI evuM na kahI zakAya. kAraNa ke zarIrAnugrahanA nimitta sAthe temano anvaya-vyatireka jaNAya che. jo anvaya-vyatirekanuM anuvidhAna jovA maLatuM hovA chatAM paNa tenA anya nimittanI kalpanA karavAmAM Ave, to sarvatra pratiniyata kAryakAraNabhAvano uccheda thaI javAnI Apatti Avaze. kahyuM paNa che - - jenA hote chate je thAya ja che, tenAthI anya kAraNanI kalpanA karIe, to sarvatra tene ja hetu mAnavuM paDaze. ane vizvamAM kAraNabhAvanI koI vyavasthA ja nahIM rahe. pUrvapakSa :- zarIra para anugraha thAya evuM nimitta je nathI, evA prazAMta manoyoga vagerenA kAraNe paNa sukha vagere thAya che evuM 140 dharmasiddhi za sukhAdayo dRSTA iti cet ? na prazAntacittAdibhAvataH sukhAdInAM bhAvenAvazyaM zarIrasyAnugrahAdibhAvAt / nanu manoyoge sati kathaM tanuyogasyAnugrahAdayaH, vibhinnadravyatvAditi cet ? satyam, kAyayogenaiva manoyogapudgalAnAM gRhItatvena kAyayogavizeSa eva manoyogaH sa eva prazAntacittAdiH, tato na doSa iti dRSTavirodhaH / tatheSTavirodho'pi, tathAhi zarIrasya pUjanavyApattI AtmanaH sukhaduHkhanimitte iSTe, AtmazarIrayoratyantabhede ceSyamANe na ca te yukte, na ceSTApattiH kartuM jovAyuM che. mATe zArIrika anugrahanuM kAraNa ja sukhanuM kAraNa bane, evo niyama kyAM rahyo ? uttarapakSa :- tame vastusthiti samajyA nathI. prazAMta citta vagerene kAraNe sukha vagere thAya che. tenAthI avazya zarIranA anugraha vagere thAya che. ahIM vagerethI e samajavAnuM che ke zoka, vaimanasyathI duHkha thAya che, tenAthI avazya zarIra para upaghAta thAya che. pUrvapakSa :- manoyogathI kAyayoganA anugraha vagere zI rIte thaI zake ? uttarapakSa :- tamAro prazna sAco che. paNa vAstavamAM manoyoga e kAyayogano ja eka prakAra che. kAraNa ke manoyoganA pudgalonuM grahaNa kAyayogathI ja thAya che. A rIte prazAMta citta vagere paNa kAyayogano ja prakAra che. mATe sukha vagerenuM nimitta hoya te zarIrane anugrahAdi na kare ema mAnavAmAM pratyakSavirodha che ja. vaLI azrupagamavirodha paNa che, kAraNa ke zarIranI pUjA ane pIDA AtmAnA sukha-duHkhanA nimitta che evuM ISTa che. jo AtmA ane zarIrano atyaMta bheda hoya, to te na ghaTe. pUrvapakSa :- bhale na ghaTe. zarIranI pUjAdi thAya, tyAre AtmAnA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 - siddhiH -~~rmasiddhi: - zakyate, tathA drshnaat| nanu zarIrasya pUjanavyApattI nAtmanaH sukhaduHkhanimitte bhavataH, pratimApratipannasya dehavyApattAvapi dhyAnabalenaikAntasukhopetatvAt, candanAdisannidhAne'pi kAmArttasya kAmodrekavazataH duHkhadarzanAditi cet ? na, anadhyAtmikasukhasyaiva sAdhayitumiSTatvAt, pratimApratipannasya kAmAvezavatazcAdhyAtmikasukhAderanubhavasiddhatve'pi pUjanavyApattinimittatvasya pratiSeddhumazakyatvAditISTavirodhaH / tadevamAtmazarIrayo: saMsargAbhAve dRSTeSTavirodhadarzanAdavazyaM tayoH saMsarga eSTavyaH, tathaiva sukhAdi nathI thatA evuM ame mAnIzuM. uttarapakSa :- evI manamAnI na cAle, kAraNa ke pratyakSa dekhAya che ke zarIranI pUjA vagere thAya eTale AtmAne sukha vagere thAya ja che. pUrvapakSa :- Avo ekAMta ucita nathI, kAraNa ke zarIranI pUjA-pIDA AtmAnA sukha-du:khanA nimitta thatA nathI. je mahAtmAe viziSTa pratimAno svIkAra karyo che, temane zarIrano vinAza thaI jAya, to paNa dhyAnanA baLe ekAMta sukha ja thAya che. vaLI je kAmAtura che, tene kAmoDhekanA kAraNe candana vagerenA sAnnidhyamAM paNa duHkha ja thAya che. uttarapakSa :- tamArI vAta ucita nathI. kAraNa ke prastutamAM to zArIrika sukha hoya tene ja siddha karavuM ISTa che, vaLI pratimAghArI mahAtmA tathA kAmAtura vyaktine AdhyAtmika sukha tathA du:kha thAya che e anubhavasiddha hovA chatAM paNa pUjA ane vyApati (pIDA ke maraNa) mAM sukha-duHkhanuM kAraNa paNuM che. teno pratiSedha karavo zakya nathI. A rIte ISTavirodha sAkha che. A rIte jo AtmA ane zarIrano