Jain Itihas

Author(s): Jain Dharm Vidya Prasarak Varg
Publisher: Jain Dharm Vidya Prasarak Varg
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007286/1

Page #1

સ સ દે ને ત્રિકમજી TM, વ્હી. પ્રથમા, मणको ३ जी.
જૈન ઇતિહાસ.
હેવી મિત્ર કરનાર,
શ્રી જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વર્ગ,
પાલીતાણા.
પ્રધાન
ત્
પાછું હું
પૃ
પ્રસ્તુ૦. સને ૧૯૯
અને પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ
ભાવનગર.
કમત.
at ar
. .

Page #2

પ્રસિદ્ધ કર્તાએ સર્વ હક્ક સ્વાધીન રાખ્યા છે..

Page #3


Page #4

ܐܐܐܕܨܕܐܬܕܬܕܐܬܕܬܐܐܢܐܐܕܐܬܕܐܢ
.ܠ .7 ,al4 dl34 2! qddo alt4
Rao Saheb Shet Vasanji Trikamji, J.P.
दहं हं हं हं
The Bombay Art Printing Works.
ܐܢܓܐܐܓܐܢܐܐܢܕܐܢܐܐܠܐܐܐܐܐܐܐܐ
ܓܐܐܢ ܢܐܐܢܐܐܐܢ

Page #5

अर्पण पत्रिका.
જૈનધર્મ રક્ત, જ્ઞાતિજનાદ્વારક, વિદ્યાપ્રેમી રાવસાહેબ રોડ વસનજી ત્રિકમજી જે.પી.
સુજ્ઞ મહાશય !
આપે વ્યાપારાદિક અનેક પ્રવૃત્તિથી યુક્ત હોવા છતાં પણ સર્વદા ધર્મ કાર્ય નેજ મુખ્ય ગણી તે સિદ્ધ કર્યા નિરંતર તત્પર રહેા છે, શ્રી જૈનદર્શનનું પવિત્ર જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા આપ સ્વયં નિતર પ્રયત્ન કરે છે. એટલું જ નહીં. પણ સાધીં બંધુઓમાં જ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરવા હમેશાં તત્પર રહી તેને માટે તન, મન, ધનથી સહાય આપી શ્રી જૈન ધર્મ પ્રત્યે આપના હૃદયની ઉચ્ચ ભાવના પ્રદર્શિત ક છે, તેની નિશાનીરૂપ આ ગ્રંથ કે જે શ્રી જૈનધર્મની પ્રાચીનતા, નિર્મળતા, કીર્તિ અને ગોરવના આદર્શરૂપ છે, તે આપના આશ્રયથી પ્રસિદ્ધ થતી ગ્રંથમાળાના તૃતીય મણકા તરીકે આપને માનપૂર્વક અર્પણ કરી અત્યાનંદ પામીએ છીએ.
શ્રી જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વર્ગ,
પાલીતાણા.

Page #6

આન,

Page #7

પ્રસ્તાવના ઇતિહાસ એ ધાર્મિક અને વ્યવહારિક નીતિરીતિના આદર્શ છે. ધર્મના અને વ્યવહારના જુદા જુદા સ્વરૂપ અને તેના કાર્યો ઈતિહાસ ઉપર આધાર રાખે છે. દેશ અને કાલ એ ઉભયમાં જે કાંઈ તફાવત થતો આવે છે, તે ઈતિહાસ ઉપરથી સારી રીતે જાણી શકાય છે. તેથી દરેક ધર્મ ભાવનાને ધારણ કરનારા ધમિજનને ઈતિહાસના જ્ઞાનની પણું આવશ્યકતા છે.
જૈન ધર્મની ભાવને પ્રાચીન છે અને તે ભાવનાએ આ ભારત વર્ષ ઉપર જે અસર કરી છે, તે અવર્ણનીય છે. જૈન ધર્મની વાસના તે તે દેશકાલના વ્યવહારથી રંગાએલી છે તથાપિ તે અનાદિસિદ્ધ એકજ રૂપે સર્વત્ર જણાએલી છે.
જો આમ ન હોત તે આજ આપણને ધર્મ વિષે વિચાર કરવાનું કાંઈ સાધન મળત નહીં. ઇતિહાસ દ્વારા અનંતકાળના જૂદા જૂદા વિભાગ એક એક સાથે જોડાએલા છે અને તેની અંદર તારતમ્યપણું રહેલું છે, જે પ્રમાણિક આગમ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. . - જૈન ધર્મના ઇતિહાસનો આરંભ પ્રાચીન કાળથી શરૂ થાય છે. તે આ પણા આગમકારે પિતાના લેખમાં દર્શાવી આપે છે. આપણાં પ્રમાણભૂત આગમ અવલોતાં આપણી આગળ જૈન ઈતિહાસનો પ્રકાશ ખુલ્લી રીતે પ્રગટ થાય છે અને તેથી પ્રાચીન અને અર્વાચીન જૈન નીતિરીતિનું દર્શન સપષ્ટ રીતે થઈ શકે છે. આર્યાવર્તમાં અનેક પ્રકારની ધર્મ ભાવનાઓ પ્રાચીન કાળથી ઉદભવેલી છે, પણ તે બધાનું સ્પષ્ટીકરણ કરવાને જેવી સામગ્રી જૈનધર્મની ભાવનામાં રહેલી છે, તેવી બીજી કોઈ પણ ધર્મની ભાવનામાં નથી, એમ કહેવું, એ અતિશયોક્તિ ભરેલું નથી.
જૈન ધર્મના ઈતિહાસનો કાલ યુગ્મધમાં મનુષ્યથી આરંભાય છે. ત્યારથી તે આજ સુધીમાં જૈન ધર્મના પ્રણેતાઓએ અને સૂરિઓએ પિતાનામાં રહેલી જ્ઞાનશક્તિ તથા તેના ફળને પામવાની પ્રેરણાને સતિપવા કેવા કેવા ધાર્મિક કાર્યો ઉઠાવ્યા છે અને તે તે કાર્યોનું તેના આચાર વિચારપર કેવું પ્રતિબિંબ પાડેલું છે, તથા તે પ્રતિબિબમાં તેને પરમાનંદ કેવે રૂપે ઝલક છે એ બધું જાણવાનું સાધન જૈન ધર્મને ઈતિહાસ છે. એ ઇતિહાસ વાંચવાથી આપણી ધર્મભાવના સારી રીતે પુષ્ટિ પામે છે. એ સર્વ માન્ય જૈન ધર્મને ઉદ્યત કયારે થયો અને કેણે કર્યો? એ પણ તે ઉપથી સમજવામાં આવે છે. તે સાથે જૈનનીતિ અને જૈનસંસાર પર્વકાળે કેવા હતા અને અવૉચીનકાળે તેમાં કેટલો ફેરફાર થઈ ગયો છે, એ પણ આપણું જાણવામાં આવે છે. જેથી જૈન ઈતિહાસ જાણવાની પૂરી

Page #8

આવસ્યકતા સિદ્ઘ થાય છે. તે માટે આ લેખને શ્રમ સર્વ રીતે સાક થવાની પણ આશા બંધાય છે.
આ ગ્રંથમાં જુદાં જુદાં છવીશ પ્રકરણા પાડ્યાં છે. છેલ્લી અવસપણીના ત્રીવ્ત આરાને છેડે થયેલા સાતમા કુલકર નાભિ રાજાથી જૈન ઇતિહાસને આરંભ કરવામાં આવ્યા છે. પહેલા તીર્થંકર શ્રી ઋષભદેવ ભગવાનથી ગ્રેવીશમા તીર્થંકર શ્રીપાર્શ્વનાથ સુધીનેા ઈતિહાસ સંક્ષેપમાં આપ્યા પછી વર્તમાન શાસનના અધિપતિ શ્રીમહાવીર ભગવાનના નિવાણુંથી વીર સંવત્ની ગણના કરવામાં આવી છે અને તે પ્રસંગે બનેલા ધાર્મિક બનાવેાના સંક્ષિપ્ત ચિતાર આપવામાં આવ્યા છે. જે જાણવાથી જૈનશાસનની મહત્તા અને જૈનપ્રભાવિક પુછ્યાએ કરેલા ધાર્મિક ઉદ્યોત વિષે વાંચનારને સારે। મેધ પ્રાપ્ત
થાય છે.
પેહેલા પ્રકરણમાં શ્રીઋષભદેવ પ્રભુથી માંડી ગોતમ સ્વામી સુધીના ઇતિહાસ આવેલા છે અનેતેમાં બેધર્મની ઉત્પત્તિ કયારે થઈ ? તે સમયનુ સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. બીજા પ્રકરણથી મધ્ય સમયના ઇતિહાસને આરભ થાય છે અને તેમાં સુધાઁ સ્વામીથી માંડી મનક મુનિ સુધીના વૃત્તાંત દર્શાવ્યા છે, જેમાં દશ વૈકાલિકત્રને ઉદ્દાર તથા ઓશવાળ અને શ્રીમાળીઆની ઉત્પત્તિના સમય આપવામાં આવ્યા છે. ત્રીજા પ્રકરણમાં શ્રીયશાભદ્રસૂરિથી શ્રીસ્થૂલભદ્રજીસ્રના ઇતિહાસ આપી તે સમયમાં નવનદેના રાજ્યની તથા સંપ્રતિ રાજાની હકીકત કહેવામાં આવી છે. ચેાથા પ્રકરણમાં આર્ય મહાગિરિજી તથા આ મુર્તિથી માંડી કાલકાચાર્ય સુધીના ઇતિહાસ દર્શાવ્યા છે અને તેમાં કૈાકિગચ્છની સ્થાપનાને વૃત્તાંત દર્શાવ્યા છે. પાંચમા પ્રકરણમાં વીર સંવત્ ૪૫૩ થી ૪૭૦ના ઇતિહાસ આપી તેમાં શ્રીદિવસૂરિથી પાદલિપ્તસૂરિ સુધીના વૃત્તાંત સાથે સૈિનદિવાકર, વિક્રમ રાજા અને નાગાજુનના ઇતિહાસ આપવામાં આવ્યા છે. છટ્ટા પ્રકરણમાં વિક્રમ સંવત્ ૧થી ૧૭ સુધીના ઇતિહાસ આપી શ્રીવ સ્વામીથી માંડી દુલિકા પુષ્પમિત્રર સુધીના ઇતિહાસ અને તે સાથે શાહના ઉલ્હારની હકીકત આપવામાં આવેલ છે. સાતમા પ્રકરણમાં શ્રી ચંદ્રસૂરિથી શ્રી દેવįગણી સુધીના વૃત્તાંત સાથે હાંના પરાભવની, શિલાદિત્ય રાજાની, વલભપુરના ભગની, શત્રુજય માહાત્મ્ય ની રચનાની, અને જૈન સિદ્ધાંતાનું પુસ્તકાર થવાની હકીકત આપવામાં આવી છે. આમા પ્રકરણથી અર્વાચીન સમયના ઇતિહાસના આરંભ થાય છે અને તેમાં વિક્રમના છઠ્ઠા સૈકાના ઇતિહાસ દર્શાવવામાં આવ્યા છે, જેની - દર શ્રીહરિભદ્રસૂર તથા શ્રીસિદ્ધસૂરિને વૃત્તાંત આપવામાં આવ્યા છે. નવમા પ્રકરણમાં વિક્રમના સાતમા, આમા અને નવમા સૈકામાં બનેલા બનાવેા જૈન ઇતિહાસમાં ખરેખરૂં સારૂં અજવાળું પાડે છે. તેમાં આચાર્ય શ્રી

Page #9

દેહલામહત્તથી તે શીલગુણસૂરિ સુધીને બેધક ઇતિહાસ વર્ણવ્યો છે. તેની અંદર આમરાજા, વનરાજ ચાવડો અને અણુહિલપુર પાટણની સ્થાપનાની ઉપયોગી હકીકત આપેલી છે. દશમા પ્રકરણમાં વિક્રમના દશમાં સૈકાનો ઈતિહાસ છે. તેમાં શીલાંગાચાર્યથી તે શ્રી વીરગણી આચાર્ય સુધીને વૃત્તાંત આપેલ છે. અગીયારમાં પ્રકરણમાં વિક્રમના અગીયારમા સૈ. કાના આરંભથી શ્રી સર્વદેવસૂરિથી તે મહાકવિ ધનપાળ અને શેભનાચાર્ય સુધીની ચમત્કારી હકીકત દર્શાવેલી છે. બારમા પ્રકરણમાં શ્રી સુરાચાર્ય, વદ્ધમાનસૂરિ અને વિમળશાહનું વૃત્તાંત આપેલું છે. તેમાં પ્રકરણમાં શ્રીજિનેશ્વરસૂરિ, અભયદેવસૂરિ અને વાદિવેતાળ શાંતિસૂરિના ચરિત્રો આપેલાં છે. ચદમાં પ્રકરણમાં શ્રીચંદ્રસૂરિથી ધનેશ્વરસૂરિ સુધીને ઉપયોગી ઈતિહાસ આપી તેની સાથે પુનમીયાગચ્છની તથા વિધિપક્ષગચ્છની ઉત્પત્તિની
ના દર્શાવી છે. અને વિક્રમના બારમા સૈકાને આરંભ તથા સમાપ્તિ પણ તે પ્રસંગેજ કહેલી છે. પંદરમાં પ્રકરણમાં જયસિંહરિ, લાલણ ગોત્રની ઉત્પત્તિ અને વાદિદેવસૂરિના બોધક વૃત્તાંત આપેલા છે. સેળમાં પ્રકરણમાં છવદેવસૂરિની રસિક કથા આપેલી છે. સત્તરમાં પ્રકરણમાં વાગભટ્ટ મંત્રીથી તે અમરચંદ્રવૃરિ સુધીની હકીકત આપેલી છે અને તે પ્રસંગે સાધપૂર્ણમિયક તથા આમિકગછની ઉત્પત્તિ દર્શાવવામાં આવી છે. અટારમાં પ્રકરણમાં સાજનદે, સિદ્ધરાજ જયસિંહ અને હેમચંદ્રાચાર્યની દીક્ષાની હકીકત વર્ણવેલી છે. ઓગણીશમાં પ્રકરણમાં હેમચંદ્રજીને સૂરિપદ આપવાનો, અને સિદ્ધરાજ તથા કુમારપાળના સંકષ્ટનો પૂર્ણ વૃત્તાંત દર્શાવ્યો છે, જેની અંદર ગુજરાતના ઈતિહાસ ઉપર સારું અજવાળું પડે છે. વશમાં પ્રકરણમાં કુમારપાળના ચરિત્રનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. એકલીશમા પ્રકરણમાં જગડુશાહશેઠ અને વસ્તુપાળ તેજપાળની હકીકત આપેલી છે. બાવીશમાં પ્રકરણમાં વિક્રમના તેરમા અને ચદમા સૈકાનો ઈતિહાસ છે, જેની અંદર દેવેંદ્રથિી મહેંદ્રપ્રભસૂરિ સુધીના વૃત્તાંત સંક્ષેપથી વર્ણવવામાં આવ્યા છે. વીશમા પ્રકરણમાં દેવસુંદરસૂરિથી તે રશેખરસૂરિ સુધીનો ઇતિહાસ આવ્યો છે અને તે પ્રસંગે રાણકપુરના જિનમંદિરની તથા લૂપકોની ઉત્પત્તિની હકીકત દર્શાવવામાં આવી છે. વીશમાં પ્રકરણમાં વિક્રમના પનરમાં તથા સોળમાં સૈકાનો ઇતિહાસ છે. તેની અંદર શ્રીમવિમળમૂરિથી તે શ્રીવિજયસેનસૂરિ સુધીને વૃત્તાંત તથા તેમના શિષ્ય વિખહર્ષ તથા પરમાનંદની હકીકત આવે છે. પચીસમાં પ્રકરણમાં વિક્રમના સત્તરમા સૈકાની સમાપ્તિ સુધીમાં પદ્મસુંદરગણીથી તે સમયસુંદરસૂરિજી સુધીના વૃત્તાંતે દર્શાવ્યા છે. છેવટના છવીસનાં પ્રકરણમાં વિક્રમ સંવત ૧૭૦૧થી તે સંવત ૧૯૬૪ના વર્તમાન સમય સુધીના ચાલતો ઈતિહાસ દર્શાવ્યો છે. -તેની અંદર ટુંકોની ઉત્પત્તિ, મોતિશાહશેઠ, શ્રીવિજયાનંદસૂરિ, શેડ પ્રેમ

Page #10

ચંદ રાયચંદ, શેઠ કેશવજીનાયક અને શેડ નરશી નાથાના સમય સુધીને વૃત્તાંત આપી આ લઘુગ્રંથ સમાપ્ત કરવામાં આવ્યા છે.
આ ગ્રંથ જૈન ઇતિહાસના સક્ષિપ્ત વિષયથી ભરપૂર છે. જો કાઇપણુ જૈન આ લધુ લેખને આદત વાંચે તેા તે જૈન તિહાસનું સારૂં જ્ઞાન ધરાવે તેમાં કોઇ જાતના સંશય નથી. વિશેષમાં આ લઘુ ગ્રંથ જૈન પાડશાળાના દરેક વિદ્યાર્થીને ઉપયોગી છે. જૈનધર્મમાં, જૈન ગૃહસ્થાવાસની સ્થિતિમાં અને આચાર વિચારમાં કેવુ રૂપાંતર થયું છે? જૈન સંસ્થાનની ઉન્નતિ અને અવનતિ કાળપાશમા લપટાઇને કેવી રીતે થયેલ છે ? જૈન વિદ્વાનાની, જૈન ગૃહસ્થાની અને જૈન મુનિઓની પૂર્વની પ્રઢતા, ઉદારતા, ઉત્સાહ, ધૈય અને શ્રદ્ધા વિગેરે પૂર્વ ગુણા આ જમાનામાં કેવી રીતે લપટાયા છે? વર્તમાનકાળે યતિ અને ગૃહસ્થામાં કેવી નિર્માલ્યતા, કેવા પ્રમાદ અને કેવા આચાર ચાલે છે, તે જોઇને એમ શકા થયા વિના રહેજ નહીં કે જેમના પૂર્વ જે આવા મહાન્ અદ્દભુત ગુણાવાળા થયેલા છે. તેમના આ વશો હશે ખરા! જો કે હાલ તેવી પૂર્વની સ્થિતિ ઉપર આવવાના સાધના દ્વેએ તેવા મળી શકે તેમ નથી, તથાપિ ને તેવા ઉત્સાહ રાખવામાં આવે તે! તે પુર્વોના વાતા વાંચવાથી આત્માને આનંદ થાય તેમ છે. અને તેવા આનંદ પ્રા ઞ કરવામાં આ લઘુ પુસ્તક એક સાધનરૂપ થઈ પડશે એવી આશા રાખવામાં આવે છે.
ઇતિહાસની
આ ગ્રંથ કેટલા મહત્વના અને ઉપયોગી છે તે ઉપરના લખાણથી સ્પષ્ટ સમાય છે. આવા ઉપયોગી ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરવાની ઘણી આવસ્યક્તા છે. અને તે પ્રમાણે આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરવાની અમારી લાંબા વખતથી કચ્છા હતી. પણ મનુષ્યની ઇચ્છા અન્ય સાધન મળ્યા સિવાય પૂર્ણ થતી નથી તે પ્રમાણે આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરવામાં વ્ય સહાયતાની જરૂર હતી તે મળતાં સુધી પ્રસિદ્ધ થઈ શક્યા ન હતા. અમારું આ પ્રસંગે જણાવવુ જોઇએ કે આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરાવવાનું માન શ્રી કચ્છી દશાઓશવાળ જ્ઞાતિરત્ન . સા. શેઃ વસનજી ત્રીકમજી જે. પી. તેજ છે. ઉક્ત શેઠ અમારા વર્ગ હસ્તકે ઉપયોગી પુસ્તકાની ગ્રંથમાળા પ્રસિદ્ઘ કર વાને રૂ. ૧૦૦૦૦)ની રકમ આપેલી છે. જેમાંથી આ સુદ્ધાં ત્રણ પુસ્તકે અમે પ્રસિદ્ધ કર્યાં છે. આ શ્રીમાન, ઉદાર અને સ્વધર્મી શેડને તેમના આ ઉત્તમનાન વૃદ્ધિના કાર્યને માટે અંતઃકરણથી ધન્યવાદ આપીએ છીએ. અન્ય શ્રાવક ગૃહસ્થા પણ આવા ધાર્મિક કાર્યનું અનુકરણ કરે એવું અમેા ઈચ્છીએ છીએ કે જેથી શ્રી જૈન ધર્મના પ્રાચીન અમુલ્ય ગ્રંથા પ્રસિદ્ધમાં આવે અને જૈનબધુઓમાં જ્ઞાનના પ્રચાર થાય.

Page #11

ર. સા. શેઠ વસનજી ત્રિકમજીનું સંક્ષિપ્ત
- જીવન ચરિત્ર.
મહારાવ એવા ઉપનામથી અંકિત ચંદ્રવંશી રાજાઓથી સુરક્ષિત એવા કચ્છ દેશમાં આહત ધર્મના ઉપાસક કચ્છી દશા ઓશવાળ જ્ઞાતિનાં ઘણાં કુટુંબો વસે છે. તે દેશમાં આવેલા સુથરી નામના ગામમાં ર. સા. શેઠ વસજી ત્રિકમજીના વડિલો વસતા હતા. તેમના પિતામહ શેઠ મૂલજી દેવજી સંવત ૧૮૯૦ ના વર્ષમાં પ્રથમ વ્યાપાર અર્થે મુંબઈ આવ્યા હતા. તે વખતે મેહમવીનગરી વ્યાપાર લક્ષ્મીનું ઉચ્ચ શિખર બની હતી. વિદેશી વ્યાપારીઓની મોટી મોટી પેઢીઓ તે સ્થળમાં પોતપોતાની વ્યાપાર કળાને પ્રસારતી હતા તે વ્યાપારીઓમાં કચ્છવાસી મરદમ શેઠ નરશી કેશવજી નાયકની પેઢી વ્યાપારકળામાં સારી ખ્યાતિ પામેલી હતી. શેઠ વસનજીભાઈના પિતામહ શેઠ મૂલજીએ પિતાના વ્યાપારને આરંભ શેઠ નરશી કેશવજીના વ્યાપારની સાથે ભાગથી અને તે સિવાય પોતાની સ્વતંત્રતાથી પણ બીજે વ્યાપાર કરવા માંડ્યો. પૂર્વ પુણ્યના પ્રભાવથી તેમણે વ્યાપાર લક્ષ્મીની સારી વૃદ્ધિ કરી. સંવત ૧૯૨૨ ના વર્ષમાં જે માસમાં શેડ વસનજીભાઈનો જન્મ થયો. પુત્ર જન્મથી તેમના પિતા અને પિતાને અતિ આનંદ થયો હતે. કર્મની ગતિ વિચિત્ર છે. એક તરફ પુત્ર જન્મની વધામણ ચાલતી હતા અને બીજી તરફ * માતા સૂતિકાગૃહમાંજ અચાનક વ્યાધ પ્રસ્ત થ ાં છેટે શેઠ ચ ' , " છ દિવસના મૂકી ને 5 સ્વર્ગ– વાય કરે રસ ભ ! નામ લાખાબા ઓ સ્વભાવે શાંત અ સ ગુણ છે. પણ કોઈ પૂર્વ કે. ૩ વરે ના પુવા પુ . ને ને માટે વિયોગ એ. એ. વસનજીભાઈના પિતામહ શેઠ કેશવજી નાયકથી છુટા પડી પોતાના પુત્ર ત્રિકમજી મૂલજીના નામથી નવીન પહેડી ઉઘાડી પોતાની વ્યાપારકળા સમારંભ કર્યો. વ્યાપાર કળાની કુશળતાથી અને ઉત્તમ પ્રકારની પ્રમા ણિક્તથી એ પવિત્ર પહેડીએ મેહમયીનગરીમાં સારી પ્રતિષ્ઠા સંપાદન કરીને વ્યાપાર લક્ષ્મીને મેંટો વધારો કર્યો...
શેઠ વસનજીભાઈની બાલ્યાવસ્થા પુણ્યની પ્રભાથી પ્રકાશિત હતી. તેમના શરીરની અને મનની ચંચળતા વિલક્ષણ હતી અને તે ઉપરથી

Page #12

ભવિષ્યમાં તેમને માટે સારી આશા બંધાતી હતી. સંવત ૧૯૭૦ ના વર્ષમાં તેમના પ્રેમી પિતા શેઠ ત્રિકમજીભાઈને સ્વર્ગવાસ થયો. તે વખતે શેઠ વસનજીભાઈની વય માત્ર આઠ વર્ષની હતી. પોતાના પુત્ર શેડ ત્રિકમજીભાઈના સ્વર્ગવાસથી તેમના પિતા શેઠ મૂલજીભાઈના હૃદયને ખેદ થયો હતો, તથાપિ તેઓ ધાર્મિક વૃત્તિના હોવાથી આ સંસારના ક્ષણિક સ્વરૂપને જાણતા હતા, તેમજ પોતાના બાળપત્ર શેઠ વસનજી ત્રિકમજીમાં અપુટ દેખાતા સગુણેને લઈને ભવિષ્યમાં તેમને માટે સારી આશા બાંધતા હતા, તેથી તેઓ પુત્રમરણના શોકાગ્નિને શમન કરનારી મનોત્તિમાં શાંતિ રાખી રહ્યા હતા.
શેઠ વસનભાઈના પિતામહ ભૂલજી શેઠ ધર્મ તરફ સારી આસ્તા ધરાવતા હતા. સુકૃત કર્મમાં લક્ષ્મીનો વ્યય કરવાની ઉત્તમ અભિલાષા તેમના હૃદયમાં સર્વદા રહેતી હતી. તે અભિલાષાને લઈને તેમણે સંવત ૧૯૨૮ ના વર્ષમાં શ્રીકેશરીયાજી તીર્થની યાત્રાને માટે સંઘ કાઢયો હતા. તે સંધમાં સાત માણસને માટે રસાલા સાથે લીધો હતો. યાત્રાળુઓને સુખકારી સગવડતા કરી આપવામાં અને તે પ્રસંગે ધાર્મિક કાર્યો કરવામાં તેમણે ભારે ઉદારતા દર્શાવી હતી. જેમાં તેમને ચાલીશ હજાર રૂપિયાનો ગંજાવર ખર્ચ થયું હતું. સંવત ૧૯૩૨ ના કાર્તિક માસની કૃષ્ણ એકાદશીને દિવસે મૂલજી શેઠને પવિત્ર આત્મા આ લોકમાંથી અને દશ્ય થઈ પરલોકમાં ગયો અને તે મહાન વ્યાપારની ધુરા બાળવયના શેડ વસનજીભાઈના કમલ શિરપર આવી પડી. પવિત્ર પ્રેમી અને પોત્રવત્સલ મૂલજી શેઠ પોતાના પુત્ર ત્રિકમજી શેઠના સ્વર્ગવાસ પછી પિતાની વ્યાપારી પેઢીને પિતાના પાત્ર વસનજી ભાઈને નામથી અંક્તિ કરી હતી, તેથી એ વ્યાપારનું મહાન કાર્ય શેઠ વસનજી ત્રિકમજીના નામથી ચાલતું હતું, શેઠ વસનજીભાઈનું બાલ્યવય હોવાથી તેમની વિશાળ પેઢીનો બધો કારોબાર શા, લખમશી ગેવનજી નામના એક પ્રમાણિક ગૃહસ્થ ચલાવેલો હતે.
શેઠ વસનજીભાઈ બાલ્યવયથી જ પોતાના ઉપકારી માતપિતાના વિયેગી થયા હતા, તેમની શારીરિક અને માનસિક સ્થિતિને સંભાળ રાખી કેળવવાને કેપણ વડિલ તેમના વૈભવવાળા વાસગૃહમાં હાજર ન હતું, તથાપિ તેમણે સ્વેચ્છાથી દેશભાષા અને રાજભાષાનો અભ્યાસ

Page #13

કરી તેમાં યથાશક્તિ અનુભવ મેળવ્યો હતો. તેમનું હૃદય જે પોતાના વ્યાપારની ચિંતામાં પ્રેરાયેલું ન હતું તે તેઓ તીવ્ર બુદ્ધિના યોગથી એક સારા વિદ્વાન તરીકે પ્રખ્યાત થાત. પણ તેમના સત્કર્મનો ઉદય અને તીવ્ર બુદ્ધિનું બળ વ્યાપાર કળામાંજ કૃતાર્થ થવાથી તેની પ્રવીણતા તેમાંજ વૃદ્ધિ પામવા લાગી. અને જનમંડળમાં તેમની વિખ્યાતિ તેનાથીજ વિશેષ થઈ.
વિનય, વિવેક, ધૈર્ય, ઉત્સાહ, દા, દયા અને દ્રઢતા વિગેરે જે ગુણે ઉત્તમ પ્રકારની વિદ્વતાથી સંપાદિત થાય છે, તે ગુણે શેઠ વસનજીભાઈના સંસારી જીવનના આરંભમાંથી સ્વભાવિક રીતે પ્રગટ થયા હતા. અને તેથી તેઓ મેહમયીનગરીના રાજકીય અને વ્યાપારી મંડળમાં સારી પ્રતિષ્ઠા પામતા ગયા. તેઓ ધનાઢ્ય કુટુંબમાં જન્મ્યા છતાં ગર્ભ શ્રીમંતાઈને લાભ લેવાને સમય એલખી સખાવત કરવાના ઉત્તમ ગુણને પ્રાપ્ત કરી પોતાનું ધનિક જીવન સાર્થક કરવાને સદા તત્પર રહેવા લાગ્યા.
શેઠ વસનજીભાઈએ યુવાવસ્થામાં પિતાના કુટુંબની અંદર આ સંસારની ઘટમાળના વિવિધ પ્રસંગોમાં સુખ દુઃખનો અનુભવ કરેલો છે. તેમને પ્રથમ વિવાહ શા વાલજી વર્ધમાનના વિખ્યાત કુટુંબમાં જન્મેલાં ખેતબાઈ ની સાથે થયા હતા. ખેતબાઈ એક પવિત્ર અને કુલીન શ્રાવિકા હતાં. તેમના ઉદરથી પ્રેમાબાઈ અને લીલબાઈ નામે બે પુત્રીઓ અને શામજી
ભાઈ નામે એક પુત્ર થયેલ છે. તે ત્રણ સંતાનને મૂકી ખેતબાઈએ પિતાના સૈભાગ્ય સાથે સ્વર્ગવાસ કર્યો હતો. આ સંસાર સાગરને તરવાના આરંભમાંજ એ સંસારની નાવિકા ભાંગી જવાથી શેડ વસનભાઈએ શેઠ નરસી નાથાના કુટુંબમાં ઉત્પન્ન થયેલાં રતનબાઈની સાથે ફરીવાર લગ્ન કર્યું. તેમના ઉદરથી મેઘજીભાઈ નામે પુત્ર અને લક્ષ્મી નામે પુત્રીને જન્મ થયેલો છે. એ ભાઈબેનને કુશળ–કેમ મૂકી સભાગ્યચિંતા રતનબાઈએ પણ સ્વર્ગવાસ કર્યો. આ સંસારના બીજા ભંગથી શેઠ વસનજીભાઈને વિશેષ શેક ઉત્પન્ન થયો હતો, તથાપિ તેઓ સંસાર સ્વરૂપના જ્ઞાતા હોવાથી તે દુ:ખ સહન કરી પોતાના વ્યવહારમાર્ગને આગળ ચલાવવા લાગ્યા. - શેઠ વસનજી ત્રિકમજીનો સંસાર આવી વિષમ અવસ્થામાં જેટલો વેહે શરૂ થયો, તેટલેજ વેહેલે તેમને દુઃખદાયક થઈ પડે હવે,

Page #14

તથાપિ દ્રઢતાના ગુણથી અને સ્નેહી સબધીષ્મના આગ્રહથી તેમને ત્રીજા સંસારમાં પ્રવેશ કરવાના વિચાર કરવા પડયા. જેથી શેઠ ઠાકરશી પસાઈના પુત્રી બાઈ વાલમાઇ સાથે તેમને! વિવાહ સંબધ જોડાયા.જે સંબધ તેમના પુણ્યના ઉદયથી અત્યારે બીજાની દૃષ્ટિએ પૂર્વ દુઃખને જરા વિસ્ત રણુ કરાવી સુખસાધક થઈ પડયા છે. તથાપિ તે દીવિચારી શેઠ આ સંસારની અનુભવેલી વિષમતાને કદિપણું ભૂલતા નથી
શેઠ વસનજી ત્રિકમજીને તેમના પરિવારનું સાંગ સુખ મળ્યું નથી. તથાપિ તે અવશિષ્ટ પરિવાથી સાપ માની તટસ્થવ્રુત્તિ વડે સસારને દુઃખ અને સુખથી મિશ્ર જાણીને પેાતાના આત્માને પ્રવૃત્તિમાર્ગમાં જોડે છે; તેાપણ અંતરવૃત્તિને નિવૃત્તિમાર્ગ તરફ પ્રેમી બનાવે છે. તેમને સથી માં પ્રેમામાઈ નામે પુત્રી છે, તે સારી કેળવણી પામી પિતાના કુટુંબને અલંકૃત કરે છે. સંવત્ ૧૯૪૧ ના વર્ષમાં તેમના જન્મ થયેલેા છે તેમની માતા ખેતબાઈના તેમને ખાધ્યવયથી વિષેગ છે, તથાપિ તે પવિત્ર અપર માતામાં માતૃદ્ધ રાખી પેાતાના પ્રેમી પિતાના કુટુંબમાં કેળવણી રૂપ કલ્પલતાના આશ્રય કરી સુખે કાળ નિ^મન કરે છે. તેમને શામજી નામે એક લઘુ બધુ હતા પણ તે માત્ર બે વર્ષની વયમાંજ આ દુ:ખી સ’સારમાંથી ચાલ્યા ગયા છે. શેઠ વસનજીભાઇને પ્રથમ પત્ની ખેતબાઇના ઉદરથી લીલખાઇ નામે એક પુત્રી થયાં હતાં, તેમનેા જન્મ સંવત ૧૯૪૫ ના પાય શુદી નવમીને દિવસે થયા હતા. એ પવિત્ર આત્માનું આધ્યવય ગેટના સુખી કુટુંબમાં સારી રીતે નિ`મ્યું હતું, પરંતુ અનંતકાળ રૂપ મહાસાગરમાં એ આત્મા તરૂણવયમાંજ નિમગ્ન થઈ ગયા છે. એ સદ્ગુણી બાળાના વિયાગને શાકાનળ અદ્યાપિ શેઠ વસનજીભાઈના હૃદયમાં સ્મરણ રૂપે પ્રજ્વલિત થયા કરે છે. પવિત્ર લીલબાઇના સદ્ગુણુની લલિત લીલા તેમના જીવન ચરિત્ર રૂપે આનંદમંદર નવલકથાની આદિમાં વિસ્તારવામાં આવી છે. જે ઉપરથી શેડ. વસનજીભાઈના સંસારનું કેટલું એક સુંદર સ્વરૂપ જોવામાં આવે છે.
શેડ વસનજીભાઇના સ્વર્ગવાસી દ્વિતીય પત્ની રતનમાથી થયેલ મેઘજી અને લક્ષ્મી નામે ભામ્હેનની એક જોડી શેડના સુખી કુટુ ખમાં વિદ્યમાન છે. સવત્ ૧૯૫૧ ના ભાદ્રપદ માસની કૃષ્ણદ્રાદશીએ મે

Page #15

ધ્રૂજીભાઈના જન્મ થયેલ છે. સવત્ ૧૯૫૩ ના આશ્વિન માસમાં દીપાસંવીને દિવસે વ્હેન લક્ષ્મીના જન્મ થયેલ છે. મેધજીભાઇ તથા લક્ષ્મી મ્હેન બાલ્યવય છતાં સ્વભાવે સુશીલ અને નમ્ર છે. તેમને સદ્ગુણી અનાવવાને તેમના પ્રેમી પિતાએ ઉત્તમ પ્રકારની કેળવણી આપવાની સારી યોજના કરેલી છે, તે બન્ને બાળક પોતાના માયાળુ માતાપિતાની શીત ળ છાયા નીચે કેળવણીરૂપ કલ્પલતાનુ સેવન કરે છે.
શેઠ વસનભાઇના તૃતીય પત્ની વાલબાઇ અત્યારે ગૃહિણીપદ ઉપર વિદ્યમાન છે. તેમણે પેાતાના સુશીલ અને શાંત સ્વભાવથી શેઠના કુટુ અને સુશોભિત બનાવેલું છે. કેળવણીપર અતિશય વ્હાલ ધરાવનારા વાલખાઈ ધાર્મિક અને સાંસારિક કેળવણી પામ્યા છે. તથાપિ તે જ્ઞાનના વધારા કરવાને સદા ઉત્સુક છે. વિખ્યાત પંડિત લાલનના વિશાળ હુંદ યનું શિક્ષણ શેઠના સુખી કુટુંબમાં ચાલુ રહે છે. અને તેથી તેમના દરેક કુટુબીના હૃદયમાં સદ્ગુણેાની સુવાસ પ્રસરી રહી છે.
સંવત્ ૧૯૬૦ ના માગશર માસની કૃષ્ણે પ્રતિપદાને દિવસે વિદ્યા વંતા વાલબાઈએ ફિમચંદ નામના પુત્રને જન્મ આપ્યા છે. તે બાળક હજી માતાના ઉત્સંગમાં ક્રીડા કરે છે, તથાપિ તેનામાં ચંચળતા અને નમ્રતા વગેરે કેટલાએક ઉત્તમ ગુણાનુ` સ્વભાવિક રીતે અત્યારથીજ દર્શન થાય છે. જેને માટે ભવિષ્યમાં સારી આશા બાંધવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે વિદ્યમાન પરિવારથી પરિતૃત થયેલા શેઠ વસનજીભાઈ તે સૌંસારમાં સંતાષ માની રહ્યા છે. સંસારમાં રહ્યા છતાં એમનું લક્ષ્ય વિદ્વાનાના સમાગમ દ્વારા જ્ઞાનવિલાસમાંજ બહુ છે. તે સાથે તે ધાર્મિક અને સાંસારિક કેળવણીના હિમાયતી છે અને તે દ્વારા પેાતાની કામના ઉદયની સતત અભિલાષા રાખે છે અને તેવા કાર્યને માટે લક્ષ્મીના વ્યય કરવામાં તે સદા બદ્ઘપરિકર રહે છે.
શેઠ વસનજીભાની સખાવતના આરંભ તેમના આલ્યવયથીજ થયેલા છે. વડિલના વિયેાગ થયા પછી જ્યારથી તેમના વ્યવહારનેા તથા કુટુંબના ભાર તેમને શિર આરૂઢ થયા ત્યારથીજ તેમની સખાવતના જીવનના આ રંભ થયા છે. સંવત્ ૧૯૭૭ ના વર્ષમાં તેમનાં માતાજી અને દાદીજીના ઉજમણામાં તેમણે ઘણા ખર્ચ કર્યાં હતા. જે પ્રસંગે તેમની ઉદારતા પ્રશંસાપાત્ર જોવામાં આવી હતી. શેઠ વસનજીભાઇએ કચ્છ સામે

Page #16

શમાં પોતાને ખર્ચે એક ભવ્ય જિનાલય બંધાવ્યુ છે, તે પાછળ તેઓએ દશ હજાર રૂપીના મહાત્મય કરેલા છે. સંવત્ ૧૯૩૪ ના વર્ષમાં એ જિનાલયમાં પ્રભુની પ્રતિષ્ટા કરવામાં આવી તે સમયે આસપાસના ઘણાં ગામામાંથી કચ્છી જૈન પ્રજાના માહાટા સમુદાય એકઠા થયા હતા. તેમનેા સત્કાર કર્યા માટે એ શેઠે સારી લાગણી દર્શાવી હતી. સના આતિથ્યને માટે ભેજન વગેરેની સારી ગાડવણુ કરી હતી. એ પ્રસંગે લક્ષ્મીને સદુપયોગ કરવાથી તેમની ધર્મકાર્ત્તિ આખા કચ્છ દેશમાં
પ્રસરી હતી.
સંવત ૧૯પર ના વર્ષમાં ઉદાર રોડ વસનજીભાઇએ સ્વજ્ઞાતિના ગરીબ અઆને આઠે ભાવે અનાજ આપવાની એક મેાટી દુકાન ઉઘાડી હતી અને તે દોઢ વર્ષ સુધી ચાલુ રાખી તે પાછળ પાંચ હજાર રૂપીની માટી રકમ ખર્ચી હતી. જેને માટે તે સ્વજ્ઞાતિજનામાં પૂર્ણ પ્રશંસા પામ્યા હતા. જ્યારે મેહમયીનગરીમાં મરકીના ભંયકર રોગ પ્રવર્ત્યા, ત્યારે એ દયાળુ શેઠે મરકીથી પીડાતા લોકેાને શાંતિ આપી સારવાર કરવા માટે બંદર ઉપર એક ખાસ આષધાલય સ્થાપી મરકીથી પીડાતા બંધુઓને સારા લાભ આપ્યા હતા. અને તે શુભ કાર્ય ત્રણ વર્ષ સુધી ચલાવી તે પાછળ રૂપી ર ચાળીશ હજારને ગંજાવર ખર્ચ કર્યાં હતા. . જેમાં કૈાઇની પણ મદદ ન હતી, આથી પ્રસન્ન થઇ નામદાર સરકારે તેને પ્રમાણપત્ર આપેલું છે. જેની અંદર રોડ વસનજીભાઇના પરેાપકારી વૃત્તિની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.
ગયા છપનના ભયંકર દુકાળમાં સંકટમાં આવી પડેલા લોકોને મદદ આપવામાં શેઠ વસનજીભાઇએ સારી સહાય આપી હતી. પોતાની જન્મભૂમિ કચ્છ સુથરીમાં અનાજની દુકાન કાઢી ઘણાં ગરીબ કુટુંબે।ને તેમણે સારે। આશ્રય - પ્યા હતા. અને તેથી તેમણે ઘણાં દીનજનની અંતરની આશીયા લીધી હતી. આ શુભ કાર્યની પાછળ તેમણેઉદારતાથી પંદર હજાર રૂપીઆના ખર્ચ કર્યાં હતા.
આ તેમની ઉત્તમ સખાવતની સુગંધ ચારે તરફ પ્રસરવાથી તથા તેમની લાયકાતની અને પરાપકાર વગેરે ઉત્તમ ગુણાની પરીક્ષાની પિછાન કરી નામદાર સરકારે તેમને જે. પી, ( સુલેહના અમલદાર ) ની ઉત્તમ પદવી આપી હતી અને પાછળથી રાવસાહેબનું બિરૂદ નવાજી શેઠ વસનજીભાઇના સન્માનમાં મોટે વધારા કર્યાં હતા. આ પદવી અને સન્માન મેળવવામાં શેઠ વસનજીભાઇ આખી કચ્છી જૈતપ્રજામાં પેહેલાજ છે. આવું સારૂં સન્માન પામ્યા છતાં પણ શેઠ

Page #17

વંસનજીભાઇનું જીવન ત સરલ, શુદ્ધ, સાદુ અને રવચ્છ રહેલું છે. એક ખર સગૃહસ્થને ધટતી સર્વ નમ્રતા, સાદા અને સત્ય પ્રીતિ તેમનામાં રહેલી છે. ધધામાં પ્રતિષ્ટા, સ્વદેશીઓમાં માન, લાકપ્રીતિ અને મહાન સંપત્તિ એ સર્વાંની પરિસીમાએ પહોંચ્યા છતાં પાતે કેવળ અહુંકાર શૂન્ય છે. નાના મોટા સર્વ સાથે એકસરખા ભાવથી વર્તે છે. તેની સખાવતના પ્રવાહ પ્રકાશ વગર ગુપ્ત રીતે વધારે ચાલે છે. તેમની કેટલીએક સખાવતા પ્રકાશમાં આવતી નથી. તેમ તેને પ્રકાશિત કરવાને તેઓ ઇચ્છતા પણ નથી. કીર્ત્તિદાનના કરતાં ગુપ્ત દાનને તેઓ વધારે માન આપે છે. એવા ગુણથી તેઓનું જીવન ઉત્તમ પ્રકારનું ગણાય છે.
રો. વસનજીભાઇની નાની માટી ઘણી સખાવતા પ્રખ્યાત છે. ધાર્મિક અને સાંસારિક કા પણ લોકપયોગી કાર્ય માં તેમની લક્ષ્મીના હીસ્સા આવ્યા વગર રહેલા નથી. તે ગરીએ તેમજ શ્રીમતે તરફ એક સરખી નજરે જીવે છે. દુકાળના સ’કષ્ટ વખતે ફના વેપારીઓએ ઉભા કરેલા કુંડમાં શેઠ વસનજીભાઇએ સારે। હિસ્સા આપ્યા હતા. શેઠે વસનજીભાઇએ મરમાં પેહેલા સર દીનશાહ પીરીટના મિત્ર હાવાથી તેમની યાગિરીના ડમાં સારા ભાગ લઇ ત્રણ હાર રૂપી અર્પણ કર્યાં હતા. સર જમસેદજી હોસ્પીટલનાં નરસિંગ ક્રૂડમાં છસો રૂપી, લેડી નાર્થ કાટ હિંદુ આરફનેજના ફંડમાં એક હજાર રૂપીઆ, એદમવાળી હાસ્પીટલના ક્રૂડમાં પાંચસા રૂપી, ફરગ્યુશન કાલેજમાં ત્રણુસા રૂપીઆ અને જખમી થયેલા જાપાનીઓની સારવાર માટેના ક્રૂડમાં ખારા ને બાવન રૂપીઆ શેઠ વસનજીભાઈ તરફથી આપવામાં આવ્યા છે.
શેડ વસનજીભાઈની ધાર્મિક સખાવત પણ ઉત્તમ પ્રકારની છે. જૈન દેરાસરના જણે દ્વાર માટે તેમણે બે હજાર રૂપીઆ આપેલા છે. તે શિવાય તેવી ઘણી ટીપામાં તેની ન્યાયલક્ષ્મીના સદુપયોગ થાય છે. સંવેગી અને ગારજી એવા બે પક્ષ મુનિ વર્ગમાં અર્વાચીન કાળમાં ઉભા થયેલા છે. સંવેગી મુનિએ પોતાના ચારિત્ર્ય માર્ગના શુદ્ધ અનુયાયી કહેવાય છે, ત્યારે ગાઈ તેમ નાથી ઉલટી રીતે પ્રવૃત્તિ કરનારા કહેવાય છે. એ ગારજીના શિષ્યા જૈન સંપ્રદા યના હાવાથી જો કોઇ રીતે સુધારી શકાય તેા ભવિષ્યમાં સારા લાભ થાય, આવા પવિત્ર હેતુથી શેડ વસનજીભાઈએ ગારજીઆના શિષ્યોને સુધારવાને સાડા સાત હજાર રૂપીઆની મેાટી રકમ અર્પણ કરી છે.
રોડ વસનજીભાઈ બાળકેળવણી તથા સ્ત્રીકેળવણીના મોટા હિમાયતી છે. તે સાથે જ્ઞાનક્ષેત્રને પુષ્ટિ આપવામાં તે સર્વદા ઉત્સુક રહે છે. જૈનાની
66

Page #18

પ્રાચીન વિદ્યાને ઉદ્ધાર થાય અને પૂર્વાચાર્યોના ઉપયોગી લેખો જનમંડળમાં પ્રસિદ્ધ પામી વંચાય” એવા ઉત્તમ હેતુથી તેમણે પ્રાચીન પુસ્તકનો ઉદ્ધાર કરવાને દશ હજાર રૂપીઆની મોટી રકમ અર્પણ કરી છે. એ મહાન કાર્યને ઉઠાવનારા અમારા જૈન ધર્મ વિદ્યા પ્રસારક વર્ગના તેઓ સ્થાપક થયા છે અને એ વર્ગરૂપ કલ્પવૃક્ષને ઉત્તેજનરૂપ જળનું સિંચન કરી તેને નવપલ્લવિત કરવા સદા ઉત્સુક રહે છે.
શેઠ વસનજીભાઈ જેવા સખાવતમાં બાહાર છે, તેવાજ તેઓ પ્રજા ઉપયોગી કાર્યોમાં ઉમંગથી ભાગ લેનારા છે. દઢપ્રતિજ્ઞ, સત્યવક્તા અને પ્રમાણિક નર તરીકે તેઓએ સારી પ્રતિષ્ઠા મેળવી છે, તેથી તેઓ સર્વ રીતે લેના વિશ્વાસપાત્ર બન્યા છે. તેઓ ખોજા જનરલ રીડીંગ રૂમના છંદગી સુધીના સભાસદ છે. અને માંગરોલ જૈન સમાજના પ્રતિનિધિ છે. શેઠ નરશી નાથાના ચેરીટી ફંડના, કુમા દેરાસરના, સિદ્ધક્ષેત્રમાં સ્થપાએલ વીરબાઈ પાઠશાળા તથા પોતાના પવિત્ર નામથી અંકિત જૈન બેડીંગ કે જેના માટે પચાસ હજાર રૂપીઆની ગંજાવર રકમ અર્પણ કરી છે તેના તેઓ માનવંતા ટ્રસ્ટી છે. એ ઉપરાંત કેટલીએક મીલોના તેઓ ડીક્ટર છે. આવી ઉત્તમ પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી તેમણે પિતાના માનવ જીવનની સફળતા કરેલી છે.
“માણસ વિદેશમાં ગમે તેટલી પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરે, પણ જ્યાં સુધી તે સ્વદેશમાં કે સ્વવતનમાં પિત્તાની ઉદારતા કે સખાવત પ્રસારે નહીં વસુંધી તે પ્રતિષ્ઠા પૂર્ણ કહેવાતી નથી.” આ નીતિસૂત્રને સમજનારા શેઠ વસનભાઈએ પિતાના કુટુંબની જન્મભૂમિ કચ્છ-- સુથરી વગેરે ગામમાં સારાં સારાં કાર્યો કરેલાં છે. અને તેથી તેઓ કચ્છપતિ મહારાવ શ્રી સર ખેંગા સવાઈ બહાદૂર છે. સી. આઈ. ઈની આગેવાની પ્રજામાં પ્રકાશી નીકળ્યા છે. મહારાવ શ્રી તેમને પ્રેમની દૃષ્ટિએ નીહાળે છે અને તેઓની યોગ્યતા પ્રમાણે તેઓને માન આપે છે. * કેળવણ રૂપ કલ્પલતાને પલ્લવિત કરવાને શેડ વસનજી ભાઈએ પોતાના વતન સુથરીમાં પિતાનાં સ્વર્ગવાસી પત્નીઓના નિર્મળ નામથી ખેતબાઈ જૈન પાઠશાળા અને રતનબાઇ જૈન કન્યાશાળા સ્થાપી છે. તેમજ પિતાના વિદ્યમાન ભાગ્યવંતા પત્ની વાલબાઈના નામથી જશાપુર ગામમાં એક બીજી જૈન પાઠશાળા પણ સ્થાપિત કરેલી છે. તે સિવાય કચ્છી જેનેપ્રજામાં જ્ઞાનવૃદ્ધિ કરવાને નાની નાની જૈનશાળાઓ કુચ્છ દેશમાં