saMsarga na mAno to pratyakSa 2. vIsuvicaiva | 2. mAnasisuvADA karmaNyapi, vizeSAbhAvAditi / tadevamukta AtmakarmaNoH saMsargaH / nanu siddhe'pyAtmapradezaH saha karmaNAM saMsarge kSIranIravadagnitaptAyogolakavadvA'vibhAgena sa na yuktaH, anyathA mokSAbhAvaprasaGgaH, jIvapradezaiH saha krmnnaamvibhaagenaavsthaanaat| tathA cAnumAnam- jIvAt karma nApati kSIranIravadagnitaptAyaspiNDavadAtmapradezaH sahAvibhAgenAvasthAnAt, jIvapradezasamUhavat, yadyena sahAvibhAgena vyavasthitaM tattena saha na vimucyate, yathAtmanaH svapradezasamUhaH, iSyate ca jIvakarmaNoravibhAgo ane ISTano virodha Ave che. mATe temano saMsarga avazya mAnavo joIe. te ja rIte karma ane AtmAno saMyoga paNa mAnavo joIe. kAraNa ke zarIra ane karma baMnemAM mUrtapaNuM to samAna ja che. mATe jo zarIra sAthe AtmAno saMyoga mAno, to karma sAthe paNa AtmAno saMyoga mAnavo joIe. A rIte AtmA ane karmanA saMsarganuM pratipAdana karyuM. pUrvapakSa :- AtmapradezonI sAthe karmono saMsarga siddha thAya, to paNa tame jevo ekamekatArUpa saMyoga kaho cho, te ucita nathI. arthAt karma AtmA sAthe kSIra-nIranI jema ke agni ane tapelA lokhaMDanA piMDanI jema ekameka thaI jAya che, ema na mAnavuM joIe. kAraNa ke evuM mAnatA mokSano abhAva thaI jaze. kAraNa ke tame jIvapradezo sAthe karmo avibhaktarUpe rahelA che, evuM mAnyuM che. jema jIvanA pradezono samUha jIva sAthe avibhaktarUpe rahelA che, tema karmo paNa avibhaktarUpe rahelA che. mATe jema jIvanA pradezo kadI jIvathI chUTA paDatA nathI, tema karyo paNa chUTA nahI paDe. A rIte mokSano abhAva thavAnI Apatti Avaze. evo niyama che ke je jenI sAthe avibhAga paNa raheluM hoya, te tenAthI mukta thatuM nathI, jema ke AtmapradezasamUha. tame jIva ane Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhiH - 144 - - dvidhA bhavati, karmaNA sahAkAzena c| yadAkAzena sahAvasthAnaM tanna viyujyate, sarvAddhAmavasthAnAt / karmaNA sahAvibhAgAvasthAnaM tadapyabhavyAnAM na viyujyate, bhavyAnAM tu tathAvidhajJAnadarzanacAritratapasAmagrIsadbhAve karmasaMyogo viyujyate, vanyauSadhyAdisAmagrIsattve kAJcanopalayoH saMyogavaditi / tathAvidhasAmagryabhAve tu kadAcidbhavyAnAmapi karmaviyogo na bhavati, 'no ceva NaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai' iti vacanAt / nanu tarhi bhavyAH kathaM vyapadizyanta iti cet ? yogyatAmAtreNa, na ca yogyaH sarvo'pi vivakSitaparyAyeNa yujyate, tathAvidhadArupASANAdInAM pratimAdiparyAyayogyAnAmapi tthaavidhsaamgrybhaavtstdyogaat| tatazcA bhavadbhiH / tata eva jIvAt karma sarvadApi nApati, karmApagamAbhAve cAnizaM jIvAnAM sakarmakatve mokssaabhaavH| nanu tAtmapradezaH saha karmaNAM kamiva saMsarga iti cet ? sarpakaJcukavaditi brUmaH, yathAkaJcuko viSadharamanugacchati, tathApi kAlAntareNa kaJcukaM viSadharo muJcati, evaM karmApi jIvamanugacchati sthitiparipAkena tu mucyata iti na mokSAbhAva iti cet ? atrocyate, kAJcanopalayoravibhAgena sthitayorapi biyogo dRSTA, tadvatkarmaNo'pi jIvena sahAvibhAgena sthitasya jJAnakriyAbhyAM viyogo bhavati, yathA mithyAtvAdibandhahetubhiravibhAgena saMyogo bhavati tadvadviyogo'pi bhavatItyarthaH / idamatra hRdayam- jIvasyAvibhAgenAvasthAnaM karmono avibhAga Iccho cho. mATe ja jIvathI karma sadA mATe viyukta nahIM thAya. karmano apagama nahIM thAya, eTale sadA mATe jIva sakarmaka ja raheze. A rIte mokSano abhAva thaze. zaMkA :- to pachI Atmapradezono karma sAthe je saMsarga che, te zenA jevo che ? pUrvapakSa :- jevo sApa ane kAMcaLIno saMyoga che, tevo AtmA ane karmano saMsarga che. jema kAMcaLI sarpane anusare che, Ama chatAM paNa sarpa kALAntare kAMcaLIne choDI de che. ema karma paNa jIvane anusare che, sthitinA paripAkathI karma chUTI jAya che. A rIte mokSano abhAva thavAnI Apatti nahIM Ave. uttarapakSa :- suvarNa ane zilAkaNo avibhAgarUpe rahelA hoya, to paNa temano viyoga thAya che evuM dekhAya che. te ja rIte jIva ane karma avibhAgathI rahyA hovA chatAM paNa jJAna ane kriyAthI temano viyoga thAya che. jema mithyAtva vagere baMdhanA hetuothI karmo jIva sAthe avibhAgapaNe saMyukta thAya che. te ja rIte jJAna-kriyArUpa nirjarAnA hetuothI temano viyoga paNa thAya che. Azaya e che ke jIvanuM avibhAgapaNe avasthAna be prakAre thAya che. (1) karma sAthe (2) AkAza sAthe. je AkAza sAthenuM avasthAna che, te viyukta thatuM nathI. kAraNa ke te sarva kALe rahe che. karma sAthenuM je avasthAna che, te paNa abhavyonuM vimukta thatuM nathI. bhavya jIvone to tathAvidha jJAna-darzana-cAtri ane tArUpI sAmagrInI hAjarImAM karmasaMyoga chUTI jAya che. jema ke agni, auSadhi vagere sAmagrInI hAjarImAM kaMcana-zilAkaNano saMyoga chUTI jAya che. tathAvidha sAmagrI na maLe to kyAreka bhavyajIvone paNa karmaviyoga thato nathI. kAraNa ke evuM Agamavacana che ke - "loka kadI paNa bhavyajIvothI virahita nahIM thAya.' pUrvapakSa :- jo temane karmaviyoga thato nathI, to temane bhavya kema kahevAya che ? uttarapakSa :- temanAmAM tevI yogyatA che. tethI temane bhavya kahevAya che. evuM nathI ke je je yogya hoya, e sarva vivakSita paryAyathI joDAya ja, jema ke tathAvidha lAkaDuM ke paththara hoya, temAMthI pratimA vagerenI racanA thaI zake tevI hoya, temane paNa tathAvidha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 - varmasiddhaHpraapnoti tvakparyante vRttatvena tadanugamAbhAvAt bAhyamalavaditi / nanvantarAle karmAbhAve kA kSatiriti cet ? sarveSAM jIvAnAM saMsArAbhAvaM binA nAnyA kApi, nanu niSkAraNa eva saMsAra iti cet ? tarhi niSkAraNatvAvizeSAd muktAnAmapi saMsArApattistapobrahmacaryAdyanuSThAnavatAmapi saMsArApattizca / kaJcukavat tvakparyantavartini karmaNISyamANe sati zarIramadhyavartizUlAdivedanA kiMnimittA?, tatkAraNasya krmnno'bhaavaat| na -~~rmasiddhi - vibhAgenAvasthAnalakSaNo heturdRzyamAnaviyogaiH kssiirniirkaanycnoplaadibhirnaikaantikH| tato yathA karmagrahaNe tIvramandamadhyamabhedabhinno'zubhapariNAmo hetuH, tadvat karmaviyoge'pi tIvrAdibhedabhinnaH zubhapariNAmarUpo hetu: sviikriyte| nanu kaJcukavad jIve spRSTameva karma svIkriyate na tu baddhamiti tatra bhavatAM pRcchAmA-kimAtmanaH pratipradezaM vRttaM saducyate, Ahosvit tvaparyante vRttaM saducyate ? Aye sAdhyavikalatA dRSTAntasya, nabhaseva karmaNA jIvasya pratipradezaM vyAptatvAt yathoktasparzanalakSaNasya sAdhyasya kaJcuke'bhAvAt / dvitIye bhavAd bhavAntaraM saGkramato'ntarAle tadanuvRttirna sAmagrI na maLavAthI temanAmAMthI pratimA banI zakatI nathI. mATe tame je anumAna prayoga karyo, temAM mukelo 'avibhAgapaNe avasthAnarUpa' hetu dUdha-pANI, kaMcana-zilAkaNa vagere dvArA anekAMtika Thare che. kAraNa ke teomAM paraspara avibhAgasaMyoga hovA chatAM paNa temano viyoga dekhAya che. mATe jema karmanA grahaNamAM tIva-maMda-madhyamanA bhedathI bhinna evo azubha pariNAma kAraNa che, tema karmanA viyogamAM paNa tIvAdi bhedathI bhinna evo zubha pariNAmarUpa hetu svIkArAya che. vaLI tame je kahyuM hatuM ke "kAMcaLInI jema jIvane sArzela karma ja svIkArAya che. baMdhAyeluM nahIM? to A viSayamAM ame tamane pUchIe chIe ke karmane tame kevuM mAno cho ? AtmAnA pratyeka pradezamAM raheluM ? ke tvacAparyata raheluM ? jo prathama vikalA kaho, to tamAruM dRSTAnta sAdhyavikala che. kAraNa ke jema jIvanA pratyeka pradeze AkAza vyApIne raheluM che, tema jIvanA pratyeka pradeze karmo paNa vyApIne rahelA che. mATe AvA prakAranuM parzana kAMcaLImAM na hovAthI te dRSTAna sAdhyavikala che. jo bIjo vikalpa kaho ke cAmaDI sudhI ja karmano saMyoga che. to jIva eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jAya tyAre AMtarAnI gatimAM karma jIvanuM anusaraNa nahIM kare. jema