Page #19

ઉઘાડવામાં તેમણે સારી સહાય ઉત્સુક રહે છે.
(૯)
આપેલી છે. અને અદ્યાપિ આપવાને સદા
"
<
ભારતવર્ષની પ્રાચીન જૈન ધાર્મિક અને સાંસારિક પદ્ધતી જે આપણી દષ્ટિ સમક્ષ અવનવીન ભાગે છે, તેનુ જ્યારે સૂક્ષ્મ અવલેાકન કરીએ છીએ ત્યારે કાંઈક કાંઈક પ્રશ્નલ વિચારેાર્મિ આપણા હૃદયમાં ઉછળે છે. તે પદ્મતીના પુનઃપ્રચાર કરવાને અને જ્ઞાતિ બંધનના સત્તાવાન થઈ બેઠેલા રીતિ કૃતિરૂપ કુરીવાì તથા એકજ · દિશામાં પ્રયત્ન કરવાથી ઉદ્ધાર થશે, એમ માનનારા તથા તદનુસાર વિરૂદ્ધ વત્તનારા સુધારકાને પૂર્વની નીતિરીતિથી વર્તાવવાને શેઠ વસનજીભાઈ તન મન ધનથી પ્રયત્ન કરનારા છે. તેમજ વ્યાપાર અને ઉદ્યાગના વ્યવહારમાં નિપુણ થવાને વિદેશગમન કરવામાં અને પાશ્ચિમાન્ય પ્રવૃત્તિમાં સ્વધર્મને દૂષિત કર્યાં વિના ભળવામાં તેઓ હૃદયથી સંમત છે .અને તેમને સહાય આપવામાં તે સર્વદા ઉત્સુક રહે છે. પેાતાની કામના લેાકેા વિદ્વાન તથા ઉદ્યાગી થવા ઇચ્છતા હાય તેમને માસિક વેતન ( સ્કાલરશીપ ) આદિથી નિર્વાહની ચિંતામાંથી મુક્ત કરવા અને તેમને ઉન્નતિના ઉંચા શિખરનું દર્શન કરાવવું, એવી શેઠ વસનજીભાઈના હૃદયમાં સદા ઈચ્છા રહ્યા કરે છે. આ દેશના તેમજ પરદેશના વ્હાટા વિદ્વાનાને, કવિઓને અને ગ્રંથકારેને તેમના કાર્યમાં ઉત્તેજન આપવામાંજ તેમની ઉદારતા સાર્થક થાય છે. “ કેળવણી પામી સંસ્કારિણી થયેલી શ્રાવિકા સ્વતંત્ર, સમર્થ, સદાચારી, અને ધર્મિષ્ઠ વિદુષિ થઇ શ્રાવક સંસારને દીપાવે અને પેાતાની બાળ પ્રજાને કેળવી વીરપુત્રની પદવી સાર્થક કરે ” એ ઈચ્છા શેઠ વસનજીભાઇના હૃદય કમળમાં સદા જાગ્રત રહે છે. “ જૈનપ્રા સદા આરેાગ્ય, સ્વસ્થતા, શક્તિ, સુંદરતા અને કલ્યાણ પ્રાપ્ત કરવાને અધિકારી થાય, ” એવી ઉત્તમ ધારણા તેઓ ધારણ કરે છે.
93
શેઠ વસનજીભાઇનું વત્તમાન જીવન ઉચ્ચ પ્રકારનું છે. તે પ્રાયે કરીને નિયમિત રીતે પેાતાનું પ્રવર્ત્તન ચલાવે છે. તેમની દિનચર્યાં નિયમિત અને સત્કર્મથી ભરપૂર છે. આત ધર્મની આરાધના કરવામાં અને સદ્વિચારથી સુશાભિત એવા સપુસ્તકા વાંચવામાં તેમનેા સમય ઘણા ભાગે નિર્ગમન થાય છે. તે વ્યવહારને અનુસરી પ્રવર્તે છે, તથાપિ તેમના હૃદયમાં તાત્વિક વિચારે સદા ઉદ્દભવ્યા કરે છે. તેમના સ્વભાવ દયામય અને પ્રેમાળુ હાવાથી તે પ્રત્યેક સ્થાને ઉત્તમ માન

Page #20

પામે છે. કોઈપણ વિદ્વાન કે ગુણ તેમની મુલાકાત લે છે, તે તેમના વિનય, વિવેક અને સાદાઈ વગેરે ઉત્તમ ગુણે જોઈ સતિષ પામે છે.
શેઠ વસનજીભાઈ પોતાના સુખી કુટુંબમાં સતેષથી રહી સ્વકર્તવ્યમાં તત્પર રહે છે. તેઓની અર્વાચીન ભાવનાઓ પ્રાચીન ભાવનાઓને અનુસરે છે. તેઓ વ્યવહાર માર્ગને માન આપે છે, તથાપિ “ભેગૈશ્વર્ય, માંથી–વિષય વાસનામાંથી નિવૃત થવું અને સાધુતા સંપાદન કરવી એ આપણું પિતાનું કાર્ય છે અને આપણા પિતાના વશમાં છે” એમ તેઓ હદયથી માને છે. વળી તેઓ સારી રીતે સમજે છે કે, “દેશ કાળના બળે મનુષ્ય માત્રને ચાલતા યુગના---આરાના ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે અને તે ધર્મના પ્રતિપાલનમાં મનુષ્ય શું કરવું જોઈએ? તેની સ્વાભાવિક રીતે ગણના થાય છે અને થવી જોઈએ. અને તે ગણનામાં ફળની કસોટી પણુ વાસ્તવિકરીતે સ્વીકારવી જોઈએ, તથાપિ મહત્તાનું ખરું બીજ પોતપિતાના કર્તવ્યમાંજ છેસંસારના મોહમાંથી નિવૃત્તિપરાયણ એવા જીવનને જે કર્તવ્યમાં જોડવામાં આવે તો તે જીવન પિતાની એ સ્થિતિનું ફળ સારી રીતે મેળવી શકે છે” આવા વિચારને લઈને શેઠ વસનજીભાઈ હમેશાં ધનાઢ્ય ગૃહસ્થ તરીકેનું પોતાનું કર્તવ્ય અદા કરવાને તત્પર રહે છે, અને તેમાં જ પોતાના જીવનની સાર્થક્તા માને છે.
આવા ઉચ્ચ, ઉન્નત, ઉદાર લક્ષવાળા એક ધનાઢ્ય નરનું જીવન આ લોકમાં સર્વને અનુકરણીય છે. તેમની કૃતિઓ ઉપરથી ભવિષ્યમાં હજુ તે જીવન કેવું પ્રશંસનીય થશે ? એ વાતની આપણને પૂર્ણ પ્રતીતિ પ્રાપ્ત થાય છે. શેઠ વસનજીભાઈના જીવનનો પ્રભાવ સર્વ જૈન કોમમાં અને આર્ય શ્રીમતમાં ઊજવલ કીર્તિ સ્તંભરૂપ છે. તે આદરથી અને માન્યભાવથી હમેશ જળવાશે, એમાં સંશય નથી. આવા ગ્ય નરનું સંક્ષિપ્ત જીવન વાંચવાથી અનેક પ્રકારના લાભ થાય છે અને ભવિષ્યમાં તે બીજાને પ્રોત્સાહક અને ઉત્તેજક થઈ પડે છે. શ્રી પરમાત્મા એવા વીરપુત્રને દીર્ધાયુષ્ય આપે અને તેમના નિર્મળ હદયને હવે પછીના જીવન નમાં સારા સારા કાર્યો કરવાની પ્રેરણા કરે. એજ અમારી નમ્ર પ્રાર્થના છે –
શ્રી જૈન ધર્મ વિલા પ્રસારક વર્ગ,

Page #21

કે જે ન ઇતિહાસ..
-~
પ્રકરણ ૧લું.
3પ્રાચીન સમયનો ઈતિહાસ.
આ
હું
જૈન ધર્મ અનાદિ કાળથી ચાલ્યો આવે છે, માટે તે ક્યારથી ચાલુ થયે હશે ? એવી શંકા કરવાની કંઈ પણ જરૂર નથી. હવે તેના અનાદિ કાળમાં અનંતી વીશીઓ થઈ ગઈ છે, અને પ્રત્યેક વીશીના સમયમાં જૈન ધર્મનો બહોળો ફેલાવો પણ થયા કર્યો છે. વીશીઓ એટલે જૈન ધર્મનો ફેલાવો.
કરનારા વીશ તીર્થકર દરેક ઉત્સપિણી અને અવસણીમાં થાય છે તે માટેની આ છેલ્લી અવસર્પિણમાં શ્રી ઋષભદેવ નામે પહેલા તીર્થકર થયા છે.
શ્રી ગષભદેવ–આ છેલ્લી અવસર્પિણીના ત્રીજા આરાને છેડે નાભિ રાજા નામના સાતમા કુલકર થયા, તેમનું રાજ્ય અયોધ્યામાં હતું, તેમને મરૂદેવા નામે સ્ત્રી હતી તેમની કુક્ષીએ આ પ્રથમ તીર્થકર શ્રી ઋષભદેવછને જન્મ થયો હતો. તે વખતના યુગલીયાં મનુષ્યો ફક્ત કલ્પવૃક્ષનાં ફળફુલો ખાઈ આજીવિકા ચલાવતાં હતાં, તથા કેટલાંક સંસારી રીત રીવાજેથી તથા નીતિથી અજાણ્યાં હતાં તેમને ઋષભદેવજીએ સર્વ સાંસારિક રીતી

Page #22

ઓથી વાકેફ કર્યા. ઋષભદેવજીને ભરત તથા બાહુબલિ આદિક એક પુત્ર હતા, તથા તેઓ સઘળા જૈન ધર્મમાં ઘણાજ ચુસ્ત હતા, ઘણેક સમય ગયા બાદ ષભદેવજીએ વૈરાગ્ય પામી દીક્ષા લીધી તથા લેકને જૈન ધર્મ સંબંધી શુદ્ધ દયામય ઉપદેશ દેવા લાગ્યા, તે સમયના લેકે કપટ રહિત અને શુદ્ધ અંતઃકરણવાળા હોવાથી તેમના હૃદયમાં જૈન ધર્મની દયામય લાગણીની ઉંડી છાપ પડી હતી. ઋષભદેવજી ઘણું કાળ સુધી જૈન ધર્મને ઉપદેશ આપી અંતે કેવળ જ્ઞાન પામી મેસે ગયા.
ભરતચકી તથા બ્રાહ્મણની ઉત્પત્તિ વેદની ઉત્પત્તિ,
સૂર્ય ચંદ્ર વંશની શરૂઆત શભદેવજીએ વૈરાગ્ય પામી જ્યારે દીક્ષા લીધી ત્યારે અયોધ્યાની ગાદી તેમણે પોતાના મોટા પુત્ર ભરતને આપી હતી તે ભરતજીએ શુદ્ધ નીતિથી. રાજ્ય ચલાવ્યું હતું તથા ચક્રવર્તીની પદ્ધી સંપાદન કરી હતી, તેમણે પોતાના પિતા ઋષભદેવજીનો ઉપદેશ સાંભળીને જૈન ધર્મને ધણેજ ફેલાવો કર્યા હતા. દયામય જૈનધર્મના ફેલાવા માટે તેમણે એક વિશાળ ભેજનશાળા સ્થાપી હતી, તેમાં ત્રતધારી શ્રાવકને તે હમેશાં પિતાને ખર્ચ ભોજન કરાવતા હતા, અને તે શ્રાવકે પણ “માહન એટલે “હિંસા ન કરવી એવો હમેશાં પાઠ કરતા હતા. આગળ ચાલતાં તે “માહન” શબ્દને પાઠ કરનારા શ્રાવંકા બ્રાહ્મણના નામથી ઓળખાવા લાગ્યા. ભરતચક્રીએ અષ્ટાપદ તથા શત્રુંજય આદિક સ્થાનોમાં ઘણાં સુવર્ણમય જૈન મંદિર બંધાવ્યાં હતાં. ભૂત રાજાએ શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુને ઉપદેશ અનુસારે દયા ધર્મનું શિક્ષણ આપનારા ચાર વેદો બનાવ્યા હતા, તે વેદોનું યથાસ્થિત પઠન પાઠન આઠમા તીર્થકરના સમય સુધી ચાલુ રહ્યું હતું, પણ પાછળથી બ્રાહ્મણોએ સ્વાર્થ વિગેરે માટે તેમાં ફેરફાર કરી હિંસામય કૃતિઓ દાખલ કરેલી જણાય છે.
ભરતના પુત્ર સૂર્યયશાથી સૂર્ય વંશની. તથા બાહુબળીના પુત્ર ચંડ્યશાથી ચંદ્રવંશની શરૂઆત થઈ છે, અને તે સૂર્યવંશી તથા ચંદ્રવંશી રાજાઓ આજે પણ ભરતખંડમાં રાજ્ય કરતા માલુમ પડે છે..

Page #23

બીજા તીર્થકર શ્રી અજીતનાથજીને સમય સગરચકી
ગંગાનું જાનવી અથવા ભાગીરથી નામ પડયું.
અયોધ્યા નગરમાં ભરતચકી પછી અસંખ્ય રાજાઓ થઈ ગયા બાદ તેમનાજ વંશમાં જિતશત્રુ નામે રાજ થયા, તેમના નાના ભાઈ સુમિત્ર નામે હતા, જિતશત્રુ રાજાને વિજયા નામે રાણી હતી, તેની કુક્ષિએ આ અજીતનાથજી નામના બીન તીર્થકરનો જન્મ થયો હતો, અને સુમિત્ર અને યશોમતી નામે રાણી હતી, તેણીની કુક્ષિએ સગરચક્રીન જન્મ થયો હતો. અજીતનાથજીએ વૈરાગ્ય પામીને જ્યારે દીક્ષા લીધી ત્યારે તેમની ગાદીએ સગરચક્રી આવ્યા, તે સગરચક્રીને જનુકુમાર આદિક સાડ હજાર પુત્રો હતા, એક સમયે તે કુમારોએ વિચાર્યું કે, અષ્ટાપદ પર્વત પર ભરત રાજાએ જે રતનમય જૈન પ્રતિમાઓને સ્થાપના કરી છે, તેની રક્ષા માટે આસપાસ જો ઉંડી ખાઈ કરી હોય તો ભવિષ્ય કાળમાં તેની કોઈ આસાતના કરી શકશે નહીં, એમ વિચારી તેઓએ દંડનથી ત્યાં ઉંડી ખાઈ ખોદીને તેમાં ગંગાને પ્રવાહ વાળે, આથી પાતાળમાં રહેતા ભુવને પતિઓનાં ભુવનેનો વિનાશ થવાથી ઇદને કોધ થયે, તેથી તેણે આવીને તે સર્વ કુમારોને બાળી ભસ્મ કર્યા પછી સગરચક્રીના હુકમથી જેનુના પુત્ર ભગીરથે દંડરત્નથી તે ગંગાને પ્રવાહ પાછો જેમ આગળ હતો તેમજ વહેતો કર્યો, અને તેથી તે ગંગા નદીનું નામ જાનવી અથવા ભાગીરથી પડ્યું. સગરચક્રીએ ભરત રાજાએ બંધાવેલા શત્રુંજય પર્વતપરના જૈન મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો તથા છેવટે શ્રી અજીતનાથજી પ્રભુની પાસે દીક્ષા લઈ કેવળ જ્ઞાન પામી મે ગયા. અજિતનાથ પ્રભુ પણ ઘણું કાળપર્યત લોકોને જૈન ધર્મને ઉપદેશ આપી કેવળ જ્ઞાન પામી સમેત શિખર પર મે ગયા.
ત્રીજા તીર્થકર શ્રી સંભવનાથજીથી પંદરમા તીર્થંકર
શ્રી ધર્મનાથજી સુધીને સમય શ્રી અજિતનાથ પ્રભુ મે ગયા બાદ કેટલેક કાળે શ્રાવસ્તી નામની નગરીમાં ત્રીજા તીર્થકર શ્રી સંભવનાથજીનો જન્મ થયે, તેમના નિવાણ બાદ અયોધ્યા નગરીમાં ચોથા તીર્થકર શ્રી અભિનંદન સ્વામીને જન્મ થયો, ત્યાર

Page #24

બાદ ઘણું ઘણા સમયને અંતરે સુમતિનાથજી, પ્રદ્મપ્રભ, સુપાર્શ્વનાથ, ચંદ્રપ્રભ તથા સુવિધિનાથ નામે તીર્થકરો થયા. નવમા શ્રી સુવિધિનાથજી તીર્થ કરના સમય સુધી સર્વ બ્રાહ્મણે જૈન ધમાં હતા, તથા ભરતજીએ રચેલા ચારે વેદનું પઠન પાઠન પણ આગળ કહ્યા મુજબ જૈન ધર્મને લગતું દયામય ધર્મવાળું હતું. એ નવમા તીર્થકર મેક્ષે ગયા બાદ તે બ્રાહ્મણે મિયાદષ્ટિ થયા તથા લેભ દૃષ્ટિથી તેઓએ પૂર્વે કહેલા તેને લોપી મતિકલ્પનાથી હિંસાના ઉપદેશવાળા નવીન ચાર વેદો બનાવ્યા, અને તેજ વેદનું પઠન પાઠ હાલના બ્રાહ્મણોમાં પણ ચાલે છે.
નવમા તીર્થંકર પછી કેટલેક કાળે ભદ્દિલપુર નામના નગરમાં શ્રી શીતલનાથજી નામે દશમા તીર્થંકર થયા, તેમના વખતમાં હરિવંશની ઉત્પત્તિ થઈ છે. તેની હકીકત એવી છે કે, વીરા નામના એક કોળીની વનમાળા નામની એક ખુબસુરત સ્ત્રીને કોસાંબી નગરીને રાજા બળાત્કારે પરણ્યો, તેથી તે કોળી દુઃખ પામી તાપસ થઈ મૃત્યુ પામીને કિષિ દેવતા થયો. રાજા અને વનમાળા પણ વિજળી પડવાથી મરણ પામી હરિવાસ ક્ષેત્રમાં યુગલીયાંરૂપે થયા ત્યારે તે દેવ વૈર લેવાની બુદ્ધિથી તેઓને ત્યાંથી ઉપાડી ભરતક્ષેત્રમાં ચંપાનગરીમાં લાવ્યો તથા ત્યાં તેઓનું હરિ અને હરિણી નામ પાડી તે નગરીની રાજગાદી આપી; ત્યાં માંસાહાર કરવા વગેરે કારણથી તેઓ મૃત્યુ પામી નરકે ગયા, અને તેમના વંશજો હરિવંશી કહેવાવા લાગ્યા.
ત્યારબાદ કેટલેક સમયે સિંહપુરી નામે નગરમાં વિષ્ણુ રાજાની વિષ્ણુ શ્રી નામની રાણીની કુક્ષીએ શ્રેયાંસનાથ નામના અગ્યારમાં તીર્થકરને જન્મ થયો, તેમના સમયમાં વાનરદ્વીપમાં વાનરવંશની ઉત્પત્તિ થઈ કે, જે વંશમાં રામાયણમાં પ્રસિદ્ધવાળી તથા સુગ્રીવ આદિક વાનરવંશના રાજાઓ થયા છે. વળી આ તીર્થકરના સમયમાંજ ત્રિપુષ્ટ નામે પહેલા વાસુદેવ, અચલ નામે બલદેવ, તથા અશ્વગ્રીવ નામે પ્રતિવાસુદેવ થયા છે.
ત્યારબાદ ચંપાનગરીમાં વસુપૂજ્ય નામના રાજાની વિજયા નામની રાણીની કુલિએ વાસુપૂજ્ય નામે બારમા તીર્થંકર થયા છે, તેમના સમયમાં બીજા દિપૃષ્ટ નામે વાસુદેવ, વિજય નામે બલદેવ, તથા તારક નામે પ્રતિવાસુદેવ થયા છે.

Page #25

ત્યારબાદ કેટલેક સમયે કપિલપુર નામના નગરમાં કૃતવર્મ રાજાની શ્યામા નામની રાણીની કુક્ષિથી તેરમા શ્રી વિમલનાથ નામે તીર્થંકર થયા છે, તેમના સમયમાં ત્રીજા સ્વયંભૂ નામે વાસુદેવ, ભદ્ર નામે બલદેવ તથા મેરૂક નામે પ્રતિવાસુદેવ થયા છે.
ત્યારબાદ કેટલેક સમયે અયોધ્યા નગરીમાં સિંહસેન રાજાની સુમશા નામની રાણીની કુક્ષિ શ્રી અનંતનાથ નામના ચૌદમાં તીર્થકર થયા છે, તેમના સમયમાં પુરૂષોત્તમ નામે વાસુદેવ, સુપ્રભ નામે બલદેવ, તથા મધુ નામે પ્રતિવાસુદેવ થયા છે.
ત્યારબાદ કેટલેક સમયે રત્નપુરી નગરીમાં ભાનુ રાજાની સુવ્રતા નામની રાણીની કુક્ષીએ શ્રી ધર્મનાથજી નામના પંદરમા તીર્થંકર થયા છે, તેમના સમયમાં પુરુષસિહ નામે વાસુદેવ, સુદર્શન નામે બલદેવ, તથા નિશુંભ નામે પ્રતિ વાસુદેવ થયા છે, તેમજ મઘવા અને સનકુમાર નામે ચક્રીઓ પણ થયા છે.
સેળમા તીર્થંકર શ્રી શાંતિનાથજીથી એસમાં | તીર્થકર શ્રી નેમિનાથજી સુધીને સમય.
ત્યારબાદ કેટલેક સમયે હસ્તિનાપુર નગરમાં વિશ્વસેન રાજાની અચિરા નામે રાણીની કુક્ષિાએ સેળમા તીર્થકર શ્રી શાંતિનાથજીનો જન્મ થયો હતો, તેમના જન્મ પહેલાં તે દેશમાં મારીને (મરકીને) ઘણે ઉપદ્રવ હત; પરંતુ તેમને જન્મ થયા પછી તે ઉપદ્રવ શાંત થવાથી તેમનું શાંતિનાથ નામ પાડયું હતું. આ સોળમા તીર્થંકરે પોતેજ ચક્રવર્તીની પદ્ધી પણ પ્રાપ્ત કરી હતી.
ત્યારબાદ કેટલોક સમય ગયા બાદ તેને હસ્તિનાપુર નગરમાં સૂર નામે રાજાની શ્રીરાણી નામની રાણીની કુક્ષિએ સતરમા તીર્થકર શ્રી કુંથુનાથજીનો જન્મ થયો હતો, તથા તેમણે ચક્રવર્તીની પદ્ધી પણ મેળવી હતી.
ત્યારબાદ કેટલાક સમય ગયા બાદ એજ હસ્તિનાપુર નગરમાં સુદર્શન નામના રાજાની દેવીનામની રાણીની કુક્ષિએ અરનાથનામના અઢારમાં તીર્થંકર જમ્યા, તથા તેમણે ચક્રીની પદ્ધી પણ મેળવી હતી, તેમના નિવાણ બાદ અભૂમ

Page #26

નામે ચક્રી થયા, તથા પુંડરીક અને દત્ત નામે વાસુદેવ, આનંદ અને નંદન નામે બલદેવ, અને બલિ તથા પ્રહાદ નામે પ્રતિવાસુદેવ થયા.
ત્યારપછી કેટલોક સમય ગયા બાદ મિથિલા નગરીમાં કુંભ રાજાની પ્રભાવતી નામની રાણીની કુક્ષિએ મલ્લિનાથ નામના ઓગણીસમા તીર્થંકર જમ્યા, તે પૂર્વે બાંધેલા કર્મના સંગથી પુત્રીપણે જન્મ્યા હતા.
ત્યારપછી કેટલાક સમય ગયા બાદ રાજગૃહી નગરીમાં સુમિત્ર રાજાની પદ્માવતી નામની રાણીની કુક્ષિ મુનિસુવ્રત સ્વામી નામે વીસમાં તીર્થકરનો જન્મ થયો. તેમણે દીધેલી ઘર્મ દેશનાથી ભરૂચમાં જીતશત્રુ રાજાને ઘેડ પ્રતિબંધ પામ્યો હતો, અને તેથી તે ભરૂચનું અધાવધ નામનું તીર્થ પ્રસિદ્ધ થયું છે, તેમની મહા પ્રભાવવાળી પ્રાચીન મૂર્તિ હાલ પણ ભરૂચ નગરમાં બિરાજેલી છે. તેમના સમયમાં પદ્મ નામે ચક્રી, લક્ષ્મણ નામે વાસુદેવ, રામચંદ્ર નામે બળદેવ, તથા રાવણ નામે પ્રતિવાસુદેવ થયા છે. લંકાના રાજા રાવણે રામચંદ્રજીની સ્ત્રી સીતાજીનું હરણ કરવાથી તેઓ વચ્ચે મોટું યુદ્ધ થયું છે, અને તેમાં રાવણને પરાજય થયો છે.
ત્યારપછી કેટલાક સમય ગયા બાદ મિથિલા નગરીમાં વિજ્યસેન રાજાની વિપ્રા નામની રાણીની કુક્ષિએ નમિનાથજી નામના એકવીસમા તીર્થકર જન્મ્યા હતા, તેમના સમયમાં હરિઘેણુ અને જય નામે બે ચક્રીઓ થયા હતા.
બાવીસમા તીર્થંકર શ્રી નેમિનાથ પ્રભુને સમય,
પાંડવ, કૈરવ, શ્રીકૃષ્ણનું વૃત્તાંત. ત્યારપછી કેટલોક સમય ગયા બાદ સરીપુરી નામના નગરમાં સમુદ્ર વિજ્ય રાજાની શિવદેવી નામની રાણીની કુતિએ શ્રી નેમિનાથ નામના બાવીસમા તીર્થકરને જન્મ થયો હતો. શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ બાલ્યપણથી જ બ્રહ્મચારી હતા તથા તીર્થકર હોવાથી અનંત બળવાળા હતા. એક દિવસે રમત કરતાં તે શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવની આયુધશાળામાં જઈ