zarIra parano bAhyamaLa paralokagAmI AtmA sAthe jato nathI, tema tame mAneluM karma paNa AtmA sAthe nahIM jAya. pUrvapakSa :- aMtarAlamAM karma na mAnIe temAM kaI kSati thaI javAnI che ? uttarapakSa :- sarva jIvonA saMsArano abhAva thaI jaze eTalI ja. A sivAya koI kSati nahIM thAya. bolo, tamane cAlaze ne ? pUrvapakSa :- karmo hoya to ja saMsAra hoya evuM mAnavAnI zuM jarUra che ? saMsArano koI hetu ja nathI. e niSkAraNa che. evuM ame mAnazuM. uttarapakSa :- to jema saMsArI jIvono saMsAra thAya che, tema mukta jIvono paNa saMsAra thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke niSkAraNapaNuM to baMnemAM samAna ja che. tethI ekano saMsAra thAya, ane bIjAno na thAya temAM koI niyAmaka nahIM rahe. te ja rIte jeo tapa-brahmacarya vagere anuSThAna kare che temano paNa saMsAra thaze. bIjI eka vAta, karma jo kAMcaLInI jema vAparyata ja hoya, to zarIramAM thatI zULa vagerenI vedanAnuM kAraNa zuM ? kAraNa ke Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi - ca niSkAraNA vedanA svIkartavyeti vAcyam, siddhAnAmapi tatprasaGgAt / nanvantarvedanA lakuTaghAtAdijanyabAhyavedanAnimitteti cet ? nanu tarhi lakuTaghAtAdijanyabAhyavedanAbhAve'ntarvedanA kathamanubhUyate ? tatastatkAraNabhUtena madhye'pi karmaNA bhAvyamiti siddho'smatpakSaH / nanu tvakparyantavartyapi karma madhye'pi zUlAdivedanAM janayati, na punaH madhye karmeti cet ? nanu tarhi yajJadattazarIragataM karma devadattazarIravedanAmapi kathaM na janayati ? vibhinnadezasthitatvAvizeSAt / nanu tvakparyantavartyapi karma zarIranI madhye to karma che ja nahIM. pUrvapakSa :- bhale na hoya, e vedanA niSkAraNa che, ema mAnI levuM. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jo niSkAraNa paNa vedanA thatI hoya, to siddhone paNa vedanA thavAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- ame A ApattinuM nivAraNa karI daIe chIe. bAhyabhAge koI lAkaDI vagerethI prahAra kare, tenAthI thayelI bAhya vedanAne kAraNe zarIranI aMdara vedanA thAya che. uttarapakSa :- sarasa, paNa jyAre lAkaDInA prahAra vagerethI bAhya vedanA na thaI hoya, tyAre paNa zarIranI aMdara vedanA kema thAya che ? thaI gayA DhIlA ghesa ? mATe te vedanAnuM kAraNabhUta evuM karma zarIranI madhyamAM paNa hovuM joIe. A rIte amAro pakSa siddha thAya che. pUrvapakSa :- zarIranI vacce je vedanA thAya che, tenI saMgati karavA mATe tyAM karma mAnavAnI jarUra nathI. tvacAparyata raheluM karma ja zarIranI vacce paNa zULa vagere vedanAne utpanna kare che. ema ame mAnazuM. uttarapakSa :- to pachI yajJadattanA zarIramAM raheluM karma devadattanA 148 siddhA-~~ yajJadattazarIrasya bahirantaH saJcarati, tata ubhayatrApi vedanAM janayati,na zarIrantare, tatra saJcaraNAbhAvAditi cet ? na, kaJcukavat bahireva tiSThatIti niyamasya bhaGgaprasaGgAt / kiJca saJcaraNamapi na yujyate, yataH saJcaraNatvasvIkAre bahirantaH krameNa vedanA syAt, na caivamupalabhyate, lakuTAdidhAte sati yugapadubhayatrApi vednaadrshnaaditi| api ca saJcariSNukarmAbhyupagame bhavAntaraM tannAnugacchati, ucchvAsaniHzvAsAnilavat, zarIramAM kema vedanA utpanna karatuM nathI ? kAraNa ke tvacAparyata raheluM karma vibhinna dezamAM paNa duHkha utpanna karI zake che, to jema zarIrano madhyamabhAga vibhinnadeza che, tema samAnarUpe bIjAnuM zarIra paNa vibhinnadeza che. mATe jema zarIranA madhyabhAgarU5 vibhinnadezamAM karma vedanA utpanna karI zake che tema bIjAnA zarIrarUpa vibhinnadezamAM paNa vedanA utpanna kare, evI Apatti Avaze. pUrvapakSa :- juo, karma bhale tvacAparyata hoya, chatAM paNa te yajJadatanA zarIranI bahAranA bhAge ane aMdaranA bhAge saMcAra karaze, mATe te bahAra-aMdara baMne jagyAe vedanA utpanna karI zakaze. paNa anya zarIramAM vedanA utpanna nahIM karI zake. kAraNa ke yajJadattanuM karma tyAM saMcAra karatuM nathI. uttarapakSa :- nA, tame AvI chaTakabArIo na racI zako kAraNa ke 'karma kAMcaLInI jema zarIranI bahAra ja rahe che" e niyamano bhaMga thavAnI Apatti Avaze. vaLI karmano saMcAra paNa ghaTato nathI. kAraNa ke jo saMcAra mAno to bahAra ane aMdara kramathI vedanA thavI joIe, paNa evo anubhava to thato nathI. kAraNa ke lAkaDI vagereno prahAra thAya, tyAre eka sAthe aMdara ane bahAra vedanA thatI hoya evuM jaNAya che. vaLI karmane saMcaraNazIla mAno to te paralokamAM sAthe nahIM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~rmasiddhi: - tathA ca sarveSAM saMsArAbhAvaprasaGgaH / nanu siddhAnte'pi karmaNazcalanamuktaM tathA ca bhagavatyAM- 'calamANe calie' iti| atra calanaM saJcaraNamevoktamiti kathaM bhavadbhistadatra niSidhyata iti cet? na, abhiprAyAparijJAnAt, tathAhi- "neraie jAva vemANie jIvAu caliyaM kamma nijjarai" ityAdivacanAt / tathA 'nirjIryamANaM nirjINaM' iti vacanAccAgame yaccalitaM karma nirjINamuktaM tadakarmava bhaNitam, taccAkAzaparamANvAderiva madhyagatamapi na vedanAM janayitumalam, sAmarthyAbhAvAditi karmaNaH saJcaraNaM na yuktamato na kaJcukavat tvakparyantavatyeva karma, kintu jIvasya pratipradezavartIti sthitam / tathA caanumaanmAve, ucchavAsa-niHzvAsarUpa saMcaraNa karatAM vAyunI jema. ane karma sAthe na Ave eTale badhAnA saMsArano abhAva thaI jaze. pUrvapakSa :- tamArA AgamamAM paNa karmano saMcAra kahyo che. jema ke bhagavatIsUtramAM kahyuM che - "je karma calanakriyAmAM pravRtta hoya te calita che. ahIM 'calana dvArA saMcaraNa ja kahyuM che. to pachI tame ahIM karmanA saMsArano niSedha zI rIte karI zako ? uttarapakSa :- tame Agamavacanano abhiprAya samajyA nathI. ahIM Azaya e che ke - 'nArakathI mAMDIne vaimAnika sudhI A mujaba samajavuM - jIvathI calita karmanI nirjarA thAya che. A vacanathI, tathA 'jenI nirjarA thaI rahI hoya, tenI nirjarA thaI gaI che' - A vacanathI AgamamAM je calita karma nirjarA pAmeluM kahyuM che, te akarma ja kahyuM che. te to AkAza ane paramANunI jema zarIranI madhyamAM hoya to paNa vedanA utpanna karavA mATe samartha nathI. kAraNa ke calita = nirjarA pAmela karma (je vAstavamAM akarma che te) mAM evuM sAmarthya ja hotuM nathI. mATe karma saMcaraNa dvArA vedanA utpanna kare che, ema mAnavuM ucita nathI. mATe karma kAMcaLInI jema tvacAparyata ja nathI, paNa jIvanA pratyeka pradeze raheluM che, ema siddha 26 0. - - AtmanaH pratipradeza vidyate karma, sarvatrAtmani vedanAsadbhAvAt, zarIre tvagiva / tathA mithyAtvAdInAM karmabandhakAraNAnAmAtmani sarvatra sadbhAvAt tatkAryabhUtaM karmApi sarvatrAtmani vidyate na punaH bahireveti kSIranIravadagnitaptAyogolakavadvA'vibhAgenaiva sthitaM karmeti siddham / __nanu mUrtena karmaNA sAkamAtmanaH siddhe'pi saMsarge mithyAtvAdihetubhiH jIvena kriyata iti vyutpattibalAt karmaNaH kRtakatvena sAditvaM prAptam / tathA ca sati pUrva karmaviyuktatvena mithyAtvAdihetvabhAvAt kathamAdI karmaNAM bandhaH?, nirhetukabandhe ca muktAtmanAmapi bandhaH prApnoti, thayuM. ahIM A rIte anumAnaprayoga che - pratijJA :- AtmAnA pratyeka pradeze karma vidyamAna che. hetu :- kAraNa ke AtmAmAM sarvatra vedanA thAya che. dekhAtta :- jema zarIramAM tvacA. tathA karmabaMdhanA kAraNabhUta mithyAtva vagere AtmAmAM pratyeka pradeza vidhamAna che tethI temanuM kAryabhUta evuM karma paNa AtmAmAM sarvatra raheluM che. bAhyabhAge ja che, tevuM nathI, mATe kSIra-nIranI jema ke agni-tata loha-golakanI jema karma avibhaktarUpe raheluM che, evuM siddha thayuM. pUrvapakSa :- mUrta evA karma sAthe AtmAno saMyoga bhale siddha thayo. paNa 'mithyAtva vagere hetuothI karAya te karma" AvI vyutpattine kAraNe karma kRtaka che, tethI sAdi che. mATe jIva pUrve to karmarahita ja hato. ane te samaye mithyAtva vagere karmabaMdhanA