Page #27

( ૭ )
પહોંચ્યા, ત્યાં તેમણે વાસુદેવને પાંચજન્ય શંખ વગાડયા, તે શખના નાદ સાંભળીને સભામાં બેઠેલા શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવ ચકિત થઇ વિચારવા લાગ્યા કે શુ કાઇ બીજો વાસુદેવ ઉત્પન્ન થયા? વાસુદેવ સિવાય મારે। શંખ ખીજા કાઈથી પણુ વગાડી શકાય તેમ નથી, પછી તપાસ કરતાં માલુમ પડ્યું કે, નૈમિકુમારે તે શંખ વગાડ્યા છે, એવા ખબર મળવાથી શ્રીકૃષ્ણના મનમાં શંકા થઇ કે, ખરેખર આ નૈર્મિકુમાર મારાથી પણ વધારે બળવાન છે, માટે રખને મારૂ રાય લેશે, તેથી હું તેમને કાઇ કન્યા સાથે પરણાવીને તેનું બળ આધું કરાવું, એમ વિચારી તેણે નેમિકુમારની ઇચ્છા નહીં છતાં પણ ઉગ્રસેન રાજાની પુત્રી રાજેમતી સાથે તેમનાં લગ્ન કર્યાંનું નક્કી કર્યું. માર્તાપતાના ધનને આધીન થઇનેમિકુમાર રથમાં બેસી યાદવેાના પરિવાર સહિત પરણવા ચાલ્યા ; ત્યાં ઉગ્રસેન રાજાના મંદિર પાસે પહોંચતાં એક મકાનમાં હરિ, ગાય, બકરાં આદિક કેટલાંક જાનવરે ને પૂરેલાં અને તેથીપાકાર કરતાં જેયાં, તેથી મહાદયાળુ એવા શ્રી નેમિનાથ પ્રભુએ પાતાના સારથિને પૃયું કે, આ બનવરેશને આ મકાનમાં શામાટે યા છે? ત્યારે સારથીએ કહ્યું કે, આપના લગ્નમાં જાનને ગૈારવનું ભાજન આપવા માટે આ સઘળાં બનવાને એકઠાં કરી અહીં પૂરેલાં છે. તે સાંભળી નેમિકુમારે વિચાર્યું કે, અરે ! મારે નિમિત્તે આ સર્વ પ્રાણીઓની હિંસા થશે!! એમ વિચારી પરણ્યા વિનાજ ત્યાંથી રથ પા વાળી ગિરનારપર જઈ સેસાવનમાં તેમણે દીક્ષા લીધી, કેવળ જ્ઞાન પામી ભવ્ય જીવોને ધર્મોપદેરા ઈ મોક્ષે ગયા. તેમના સમયમાં મથુરા નગરીમાં નવમા શ્રીકૃષ્ણ નામે વાસુદેવ, ખળભદ્ર નામે બળદેવ થયા, તથા જરાસંધ નામે પ્રતિ વાસુદેવ થયા. વળી તેજ સમયમાં હસ્તિનાપુરમાં યુધિષ્ઠિર, ભીમ, અર્જુન, નિક્ળ અને સદેવ નામના પાંચ પાંડવા રાજ્ય કરતા હતા, તે પાંચે ભાઆને દ્રોપદી નામે રાણી હતી. એ પાંડવાના દુધન આદિક કારવા પિત્રાઈ ભાઈઆ હતા. પાંડવામાંના યુધિષ્ઠરને જુગાર રમવાની પુરી ટેવ પડેલી હતી તેનો લાભ લઈને દુર્યોધન યુધિષ્ટિર સાથે જુગાર રમવા લાગ્યો, છેવટૅ યુધિષ્ઠિર દ્રૌપદી સહિત પોતાનું સમસ્ત રાજ્ય હારી ગયા, જેથી પાંડવા શરત મુજબ બાર વર્ષ સુધી દેશ નિકાલ રહ્યા. છેવટે કારવા સાથે તેમને કુરુક્ષેત્રમાં (પાણિપતના મેદાનમાં મારુ યુદ્ધ કરવું પડયું, તેમાં શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવે અર્જુનના સારથિ થઈને પાંડવે ને ઘણી

Page #28

મદદ આપી હતી : છેવટે દુર્યોધન આદિક કેરને નાશ થયો, અને પાંડવોની જીત થઈ, પછી પાંડવોએ શત્રુંજય તીર્થને ઉદ્ધાર કરાવી જૈન ધર્મને ઘણે મહિમા વધાર્યો, તથા છેવટે દીક્ષા લઈ તે પાંડવો મે ગયા.
ત્રેવીસમા તીર્થકર શ્રી પાર્શ્વનાથજીને સમય, તથા
બાદમતની ઉત્પત્તિ. બાવીસમા તીર્થંકર શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ અને ત્રેવીસમા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુની વચ્ચેના કાળમાં બ્રહ્મદત્ત નામે બારમા ચક્રવત્તી થયા, તે મહા પાપી હેવાથી મરણ પામી સાતમી નારકીએ ગયા છે.
શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના નિર્વાણ બાદ કેટલોક સમય ગયા પછી વાણુરસી (બનારસ-કાશી) નામની નગરીમાં અશ્વસેન રાજાની વામાદેવી નામની રાણીની કુક્ષિએ ત્રેવીસમા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથજીને જન્મ થયો હતો, તેમણે વૈરાગ્ય પામી દીક્ષા લઈ કેવળ જ્ઞાન પામી લોકોને જૈન ધર્મનો દયામય ઉપદેશ દેવા માંડ્યોતેમણે આપેલા ધર્મને ઉપદેશથી લેકેપર એટલી તો સારી અસર થઈ કે, આજે પણ તેમનું નામ ઘણું ખરા અન્યદર્શનીએમાં પણ પ્રસિદ્ધ છે, કેમકે તે અન્ય દર્શનીઓ પણ આજે જ્યારે જેને કોઈ પણ તીર્થંકરની મૂર્તિ નજરે જુએ છે, ત્યારે કહે છે કે, આ તો પારસનાથની મૂર્તિ છે. વળી બંગાળામાં આવેલ જેનોના પ્રસિદ્ધ તીર્થ રૂપ સમેત શિખર પર્વત પણ આજે પારસનાથના ડુંગર તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
આ શ્રી પાર્શ્વનાથજીના મોટા ગણધર શ્રી શુભદત્ત હતા, તેમના શિષ્ય હરિદત્તજી થયા, તેમના શિષ્ય આર્યસમુદ્ર થયા, તથા તેમના શિષ્ય સ્વયંપ્રભસૂરિ થયા, તેઓના કેટલાક શિષ્યોમાં પિહિતાશ્રવ નામે એક શિષ્ય હતા, અને તેને બુદ્ધકાત્તિ (ૌતમ બુદ્ધ) નામે એક શિષ્ય હતા. તે સરયૂ નદીને કિનારે આવેલાં પલાસ નામના ગામમાં રહેતે હતે, એક સમયે તે સરયુ નદીમાં જબરૂં પૂર આવ્યું, તેથી કેટલાંક મરેલાં માછલાં તે નદીને કિનારે આવી પડ્યાં, તે જોઈ બુદ્ધકાતિએ વિચાર્યું કે, જે જીવો પિતાની મેળે જ સ્વભાવિક રીતે મરી જાય છે, તેઓનું માંસ ભક્ષણ કરવામાં

Page #29

કશે દોષ નથી; એમ વિચારી તેણે તે મોનું ભક્ષણ કર્યું, અને લોકેને તેણે કહ્યું કે માંસમાં કંઈ જીવ નથી, માટે તે ભક્ષણ કરવામાં કંઈ દોષ નથી, માટે જેમ દુધ, દહીં, ફળ વિગેરેનું ભક્ષણ કરાય છે, તેમજ માંસભક્ષણ પણ કરવું, અને જેમ પાણી પીએ છીએ, તેમ મદિરાપાન કરવામાં પણ કંઈ દોષ નથી; એવો ઉપદેશ આપી તેણે પિતાના બૌદ્ધમત ચલાવ્યો; પાછળથી તે ધર્મ પાળવામાં ઘણું દુઃખ ન હોવાથી તેને ઘણું ફેલાવે છે. આજે પણ ઉકેશગચ્છનો જે પરિવાર ચાલ્યા આવે છે, તે શ્રી પાર્શ્વનાથજીના સંતાનીયા કહેવાય છે.
વીસમા તીર્થંકર શ્રી મહાવીર પ્રભુને સમય, તથા તેમને સંપૂર્ણ ટુંકામાં ઈતિહાસ. ચંદન
બાળ તથા અગ્યાર ગણધરનું વૃત્તાંત.
શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુના નિર્વાણ પછી અઢીસો વર્ષ મગધ દેશમાં આવેલા ક્ષત્રિયકુંડ નામના ગામમાં સિદ્ધાર્થ નામના રાજાની ત્રિશલા નામે રાણીની કુક્ષિએ જેનોના ચોવીસમા તીર્થંકર શ્રી વર્ધમાન પ્રભુને (મહાવીર સ્વામીને) જન્મ થર્યો હતો. તેમને નંદિવર્ધન નામે એક ભાઈ હતા. શ્રી મહાવીર પ્રભુએ કેટલાક સમય ગૃહસ્થપણામાં રહીને અંતે આ સંસારને અસાર જાણીને દીક્ષા લીધી હતી. દીક્ષા લીધા બાદ પૂર્વે બાંધેલાં કમને લીધે, તેમને ઘણું ઉપસર્ગો છદ્મસ્થપણામાં સહન કરવા પડ્યા. છદ્મસ્થપણામાં વિહાર કરતી વેળાએ શરવણ ગામનો રહેવાસી ગોશાલો નામને એક પુઆ ભગવાનને મળે તથા ભગવાનની સાથે ફરવા લાગે; પરંતુ તે બહુ અટકચાળો અને નીચસ્વભાવનો હોવાથી લકે તેને ધિક્કારવા લાગ્યા; અને કેટલીક જોએ તે તેને તેને તેવા સ્વભાવથી લોકો તરફથી માર પણ પડ્યો હતો. મહાવીર પ્રભુ છદ્મસ્થપણામાં જ્યારે વિચરત્તા હતા, ત્યારે તે તરફના લાકમાંના કેટલાક ઘણું અજ્ઞાન હોવાથી તેમને દુઃખ ઉપજાવતા હતા, પરંતુ પ્રભુ તે રાગદ્વેષ રહિત હોવાથી શાંત મનથી તે સઘળું સહન કરતા હતા, તથા ઘણા પ્રકારની ઉગ્ર તપસ્યા કરતા હતા. એક સમયે તેમણે એવો નિયમ કર્યો કે, કઈ રાજકુમારી કે જે કેદી તરીકે પકડાયેલી હોય, દાસપણું પામી હોય, જેણીનું માથું મુંડેલું હોય, પગમાં બેડી હોય, અમને

Page #30

( ૧૦ ) તપ જેણુએ કે હેય, જેની આંખોમાંથી આંસુઓ પડતાં હોય, તેવી રાજકુમારી સુપડાના ખુણામાં રહેલા અડદના બાકળા જે ભાવથી આપે, તેજ મારે લેવા; એવી રીતની ભિક્ષા માગતાં લગભગ પણ છે મહિના વીતી ગયા, પરંતુ ઉપરના નિયમ મુજબ ભિક્ષા નહીં મળવાથી તેટલા દિવસના તેમને ઉપવાસ થયા. હવે તે વખતે કશાંબી નગરીના સતાનિક નામના રાજાએ દધિવાહન રાજાની ચંપા નામની નગરી પર હલ્લો કર્યા, ત્યારે દધિવાહન રાજાની હાર થવાથી ત્યાંથી નાસી ગયે; પરંતુ તેની ચંદના નામની પુત્રીને સતાનિક રાજાના એક સુભટે પકડી લીધી, તથા તેને કાશબીમાં લાવીને એક વેશ્યાને ત્યાં વેચી. તે વેશ્યા પાસેથી ધનાવહ નામના એક જૈન ધમ શાહુકારે તેણીને ખરીદ કરી, તથા પોતાની પુત્રી તરીકે રાખી. પરંતુ તે શેઠની સ્ત્રીને એવી શંકા થઈક, રખેને શેઠ આ ચંદનાને સ્ત્રી તરીકે સ્વીકાર કરીને મારે તિરસ્કાર કરશે, એમ વિચારી શેઠ જ્યારે કોઈક કારણસર બહાર ગામ ગયા હતા ત્યારે તે દુષ્ટ સ્ત્રીએ બિચારી ચંદનાનું મસ્તક મુંડાવી, પગમાં બેડી પહેરાવીને તેણીને એક ઓરડામાં પુરી મુકી. એથે દિવસે શેઠ જ્યારે બહાર ગામથી ઘેર આવ્યા, ત્યારે ચંદનાને ઘરમાં ન જોવાથી તેણે તેણીની તપાસ કરી તો છેવટે પાડોશી તરફથી ઉપલી હકીક્ત માલુમ પડી. ત્યારે શેઠે તે ઓરડાનું તાળું બેલીને ત્રણ દિવસની ભુખી ચંદનાને બહાર કહાડી, તથા તેને ખાવા માટે એક સુપડામાં ઘોડામાટે રાંધેલા અડદના બાકળા આપીને પછી પોતે બેડીઓ તોડવા માટે લુહારને બોલાવવા ગયો, એટલામાં મહાવીર પ્રભુ પણ ભિક્ષા માટે ભમતા થકા ત્યાં આવી લાગ્યા. પ્રભુને જોઈને ચંદનાએ પણ ભાવથી તે બાકળા લેવા માટે પ્રભુને વિનંતિ કરી; ત્યારે પ્રભુએ વિચાર્યું કે મારે નિયમો સંપૂર્ણ થયેલ જણાય છે, પરંતુ તેમાં એક બાબત હજુ અધુરી છે, તે એકે, તેણીની આંખોમાંથી હજી આંસુ પડતાં નથી; એમવિચારી પ્રભુ તો તે બાકળા લીધા વિના જ ત્યાંથી પાછા ફરવા લાગ્યા, તે જોઈ ચંદનબાળાએ વિચાર્યું કે, અહો! હું કેવી નિર્ભગિણી છું કે, પ્રભુ પણ મારા હાથનું અન્નદાન લેતા નથી; એમ વિચાર કરતાં તેણીની આંખોમાંથી અશ્રુ પડવાં લાગ્યાં: ત્યારે પ્રભુએ પણ પિતાનો નિયમ સંપૂર્ણ થયેલ જાણું તે બાકળા તેણીની પાસેથી ગ્રહણ કર્યા. આ ચંદનબાળા પ્રભુના પરિવારમાં પહેલી સાધવી થયેલી છે. એવી રીતે ભગવાને બાર વર્ષ સુધી જુદા જુદા પ્રકારનું તપ કરી ચાર હજાર એકસને પાર્સઠ દિવસના ઉપવાસ કર્યા અને ત્રણસો પચાસ દિવસ ફક્ત આહાર કર્યો. એવી રીતે બાર વર્ષો સુધી તપ કર્યા બાદ તેરમે વર્ષે વૈશાક શુદ દશમને દિવસે

Page #31

પ્રભુ જંભિક ગામ પાસે આવ્યા ત્યાં ઋજુવાલુકા નામની નદીને કિનારે ચામાક નામના ખેડુના ખેતરમાં ધ્યાન કરતાં પ્રભુને કેવળ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું; એટલે જ્ઞાનરૂપી ચક્ષથી ત્રણે લોકના સર્વ ભાવોને તે જાણવા લાગ્યા : તથા લોકોને દયામય એવા સત્ય જૈન ધર્મને ઉપદેશ દેવા લાગ્યા. પછી વિહાર કરીને તે મહાવીર પ્રભુ મધ્યમ પાવાપુરી નામની નગરીમાં આવ્યા. ત્યાંના સેમિલ નામના એક બ્રાહ્મણે ત્યાં એક મોટો યજ્ઞ આરંભ્યો હતો; તે પ્રસંગે દેશ વિદેશથી ઘણું બ્રાહ્મણે ત્યાં એકઠા થયા હતા. તેઓમાં ઈંદ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ, વાયુભૂતિ, વ્યક્ત, સુધર્મ, મંડિત, મૌર્ય પુત્ર, અકંપિત, અચળ બ્રાતા, મેતાર્ય અને પ્રભાસ નામે અગ્યાર બ્રાહ્મણે વેદના સર્વ અર્થોને જાણનારા મહા પંડિત હતા. તેઓના મનમાં એવું તે અભિમાન હતું કે, અમો સર્વજ્ઞ છીએ, અમારા સરખા આ દુનિયામાં કઈપણ વિદ્વાન નથી; એમ સર્વત્તપણાનું અભિમાન લાવી તેઓ સર્વે યજ્ઞ સંબંધી કાર્ય કરતા હતા, તેઓના દરેકના મનમાં વેદના કેટલાંક પદોના અર્થ માટે સંશય હતો, પરંતુ પોતાના સર્વત્તપણાના અભિમાન માટે તેઓ તે સંશય પરસ્પર કોઈને પૂછતા નહીં. એવામાં તેઓએ ત્યાં મહાવીર પ્રભુનું આગમન થયેલું સાંભળ્યું, તથા લાકના મુખથી એવું પણ સાંભળ્યું કે, આ મહાવીર પ્રભુ ખરેખરા સર્વજ્ઞ છે; કેમકે તે સર્વ લોકોના મનની વાત પણ સંદેહ રહિત કહી આપે છે. આથી તેઓમાંના મોટા ઇદ્રભૂતિને પિતાના મનમાં એવી ઈર્ષ્યા થઈ કે, હું બેઠાં છતાં અહીં તે સર્વરપણું ધારી શકે એ હું સહન કરું નહીં; માટે હમણાજ જઈ તે મહાવીરને વાદમાં છતીને તેના સર્વજ્ઞપણાનું અભિમાન ઉતરાવી નાખું; એમ વિચારી ઇદ્રભૂતિ શ્રી મહાવીર પ્રભુ પાસે આવ્યા ત્યારે દૂરથી જ મહાવીર પ્રભુએ તેમને તેમના નામપૂર્વક બોલાવી સન્માન આપ્યું ત્યારે તેણે વિચાર્યું કે, આ મારું નામ કેમ જાણે છે ? વળી તેણે વિચાર્યું કે, અરે ! હું તો દેશ વિદેશમાં પ્રખ્યાત પંડિત છું, માટે મારું નામ પ્રસિદ્ધ છે, તેમાં કંઈપણ આશ્ચર્ય નથી. એટલામાં પ્રભુએ તેને કહ્યું કે, હે ઈંદ્રભૂતિ ! તમારા મનમાં વેદના અમુક પદને સંશય છે, પરંતુ તમે તે પદનો અર્થ સમજતા નથી; એમ કહી ભગવાને તે પદને ખરેખરો અર્થ તેને સમજાવ્યો, આથી ઇદ્રભૂતિએ તો પોતાનું
અભિમાન છોડીને તુરત પ્રભુને ચરણે નમીને દીક્ષા લીધી. એવી રીતે ઈદ્રભૂતિએ દીક્ષા લીધાના ખબર સાંભળીને અશ્ચિમૃતિ આદિક અગ્યારે વિદ્વાને અનુક્રમે પ્રભુ પાસે આવવા લાગ્યા, અને પ્રભુ પણ તેઓના મનને સંદેહ દૂર કરવા લાગ્યા; તેથી તેઓ સઘળાએ પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી, તથા મિથ્યાત્વને તજીને શુદ્ધ ચારિત્ર

Page #32

( ૧૨ ), ધર્મ પાળવા લાગ્યા. પ્રભુએ પણ તે અગ્યારે બ્રાહ્મણ પંડિતને જૈન સિદ્ધાંતના પારંગામી કરીને ગણધર પદી પર સ્થાપિયા; એટલે તે અગ્યારે ગણધરેએ પિતપિતાના શિના જે પરિવાર સાથે દીક્ષા લીધી હતી, તે તે પરિવારના તેમને નાયક બનાવ્યા. એવી રીતે કેવળ જ્ઞાન પામ્યા બાદ શ્રી મહાવીર પ્રભુએ લગભગ ત્રીસ વર્ષો સુધી દેશ વિદેશમાં વિચરીને લેકેને જૈન ધર્મને ઉપદેશ આપી દયામયહદયવાળા કર્યા. ભગવાનના મોટા ગણધર જે ઇદ્રભૂતિ, તે ગતમસ્વામિના નામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે, કેમકે તેમનું ગાતમ કુળ હતું. આ ગૌતમસ્વામિને મહાવીર પ્રભુ પર ઘણે સ્નેહ હતો; અને તે રાગદશાને લીધે મહાવીર પ્રભુની હયાતિમાં તેમને કેવળ જ્ઞાન થયું નહીં. છેવટે મહાવીર પ્રભુ અપાપા નગરીમાં આવી ત્યાંના હસ્તિપાળ નામના રાજાની જીર્ણ થયેલી જગાતશાળામાં ચતુર માસ રહ્યા. તથા ત્યાં કાતિક વદી અમાવાસ્યાને દિવસે નિર્વાણ પામ્યા. તે વખતે તેમના ભક્ત નવમલ જાતિના અને નવલ જાતિના રાજાઓએ અનેક પ્રકારના દીવાઓ કરીને દીપોત્સવ કર્યો ત્યારથી દીવાળીને મહોત્સવ લોકોમાં પ્રસિદ્ધ થયો.
ગતમ સ્વામીનું વૃત્તાંત. જ્ઞાનપી ચક્ષુથી શ્રી મહાવીર પ્રભુએ જ્યારે પોતાને નિર્વાણ સમય જાણો, ત્યારે વિચાર્યું કે, ગૌતમ સ્વામીને મારા પર ઘણે મેહ છે, તેથી તેને કેવળ જ્ઞાન થતું નથી; એમ વિચારી તેમની તે મેહદશાને દૂર કરવા માટે તેમને પાસેના એક ગામડામાં રહેતા દેવશર્મા નામે બ્રાહ્મણને પ્રતિબોધવા માટે પ્રભુએ મોકલ્યા. ત્યાં તેને પ્રતિબંધિને પ્રભાતમાં જ્યારે પાછા આવ્યા, ત્યારે વીર પ્રભુનું નિવાણ થયેલું સાંભળીને પ્રથમ તે મેહને લીધે હૃદયમાં ખેદ પામવા લાગ્યા, પરંતુ પાછળથી અનિત્ય ભાવના ભાવતાં તેમને પણ કેવળ જ્ઞાન થયું. એવી રીતે એકમને દિવસે શ્રી ગૌતમ સ્વામિના કેવળજ્ઞાનને મહોત્સવ થયો, તેથી તે દિવસ પણ આજ દિન સુધી તેહેવાર તરીકે પાળવામાં આવે છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુનું નિર્વાણુ સાંભળીને મેહને લીધે તેમના ભાઈ નંદિવર્ધનને શોક થયો, તેથી બીજને દિવસે ભગવાનની બેહેન સુદર્શનાથે તેમને પિતાને ઘેર તેડી જમાડ્યા, અને ભાઈને શેક મુકાવ્ય, ત્યારથી ભાઈબીજનો તહેવાર પણ પ્રસિદ્ધ થયે. નવગણધરે તે પ્રભુની હયાતિમાંજ રાજગૃહિ નગરીમાં પરિવાર સહિત ક્ષે ગયા હતા. વીર પ્રભુના નિર્વાણ પછી બાર વર્ષ સુધી કેવળપણે વિચરીને શ્રી ગૌતમ સ્વામી પણ મોક્ષે ગયા.

Page #33

એવી રીતે શ્રી મહાવીર પ્રભુની પાટે પાંચમા ગણધર શ્રી સુધમાં સ્વામી બેઠા, માટે હાલ જૈન સાધુઓને જે પરિવાર વર્તે છે, તે સધો સુધર્મા સ્વામિ પરિવાર છે. એવી રીતે વિક્રમ સંવત પહેલાં ચારને સિતેર વર્ષે મહાવીર પ્રભુ બહેતેર વર્ષનું આયુષ્ય સંપૂર્ણ કરી મોક્ષે ગયા છે
છે.