hetuo paNa na hatA. to sau prathama karmano baMdha zI rIte thayo ? jo ema kaho ke prathama karmabaMdha nirdetuka ja hato, to mukta jIvone paNa karmabaMdha thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke saMsArI ane mukta baMne prati nirdetukapaNuM to samAna ja che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi: - nirhetukatvAvizeSAditi cet ? na, kRtakatvena sAditve'pi prvaahto'naaditvaat| nanu niyatavyaktyapekSayA pravAhato'pi kRtakatvena kathamanAditeti cet ? na, atItakAlavat pravAhato'nAditvAt, tathAhianubhUtavartamAnabhAve'pi bhUtakAla: pravAhato yathA'nAdiH / taduktam"bhavati sa nAmAtItaH prApto yo nAma vartamAnatvam / eSyaMzca nAma sa bhavati yaH prApsyati vartamAnatvam / / 1 / / " - tA tadvatkarmaNo'pi pravAhato'nAditvaM bhvissytiiti| tathA cAhuH zrImaddharibhadrasUripAdA: uttarapakSa :- karma bhale kRtaka hovAthI sAdi che, paNa pravAhathI to anAdi ja che. mATe tame ApelI Apatti ucita nathI. pUrvapakSa :- pratyeka karmano vicAra karIe to pravAhathI paNa karma kRtaka ja siddha thAya che - dareka karmane kyAreka ne kyAreka mithyAtva vagere hetuothI karavAmAM AvyuM hatuM. mATe karma pravAhathI paNa anAdi na hoI zake. uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jema bhUtakALa pravAhathI anAdi che tema karma paNa pravAhathI anAdi che. te A pramANe - atItakALanI pratyeka kSaNa vartamAnapaNuM pAmI hatI. tema chatAM paNa pravAhathI to atItakALa anAdi ja che. bhUtakALanI prathama kSaNa kaI ? A praznano koI ja uttara nathI. te ja rIte karma paNa pravAhathI anAdi che. kahyuM paNa che - "jeNe vartamAnapaNuM pAmI lIdhuM che, te atIta che. ane je vartamAnapaNuM pAmaze e bhaviSya che." te rIte karma paNa pravAhathI anAdi saMgata thAya che. pUjyazrI haribhadrasUri mahArAjAe kahyuM che - sarva karma kRtaka 152 - krarmasiddhi:- * "savvaM kayagaM kammaM NayAdimaMtaM pavAharUveNa / kAnunyavattAtItA samaya mAM tArAtiA nanu kAlasya kathamanAditvamiti cet ? nanu tarhi kAlasya sAditve sati pariNAmikAraNatvAbhAvena tasya nirhetukatAprasaGgaH, tathA ca sati nirhetukatvAvizeSeNa kharazRGgavat srvshuunytaaptteH| yadvA pariNAmikAraNAbhAve zazazRGgAdInAmapyutpattiH syAt, nirhetuktvaavishessaaditi| nanu kAlasiddhI pramANAbhAvena kutastasya nidarzanasiddhiriti cet ? na, kAlAnabhyupagame'tItAdivyavahArAbhAvaprasaGgAt, prtiniytkaalche. pravAharUpe anAdi che. jeNe vartamAnapaNAno anubhava karyo che, evo bhUtakALano samaya ahIM udAharaNa che. pUrvapakSa :- amane to hajI tamAruM udAharaNa ja samajAtuM nathI. kALa anAdi zI rIte hoI zake ? uttarapakSa :- jo kALane sAdi mAno, to kALa pariNAmIkAraNa nahIM rahe, tethI te nirdetuka thaI jaze. ane nirdetukapaNuM to gadheDAnA ziMgaDAmAM paNa samAna ja che. tethI tenI jema badhI ja vastu zUnyaasat thaI javAnI Apatti Avaze. koI paNa vastunuM avasthAna koIne koI kALamAM hoya che. jo kALa asat che, to sarva vastuo paNa asat thaI jaze. athavA to pariNAmakAraNanA abhAve zazazRMga vagerenI paNa utpatti thaI zakaze. kAraNa ke utpatti mATe koIne pariNAmI kAraNanI apekSA nahI rahe. jema anya vastuo nirdetuka utpanna thaze, tema samAnapaNe zazazRMga paNa utpanna thaI jaze. pUrvapakSa :- kALanI siddhimAM koI pramANa nathI. mATe te dRSTAntanI siddhi zI rIte thaze ? uttarapakSa :- nA, kAraNa ke jo kALane na mAno to atIta Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~rmasiddhi: - bhaavishiitossnnvnsptipusspaadismbhvaanythaanuppttilkssnnprmaannvirodhaacc| nanu jIvAjIvavyatiriktaH kazcidravyabhUtaH kAlo na svIkriyate, kintu dravyAvasthAnalakSaNa: svIkriyata eva / tathA coktaM prajJaptyAm- "jIvA ceva addhA ajIvA ceva addhA" iti| tathA atItAdivyavahAro'pi tadapekSayA bhaviSyatIti cet ? pariNAmikAraNamantareNa kasyApi vastuno'nupapatteH / kathaJcitpUrvAvasthAtyAgottarAvasthAntarApattirUpatvena pariNAmikAraNasyeti nidarzanasiddhiH kathaM na bhavati ? tadum - tassa vi ya AdibhAve ahetugattA asaMbhavo cev| vagereno vyavahAra ja nahIM thAya. vaLI jo kALa na hoya, to pratiniyata kALamAM thanArI ThaMDI, garamI, vanaspati, puSpa vagerenI utpatti paNa na ghaTe, ThaMDI vagerenI anyathA anupapatti ja kALanI siddhimAM pramANa che. kALane na mAno to e pramANano paNa virodha Ave che. pUrvapakSa :- ame jIva-ajIvathI judo koI dravyabhUta kALa nathI mAnatA. paNa dravyAvasthAnarUpa kALa to mAnIe ja chIe, bhagavatIsUtramAM kahyuM che - 'jIvo ja kALa che, ajIvo ja kALa che." temanI ja apekSAthI atIta vagereno vyavahAra paNa thaI jaze. uttarapakSa :- tamArI vAta sAcI che. paNa dravyAvasthAna paNa pUrvanA avasthAna vinA dekhAyuM nathI. kAraNake pariNAmIkAraNa sivAya koI paNa vastu ghaTatI nathI. kAraNa ke pariNAma kAraNa e kathaMcit pUrva avasthAnA tyAga ane uttara avasthAnI pariNatirUpa che. A rIte karmonA anAdipaNAnI siddhimAM ApeluM kALanuM daSTAnta siddha thAya che. kahyuM paNa che - jo kALa sAdi hoya to te nirdetuka thaI 154 - krarmasiddhi:- * pariNAmiheturahiyaM nahi kharasiMgaM samubbhavai / / 1 / / kAlAbhAve logAdivirodho tiiymaadivvhaaraa| aha so davvAvatthA sA vi Na puvviM viNA diTThA / / 2 / / nanu jIvakarmaNoranAdisaMyoge siddhe mokSAbhAvaprasaGgaH, yato yo'nAdisaMyogaH so'nanto dRSTo ythaatmnbhsoH| na cAkAzena saha kadApi jIvasya saMyogo nivartate / evaM karmaNo'pi jIvena saha saMsargo vAcya iti cet ? nAyamekAntaH, yato'nAdisaMyuktayorapi vastunoH santAnaH sAnto dRSTA, tathAhi- bIjAGkurayormadhye'nyataradanivartitakAryameva yadaiva vinaSTaM tadaiva tayoH santAno'pi vinaSTaH, evaM kurkaTANDakayoH jaze. vaLI asaMbhavano paNa doSa Avaze. kAraNa ke pariNAmIkAraNanA abhAve gadheDAnuM ziMgaDuM utpanna thatuM nathI. IIII kALa na mAno to lokAdino virodha Avaze. atIta vagerenA vyavahAro nahIM thAya. jo ema kaho ke kALa e dravyAvasthA ja che, to te paNa pUrva avasthA vinA jovAI nathI.ilm pUrvapakSa :- jIva ane karmano anAdisaMyoga siddha thAya, to mokSanA abhAvanI Apatti Avaze. kAraNa ke je anAdi saMyoga hoya te anaMta hoya tevuM jovAyuM che. jema ke AtmA ane AkAzano saMyoga. AkAza sAthe jIvano je saMyoga che, tenI kadI nivRtti thatI nathI. e rIte karma sAthe jIvano je saMyoga che, tenI bAbatamAM paNa samajavuM. uttarapakSa :- evo ekAMta nathI ke je anAdi hoya, te anaMta ja hoya. kAraNa ke anAdikALathI saMyukta hoya tevI vastuonI paraMparAno aMta jovAyo che. jema ke bIja ane aMkura- A bemAMthI je eka potAnA kAryane utpanna karyA vinA ja jyAre nAza pAmI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ rmasiddhi - pitRputrayorapi vAcyam / yadvA kAJcanopalayoranAdikAlapravRttasantAnabhAvagato'pi saMyogo'gnitApAdyanuSThAnAd vyavacchidyate'to na mokSAbhAva iti / nanvAkAzajIvayoriva kAJcanopalayoriva vA parasparamanAdisaMyoga iti cet ? ubhayathApi na virodhaH, tathAhi- abhavyAnAmAkAzajIvayoriva bhavyAnAM kAJcanopalayorivAnAdisantAnagataH saMyogo vAcya iti / nyAyAmbhonidhizrImadvijayAnandasUrIzvarapaTTapUrvAcalAnanyanabhomaNizrImadvijaya kmlsuuriishvrpttttvibhuussnn-vaackcndrshriimdvirvijyvineyaavtNskjAya tyAre tenA saMtAnano paNa nAza thaI jAya che. e rIte kukaDA ane IMDAnI paraMparA paNa anAdi hovA chatAM uparokta rIte teno paNa aMta Ave che. tema pitA-putranI paraMparA viSe paNa samajavuM. athavA to kaMcana ane zilAkaNane anAkidALathI pravRtta saMtAnapaNAno je saMyoga che, te paNa agnitApa vagerenA anuSThAnathI vyavacchinna thAya che. mATe karma saMyoga anAdi hovA chatAM paNa teno viyoga saMbhavita che. tethI mokSano abhAva nahIM thaI jAya. pUrvapakSa :- jIvano karma sAthe je paraspara anAdisaMyoga che. te AkAza-jIvanA saMyoga jevo che ke kaMcana-zilAkaNonA