Page #34

મધ્ય સમયનો ઈતિહાસ.”
શ્રી સુધર્મા સ્વામિથી દેવટ્ટી ગણુ ક્ષમા શ્રવણ સુધિને
ઈતિહાસ
પકરણ ૨ જાં.
સુધર્મા સ્વામી, જબ સ્વામી, પ્રભવ સ્વામી, શચંભવ સ્વામી, મનક મુનિ, દશવૈકાલિક સૂત્રનું ઉદ્ધારણ, ઓશવાલ તથા
શ્રીમાળીઓની ઉત્પત્તિ.
મહાવીર પ્રભુની પાટે સુધર્મા સ્વામી બેઠા, તેમને ગત્તમ સ્વામીના નિર્વાણ પછી કેવળ જ્ઞાન થયું. એક વખતે તે સુધમાં સ્વામી વિહાર કરતા થકા રાજગૃહી નગરમાં આવ્યા, તે નગરમાં અષભદત્ત નામે એક મોટો જૈન ધમ શેઠ રહેતે હતે; તેને
ધારિણે નામે સ્ત્રી તથા જંબુ નામે પુત્ર હતો; તેના પિતાએ તેનું આઠ કન્યાઓ સાથે સગપણ કર્યું હતું; હવે ત્યાં સુધર્મા સ્વામીને આવેલા સાંભળીને તે જંબુકમાર તેમને ધમપદેશ સાંભળવા ગયે; ઉપદેશ સાંભળીને તે સંસારથી વિરક્ત થઈ સુધર્મા સ્વામીને કહેવા લાગ્યો કે, હે ભગવન્! મારા માતપિતાની આજ્ઞા લઈને આપની પાસે દીક્ષા લઈશ. એમ કહી જંબુકમારે ઘેર આવી પિતાના માતાપિતાને પિતાને તે અભિપ્રાય જણ; ત્યારે મેહને વશ થઈ માતાપિતાએ આજ્ઞા આપી નહીં; ઘણે આગ્રહ કરવાથી માતાપિતાએ કહ્યું કે, હે પુત્ર તમારું

Page #35

( ૧૧ )
આઠ કન્યા સાથે જે સગપણુ અમાએ કર્યું છે, તેમને પરણવા બાદ તમેા સુખેથી દીક્ષા લેજો. એવી રીતે માતાપિતાના આગ્રહથી તે જંખકુમારે આઠે કન્યા સાથે લગ્ન કર્યાં; તથા છેવટે તે આઠે કન્યાઓને પણ પ્રતિમેાધિને તે સહિત તેમણે શ્રી સુધર્માં સ્વામી પાસે દીક્ષા લીધી; તથા સુધર્માં સ્વામી મેŘ ગયા બાદ તેમની પાર્ટ જંબૂ સ્વામી બેઠા.
દશ વસ્તુઓના
વિચ્છેદ.
છેવટે જંબૂ સ્વામી પણ કેવળ જ્ઞાાન પામી વીર પ્રભુના નિર્વાણ પછી ચાસક્રમે વર્ષે મેક્ષે ગયા. જંબૂ સ્વામી મેક્ષે ગયા બાદ મન:પર્યવ જ્ઞાન, પરમાવિધ જ્ઞાન, પુલાકલબ્ધિ, આહારક શરીર, ક્ષપક શ્રેણિ, ઉપશમ શ્રેણિ, જિનકલ્પિ આચાર, પરિહારવિશુદ્ધિ ચારિત્ર, સૂક્ષ્મસ'પરાય ચારિત્ર તથા યથાખ્યાત ચારિત્ર, એ ત્રણ પ્રકારનાં ચારિત્રા, કેવળ જ્ઞાન, અને મેક્ષ પ્રાપ્તિ, એ દશ વસ્તુ વિચ્છેદ ગઈ.
પ્રભવસ્વામીનું ઘૃત્તાંત.
જંબૂ સ્વામીની પાટે પ્રભવસ્વામી બેઠા; તેમનું વૃત્તાંત એવુ છે કે, વિંધ્યાચળ પર્વતની પાસે જમપુર નામે નગર હતું, ત્યાં વિંધ્ય નામે રાજા હતા; તેને પ્રભવ અને પ્રભુ નામે બે પુત્રા હતા. વિંધ્ય રાજાએ કાઈ કારથી નાના પુત્રને ગાદી આપવાથી મોટા પુત્ર પ્રભવ રીસાઈને દેશાંતરમાં ચાલ્યા ગયા; તથા ચારી અને લુટફાટ વિગેરે કરીને તે પાતાની આજીવિકા ચલાવવા લાગ્યો. એક વખતે તે જંબૂ કુમારને ધેર ચારી કરવા આવ્યા; તથા ત્યાં જંબૂ કુમારે આપેલા ઉપદેશથી પ્રતિòાઘ પામીને તેણે પણ જંબૂ કુમારની સાથેજ દીક્ષા લીધી; તથા જંબૂ સ્વામી મેક્ષે ગયા ખાદ તેમની સ્વામી ખેઠા; તથા પંચાસી વર્ષનું આયુષ સંપૂણૅ કરીને વીર પ્રભુ પછી પચાતેર વર્ષે સ્વર્ગે ગયા.
પાટે તે પ્રભવ
શય્ય ભવાચાર્યનું
નૃતાંત.
પ્રભવ સ્વામીની પાટે શય્યંભવાચાર્ય એહા. તેમનુ વૃત્તાંત એવું છે કે, એક વખતે રાત્રિએ પ્રભવ સ્વામીએ વિચાર્યું કે, મારી પાર્ટ ઍસવાને કાણુ યોગ્ય

Page #36

થશે? એમ વિચારી જ્ઞાનને ઉોગ દી તે જૈનસંઘમાં તે કોઇ તે યોગ્ય પુરૂષ જણાય નહીં; અન્ય દર્શનીયામાં ઉપયોગ દેવાથી રાજગૃહ નગરના રહેવાસી શથંભવ ભદ્રને યોગ્ય જોયા; તેથી પ્રભવ સ્વામી વિહાર કરીને રાજગૃહમાં આવ્યા; ત્યાં જોયું તો શયંભવ ભટ્ટ યજ્ઞ કરે છે, તેથી તે યજ્ઞશાળામાં પ્રભવ સ્વામીએ બે સાધુઓને મોકલ્યા, અને તેઓને કહ્યું કે, તમારે ત્યાં જઈ એમ કહેવું કે, “અહો! આ તે મહા કષ્ટ છે, કંઈપણ તત્ત્વ જણાતું નથી.” પછી તે બન્ને સાધુઓએ ત્યાં જઈ તેમ કહેવાથી શäભવ ભદ્દે વિચાર્યું કે, આ મુનિઓ મહાવ્રત ધારી શાંત મનવાળા છે, માટે તે જૂઠું બોલે નહીં. એમ વિચારી તેણે પોતાના ગુરૂને પૂછયું કે, ખરું તત્ત્વ શું છે? ત્યારે ગુરૂએ અસત્ય ઉત્તર આપવાથી શયંભવ ભટ્ટ ક્રોધાયમાન થઈ તલવાર કહાડી ત્યારે ગુરૂએ ભયને લીધે કહ્યું કે, આ યજ્ઞસ્તંભની નીચે અરિહંત પ્રભુની પ્રતિમા છે, તેને અમો ગુપ્ત રીતે પૂજીએ છીએ, તેથી યજ્ઞમાં વિશ્ન આવતું નથી. માટે તે અરિહંત પ્રભુએ કહેલો દયામય એ જૈન ધર્મ સત્ય છે; તે સાંભળી શય્યભવ ભટ્ટે ખુશી થઈ યજ્ઞને છેડીને પ્રભવ સ્વામી પાસે આવી દીક્ષા લીધી. આ શ્રી શય્યભવાચાર્યજીએ પિતાના પુત્ર મનક મુનિ માટે દશવૈકાલિક સૂત્રની રચના કરી છે. તેનું વૃત્તાંત એવું છે. કે, જ્યારે શયંભવ આચાર્યજીએ દીક્ષા લીધી ત્યારે તેમની સ્ત્રી ગર્ભવતી હતી.
મનક મુનિનું વૃતાંત, તથા દશ વૈકાલિક સૂત્રનું
ઉદ્ધારણ પાછળથી તેણીએ એક પુત્રને જન્મ આપે, તથા તેનું મન. નામ પાડ્યું, જ્યારે તે પુત્ર આઠ વર્ષને થશે ત્યારે તેણે પોતાની માતાને પૂછયું કે, મારા પિતાજી ક્યાં છે ? ત્યારે તેણીએ કહ્યું કે તેમણે તે તારા જન્મ પહેલાંજ દીક્ષા લીધી છે; તે સાંભળી પિતાને જોવાની ઈચ્છાથી તે ચંપા નગરીમાં આવ્યો ત્યારે માર્ગમાં જ થંભવાચાર્ય તેને મળ્યા. ત્યારે ર ચાયજીએ પૂછવાથી તેણે પિતાને સઘળે વૃત્તાંત કહ્યો, તથા તેણે પણ દીક્ષા લીધી.
પછી જ્ઞાનના બળથી શય્યભવાચાર્યને માલુમ પડ્યું કે, આ મનકનું આયુષ્ય ફક્ત હવે છ માસનું છે; માટે તેટલી મુદતમાં તેમને શ્રુતજ્ઞાની

Page #37

( ૧૦ )
કરવા બેંક એ; એમ વિચારી પૂર્વોમાંથી તેમણે દશવૈકાલિક સૂત્રના ઉદ્ધાર કરી, તે ભણાવી તેને શ્રુતજ્ઞાની કર્યાં. છ માસ બાદ મનમુનિ શાંતમને કાળ કરી સ્વર્ગે ગયા. તે દશવૈકાલિક સૂત્ર હાલ પણ જૈનામાં પ્રસિદ્ધ છે. શષ્યભવાચાર્ય શ્રી વીપ્રભુ પછી અઠ્ઠાણું વધે સ્વગે ગયા.
ઓશવાળ તથા શ્રીમાળીઓની ઉત્પતિ.
શ્રી મહાવીરસ્વામીના નિર્વાણ પછી સી-તેર વર્ષ બાદ શ્રી પાર્શ્વનાથછના સતાનામાં છઠ્ઠી પાટે શ્રી રત્નપ્રભસૂરિ નામે આચાર્ય થયા. તેમણે કેશપટ્ટન નામના નગરમાં શ્રી મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ટા કરી; તથા આયાનગરીમાં ક્ષત્રિયની જાતિને પ્રતિમાધીને આશવાળાની સ્થાપના કરી, અને શ્રીમાળ નગરમાં શ્રીમાળીની સ્થાપના કરી.

Page #38

( ૧૮ )
પ્રકર્ણ ૩ .
(યશોભદ્રસૂરિ, સંસ્મૃતિવિજયજી, ભદ્રબાહુસ્વામી, ઉમાસ્વાતિવાચક, તથા સ્થળભદ્રજી. નવ નદાના રાજ્યના નાશ, ચંદ્રગુપ્ત, ચાણાક્ય, શડાલ મંત્રી. ) ચાભાર.
શષ્ય ભવાચાર્યની પાટે શ્રી યશોભદ્રાર થયા. તે મહાવીર પ્રભુ પછી એકસો ને અડતાળીશ વર્ષે સ્વર્ગ ગયા.
ચશાભદ્રાચાર્યની પાર્ટી સાંવજય તથા ભદ્રબાહુસ્વામી થયા. તેમાં શ્રી ભદ્રાહરવામીજીનું વૃત્તાંત નીચે મુજ છે.
ભદ્રબાહુસ્વામીનું વૃત્તાંત,
દક્ષિણ દેશમાં આવેલા પ્રતિષ્ઠાનપુર નામના નગરમાં ભદ્રબાહુ અને વરાહમિહિર નામ છે. શ્રાહ્મણો વસતા હતા, એક વખતે ત્યાં શ્રી યશેાભદ્રસુરી પધાર્યાં, તેમની દેશના સાંભળીને તે બન્ને બ્રાહ્મણોએ દીક્ષા લીધી. તે માંથી ભદ્રબાહુસ્વામી ચૈાદ પૂર્વધારી થયા તેથી અાભદ્રસૂરિએ તેમને પાતાની પાર્ટ સ્થાપ્યા. આથી વરાહમિહિરને ઈર્ષ્યા થઇ, તેથી તે દીક્ષા ાડીને જ્યાતિષશાસ્ત્રના ખથી લોકાને નિમિત્તતિક કહીને પાતાની આજીવિકા ચલાવવા લાગ્યા, તેણે વળી વારાહી સહિતા નામનું જયોતિશાસ્ત્ર બનાવ્યું. એક વખતે પ્રતિષ્ઠાનપુરના રાજાને ઘેર પુત્રના જન્મ થયા, ત્યારે વરાહમિહિરે તેનું આયુષ્ય એક સા વર્ષનું જણાવ્યું: પરંતુ ભદ્રબાહુસ્વામીએ જ્ઞાનના બળથી કહ્યું કે, તે પુત્રનું આયુષ્ય ફક્ત સાત દિવસાનુંજ છે. છેવટે ભદ્રબાહુ- • સ્વામીનું વચન સત્ય પડવાથી વરાહમિહરની ઘણી નિંદા થવા લાગી; જેથી તે તાપસ થઈ અજ્ઞાનતપ તપી વ્યંતર થયા; તથા જૈન લેાકાને ઉ કરવા લાગ્યા, ત્યારે ભદ્રમહુસ્વામીએ ઉવસગ્ગહરસ્તાત્ર રચીને તે ઉપવને નાશ કર્યા.

Page #39

ભદ્રબાહુવામીજીના વખતમાં દેશમાં બાર વર્ષ સુધી દુકાળ પડયો; જેથી સાધુઓને નિર્વાહ માટે મુશ્કેલી પડી, અને તેથી સુધાની વ્યાધિથી શાસ્ત્રનું સારી રીતે પહનપાહન નહીં થવાથી ભૂલી જવાયાં. દુકાળનો નાશ થયા બાદ સર્વ જૈનસંધ પાટલી પુત્રમાં એકઠો થયો, તથા ત્યાં મહા મુશ્કેલીઓ અગ્યાર અંગોનાં સિદ્ધાંત તો એકઠાં કર્યા; પરંતુ બારમું દૃષ્ટિવાદ ક્યાંથી મેળવવું? તે માટે સંધ વિચારમાં પડ્યો; એવામાં ચોદ પૂર્વધારી શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી નેપાળ દેશમાં વિચરતા હતા, તે ખબર મને ળવાથી તેમને બોલાવવા માટે સંધ બે સાધુઓને ત્યાં મેકલ્યા: તેમણે જઈ ભદ્રબાહુસ્વામીજીને વિનંતિ કરી છે. આપને પાટલી પુત્રનો સંઘ ત્યાં પધારવા માટે વિનંતિ કરે છે, ત્યારે ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ કહ્યું કે, હાલમાં મેં અને મહાપ્રાણ નામના ધ્યાનને પ્રારંભ કર્યો છે, માટે હમણાં મારાથી આવી શકાશે નહીં. ત્યારે તે મુનિઓએ પાછા આવી પાટલી પુત્રના સંઘને તે વૃત્તાંત કહ્યો; ત્યારે કરીને સંધે સાધુઓને તેમની પાસે બેકલી કહેવરાવ્યું કે, હે ભગવન: જે માણસ સંઘની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘને કરે, તેને શું દંડ કરવો ? ત્યારે ભદબાડવામીએ કહ્યું કે, તેને સંધ બહાર કરવો જોઈએ; પરંતુ સંધે મારા પર કૃપા કરી બુદ્ધિવાન સાધુઓને અત્રે મોકલવા, તેમને હું દષ્ટિવાદને અભ્યાસ કરાવીશ. આથી પાટલી પુત્રના સંધે સ્થૂળભદ્રજી આદિ પાંચસે બુદ્ધિવાન સાધુઓને ત્યાં મોકલ્યા: પરંતુ સ્થૂળભદ્રજી સિવાય બાકીના સાધુએ તો કંટાળીને ચાલ્યા ગયા. ભદ્રબાહુસ્વામી શ્રી ધૂળભદ્રજીને પિતાની પાટે સ્થાપીને શ્રી વીરપ્રભુ પછી એકને સતેર વર્ષે સ્વર્ગ ગયા.
શ્રી ઉમાસ્વાતિવાચક.
આ આચાર્ય કયારે થયા? તે માટે જો કે, નક્કી સમય જણાય નથી, પરંતુ દિગંબરપટાવલિ પ્રમાણે તે વીરપ્રભુ પછી એક એક વર્ષ થયા હોય એમ જણાય છે; તેમણે તત્વાર્થસૂત્ર, પ્રશમરતિ પ્રકરણ આદિક પાંચ ગ્રં રચ્યા હતા; તથા તે મહાપ્રભાવિક હતા.

Page #40

( ૨૦ )
શ્રી સ્થૂળભદ્રજીનું વૃત્તાંત, નંદરાજ્યના નાશ, ચંદ્રગુપ્ત, ચાણાક્ય, શકડાલ મંત્રી આફ્રિકાનું વૃત્તાંત.
શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીની પાટે સ્થૂળભદ્રજી આવ્યા ; તેમનું વૃત્તાંત નીચે મુજબ છેઃ—પાટલીપુત્ર નગરમાં શ્રેણિકના પાત્ર ઉદાયિ રાન્ન જ્યારે પુત્ર રહિત મૃત્યુ પામ્યા, ત્યારે એક નાઇના નીંદ નામના પુત્રને ત્યાંની ગાદી મળી; તે રાજાના કલ્પક નામે મત્રી હતા; અનુક્રમે તે ગાદી પર ન નામના આ રાજા થઈ ગયા; અને તેના મત્રીઓ પશુ કલ્પક મંત્રીના વશસ્ત્રેજ થયા. એવી રીતે છેલ્લા નવમા નંદ રાજા જ્યારે પાટલી પુત્રમાં રાજ કરતા હતા, ત્યારે તેના તે કલ્પક મંત્રીના વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલા શડાલ નામે મંત્રી હતા; તે મંત્રી જૈન ધર્મ પાળતા હતા; તેને લક્ષ્મીવતી નામે સ્ત્રી હતી. તે સ્ત્રીથી તેને સ્થૂળભદ્ર તથા શ્રીયક નામના બે પુત્રા થયા હતા. તે નગરમાં એક મહાસ્વરૂપવાળી ખુખસુરત કાશા નામની વેશ્યા રહેતી હતી, તેણીની સાથે સ્થૂળભદ્ર પ્યારમાં પડયા હતા; તેથી તે તેણીને ઘેરજ રહી ઘણા પ્રકારના ભાગ ભોગવતા હતા. એવી રીતે ભાગ ભાગવતાં ખાર વા વીતી ગયાં. શ્રીયકપર રાજાની ઘણીજ પ્રોતિ થવાથી તે નોંદ રાજાના અંગરક્ષક થયા હતા. હવે તે નગરમાં એક વરચી નામે મહાવિદ્વાન બ્રાહ્મણુ વસતા હતા, તે હમેશાં નવાં નવાં કાવ્યો રચીને રાજાની સ્તુતિ કરતા હતા; પરંતુ તે મિથ્યાષ્ટિ હોવાથી જૈન ધર્મ માનનારા શડાલ મત્રી તેની પ્રશંસા કરતા નહાતા, તેથી રાજા તે વરચીને કઇપણ દાન આપતા નહીં; કેટલાક સમય ગયા બાદ તે બ્રાહ્મણને તે બાબતની ખબર મળવાથી તેણે શકડાલ મંત્રીની સ્ત્રીની સેવા કરવા માંડી; આથી મંત્રીની સ્ત્રી તેનાપર ખુશી થઈ. ત્યારે તે બ્રાહ્મણે તેણીને કહ્યું કે, તમા મને એવું કરી આપે! કે, જેથી તમારા સ્વામી રાજા પાસે મારાં કાવ્યોની પ્રશંસા કરે, પછી શકડાલ મંત્રી જ્યારે ઘેર આવ્યા, ત્યારે તેણીએ આગ્રહપૂર્વક તે બ્રાહ્મણનાં કાવ્યેાની રાજા પાસે પ્રશંસા કરવાનું કહ્યું. બીજે દિવસે તે વસ્તીએ રાજા પાસે જર નવીન કાવ્યાથી જ્યારે તેમની સ્તુતિ કરી ત્યારે મંત્રીએ તેની પ્રશંસા કરવાથી રાન્તએ ખુશી થઈને તે બ્રાહ્મણને એકસા આસાના મેહેારા આપી એવી રીતે હંમેશાં

Page #41

( ૧ )
રચી
રાજા તેને એકમાડ સાનામેાહેર દેવા લાગ્યો. કેટલાક દિવસા ગયા બાદ મંત્રીએ રાજાને કહ્યું કે, આપ હમેશાં તેને શામાટે સાનામેાહારા આપે ? ત્યારે રાજાએ કહ્યુ કે, હું તો ફક્ત તમાએ તેના કાવ્યની પ્રશંસા કરી તે ઉપરથી તેને દ્રવ્ય આપું છું. ત્યારે મંત્રીએ કહ્યું કે, તે બ્રાહ્મણુ કૈં હમેશાં નવાં કાવ્યા નથી લાવતા; તે જે કાવ્યા કહે છે તે તે નાની છેકરીઓ પણ જાણે છે; હું તેની ખાતરી આપને આવતી કાલે કરાવી આપીશ. તે મંત્રીને સાત પુત્રીઓ હતી; તે અનુક્રમે એક,એ એમ સાત વખત કાઇએ મેલેલાં કાવ્યાને યાદ રાખી શકતી હતી. ખીજે દિવસે મંત્રીએ ગુપ્ત રીતે પડદાની અંદર પોતાની તે સાતે પુત્રીઓને રાજસભામાં બેસાડી; હંમેશ મુજબ વરસૂચિ જ્યારે પાતાનાં કાવ્યા ખેલી રહ્યા, ત્યારે અનુક્રમે તે સાતે ખાળા પણ તે કાવ્યાને એલી ગઇ; તેથી રાજાએ ગુસ્સે થને તે વચને દાન આપવું બંધ કર્યું. પછી તે વચિએ ગગા કિનારે જઇ એક યંત્ર ગાજ્યું; તેમાં રાત્રિએ હંમેશાં સાનામાહારેાની એક થેલી ગાઢવી રાખે; તથા સવારમાં લાંકાને આશ્ચર્ય પમાડવા માટે ગંગાની સ્તુતિ કરી, પગથી તે યંત્ર ખાવીને થેલી કહાડે, અને લોકોને કહે કે, મારી સ્તુતિથી ગંગાજી મને ખુશી થઈને સાનામાહારા આપે છે. એક હાડા રાજાને તે બાબતની ખબર પડવાથી તેણે મંત્રીને તે વાત કહી; ત્યારે મંત્રીએ તપાસ કરીને તે વચિની કપટક્રિયા શેાધી કહાડી, અને પ્રભાતે રાજાને ખાતરી કરાવી આપી કે, આ વરચિ બ્રાહ્મણ એક મોટા હગ છે. હવે આ બનાવથી વરરુચિને ઘણું દુ:ખ થયું, તેથી તે શકડાળ મંત્રીને મારવાના ઉપાય શેાધવા લાગ્યા. એટલા મંત્રીના પુત્ર શ્રીયકના લગ્નના પ્રસંગ આવ્યા, ત્યારે શકડાળ મંત્રીએ તે પ્રસંગે રાજાને ભેટ આપવા માટે કેટલાંક હથિયારે પાતાને ઘેર તૈયાર કરાવવા માંડ્યાં; તેની વરુચિને ખબર પડવાથી લાગ આવ્યો ાણીને, તેણે શહેરના કેટલાક બાળક છે.કરાંઓને એકડાં કરી, તેમને કંઇક ખાવાનું આપી એવુ મેાલવાનું શિખાવ્યું કે, રાન્ન જાણતા નથી કે, તેને મારીને શકડાલ મત્રી શ્રીયકને ચૈતપ બેસાડવાના છે, પછી તે બાળકો તો શેરીએ શેરીએ અને ચાટે ચાટે તે વાકય ઠાલવા લાગ્યા. એક દિવસે રાજાએ પણ તે સાંભળ્યાથી તેણે વિચાર્યું ક, ખાળવાણી જાડી હોય નહીં, એમ વિચારી તેણે પોતાના ગુપ્ત માણસા મારફતે મંત્રીના ઘરની તપાસ કરાવી તે જણાયું કે, ત્યાં હથિયારે તૈયાર થાય છે. પછી

Page #42

પ્રભાતમાં જ્યારે મંત્રી રાજસભામાં આવ્યો, ત્યારે રાજાએ તેની સલામ નહીં લેવાથી રાજાને અભિપ્રાય મનમાં સમજીને તુરત તે પિતાને ઘેર આવ્યો તથા બીયકને બોલાવી સઘળું વૃત્તાંત કહીને કહ્યું કે, હવે કુળના રક્ષણને ફક્ત એકજ ઉપાય છે, અને તે એ છે કે, જેવો હું રાજાને નમસ્કાર કર્યું કે, સુરત તારે મારું મસ્તક છેદી નાખવું. કેટલીક આનાકાની સાથે કુળને રક્ષણ માટે શ્રીયંક તેમ કરવાનું કબુલ કર્યું, પછી એવી રીતે રાજાની સમક્ષ શ્રીયકે પિતાના પિતાનું મસ્તક છેદ્યાથી રાજાને શ્રીયપર ઘણે વિશ્વાસ આવ્યો. તેથી તેણે તેને મંત્રિપદ લેવાનું કહ્યું, ત્યારે શ્રિયકે કહ્યું કે, મારા મોટા ભાઈ સ્કૂળભદ્ર કેશવેસ્યાને ત્યાં આજે બાર વર્ષો થયાં રહ્યા છે. માટે તેમને તેડાવીને મંત્રીપદી આપે ? રાજાએ પૂળભદ્રને બેલાવી મંત્રીની પી લેવાનું કહ્યું, ત્યારે તેમણે કહ્યું કે, હું વિચારીને જવાબ આપીશ. રાજાએ કહ્યું કે, તમે આજેજ વિચારીને મને જવાબ આપજો ? પછી ત્યાંથી જઈ શૂળભદ્રજીએ વિચાર્યું કે, અહો ! આ મંત્રી પી લઈને તે સંસારની મોટી ખટપટની જાળમાં પડવું પડશે; ખરેખર આ સંસાર અસાર છે; એમ વિચારી વૈરાગ્ય થવાથી તેમણે સાધુને વેપ લઈ રાજા પાસે જઈ ધર્મ લાભ દઈ કહ્યું કે, હે રાજન! મેં તે આવો વિચાર કરી લીધે છે; એમ કહી ત્યાંથી એકદમ નીકળી સંભૂતિવિજયજી આચાર્ય પાસે જઈ તેમણે તે દીક્ષા લીધી. તેથી રાજાએ શ્રીયકને મંત્રીપદ આપ્યું. ત્યારબાદ શ્રીયકે વિચાર્યું કે, મારા પિતાના મૃત્યુનું કારણ આ દુષ્ટ વરરૂચિ છે, માટે મારે તે વિર વાળવું જોઈએ; એમ વિચારી તેણે કશાવેશ્યા કે જે સ્થૂળભદ્રજીના વિયોગથી ખેદ પામતી હતી, તેની પાસે આવીને કહ્યું કે, આ સઘળા અનર્થનું મૂળ આ દુષ્ટ વરરૂચિ છે : અને તે વરરૂચિ તારી બહેન ઉપકશાન યારમાં પડેલો છે, માટે તેણીને કહીને તેને મદિરાપાનનું વ્યસન કરાવે તે આપણું ધરને બદલે વળી જાય. આ ઉપરથી કેશાએ પોતાની બહેન મારફતે તેને મદિરાપાનમાં આસક્ત કર્યો. હવે એક દિવસ સભામાં નંદરાજા શકાલ મંત્રીના ગુણોને યાદ કરવા લાગ્યા. તે વખતે વરચિ પણ સભામાં બેઠે હતે. પછી શ્રીયકે રાજાને વરચિનું સઘળું વૃત્તાંત ગુપ્ત રીતે કહીને કહ્યું કે, તે મદિરાપાન કરેલ છે; આથી રાજાએ વરરૂચિને યુક્તિથી ઉલટી કરાવી તે મદિરાપાનનું મને થયું; તેથી રાજાએ તેને તિરસ્કાર કરીને તેને સભામાંથી બહાર કહાડી મેલ્યો. બ્રાહ્મણોએ પણ તેને જ્ઞાતિ બહાર કર્યો, તથા ઉકાળેલું સીસું પીવાનું પ્રાયશ્ચિત્ત આવું, કે જે પીવાથી તે મૃત્યુ પામ્યો.