saMyoga jevo che ? uttarapakSa :- baMne rIte paNa koI virodha nathI. abhavya jIvono karmasaMyoga AkAza-jIvanA saMyoga jevo = anAdi anaMta che. ane bhavyajIvono karmasaMyoga kaMcana-zilAkaNonA saMyoga jevo = anAdi sAMta samajavo. -masiddhiHsiddhaantpaardRshvbhttttaark-shriimdvijydaansuuriishvrcrnnbhRnggaaymaannen panyAsa-premavijayagaNinA'lekhi krmsiddhiH| prazasti 'saMsAratApAnalataptazAntya, sA suprabhazcandrakalAprabheva / gaGgeva mohAtkRtapAtakAnAM, manomalakSAlanamAtanotu / / 1 / / rameva rUpaM paThatAM manAMsi, kSameva vidyAM samalaGkarotu / dharma tathA mokSapadaM dadhAnA, punaH punarmaGgalamAtanotu / / 2 / / vidyAmRtAnandarasaikapUrNA, satsevyamAnA srlaarthruupaa| netrASTanandaikamite'bdasaGkhye, samAptimagamatkilakarmasiddhiH / / 3 / / zrImad vijayadAnasUrIzvaranA caraNamAM bhramara samAna paMnyAsa premavijaya gaNie (pAchaLathI siddhAntamahodadhi zrImad vijaya premasUrIzvarajIe) Alekhana karelI karmasiddhi. prazasti saMsArarUpI tApAnalamAM tapta thayelA jIvonA tApanI zAnti mATe je candrakalAnI prabhA jevI samartha che, mohathI pApa karanArAonI zuddhi mATe je gaMgA jevI che, tevI karmasiddhi manomalanuM prakSAlana kare. ll1TI. - jema lakSmI rUpane alaMkRta kare che, jema kSamA vidhAne alaMkRta kare che, tema pATha karanArAonA manane A karmasiddhi alaMkRta karo. gharma ane mokSapadane dhAraNa karanArI A karmasiddhi pharI pharI maMgala karo. ripI. - je vidhAmRta ane AnaMdarasathI paripUrNa che, saMto jenI sevanA kare che, je saralArtharUpa che, tevI A karmasiddhi vi.saM. 1982 mAM samApta thaI. llBIL Iti nyAyAmamonidhi zrImadvijayAnaMdasUrIzvaranI pATarUpI pUrvAcalamAM ananyasUrya zrImadvijaya kamalasUrIzvarapaTTavibhUSaNa vAcakacandra zrImad vIravijayajInA ziSyaratna siddhAntapAradezvA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 armasiddhi:-- mArA para anugraha karIne enuM saMzodhana karo.IILA. Iti siddhAnta mahodadhi cAritracUDAmaNi savizAlagacchasarjaka karmazAAnipuNamati kalikAlakalpataru AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA viracita 'karmasiddhi' zAstra para AcAryadevazrImadvijayaprema-bhuvanabhAnu-padmahemacandrasUrIzvaraziSya-AcAryavijayakalyANabodhisUri saMstutA bhAvanuvAdarUpa karmopaniSad -~ rmasiddhiH - - 6, 7 zubho'bhUdAcAryo'sau jagati vijayAnandapadabhAk, tadIye paTTe'smin vijayakamalAcAryaH sutanuH / tadIye sAmrAjye vividhavimalAnandabhuvane, mahopAdhyAyaH zrIvijayaparavIsa samabhavat / / 4 / / tadIyAntevAsiprabhuvijayadAnAkhyaviduSA, padaM prAptaM sUrervijayakamalebhyo'tiparamam / padAyena premNA vijayapadayuktena muninA, nyagAdIyaM dAnottaravijayasUreH suzizunA / / 5 / / yAte varSe karazarayugAkSiprame jJAtasUnoH, mokSaM prAptAt sakalajagatIbhAvabhAsAya bhAnoH / zizrAyaiSA vijayivijayAnandasUrIzvarANAm, svargArohAd radaparimite satpathajJApakAnAm / / 6 / / utsUtraM yat sUtritaM kiJcidatra buddhermAndyAd bAhyAnAbhogato'pi / syAnme mithyAduSkRtaM tattvavidbhirmayyAdhAyAnugrahaM zodhanIyam / / 7 / / vizvamAM vijayAnaMdasUri nAmanA kalyANakArI AcArya thayAM. temanI pAse suMdara zarIrasapat dharAvatA vijayakamalasUri thayA. vividha vimalAnaMdanA bhuvana samAna evA temanA sAmrAjyamAM mahopAdhyAyazrI vIravijayajI thayA. llall jemaNe vijayakamalasUrinA haste ati parama (AcArya)padanI prApti karI evA vijayadAnasUrinA suziSya muni premavijayajIe A karmasiddhi kahI che. Apa samagra vizvanA bhAvonuM prakAzana karavAmAM sUrya samAna evA zrI jJAtanaMdana vIra prabhune mokSe gayAne 2252 varSa thaye sanmArgadarzaka vijayavaMtA evA vijaya AnaMdasUrIzvarajInA svargArohaNathI trIsa varSa gaye A karmasiddhinuM sarjana thayuM.ilslI ahIM buddhinI maMdatAthI ke bAhya anAbhogathI meM koI usUtranuM nirupaNa karyuM hoya, to mAruM te dukRta mithyA thAo. tatvajJAnIo