Page #43

(૨૩)
અહીં સ્થૂળભદ્રજી મુનિએ ચતુર્માસ નજદીક આવવાથી ગુરૂમહારાજને વિનતિ કરી કે, હું ભગવન્ ! તે આપની આજ્ઞા હોય તો હું કાશવેસ્યાને ઘેર ચામાસું રહ્યું. તે સાંભળી ગુરુમહારાજે જ્ઞાનને બળે તેમને યોગ્ય જાણી તેમ કરવાની આજ્ઞા આપી, તે વખતે ખીત પણ બે ત્રણ મુનિ વનમાં સિંહની ગુફા આદિક પાસે ચામાસું રહેવાની ગુરૂમહારાજ પાસે આજ્ઞા માગી ત્યાં ગયા. સ્થળભદ્ર′′ને આવતા જોઈ કાશાવેશ્યાએ વિચાર્યું કે, સુકુમાર શરીરવાળા સ્થળભદ્રથી મહાવ્રતાનુ` કષ્ટ નહીં સહેવાવાથી પાછા આવતા લાગે છે. પછી જ્યારે સ્થળભદ્રજી ઘરમાં આવ્યા ત્યારે કાશાવેશ્યા એ તેમને ધણું સન્માન આપી કહ્યું કે, હું સ્વાની ! આ આપની દાસીને શી આજ્ઞા છે ? ત્યારે સ્થળભદ્રએ કહ્યું કે, મારે તે આ તમારી ચિત્રશાળામાં ચોમાસું રહેવું છે, તે સાંભળી વેશ્યાએ તે ચિત્રશાળા તેણીને સોંપી આપી. પછી ઘણાં સ્વાદિષ્ટ ભાજન કરાવ્યાં બાદ શૃંગાર સજી તેમની પાસે આવીને પૂર્વે ભાગવેલા ભાગોને યાદ કરાવતી ઘણા હાવભાવ તે કરવા લાગી, પરંતુ સ્થળભદ્રજી મહામુનિરાજનુ મન તેથી જરા પણ ચલાયમાન થયું નહીં. ઉલટું તેણીને ઉપદેશ આપીને શ્રાવક ધર્મમાં દઢતા કરાવી. વર્ષાકાળ ગયા બાદ વચમાં સિહગુક્ા આદિક પાસ ચતુર્માસ રહેલા સાધુએ જ્યારે ગુરૂ પાસે આવ્યા ત્યારે ગુરૂએ તેમની પ્રશંસા કરી પરંતુ જ્યારે સ્થળભદ્રજી આવ્યા ત્યારે ગુરૂએ પણ ઉભા થઇ તેમને ધણુંજ સન્માન આપી તેમની ઘણીજ પ્રરાંસા કરી. આ બનાવથી તે વનમાં વસેલા સાધુઓને એવી ર્ષ્યા થઇ કે, આ સ્થૂળભદ્રજી એક તે વેશ્યાને ઘેર ચામાસું રહ્યા, ત્યાં વિવિધ પ્રકારનાં મનેાહર ભાજન જન્મ્યા અને અમા તા આવું મહાકષ્ટ સહન કરીને આવ્યા, છતાં ગુરૂએ સ્થળભદ્રજીને જે ઘણું સન્માન આપ્યુ’, તેનું કારણ એ કે તે મંત્રીના પુત્ર હાવાથી ગુરૂમહારાજ પણ તેના પક્ષપાત રાખતા જણાય છે. એમ વિચારી ખીજે ચામાસે તે સાધુઓએ ગુરૂમહારાજને કહ્યું કે, આ ચોમાસું તેા અમા પણ કાશાવેસ્યાની ચિત્રશાળામાં રહેશું. ત્યારે ગુરૂએ વિચાર્યું કે, આ સાધુઓને સ્થળભદ્રજીની ઈર્ષ્યા થયેલી છે. એમ વિચારી ગુરૂએ વા છતાં પણ તે કાશાવેશ્યાને ઘેર ગયા. ત્યારે કાશાએ પણ વિચાર્યું જે આ મુનિ સ્થળભદ્રજીની ઈર્ષ્યાથી આવ્યા છે; છેવટે તે મુનિઓનુ મન તે કાળાવેસ્યાનુ રૂપ જોઈ ચલાયમાન થયું; પરંતુ કાશાએ તેમને યુક્તિથી

Page #44

( ૨૪ )
પ્રતિથ્યાધીને ગુરૂ પાસે માકલ્યા; ત્યાં તેઓએ લેઇ સ્થૂળભદ્રજીની પ્રશંસા કરી. ત્યારબાદ સ્વામીજીની પાસે દશપૂર્વી ઉપર બે વસ્તુઓના શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી સ્થળભદ્રજી આદિક મુનિએ પધાર્યાં. ત્યારે ત્યાં સ્થળભદ્રજીની યક્ષા આદિક બેહેનો કે જેમણે દીક્ષા લીધી હતી, તે તેમને વાંદવા માટે આવી ; તેઓએ ભદ્રબાહુસ્વામીને વાંદ્યા ખાદ ત્યાં સ્થળભદ્રજીને નહીં લેવાથી પૃયુ કે, હું ભગવન્ ! સ્થૂળભ કયાં છે ? ત્યારે ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ કહ્યું કે, પાછળના ભાગમાં દેવકુળમાં છે; તે સાંભળી તે સાધવી ત્યાં જઈ જુએ છે તે એક સિંહને જોયા; કેમકે સ્થૂળભદ્રજીએ તેમને ત્યાં આવતી તેને વિસ્મય પમાડવા માટે સિંહનુ રૂપ કર્યું હતું. સિંહને જોઇ તે તે ડરીને પાછી વળી ભદ્રબાહુસ્વામી પાસે આવી કહેવા લાગી કે, હું ભગવન્! ત્યાં તો એક સિંહ એઠો છે, અને ખરે ખર તે અમારા મોટા ભાઇનું ભક્ષણ કરી ગયા હશે. તે સાંભળી ભદ્રબાહુસ્વામીજીએ જ્ઞાનના ઉપયોગ દે તેમને કહ્યુ કે, હવે તમા કરીને ત્યાં જા, કમકે હવે ત્યાં સિંહ નથી, પણ તમારા ભાઈજ બેઠા છે. ત્યારે કરીને તેઓ ત્યાં ગયા અને સ્થળભદ્રને આળખી તેમને વંદના કરી, તથા કેટલીક વાતચિત કર્યાં બાદ તેઓ પોતાને સ્થાનંકે ગઈ. ત્યારબાદ સ્થળભદ્ર વાચનાના પાડે લેવા માટે શ્રી ભદ્રબાહુવાની પાસે આવ્યા, પરંતુ સિંહરૂપની વિકૃતિથી તેમને અયાગ્ય નણી વાંચના આપી નહીં. ત્યારબાદ સંધના ઘણા આગ્રહથી ફક્ત મૂળ પાઠથી બાકીના ચાર પૃથ્વીની વાચના ભદ્રાણુસ્વામીજીએ સ્થળભદ્રને આપી, પરંતુ તેના અર્થ કહ્યા નહીં. સ્થૂળભદ્રજી મહારાજ શ્રી વીરપ્રભુના નિર્વાણ પછી ખસેાને આગણીસ વર્ષે સ્વર્ગ પધાર્યાં.
ગુરૂ પાસે આવી આલાચના સ્થળભદ્રજીએ શ્રી ભદ્રબાહુઅભ્યાસ કર્યો ; એક વખતે સહિત પાટલીપુત્ર નગરમાં
હવે ગાલ્લદેશમાં ચણુક નામના ગામમાં ચણી નામં બ્રાહ્મણ વસતા હતા, તેને ચણેશ્વરી નામે સ્ત્રી હતી. તે બન્ને જૈનધમ પાળતાં હતાં તેઆને ઘેર જન્મથી દાંતા સહિત એક પુત્રના જન્મ થયો, તે વખતે કાઇક જ્ઞાની જૈનમુનિ ત્યાં પધાર્યાં, તેમને તે બ્રાહ્મણે પાતાના પુત્રની વાત કહી, ત્યારે મુનિએ કહ્યું કે, તમારે। તે પુત્ર રાન્ન થશે, ત્યારે બ્રાહ્મણે વિચાર્યું કે, રાજ્ય મળવાથી તા મહાઆરબ કરવાથી તે નરકગામી થશે, એમ વિચારી તેણે તે બાળકના દાંતા ઘસી નાખ્યાં ; અને મુનિને તે વાત

Page #45

( ૩૩ ) આવું વિચારી તે પ્રવાસી ઉભું રહે ત્યાં આકાશમાંથી અદશ્ય વાણુ ઉત્પન્ન થઇ –“હે પ્રવાસી, આ નગર સત્ય નથી. માત્ર બેધને માટે તેને દર્શાવવામાં આવ્યું છે, આ નગરને ઉપય તું તારા શરીર ઉપર ઉતારજે. આ નગર તે એક શરીરે સમજજે, તેને જે નવ દરવાજા છે, તે તેની નવ ઈદ્રિને દ્વાર જાણજે. દરેક દરવાજે જે ચોકીદાર બેઠા છે, તે તે ઈદ્રિના વિષય છે. તે નગર સર્વથી ભિન્ન દેખાય છે, તે ઉપરથી સમજી લેજે કે, આ શરીર ચિદાનંદ પરમાત્માથી ભિન્ન રહેલું છે.
આ પ્રમાણે બોધનાં વચને ઊચ્ચારી તે અદશ્ય વાણું વિરામ પામી ગઈ તેના સુબોધક વચન સાંભળી પ્રવાસીને વિશેષ પ્રસન્નતા પ્રાપ્ત થઈ. ચિદાનંદ આત્મા અને શરીરની ભિન્નતા જાણી તેની તસ્વદષ્ટીમાં વિશેષ પ્રકાશ પડી ગયે. તે અદૃશ્ય વાણું કોની હશે? તેને માટે તેના મનમાં શંકા થઈ પણ છેવટે આ તત્વ ભૂમિને કેઈ ચમત્કાર હશે એવું માની અને હૃદયમાં સંતોષ પામી તેણે પિતાને પ્રવાસ આગળ ચલાવ્યું.
તત્ત્વ ભૂમિની સુંદર રચના જોતા જેતે પ્રવાસી આગળ ચાલે, ત્યાં એક ચિતન્ય સ્વરૂપ તેના જેવામાં આવ્યું. તેને જોતાંજ પ્રવાસીના હૃદયમાં પરમાનંદ પ્રગટ થઈ આવ્યું. તેના આનંદ સાગરને ઊમિએ ઊછળવા લાગ્યા અને જાણ નિર્મળ દ્રષ્ટિ ઉપર અમૃતનું સિંચન થતું હોય તે ઉત્તમ અનુભવ તેને પ્રાપ્ત થવા લાગ્યું. તે શીતળ અને શાંત સ્વરૂપનું દર્શન કરી પ્રવાસીએ પ્રેમપૂર્વક પ્રશ્ન કર્યો–હે શાંત મૂર્તિ શુદ્ધ સ્વરૂપ આપ કેણ છે? આપની શુદ્ધ પ્રકાશન મય પ્રતિમાનું અવલોકન મને અતુળ આનંદ ઉત્પન્ન કરે છે. આપના સ્વરૂપની આસપાસ રહેલું આ મંડળ મારા અંતરની પ્રતિમા ઊપર સારે પ્રકાશ પાડે છે.

Page #46

( ૩૪ ) મહાનુભાવ, કૃપા કરી તમાયુદર અને શાંત સ્વરૂપનું મને જ્ઞાન આપે,
તે ચૈતન્ય સ્વરૂપમાંથી નીચે પ્રમાણે ઘનિ ઉત્પન્ન થયે –
હે તવપ્રેમી પ્રવાસી, તું મારા સ્વરૂપને સમજે છે, તથાપિ તારી આગળ મારા સ્વરૂપનું સ્પષ્ટીકરણ કરવાની આવશ્યક્તા છે, તેથી હું કહું, તે સાંભળ. હું પોતે વસ્તુ સ્વરૂપ છું. મારા સ્વરૂપને ખરે અનુભવી જાણી શકે છે. તે સિવાય જેવા તેવા પુરૂષથી મારે સ્વરૂપ જાણવામાં આવતું નથી. મારું સ્વરૂપ જાણવાને માટે હૃદયમાં ઘણી શંકાઓ થયા કરે છે. પણ જ્યારે હૃદય તત્વજ્ઞાનથી ભરપૂર થાય, ત્યારેજ મારું સ્વરૂપ જાણવામાં આવે છે.
પ્રવાસીએ પ્રેમ દર્શાવી કહ્યું, મહાનુભાવ, કૃપા કરી તમારા એ સ્વરૂપનું મને ભાન કરાવે. મારા અંતરની એજ ઇચ્છા છે. અને એ ઈચ્છાને આધીન થઈને જ હું આ તત્વ ભૂમિને પ્રવાસી થયે છું, મારા ઉપકારી પૂર્વ મિત્રે તેને માટે જ આ પ્રયાસ કર્યો છે. હે દયાનિધિ, મારા ઊપર કૃપા કરો અને અને આપનું યથાર્થ સ્વરૂપજવે.
વસ્તુસ્વરૂપે હાસ્ય કરતાં કહ્યું, ભદ્ર, મારું સ્વરૂપ જાણવાની ઈચ્છાવાળાએ પ્રથમ જીવની સ્થિતિ જાણવી જોઈએ. કારણકે, કર્મના ફળ સુખદુ:ખને ભેગવનારે જીવ એ કર્મનાં જાળમાંથી ક્યારે મુક્ત થઈ શકે? એ વાત તેની સ્થિતિ જાણવાથી લક્ષ્યમાં આવે છે. અનુપમ મહિમાને ધારણ કરનારે જીવ આ શરીરમાં કેવી રીતે પમાય છે? તે જાગવાને માટે એક ઉત્તમ દૃષ્ટાંત અપાય છે. જે કેઈમેટ દ્રવ્યને નિધિ જમીનમાં દટાઈ રહ્યા હેય, તે કેઈન જાણવામાં આવતો નથી. પણ જ્યારે કેઈ તે ધનના નિધિને
દી જમીનમાંથી બાહર કાઢે ત્યારે નેત્રવાળા માણસના દેખવામાં આવે છે, એટલે તેને પ્રત્યક્ષ અનુભવ થાય છે. તેવી રીતે આ જીવ અનાદિકાળથી જડા એવા પુગળ દ્રવ્યરૂપ જમીનમાં દટાઈ રહ્યા

Page #47

( ૩૫ ) છે. તેને નય સહિત આગમ-સિદ્ધાંત વડે જ્યારે ગુરૂ સાધન વડે સિદ્ધ કરી પ્રગટ કરે છે, એટલે ચતુર પુરૂષ તેને સારી રીતે જાણી શકે છે. આવી રીતે જે સ્વરૂપનું યથાર્થ જ્ઞાન થાય તે જ હું પોતે વસ્તુ સ્વરૂપ છું,
આ વચને સાંભળી જૈન મુસાફર ઘણેજ પ્રસન્ન થઈ ગ. તેના નિર્મળ હૃદયમાં વસ્તુસ્વરૂપની યથાર્થ કુત્તિ થઈ આવી. તત્ત્વદર્શનના ઉત્તમ પ્રકાશથી તેનું અજ્ઞાન અંધકાર વિલીન થઈ ગયું. જાણે તે કાન્સર્ગ ધ્યાને રહ્યું હોય તેમ ક્ષણવાર ધ્યાનસ્થ થઈ ઊભા રહો અને તે સ્વરૂપનું ઘણીવાર મનન કરી પિતાના હૃદયની સાથે તેને દઢ કરી દીધું.
પ્રવાસીએ પ્રસન્ન મુખે જણવ્યું–મહાનુભાવ, આપે આપેલાં દતથી મને અનુપમ લાભ થયે છે. હવે જડ-પુરાળ અને જીવના ભેદનું જ્ઞાન થવા માટે કે તેવું અસરકારક દૃષ્ટાંત આપ કે જેથી હું મારા આત્માને કૃતાર્થ સમજી પરમ આનં દને અનુભવ પ્રાપ્ત કરે
વસ્તુસ્વરૂપે ક્ષણવાર વિચાર કરીને કહ્યું, પ્રવાસી, જડ-yદૂગળ અને જીવના ભેદનું જ્ઞાન થવા માટે એક દષ્ટાંત કહું તે સાંભળી,
કેઈ માણસ બેબીને ઘેર ગયે હતો, તેણે કઈ બીજાનું વસ્ત્ર પિતાનું ધારીને પહેરી લીધું. તેવામાં તે વિશ્વને ખરે માલિક આવી ચડે, તેણે તે વસ્ત્ર જેઈને ઓળખી લીધું અને પિલા ગૃહસ્થને કહ્યું કે, “તમે જે આ વસ્ત્ર પહેર્યું છે, તે મારું છે. તે સાંભળી પેલા પહેરનારના જાણવામાં આવ્યું કે, “આ વસ્ત્ર મારું નથી, પછી તેણે તે વસ્ત્રને ત્યાગ કરી દીધું. અને તેના માલેકને તે વસ્ત્ર સેંપી દીધું. તે પ્રમાણે જીવને અનાદિ કાળથી અજાણતાં પુગળને પેગ થઈ આવ્યું છે. શરીર તથા

Page #48

( ૩૬ ) કર્મને સંગી જીવ અનાદિ કાળને છે. તે સંગના મમત્વથી ઉલટા ભાવમાં વહી રહ્યું હતું. જ્યારે તેને સિદ્ધાંતને વેગથી જડચેતનની ભિન્નતાનું જ્ઞાન થયું, ત્યારે તે પોતાના સ્વરૂપને તથા પરના પુગળના સ્વરૂપને સમજ્યા. અને તે પરના રૂપથી જુદો થશે અને તેણે પિતાના સ્વરૂપનું ગ્રહણ કર્યું.
જીવને જડ-પુગળને પેગ તે પારકા વસ્ત્રના જેવું છે. જે સિદ્ધાંતથી એ જ્ઞાન થયું, તે સિદ્ધાંત પેલા વસ્ત્રના માલેકના જે સમજે, જેમ પેલાને તે વસ્ત્ર પારકું છે એવું જ્ઞાન થયું, એટલે તે વસ્ત્રને તેણે છોડી દીધું, તેવી રીતે જીવને જ્યારે પિતાના સ્વરૂપનું અને પરના સ્વરૂપનું જ્ઞાન થયું, ત્યારે પતે તે પરરૂપથી જુદા થશે એટલે તેને પરરૂપને ત્યાગ કર્યો અને પિતાના સ્વરૂપનું તેણે ગ્રહણ કર્યું હતું,
હે પ્રિય પ્રવાસી, હવે તેને માટે હું તને એક નીચેની કવિતા કહ્યું તે તું ધ્યાન દઈને સાંભળજે. એ કવિતા તને નિશ્ચનયના સ્વરૂપનું ભાન કરાવશે
સહિષ્ણુ છે.
" कहै विचच्छन पुरुष सदा हों एक हों; अपने रससों नर्यो आपनी टेक हों। मोह कर्म मम नांहि नहि भ्रम कूप है, शुछ चेतना सिंधु हमारो रूप है. ॥ १ ॥
પ્રવાસી તે સાંભળી પ્રસન્ન થઈ બે મહાનુભાવ, મેં આ કવિતાને ભાવાર્થ મારી બુદ્ધિ પ્રમાણે ગ્રાહ્ય કર્યો છે,

Page #49

( ૩૭ ) તથાપિ આપના તત્વમય મુખે તેની વ્યાખ્યા સાંભળવાની મારી ઈચ્છા છે, તો આપ કૃપા કરી મને સંભળાવશે.
વસ્તુસ્વરૂપે વિશેષ આનંદિત થઈને કહ્યું, હે તત્ત્વ પ્રેમી પ્રવાસી, સાવધાન થઈને એ તાત્વિક કવિતાને ભાવાર્થ સાંભળ –
“વિચક્ષણ ચેતન પુરૂષ (જીવ) કહે છે કે, હું સર્વદા એકપણે રહું છું, હું હમેશાં ચેતને રસવડે ભરપૂર છું. મારે કે બીજાને આધાર નથી, હું મારા પિતાના આધારથી રહું છું. જે આ વિવિધ જાતના મેહને પ્રપંચ છે, તે મારું સ્વરૂપ નથી. આ ભ્રમરૂપ કૂપકે છે, તે મારૂ રવરૂપ નથી, જે શુદ્ધ ચેતનાને સમુદ્ર છે, તે મારું રૂપ છે.”
જ્યારે જીવને પોતાના સ્વરૂપનું જ્ઞાન થાય છે, ત્યારે તે ઉપર પ્રમાણે વિચાર કરે છે અને તે વખતે તેની મને વૃત્તિ ઘણીજ ઊંચા પ્રકારની થાય છે. જ્ઞાતા જીવને પિતાનું સ્વરૂપ જાણ્યા પછી કેવી અવસ્થા થાય છે? તેનું આગમમાં સારું વર્ણન કરેલું છે. જેને સાર આ પ્રમાણે છે. જ્યારે જીવને તત્ત્વની પ્રતીતિ થાય છે ત્યારે તે પિતાના જ્ઞાનાદિક ગુણમાં અને બીજાને દ્રવ્ય ગુણ કે જેમાં ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહ, વર્તન અને વર્ણાદિક—એ સર્વની પ્રતીતિ રહેલી છે, તે સાથે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર–એ ત્રણ ગુણને વિષે તે પરિણમી રહે છે. નિર્મળ તત્ત્વને વિવેક આવ્યાથી તે વિશ્રાંત થઈ સ્થિરતા પામે છે. અને તે સ્થિરતાને લઇને તે પોતાના સહજ સ્વભાવને જોધી લે છે. તે વખતે આત્મસ્વરૂપ અર્થરૂપ પુરૂષાર્થનું ગ્રહણ કરતો તે જીવ સહજ સ્વભાવમાં આવે છે અને તેથી રાગદ્વેષ મોહરૂપી વિભાવ કે જે તેનામાં અનાદિ

Page #50

( 36 )
કાળના રહેલા છે, તે તત્કાળ દૂર થઈ જાય છે. ઈંટાની ભઠ્ઠીમાં ગાળેલા સુવર્ણની જેમ શુદ્ધ ચેતન રૂપે પ્રકાશરૂપ થઇ જાય છે.
એટલે પાત નિમળ સ્વ
પ્રિયમુસાફર, તે ઊપર એક નટીનું દૃષ્ટાંત સમજવા જેવું છે. જેમ કાઈ નાચનારી સ્ત્રી વસ્ત્રાભરણથી સુશાભિત થઇ આડા પડદા રાખી રંગભૂમિ ઊપર આવી ઊભી રહે, પણ જ્યાંસુધી તે અંતરપઢ દૂર કર્યું." ન હેાય, ત્યાંસુધી તે લેાકેાના જોવામાં આવતી નથી. પણ જ્યારે તે અંતરપટ દૂર કરે એટલે તે લોકેાના જોવામાં આવે છે અને તેના ’શરીરનું તથા વસ્ત્રભણનુ સાદ જોઇ લોકોના મન રજન થાય છે, તેવી રીતે આ જ્ઞાનના સાગર આત્મા આડા મિથ્યાત્ય રૂપ પડદામાં છુપી રીતે રહેલા છે, તે મિથ્યાત્વ રૂપ ગ્રંથિના પડદા જ્યારે દૂર થઈ જાય છે, ત્યારે તે આત્માનુ’ શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રગટ થાય છે. જે સ્વરૂપ જ્ઞાનરૂપ સાગરથી ભરપૂર છે. તેનાથી તે આ ત્રણ લાને ભરી રહ્યા છે અને તે ત્રણે લોક તેને વિષે ભાસી રહ્યા છે.
વસ્તુસ્વરૂપના મુખથી આ વ્યાખ્યાન સાંભળી પ્રવાસી અત્યંત પ્રસન્ન થઈ ગયા. તેના હૃદયમાં અને રોમેરોમ તાત્ત્વિક હર્ષ વ્યાપી રહ્યા. આ અનાદિ વિધ અને તેમાં રહેલા જડ ચેતન પઢાર્યા તેની દિવ્ય તથા તાત્ત્વિક ષ્ટિ આગળ ખુલ્લી રીતે દેખાવા લાગ્યા. પછી તે પ્રવાસીએ વસ્તુસ્વરૂપના ચરણમાં વંદના કરી અને અજળ જોડી તેની સ્તુતિ કરી.
તે પ્રવાસી તાત્ત્વિક પ્રેમમાં મગ્ન થઇ અજળ જોડી ઉભા રહ્યા અને તે વખતે દ્વિવ્ય તેજને ધારણ કરનાર વસ્તુસ્વરૂપ સુખથી

Page #51

( ૩૯ ) જ્ય ધ્વનિ કરતું ત્યાંથી આગળ ચાલતું થયું. જ્યાં સુધી તે દૃષ્ટિગોચર થયું, ત્યાંસુધી જેને પ્રવાસી અનિમેષ દૃષ્ટિએ તેનું અવેલેકન કરતે ઉભે રહ્યા.
વસ્તુસ્વરૂપ અદશ્ય થયા પછી જન મુસાફર આગળ ચાલ્ય ત્યાં એક સુંદર દરવાજો જોવામાં આવ્યો. તેની પાસે નજીક આવતાં નીચે પ્રમાણે એક સ્તુતિમય કાવ્ય સાંભળવામાં આવ્યું:
સા .
નારી હેટ ટૂરિ લો રિક્ષા પવિત્ર રર, जाके तेज आगे सब तेजवंत रुके हैं। जाको रूप नीरखी चकित महा रूपवंत, जाकी वपुवाससों सुवास और बुके हैं। जाकी दिव्य. धुनी सुनी श्रवनको सुख होत, जाके तन बच्चन अनेक आइ ढुंके है । तेइ जिनराज जाके कहे विवहार गुन, निहचै निरखी शुफ चेतनसों चुके है ॥ १॥"
આ સ્તુતિ કાવ્ય સાંભળી પ્રવાસીને આત્મા ભક્તિભાવ નાથી ભરપૂર થઈ ગયે. ક્ષણવાર પછી તે જ દિશામાંથી નીચે પ્રમાણે તેની વ્યાખ્યા સાંભળવામાં આવી,

Page #52

જેના દેહની કાંતિ એવી પ્રસરી રહી છે કે જેથી દશે દિશા પવિત્ર થઈ જાય છે; ભાયમાન થઈ જાય છે જેના તેજ આગળ બીજા સર્વ તેજ મંદ થઈ જાય છેજેનાં સુંદર રૂપને જોઈ મહા રૂપવંત પંચ અનુત્તરવાસી દેવતા પણ ચક્તિ થઈ જાય છે જેના શરીરની સુવાસથી બીજી સુગંધી વસ્તુઓ લુકી જાય છે, જેને દિવ્ય ધ્વનિ સાંભળી શ્રવણને સુખ થાય છે અને જેને શરીરમાં અનેક શુભ લક્ષણે આવી રહેલાં છે, એવા શ્રી જિનરાજ દેવ છે. એ પ્રભુના ગુણે અશુદ્ધ વ્યવહારનયને આશ્રય લઈને કહેલા છે, પણ નિશ્ચયનયથી એ કહેલા સર્વ ગુણ સર્વ શુદ્ધ ચેતનની ભિન્નતા દર્શાવે છે.
આ પ્રમાણે વ્યાખ્યાન થઈ રહ્યા પછી તે વનિ શાંત થઈ ગ, મુસાફરે તે ધ્વનિની શેધ કરવા લાગે, પણ તેની શોધ થઇ શકી નહીં. તે સાનંદાશ્ચર્ય થઇ વિચાર કરતા હતા, ત્યાં નીચે પ્રમાણે બીજું સ્તુતિકાવ્ય તેના સાંભળવામાં આવ્યુઃ
તેવૈયા.
" जाम बालपनो तरुनपनो वृछपनो नाहि,
आयु परजत महारूप महाबन है। बिना हि जनत जाके तनमें अनेक गुन, अतिसै विराजमान काया निरमल है। जैसे विनु पवन समुद्र अविचलरूप, तैसे जाको मन अरु आसन अचन है। ऐसों जिनराज जयवंत हान जगतमें, નાની શુતિ અતિ રે . . ? |

Page #53

( ૩૩ ). કર્યો; આ આયખપુટજી મહારાજ ઘણાજ પ્રભાવિક થયા છે; તેમણે ભરૂચમાં બુદ્ધની પ્રતિમાને મંત્રથી નમાવેલી છે, જે આજે પણ અધ નમેલી છે, તથા નિગ્રંથનમિતના નામથી પ્રસિદ્ધ છે.
-
વૃદ્ધવાદીજી સિદ્ધસેન દિવાકર તથા વિકમ રાજા,
વિદ્યાધર ગચ્છમાં સ્કંદિલાચાર્યના શિષ્ય વૃદ્ધવાદીઓ થયા; તે સમયમાં ઉજજયની નગરીમાં વિક્રમ રાજા રાજ્ય કરતા હતા. તેની સભામાં દેવઋષિ નામને મંત્રી હતા, તેની દૈવસિકા નામની સ્ત્રીથી સિદ્ધસેન દિવાકરને જન્મ થો તે; તે બહુ વિદ્વાન તથા પણ અભિમાની હતું. એક વખતે તેણે વૃદ્ધવાદીની ઘણી કીર્તિ સાંભળી તેથી તેને જીતવા માટે તે ભરૂચ તરફ ચાલ્યો; ત્યાં માર્ગમાં વનમાંજ વૃદ્ધવાદીજી તેને મળ્યા, ત્યારે સિદ્ધસેને ત્યાંજ વાદ કરવાનું કહેવાથી વૃદ્ધવાદીજીએ કહ્યું કે, અહિં વનમાં આપણું હારછતને સાક્ષી કેણ રહે ? ત્યારે સિદ્ધસેને કહ્યું કે, આ ગાયો ચરાવનારા ગોવાળીઆ આપણું સાક્ષી થશે; અને તેઓ હારજીતની પરીક્ષા કરશે પછી ત્યાં વૃદ્ધવાદીઓએ અવસર વિચારીને જે બાબતને ગેવાળીઆ સમજી શકે, તથા તેમને જે પ્રિય લાગે, એવો એક ગર નાચતાં નાચતાં ગાયો, તેથી ગેવાળીઆ ખુશી થયા; સિદ્ધસેને તે ન્યાયયુક્ત સંસ્કૃત ભાષામાં આડંબરથી પિતાના પક્ષનું મંડન કરવા માંડ્યું, પરંતુ ગોવાળીઆઓને તેમાં કંઈ સમજણ નહીં પડવાથી તેઓએ કહ્યું કે, આ વૃદ્ધવાદીજી સર્વજ્ઞ છે, અને તે જીત્યા છે. આથી સિદ્ધસેને હાથ જોડી વૃદ્ધવાદીઓને કહ્યું કે, હું હાર્યો, માટે મારી પ્રતિજ્ઞા મુજબ મને આપનો શિષ્ય કરે ? પછી વૃદ્ધવાદીએ વિક્રમ રાજાની સભાસમક્ષ પણ ધર્મચર્ચામાં તેને જીતીને પોતાના શિષ્ય કર્યો, તથા તેમનું કુમુદચંદ્ર નામ રાખ્યું; તથા આચાર્ય પદ્ધી સમયે તેમનું નામ સિદ્ધસેનદિવાકર રાખ્યું. પછી વૃદ્ધવાદીજી અન્ય જગાએ વિહાર કરી ગયા, તથા સિદ્ધસેનદિવાકર ઉજજયનીમાં રહ્યા; એક વખતે વિક્રમ રાજા હાથી પર બેસી શહેરમાં ફરતા હતા, તે વખતે સન્મુખ સિદ્ધસેનજીને આવતા જોઈને રાજાએ તેમની પરીક્ષા માટે મનથી જ નમસ્કાર કર્યો; અને તેથી સિદ્ધસેનજીએ પણ તેમને મોટા સ્વરથી ધર્મલાભ આપ્યો. ત્યારે રાજાએ પૂછયું કે, નમસ્કાર કર્યા વિના આપે મને કેમ ધર્મલાભ આપે ? ત્યારે સિદ્ધસેનાએ કહ્યું કે તમોએ

Page #54

( ૩૪ )
'
મને મનથી નમસ્કાર કર્યા છે, જેથી મે તમાને ધર્મલાભ આપ્યો છે; તે સાંભળી રાજાએ હાથીપરથી ઉતરી તેમને વક્ત કર્યું, અને એક ક્રોડ માહારા આપવા માંડી, પરંતુ સિદ્ધસેન એ નિસ્પૃહિપણાથી તે ન લીધી તેથી સધે એકઠા થઇ તે દ્રવ્ય જિન મદિરાના જર્ણોદ્ધારમાં ખસ્યું. પાછળ સિદ્ધસેનજીએ પાતાની વિદ્યાકળાથી વિક્રમ રાજાને ખુશી કરીને જૈન ધ કર્યેા. તેથી રાજાએ એકાર નગરમાં એક વિશાળ જૈનમંદિર ' બંધાવ્યું પછી. સિદ્ધસેન એ મહાકાળેશ્વરમાં રહેલી શ્રી પાર્શ્વનાથ્યની દૃત્તિને કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્ર રચીને પ્રગટ કરી. કેટલાક સમય ગયા બાદ રાજાના માન વગેરેથી સિદ્ધસેનજી શિથિલાચારી થઈ ગયા; તે બાબતની વૃદ્વવાદી. અને ખબર પડવાથી તેણે ત્યાં આવી યુક્તિથી પ્રતિથ્યાધિને તેમને શિશ્તિાચારથી મુક્ત કર્યાં. એક સમયે સિદ્ઘસેનજી ચિત્તાગઢમાં ગયા, ત્યાં એક પ્રાચીન જૈનમંદિરમાં તેમણે એક વિશાળ સ્તંભ ાયા; તપાસ કરતાં માલુમ પડયું કે, તે સ્તંભમાં પૂર્વના મહાન આચાયુએ ચમત્કારી વિદ્યાનાં પુસ્તકા રાખીને તેને વમય આધિઓથી બંધ કરેલા છે; તેવા ખબર મળવાથી તેમએ કેટલીક ઔષધિઓના પ્રયાગથી તે સ્તંભને ખાલી તેમાંથી એક પાનુ કહાડી વાંચ્યું, તે તેમાં સારૂંપીવિદ્યા તથા સુવર્ણસિદ્ધિવિદ્યા Ìઇ; ખી પાનુ કહાડવા જતાં તે સ્તંભ એકદમ બંધ થઈ ગયા; અને એવી અદૃશ્ય વાણી થઈ કે, ખીન્ન પાનાં તમારે વાંચવાં નહીં; તેથી તે બન્ને વિદ્યાએ લેઈને તેમણે ત્યાંથી વિહાર કર્યાં. એવી રીતે અનેક પ્રકારથી જૈન ધર્મની પ્રભાવના કરીને આ મહાનૃ આચાર્ય શ્રી સિદ્ઘર્મેન દિવાકચ્છ લગભગ વિક્રમ સંવત ૩૦ માં દક્ષિણમાં આવેલા પ્રતિષ્ઠાનપુરમાં વગે પધાર્યાં...
પાઇલિસ્ટર મહાવીર સંવત ૪૬૭
સરયૂ અને ગંગા નદીના પ્રદેશમાં કાશલા નગરીમાં ફુલ્લ નામે એક શે ધસતા હતા, તેને પ્રતિમા નામની સ્ત્રી હતી; તેણીએ પુત્ર માટે વૈશ્યા દેવીની સેવા કરવાથી તેણીએ પ્રત્યક્ષ થઈ કહ્યું કે, નાગર નામના જૈના ચાય ના ચરણોદકનુ ને તુ પાન કરીશ, તેા તને પુત્ર થશે. પછી તેણીએ તેમ કરવાથી તેણીને દશ પુત્રા થયા; તેમાંથી પહેલા પુત્ર તેણીએ તે આયા

Page #55

( ૩૫ ) ર્યજી મહારાજને આ; આચાર્યજીએ તેને યોગ્ય જણ તેનું પાદલિપ્તસૂરિ * નામ પાડીને પિતાની પાટે સ્થાપ્યા; અનુક્રમે આ પાદલિપ્તસૂરિ આકાશગામી આદિક ચમત્કારિક વિદ્યાઓમાં પારગામી થયા. તેમના નામના સ્મરણ માટે લિમપુર (પાળીતાણા) ની સ્થાપના થઈ છે. છેવટે તે શjજયપર નાગાન સહિત અનશન કરીને સ્વર્ગે પધાર્યા.
નાગાર્જુન
સિરાષ્ટ્ર દેશમાં આવેલી ઢંકા નામની નગરીમાં સંગ્રામ નામે એક ક્ષત્રીય રહેતે હતા; તેની સુવ્રતા નામની સ્ત્રીની કુક્ષિએ આ નાગાર્જુનનો જન્મ થયે હતે; તે યોગસાધન તથા રસાયન વિદ્યામાં પણ કુશળ થય; એક વખતે ત્યાં આકાશગામી વિદ્યાના પારંગામી શ્રી પાદલિપ્તસૂરિજી પધાર્યા ત્યારે નાગાર્જુનને તેમની પાસેથી આકાશગામિની વિદ્યા મેળવવાની ઇચ્છા થવાથી તેમની મિત્રાઈ માટે તેણે પોતાના એક શિષ્ય સાથે સુવર્ણરસનું પાત્ર પાદન લિપ્તરિજીને કહ્યું, પરંતુ તે નિસ્પૃહી આચાર્યજીએ તે રસને ફેંકી દે તે પાત્ર ફેડી નાખ્યું, તથા તેને બદલે એક કાચના વાસણમાં પિતાનું મૂત્ર ભરીને તે પાત્ર નાગાર્જુનને ભેટ તરીકે કહ્યું; નાગાર્જુને તે મૂત્ર સુંઘીને કોધથી જમીન પર ફેંકી દીધું; એવામાં તે મૂત્રવાળી જમીનપર કેઈએ અગ્નિ સળગાવ્યો, જેથી તેટલી જમીન સુવર્ણમય થઈ ગઈ. તે જોઈ નાગાર્જુને આશ્ચર્ય પામીને વિચાર્યું કે, અહો! આ તે કઈક મહાલબ્ધિવાન છે, કે જેમના મળમૂત્રથી પણ સુવર્ણ થાય છે, અને હું તે ઘણાં કષ્ટથી અનેક પ્રકારની ઔષધિઓનું મર્દન કરું છું ત્યારે જ સુવર્ણ થાય છે, માટે તેજ ગુરૂને મારે સેવવા, કે જેથી આગળ જતાં મને આકાશગામિની વિદ્યા પણ પ્રાપ્ત થશે. એમ વિચારી તે આચાર્યજી મહારાજ પાસે આવી કહેવા લાગ્યો કે, હે ભગવન્! હું તે હમેશાં આપ સાહેબનીજ સેવા કરીશ. એમ કહી તે હમેશાં આચાર્ય મહારાજના ચરણ ક્ષાલન આદિકની ક્રિયા કરવા લાગ્યો પાદલિપ્તસૂરિ પણ હમેશાં પિતાની આકાશગામિની વિદ્યાથી એક મુહૂર્તવારમાં પાંચે તીર્થની યાત્રા કરતા હતા; તથા જ્યારે તે પાછા પધારતા ત્યારે નાગાર્જુને પણ તેમના ચરણેને જોઈને તેમાંની ઔપધિઓને હમેશાં સુધી તથા ચાખી જેતે એમ હમેશાં કરીને તેણે

Page #56

( 39 )
તેમાંની એકસાને સાત આષધિને તે શેાધી કુહાડી તથા તે આધિ મેળવીને તેના પગે લેપ કરીને તે આકાશમાં ઉડવાના પ્રયત્ન કરવા લાગ્યા; પરંતુ તેથી તો ફક્ત કુકડાની પેઠે થોડે ઉંચે ઉડીને તે પાછો નીચે પડવા લાગ્યા અને તેના ઘુંટણ વિગેરે છેલાવવાથી તેને બીન્ન મુનિઓએ કર્યું કે હું નાગાર્જુન ! ગુરૂગમ વિના આકાશ ગમન થાય નહીં; પછી નાગાર્જુન વિનય પૂર્વક ગુરૂ મહારાજને વિનંતી કરવાથી પાદલિપ્તસૂરિજીએ પણ કહ્યું કે, હું નાગાર્જુન ! તેં તું જૈન ધર્મને અંગીકાર કરે, તો હું તને તે આકાશગામિની વિદ્યા આપું પછી નાગાર્જુને તે કબુલ કરવાથી આચાર્યજી મહારાજે કશુ કે, હું નાગાર્જુન! જો તુ તે સર્વ; ઔષધિઓને સાડિ ચાખાના ધાણમાં પીશીને લેપ કરીશ તો તું પણ આકાશમાં ઉડીશ. પછી તેમ કરવાથી નાગાર્જુને પણ તે વિદ્યા સિદ્ધ થઈ પછી તે કૃતજ્ઞ નાગાર્જુનને ત્યાંથી શત્રુ ંજયપુર જઈ ત્યાંની તળેટીમાં પાદલિપ્તસૂરિજીના સ્મરણ માટે પાલિપ્ત (પાળીતાણા) નામનું નગર વસાવ્યું; તથા શત્રુજયપર તેણે શ્રી વીરપ્રભુનું જિનમંદિર બંધાવ્યું; અને તેમાં પાદલિપ્તસૂરિજીની મૂર્તિને પણ સ્થાપન કરી ત્યાદિ કરીને તે સિદ્ધ નાગાજુને જૈન શાસનની શ્રેણી ઉન્નતિ કરેલી છે,
Dis

Page #57

*
Pજ
* *
S
S
SI
પ્રકરણ ૬ ઠું
વિક્રમ સંવત ૧ થી ૧૩૦ સુધી. (શ્રી સ્વામી, આર્યસમિતજી, વસેનાચાર્ય, જાવડ શાહને ઉદ્ધાર, આર્યરક્ષિતસૂરિ, દુર્બલિકા
પુષ્પમિત્રસૂરિ),
શ્રી વજસ્વામી. શ્રી સિંહગિરિજી મહારાજની પાટે શ્રી વજનવામી છે, તેમનું વૃત્તાંત નીચે મુજબ છે –
'અવંતી દેશમાં આવેલા તુંબવન નામે ગામમાં ધન નામે એક શેડ વસતે હતો; તેને ધનગિરિ નામે એક પુત્ર હતું, તે બાળપણથી જ વૈરાગ્યવાન હતે; પરંતુ પિતાના આગ્રહથી સુનંદા નામની કન્યા સાથે તેણે લગ્ન કર્યા કેટલેક સમયે તેણીને ગર્ભ રહ્યા, ત્યારે ધનગિરિજીએ તે તુરત ત્યાંથી નિકળીને શ્રી સિંહગિરિજી મહારાજ પાસે દીક્ષા લીધી. નવ માસ વીત્યા બાદ સુનંદાએ એક મહાતેજસ્વી પુત્રને જન્મ આપો; જમ્યા પછી તુરતજ તે પુત્રને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું, તથા તેનું વજ એવું નામ રાખવામાં આવ્યું; એક વખતે ઘરમાં પિતાના પિતાએ દીક્ષા લીધી છે, એવી વાત સાંભળી, તેથી તેણે એવો નિશ્ચય કર્યો કે, મારે પણ જરૂર દીક્ષા લઈ આ મનુષ્ય જન્મને સફળ કરો; પછી તેણે વિચાર્યું કે, જો હું ઘણું જ રહ્યા કરીશ, તે મારી માતા કંટાળે પામીને મને છોડી દેશે; એવા વિચારથી તેણે અત્યંત રૂદન હમેશાં કરવા માંડ્યું; કાઈપણ ઉપાયથી તે રડતો બંધ

Page #58

થાય નહીં રે સુનંદાના ભાઈ- આર્યસમિતજીએ પણ સિંહગિરિજી મહારાજ પાર્ટીમાં લીધી હતી; એવામાં એક વખતે સિંહગિરિજી મહારાજ ધનગિરિજી આદિક-પરિવાર સહિત ત્યાં પધાર્યા ત્યારે આર્યસમિતિએ ગુરૂ મહારાજને વિનંતી કરી કે, જો આપની આજ્ઞા હોય તે આ ગામમાં, અમારા સંસાર પક્ષનાં સગાંઓ રહે છે, તેમને વંદાવા માટે જઈએ, ત્યારે ગુરૂ મહારાજે જ્ઞાનના બળથી જાણીને તેઓને કહ્યું કે, આજે તમને કંઈક ઉત્તમ વસ્તુને લાભ થશે; માટે તમને જે કંઈ સચિત્ત અથવા અચિત્ત લાભ થાય, તે તમારે મારી આજ્ઞાથી ગ્રહણ કરી લેવો; પછી ધનગિરિજી વગેરે જયારે સુનદાને ઘેર આવ્યા ત્યારે પડોશણે જઈ સુનંદાને કહ્યું કે, આ ધનગિરિજી આવ્યા છે, માટે તેમને આ પુત્ર કે જે તને બહુરંજાડે છે તે આપી દે? તે સાંભળી કંટાળી ગયેલી સુનંદાએ તુરત પુત્રને હાથમાં લઈધનગિરિજીને કહ્યું કે, આ તમારો પુત્ર આખો દિવસ રડી રડીને મને હેરાન કરે છે, તેથી હું કંટાળી ગઈ છું, મારાથી તે સચવાત નથી, માટે તમો લેઈ જાઓ, તે હું તે દુઃખથી છૂટું. તે સાંભળી ધનગિરિજીએ કહ્યું કે; તું જો આ પુત્ર અમને આપીશ તો પાછળથી તને ૫
સ્તાવો થશે, અને અમે તે લેઈ જશું, પણ પાછળથી તેને પાછો મળશે નહીં. એ કહ્યા છતાં પણ કંટાળેલી સુનંદાએ તે તેને આપી દેવાનો આગ્રહ કર્યો આથી કેટલાક પાડોશીઓને સાક્ષી રાખીને તે પુત્રને ધનગિરિજીએ પિતાની ઝોળીમાં લીધે; અને તેને લઈને ગુરૂ પાસે આવ્યા તે સમયે ગુરુ મહારાજે તે પુત્રને વધારે ભારવાળે જાણીને તેનું વજ એવું નામ કાયમ રાખીને તેનું પિષણ થવા માટે તેને સાધવીઓને સૅ છે. સાધવીઓએ તેને પિપવા માટે ઉત્તમ શ્રાવિકાઓને સે , શ્રાવિકાઓ પણ તેને ઘણી ચાહનાથી પિષવા લાગી, અનુકમે શ્રીવાસ્વામીને મહાતેજસ્વી તથા પવાન અને સુનંદા તે શ્રાવિકાઓને કહેવા લાગી કે તે મારો પુત્ર છે, માટે મને આપે ત્યારે શ્રાવિકાઓએ કહ્યું કે, અમે તે વાત જાણતા નથી, અમારે ત્યાં તે ગુરુ મહારાજે થાપણું તરિકે રાખેલ છે; પરંતુ જ્યારે તેણુએ ઘણી હઠ લીધી ત્યારે તે શ્રાવિકાઓએ કહ્યું કે : તું અમારે ઘેર આવીને સુખેથી તેને રમાડ, તથા ધવરાવ; પછી સુનંદા હમેશાં તેમ કરવા લાગી.

Page #59

( ૯ ) આ સમિતાચાય .
અચળપુર દેશમાં કન્યા અને પૂર્ણા નામની બે નદીઓની વચ્ચેના પ્રદેશમાં કેટલાક તાપસા વસતા હતા; તેમાં પાદ લેપ જાણનારા એક. તાપસ હતા, જે પગે લેપ કરીને જળ ઉપર પણ સ્થળની પેઠે ચાલતા હતા; તે • જોઈ આશ્ચર્ય પામેલા જૈન લેાકાની તે હાંસી કરતા કે, તમારા ધર્મમાં અમારા ધર્મ જેવા કાઈ પ્રભાવિક પુછ્યા નથી. એક વખતે વજ્રસ્વામિના મામા આર્યસમિતજી ત્યાં પધાર્યા, તેમને શ્રાવકાએ તે વૃતાંત કહ્યું. ત્યારે આ ચાર્યજીએ કહ્યું કે, તે આષધિના લેપ કરી જળપર ચાલે છે, તેમાં કંઈ પણ દૈવિક પ્રયોગ નથી; તેની જો તમારે ખાતરી કરવી હાય ! તેને ભેાજન માટે મેાલાવી તેના પગ ખૂબ ધસીને ધોઈ નાંખો, જેથી લેપ ઉતરી જવાથી તે જળપર ચાલી શકરો નહીં. પછી શ્રાવકાએ ઘણાજ વિનયથી તેને ભેાજ જન માટે ઘેર લાવી, તેના પગ એવા ઘસીને ધાયા કે, તેપરના લેપના ધ પણ રહ્યા નહીં; આથી તે તાપસને એટલા તે ખેદ થયા કે તેને તે ભેાજન પણ ખીલકુલ ભાખ્યું નહીં; પછી તેણે જાણ્યું કે, કદાચ જો થોડા ઘણા લેપ હજી પગપર રહ્યા હશે તે। સુખેથી નદી ઉતરી જઇશ. એમ વિચારી તે નદી કિનારે આવ્યા; ત્યાં કુતૂલ લેવાની ઈચ્છાથી ધણા લોકો એકઠા થયા. પછી જેવા તે તાપસ નદીમાં ચાલવા લાગ્યો, તેવેાજ કિનારાપરજ કમંડલુની પેઠે જીડવા લાગ્યા તે નંઇ લોકોએ તેની ઠંગ વિદ્યા નણીને તેને ઘણાજ ધિકકાર્યાં. એવામાં ત્યાં આ સમિતજી મહારાજ પણ આવી પહોંચ્યા; તથા જૈન શાસ નની ઉન્નત્તિ માટે તેમણે નદી કિનારે આવી મંત્ર જપી કહ્યું કે, હે પુત્રી! અમારે બીજે કાંઠે જવુ છે; તે વચનની સાથે તે નદીના બન્ને તીરા એકમાંથઈ ગયાં, જેથી આચાય . મહારાજ પરિવારહિત સામે કિનારે આવ્યા. શ્રી સમિતજીના એવા પ્રભાવ જોઈ ને તે સર્વ તાપસાએ મિથ્યાત્વ તજીને તેમની પાસે દીક્ષા લીધી, અને તે તાપસમુનિ તથા તેમના વંશને શ્રાદ્દીપવા
સીના નામથી શાસ્ત્રમાં પ્રસિધ્ધ થયા.
1
હવે અહીં વજ્રસ્વામી જયારે ત્રણ વર્ષના થયા, ત્યારે ધનગિરિજી આદિક વિહાર કરતા પાછા ત્યાં આવ્યા, સુનદાએ પ્રથમથી વિચાર કર્યો હતો કે,
જ્યારે ધનગિરિજી અહીં આવશે, ત્યારે તેમને કહીને હું મારેા પુત્ર પાછા લઇશ. તેથી ધનગિજીને આવેલા જાણીને તેમની પાસે આવી પોતાના

Page #60

પુત્રની માગણી કરી; ત્યારે ધનગિરિજીએ કહ્યું અરે ! ભેળી! અમારા ભાગ્ય વિના તેં તારી મેળે જ તે પુત્ર આપે છે, તે હવે વમેલાં ભેજનની પેઠે તેને તું પાછો લેવાની શામાટે ઈચ્છા કરે છે? લોકોએ સુનંદા પર દયા આવવાથી કહ્યું કે, આ બાબતને ન્યાય તે રાજ કરી શકે. પછી સુનંદા . લકે સહિત રાજા પાસે ગઈ અને ધનગિરિજી પણ સંઘ સહિત ત્યાં ગયા. ન્ય રાજાએ બન્ને પક્ષની વાત સાંભળીને કહ્યું કે, જેના બેલાવવાથી આ બાળક પાસે જાય તેને તે સ્વાધીન કરવો. ત્યારે પ્રથમ સુનંદાએ ભાતભાતનાં રમકડાં, મેવા, મીઠાઈ આદિક દેખાડીને તે બાકળને બોલાવ્યો, પરંતુ વાસ્વામી તે જતિ સ્મરણ જ્ઞાનવાળા હતા, તેથી બિલકૂલ તેણીની પાસે ગયા નહીં. તેમણે વિચાર્યું કે, જો કે માતાના ઉપકારને બદલે તો કેઈપણ રીતે વાળી શકાય તેમ નથી, પરંતુ આ સમયે જો હું માતા પર દયા લાવીને સંઘની ઉપેક્ષા કરીશ, તે શાસનની હેલના થશે, તેમ મારો સંસાર વૃદ્ધિ થશે; અને આ મારી પુણ્યશાળી માતા તે થોડો વખત દુઃખ સહન કરી છેવટે દીક્ષા લેશે. પછી ધનગિરિજીએ વજીસ્વામિજીને કહ્યું કે, હે વજ! જો તમારે દીક્ષા લેવાની ઈચ્છા હોય તે તમે આ ધર્મધ્વજ રૂ૫ રજોહરણને ગ્રહણ કરે? તે સાંભળતાં જ વજસ્વામીએ રજોહરણ લઈને નૃત્ય કરવા માંડ્યું; અને તુરત તે ધનગિરિજીના બેળામાં જઈ બેઠા. પછી સુનંદાએ પણ વૈરાગ્ય પામી દીક્ષા લીધી. સ્વામી બાળપણમાં જ અગ્યારે અંગે શીખી ગયા; એક વખતે વજસ્વામિના મિત્ર જંભક દેવોએ તેમનું સત્વ જોઈને ખુશી થઈ ‘ક્રિય લબ્ધિની તથા આકાશગામિની વિદ્યા આપી. પછી તેમણે શ્રીભદ્ર ગુપ્તાચાર્યજી પાસેથી દશ પૂર્વોને અભ્યાસ કર્યો; કેટલાક સમય પછી સિંહગિરિજી મહારાજ તેમને પોતાની પાટે સ્થાપીને સ્વર્ગ ગયા. હવે પાટલીપુત્ર નગરમાં ધન નામના એક ધનાઢય શેઠની રુકિમણી નામે મહા સ્વરૂપવાન પુત્રી હતી. એક વખતે તેણીએ કેટલીક સાધ્વીઓના મુખથી વજીસ્વામીજીની ઘણી જ પ્રશંસા સાંભળી; તેથી તે મુગ્ધાએ એવી પ્રતિજ્ઞા કરી કે, મારે વજસ્વમીજીને જ પરણવું. ત્યારે તે સાધ્વીઓએ તેને કહ્યું કે, અરે રુકિમણી! વજસ્વામીજીએ તે દીક્ષા લીધી છે. તમારે કિમણીએ કહ્યું કે જો એમ છે તે હું પણ દીક્ષા લઈશ. એવામાં સ્વામીજી પણ વિહાર કરતા ત્યાં આવ્યા. ત્યારે પુત્રીના આગ્રહથી કિમણુને પિતા રુકિમણુને તથા ડોગમે સોના મહેરને સાથે લઈને જામીજી પાસે આવ્યો અને કહ્યું કે,

Page #61

( ૪૧ ). આ મારી પુત્રી હઠ લઈને બેઠેલી છે, માટે તેને આપ પરણે. અને આ કેડે સેના મેહેરે પણ આ૫ ગ્રહણ કરે. ત્યારે વાસ્વામીજીએ જરા હસીને કહ્યું કે, આ સંસારના વિષયો તો ઝેર સમાન છે, માટે જે તમારી પુત્રીને મારા પર સ્નેહ હોય, તો તે પણ મારી પેઠે દીક્ષા જ ગ્રહણ
; એવી રીતે પ્રતિબોધવાથી રૂક્મિણીએ પણ વૈરાગ્યથી દીક્ષા લીધી. .વામાં તે દેશમાં ભયંકર દુકાળ પડવાથી લકે ધાન્ય વિના ઘણું હેરાન વવા લાગ્યા; તે વખતે સંધે એકઠા થઈ વજેસ્વામિજીને વિનંતિ કરવાથી તેમણે એક મોટો પાટ તૈયાર કરાવી તે પર સંઘને બેસાડી આકાશમાગે બીજા સ્થળમાં પુરી નામની નગરીમાં લઈ ગયા; કેમકે ત્યાં સુકાળ હતો. હવે તે નગરનો રાજા બૌધધમ હતો; તેથી જૈનધર્મપર હૅપ રાખતો હતો; એક વખતે પર્યુષણમાં તેણે જૈન લોકોને પુછપ આપવા બંધ કરાવ્યાં; ત્યારે જિનપૂજા માટે પુષ્પા નહીં મળવાથી, સંધની વિનંતિ સાંભળીને વાસ્વામીજી આકાશગામિની વિદ્યાથી પદ્મ સરોવર પ્રત્યે ગયા; તથા ત્યાં લક્ષ્મી દેવી પાસેથી સહસ્ત્ર પાંખડીઓવાળાં કમળે અને બીજાં પુષ્પો લાવ્યા; તેમને આ પ્રભાવ જોઈને ત્યાં રાજા પણ પ્રજાસહિત જૈનધર્મ થયો. એક વખતે વજીસ્વામિજીને લેમન વિકાર થવાથી સુંઠને એક ટુકડો શ્રાવકને ઘેરથી મગાવ્યો; તથા વિચાર્યું કે, આહાર પાણી કર્યા બાદ હું તે વાપરીશ; એમ વિચારી તેમણે તે ટુકડે પિતાના કાનપર રાખી મેલ્યા. આહાર પાણી લીધા બાદ વિસ્મરણ થવાથી તે ટુકડે કાનપરજ રહી ગયો; સંધ્યા સમયે પ્રતિક્રમણ કરતી વેળાએ મુહપત્તિથી અંગનું પડિલેહણ કરતાં તે ટુકડે નીચે પડ્યો; ત્યારે યાદ આવવાથી તેમને ઘણે પશ્ચાત્તાપ થયો કે, અરે! આ સંયમાવસ્થામાં મને પ્રમાદ આવ્યો! માટે મારું સંયમ કલંકવાળું થયું, માટે હવે જીવવું વૃથા છે; એમ નિશ્વય કરી પોતાના શિષ્ય વ્રજસેનરિજીને પોતાની પાટે સ્થાપી કહ્યું કે, આજથી બાર વર્ષોને દુકાળ પડશે; તથા જ્યારે તમને લક્ષ મૂલ્યના ભાતમાંથી ભિક્ષા મળશે, તેને બીજે દિવસે સુકાળ થશે. એમ કહી રથાવત્ત પર્વત પર જઈ ત્યાં અનશન કરી સ્વર્ગ પધાર્યો. વિક્રમ સંવત. ૧૧૪.
ક
કિત
.
કરી
વજુસેનસૂરિ, વિકમ સંવત ૧૧૫. શ્રી વજસ્વામીની પાટે વજસેનસૂરિ થયા. તેમના સમયમાં દેશમાં બાર વન ભયંકર દુકાળ પડ્યો. એક વખતે વિહાર કરતા તે સોપારક નગ

Page #62

રમાં પધાર્યા. તે નગરમાં એક જનદત્ત નામે મહાધનાઢ્ય શ્રાવક વસ હતો, તેને મહાગુણવાળી ઈશ્વરી નામે સ્ત્રી હતી. તેમના ઘરમાં દ્રવ્ય તે ઘણું હતું, પરંતુ દુકાળના સબબથી ધાન્ય નહોતું, તેથી તેણીએ પિતાના કુટુંબને કહ્યું કે, હવે વધારે ધાન્ય ન હોવાથી આજે તો આપણે એ વિષમિશ્રિત ભંજન કરવું, તથા પંચપરમેષ્ટીનું ધ્યાન ધરીને સમાધિપૂર્વ મૃત્યુનું આલંબન લેવું. કુટુંબે પણ તે વાત માન્ય રાખ્યાથી તેણીએ એક લાખ સૈના મેહારોની કીંમતના ચેખા રાંધ્યા; તથા તેમાં વિષ ભેળવવાની તૈયારી કરે છે, તેટલામાં શ્રીવજીએનસરિજી ગેચરી માટે ત્યાં આવ્યા. તેમને જોઈ ઈશ્વરીએ ઘણાજ ભાવથી તે ભાત વોરાવીને પિતાનું લક્ષમૂલ્ય પાનું સઘળું સ્વરૂપ કહી બતાવ્યું, ત્યારે આચાર્યજી મહારાજે કહ્યું કે, હું ભાગ્યવતી ! હવે તમે જરા પણ ફિકર કરો નહીં; આવતી કાલથી સુકાળ થશે. તે સાંભળી અત્યંત ખુશી થયેલી તે ઈશ્વરીએ તે દિવસ તે એક ક્ષણની પિઠે વ્યતીત કર્યો; પ્રભાત થતાં જ ત્યાં અનાજનો જથ્થો ભરીને વણજારાની પિઠો આવવાથી સુકાળ થશે. પછી તે જિનદત્ત શેઠે પણ પિતાનું દ્રવ્ય શુભ માગે ખર્ચને કુટુંબ સહિત શ્રીવાસેનસૂરિજી પાસે દીક્ષા લીધી.
આર્ય રક્ષિતજી તથા દુબળિકાપુષ્પવિગેરે.
જ્યારે દશપુર નગરમાં ઉદાયન રાજા રાજ્ય કરતા હતા, ત્યારે ત્યાંના રહેવાસી સમદેવ પુરોહિતની સ્ત્રી રૂદ્રમાની કુક્ષિએ આર્ય રક્ષિત તથા ફલ્યું રક્ષિત નામના બે પુત્રને જન્મ થયો હત; તેઓ વેદશાસ્ત્ર આદિકમાં મહાપારગામી હતા; તેઓમાંના આર્થરક્ષિતજીએ પાટલી પુત્રમાં જઈ ઉપનિષદ્ આદિકાને ઘણે અભ્યાસ કર્યો ત્યાંથી પાછા આવી પોતાની માતાને જ્યારે તેમણે નમસ્કાર કર્યો, ત્યારે માતા જૈનધમાં હેવાથી તે વખતે સામાન્ય યિક વ્રતમાં હતી; તેથી તેણીએ તેમને તે સમયે આશિષ આપી નહીં,
ત્યારે આર્યરક્ષિતજીએ વિચાર્યું કે, જે વિદ્યાથી મારી માતાને ખુશી ન ઉપજી, તે વિદ્યાને પણ ધિક્કાર છે! પછી સામાયિક સંપૂર્ણ થયા બાદ તેમની માતાએ આરક્ષિતજીને કહ્યું કે હે પુત્ર! આ સંસાર વધારનારી વિદ્યાથી હું ખુશી

Page #63

થાઉં નહીં, પરંતુ હાલમાં આપણું સેલડીના વાઢમાં તેલીપુત્ર નામે આચાર્ય પધાર્યા છે, તેમની પાસે મેક્ષ સુખ આપનારા દૃષ્ટિવાદને જે તું અભ્યાસ કરે, તો ખુશી થાઉં; તે સાંભળીને તે તસલીપુત્ર આચાર્ય પાસે ગયા, તથા દીક્ષા લઈ પૂર્વેને અભ્યાસ કરવા લાગ્યા; તથા બાકીને અભ્યાસ તેમણે વજસ્વામીજી પાસે કર્યો; એવી રીતે તેમણે સાડા નવ પૂર્વેને અભ્યાસ કર્યો, છેવટે તેમની માતા રૂમાએ પિતાના પુત્રને બેલાવવા માટે ફશુરક્ષિતજીને મોકલ્યા; પરંતુ તે ફલ્યુરક્ષિતે પણ આર્ય રક્ષિતજીને પ્રતિબોધ પામીને દીક્ષા લીધી. છેવટે આર્યશક્ષિતજીએ અભ્યાસથી કંટાળીને વજીસ્વામીજીને કહ્યું કે, હે ભગવન્! હવે હું વળી બીજી વખત આવીને બાકીને અભ્યાસ સંપૂર્ણ કરીશ. ત્યારે સ્વામીએ જ્ઞાનબળથી જાણ્યું જે હવે તે મારું આયુષ્ય થઈ છે, માટે હવે આ આરક્ષિતજીને પણ આટલાંજ પૂર્વે આવડશે; એમ વિચારી વજસ્વામીજીએ તેમને જવાની આજ્ઞા આપી. પછી આર્યરક્ષિતજી મહારાજ પણ વિહાર કરી દશપુરમાં આવી પિતાની માતાને મળ્યા; તથા પિતાના પિતાજીને પ્રતિબોધ આપીને દીક્ષા દીધી; તથા તેમને શુદ્ધ સંયમ ધારી બનાવ્યા. હવે તે ગ૭માં ધૃતપુષ્યમિત્ર, વસ્ત્રપુષ્પમિત્ર તથા દુર્બળિકાપુષ્પમિત્ર નામે ત્રણ મુનિરાજે શાસ્ત્રના પારગામી હતા. ઘતપુષ્પમિત્રને ઘતની લબ્ધિ હતી, વસ્ત્રપુષ્પમિત્રને વસ્ત્રોની લબ્ધિ હતી; તથા દુર્બળિકાપુષ્પમિત્ર ઘી, દૂધ આદિક પુષ્ટ પદાર્થોનું છે કે ઘણું ભજન કરતાતો પણ તેમને અભ્યાસમાં એટલે બધા શ્રમ હતું, કે તેઓ હમેશાં દુબબાજ રહેતા. વળી તે આર્ય રક્ષિતજી મહારાજના ગચ્છમાં દુર્બલિકા પુષ્પમિત્ર વિધ્ય, ફલ્યુરક્ષિત, અને ગેછામાહિલ એ ચારે મહા વિદ્વાન મુનિઓ હતા. આરક્ષિતજી મહારાજે આગામી કાળમાં મનુષ્યની ઘટતી બુદ્ધિ જાણીને તે માટે શાસ્ત્રોના ચાર અનુગે સ્થાય; અંગ, ઉપાંગ, મૂળ ગ્રંથ તથા છેદસુત્રોને ચરણકરણનુગમાં દાખલ કર્યા, ઉત્તરાધ્યયનાદિકેને ધર્મકથાનું બેગમાં દાખલ કર્યા, સૂર્યપન્નતિ આદિકેને ગણિતાનુયોગમાં દાખલ કર્યા, તથા દષ્ટિવાદને દ્રવ્યાનુયોગમાં દાખલ કર્યો. આરક્ષિતજી મહારાજે પોતાની

Page #64

( ૪૪ ). પાટે દુબળિકાપુષ્પમિત્રજીને સ્થાપ્યા; આથી ગેછામાહિલને ઈર્ષા થઈ, અને તેથી તે ગચ્છથી વિપરીત પણે વને સાતમા નિcવ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. (વિક્રમ સંવત ૧૧૪.) શત્રુંજયને જાવડશાહે કરેલ તેરો ઉદ્ધાર
વિક્રમ સંવત ૧૧૮. શ્રી વજીસ્વામીના વખતમાં વિક્રમ સંવત ૧૦૮માં જાવડશાહ નામના શેઠે શ્રી શત્રુંજય તીર્થને તેરમે ઉદ્ધાર કર્યો; તથા ત્યાં મૂળ નાયકની પ્રતિમાની શ્રી વાસ્વામીએ પ્રતિષ્ઠા કરી.
વિક્રમ સંવત ૧૨૫. કરંટ નગરમાં નાહડ મંત્રીએ જિનમંદિર બંધાવ્યું, તથા તેમાં જનિજગસૂરિએ બિબની પ્રતિષ્ઠા કરી.
વિક્રમ સંવત ૧૩૦. સત્યપુરના જિનમંદિરમાં જગિસૃએિ જિન બિની પ્રતિષ્ઠા કરી.
=
=
ક
'તારકીદાર
II III
શ
Ti||

Page #65

પ્રકરણ ૭ મું.
વિક્રમ સંવત ૧૩૧ શ્રી પ૧૦.
(દિગંબરોની ઉત્પત્તિ, શ્રી ચંદ્રસૂરિ, સામંતભદ્રસૂરિ, શ્રી વૃદ્ધદેવસૂરિ, શ્રી પ્રદ્યોતનાર, શ્રી માનદેવ,માનતુ ગરિ, શ્રી વીરસર, શ્રી જયદેવ, શ્રી દેવાનંદસૂરિ, મલ્લવાદીઆચાર્ય, આઢાના પરાજય, શિલાદિત્ય રાજા, વલ્લભીપુરના ભગ,શત્રુજય માહાત્મ્યનીરચના, વિક્રમસિર, નરિસ ંહસર,સમુદ્રસૂરિ, માનદેવસૂરિ દેવઠ્ઠીગણી ક્ષમાશ્રમણ, જૈન સિદ્ધાંતાનું પુસ્તકારૂઢ થવું વિગેરે.)
દિગંબરાની ઉત્પત્તિ. વિક્રમ સંવત ૧૯૯
શિવભૂતિ અથવા (સહસ્રમલ્લ) નામે એક માણસ રથવીર નામના નગરમાં રહેતા હતા; અને તે ત્યાંના રાજાની નાકરી કરતા હતા. એક વખતે રાત્રિએ કંઈ કારણસર તેની માતાએ તેને પકેા દેવાથી તે ઘર છેડીને ચાલતા થયા. તથા નાના ઉપાશ્રયમાં જઈ ત્યાં રહેલા આ કૃષ્ણ નામના આચાર્ય જી પાસે તેણે દીક્ષા લીધી. એક વખતે ત્યાંના રાજાએ ખુશી થઈને તેને એક રત્નકબલ (કીમતી શાલ) આપી, તેપર તેને ઘણા મેહ લાગ્યા; તેથી ગુરૂ મહારાજે તેને રૂપા આપ્યા કે, આવી કીમતી શાલ માહનું કારણ હાવાથી સાધુએ રાખવી ન જોઈએ; એમ કહ્યા છતાં પણ તેણે તે શાલ તજી નહીં; આ શ્રી ગુરૂમહારાજે એક વખતે તેની ગેરહાજરી દરમ્યાન તે કીંમતી શાલ ફડાવીને ફેંકી દેવરાવી; આથી તે સહસ્રમલ્લને ગુસ્સો આવ્યો, અને તે

Page #66

( ૪ )
ગુસ્સાના આવેશમ તેણે ગુરૂને કહ્યુ કે, જો એમ છે, તેા સાધુએ ખીલકુલ વસ્ત્ર રાખવાં ન જોઇયે; એવી રીતે ગુરૂ સાથે ક્લેશ કરીને તે ત્યાંથી ચાલતા યેા. તે સમયે તેની બેહેન ઉત્તરા પણ તેની સાથે ગઈ; સહસ્રમળે નગ્ન રહેવાના વિચાર કર્યાં; અને તે સાથે તેની બેહેને પણ નગ્ન રહેવાની ઇચ્છા કરી; પરંતુ સહસ્ત્રમળે વિચાયુ કે સ્રીન્નતિ જો નગ્ન રહેશે, તે તેથી ઘણા ગેરફાયદા થશે; એમ વિચારી તેણે પાતાની બેહેનને કહ્યું કે, સ્ત્રીજાતિને કંઈ મોક્ષ મળતા નથી; પછી તેણે પેાતાના દિગબરમતને ફેલાવા કરવા માંડયા એવી રીતે દિગંબરમતની ઉત્પત્તિ મહાવીરપ્રભુ પછી ૬ ૦૯ વર્ષ એટલે વિક્રમ સંવત ૧૩૯ માં થયેલી છે.
'
શ્રી ચંદ્રસૂરિ ચંદ્રગચ્છની સ્થાપના.
શ્રી વજ્રસેનસૂરિને પાટે શ્રી ચદ્રર થયા; તેમના સમયમાં કૅાટિક ગચ્છનુ ચંદ્રગચ્છ નામ પડ્યું.
સામંતભદ્રસૂરિ, વનવાસી ગચ્છની સ્થાપના.
શ્રી ચંદ્રસૂરિની પાટે સામતભદ્રસૂરિ થયા; તે આચાર્ય પરમ વૈરાગ્ય વાળા હેાવાથી વનમાં વસતા, તેથી ગચ્છનુ` કરીને વનવાસી ગચ્છ નામ પડયું.
શ્રી વૃંદેવાર, પ્રઘાતનસૂરિ
સામતભદ્ર આચાર્યજીની પાટે શ્રીદેવસર થયા, તથા તેમની પાટે પ્રઘાતનસુરિ થયા.
માનદેવસર.
શ્રી પ્રદ્યાતનસુરિની પાટે માનદેવર થયા, તેમનુ વૃત્તાંત એવુ છે કે, સપ્તશતી નામના દેશમાં એક કાટક નામે ગામ હતુ, ત્યાં અંત મનેાહર શ્રી મહાવીરપ્રભુનું મંદિર હતું. તે મદિરમાં દેવચંદ્ર નામે એક મહાવિદ્વાન

Page #67

ચિંત્ય જa ઉપાધ્યાય વસતા હતા. એક દહાડે શ્રી સર્વદેવસરિ ત્યાં પધાર્યા, અને દેવચંદ્રજી ઉપાયને ચૈત્યવ્યવહારથી છેડાવીને યોગ્ય જાણી તેમણે તેને
રિપદ આપી દેવસૂરિના નામથી પ્રસિદ્ધ કર્યા; તે દેવસરિ મહારાજ પણ પિતાની માટે પ્રોતસૂરિને સ્થાપીને અનુક્રમે અનશન કરી સ્વર્ગે પધાર્યા; હવે તે ન માં એક જિનદત્ત નામે ધનાઢ્ય શાહુકાર વસતા હતા, તેને ધારિણી નામે મપોમિક સ્ત્રી હતી. તેઓને માનદેવ નામે અત્યંત બુદ્ધિવાન પુત્ર હિતે. ? માનદેવે વૈરાગ્યથી પ્રદ્યાતરિજી પાસે પિનાની માતાપિતાની
આજ્ઞા લઈ દીક્ષા લીધી. છેવટે તે માનદેવ મુનિ અગ્યાર અંગે વિગેરે -રોગ્રામાં પારંગામી થઈ બહુ મૃત થયા પછી તેમને શ્રેગ્ય જાણને પ્રોતનસુરિજીએ પોતાની પાટે સ્થાપ્યા; તે માનદેવસૂરિજીના બ્રહ્મચર્યના પ્રભાવથી જયા અને વિજયા નામની બે દેવીઓ તેમને વાંદવા માટે આવી; તે સમયે પાંચ જિનમંદિરવાળી તક્ષશિલા નગરીમાં મરકીનો ઉપદ્રવ થયા, તેથી ત્યાં હજારો મનુ મરણ પામવા લાગ્યા, તેથી ત્યાંના જિનમંદિરોની ધૂન થતી અટકી ગઈ; અને સર્વ સંઘ ચિંતાતુર થયો; અને વિચારવા લાગ્યો કે, અરે ! આ સમયે સર્વ શાસનરક્ષક દેવો પણ આપણું અભા
ગથી નજરે પડતા નથી. તે સમયે શાસનદેવીએ પ્રત્યક્ષ થઈ સંઘને કહ્યું કે, મ્લેચ્છના વ્યંતરોએ સર્વ દેવીઓને ઊપદ્રવ કર્યો છે, માટે અમે અશક્ત થયા છીએ; અને આજથી ત્રીજે વર્ષે આ નગરીને તુરષ્ક લેકે નાશ કરશે. તે પણ સંઘના રક્ષણ માટે હું તમને એક ઇલાજ બતાવું છું, તે એ છે કે, નાંદેલ નામના શહેરમાં હાલમાં મહાપ્રભાવિક શ્રીમાનદેવસરિ બિરાજે છે, તેમને અંત્રે લાવીને તેઓના ચરણોદકથી તમારાં ઘર ધાઈને સાફ કરજો, જેથી તમોને ઉપદ્રવ થશે નહીં; વળી તે ઉપદ્રવ જેવો શાંત થાય કે, તમે સઘળા કેઈ બીજા દેશાવરમાં જઈ રહેજો; એટલું કહી શાસનદેવી અંતર્ધાન થયાં; હવે તે સંધે તુરત એક વરદત્ત નામના શ્રાવકને વિનંતીપત્ર આપી આચાર્યજી પાસે મોકલ્યો; તે વીરદત્ત તુરત નાંદેલમાં આવી આચાર્યજી પાસે ગયો, તે વખતે જ્યા અને વિજયા દેવીઓ પણ સ્ત્રીઓનું રૂપ કરીને ત્યાં આચાર્યજી પાસે એકાંતમાં બેઠેલી હતી. તે જોઈ મુગ્ધ વીરદત્તે વિચાર્યું કે અરે! આ તે શાસન દેવીએ આપણને ઠગ્યા છે; કેમકે આવા સ્ત્રીલોલુપી આચાર્ય તે ફક્ત મને આવતે જાણીને ફેકટ ધ્યાનને ડાળ ધારણ કરેલું લાગે છે. પછી જ્યારે આચાર્યજીનું ધ્યાન

Page #68

( ૮ ) સંપૂર્ણ થયું, ત્યારે તે વીરદત્ત તેમની પાસે ગયો, તથા અવજ્ઞાપૂર્વક તેણે આચાર્યજીને નમસ્કાર કર્યો, તેની તે ચેષ્ટાથી ધાતુર થયેલી દેવીઓએ તેને અદશ્ય બંધનોથી બાંધી તાડના કરવા માંડી; પણ આચાર્યજીએ દયાથી તેને છોડાવ્યો, ત્યારે જયાદેવીએ તે શ્રાવકને કહ્યું કે, અરે અધર શ્રાવક! દેહધારી ચારિત્ર સરખા આ શ્રીમાનદેવસૂરિના માહા ને તું જ નથી? આ સમયે જો આ આચાર્ય મહારાજે તારી દયા ન કરી હોત, તે મને તો અમોએ કયારનાએ યમને દ્વાર પહોંચાડ્યો હત. અરે ચંડાળ!હતું કે અહીં શામાટે આવેલો છે? તે સાંભળી થરથરતા વીરદત્ત હાથ જોડીને કહ્યું છે. હે માતાઓ! આપ મને ક્ષમા કરે? મને અહીં તક્ષશિલાના સંઘે મોકલાવ્યો છે; કેમકે ત્યાં હાંલ મરકીને મેટો ઉપદ્રવ ચાલે છે; તે શાંત કરાવવા માટે સંઘની આજ્ઞાથી હું આચાર્યજી મહારાજને તેડી જવા માટે આવ્યો છું. તે સાંભળી વિજયા દેવીએ કહ્યું કે, અરે દુષ્ટ! તારા જેવા શાસનનું છિદ્ર જેવાવાળા જ્યાં શ્રાવકે વસે છે, ત્યાં ઉપદ્રવ થાય તેમાં શી નવાઈ છે? વળી તારા જેવાજ ત્યાં શ્રાવકે હશે, માટે હું આવા મહાન પ્રભાવક આચાર્યજીને ત્યાં મોકલી શકતી નથી. તે સાંભળી આચાર્યજીએ દેવીઓને કહ્યું કે, સંઘની આજ્ઞા. આપણે મસ્તકે ચડાવવી લાયકજ છે; માટે આપણે અહીં રહીને પણ તેઓને ઉપદ્રવ દૂર કરવો; એમ વિચારી તેમણે લઘુ શાંતિસ્તવ રચીને તે વીરદત્તને આપ્યું અને કહ્યું કે, આ સ્તવનનો પાઠ ભણવાથી સર્વ ઉપદ્રવ નષ્ટ થશે. પછી તે વીરદતિ તક્ષશિલામાં જઈને સર્વ વૃત્તાંત સંધને નિવેદન કરી તે તેત્ર તેમને સ્વાધીન કર્યું, અને તે સ્તોત્રના પાઠથી સંઘને સર્વ ઉપદ્રવ નષ્ટ થયો. છેવટે તે ઉપદ્રવ નષ્ટ થયા બાદ સંધના લોકો તે નગર છોડીને જુદે જુદે સ્થાનકે ગયા; અને ત્રણ વર્ષો વીત્યાબાદ તે નગરીને તુરષ્ક લોકોએ નાશ કર્યો. તે નગરીના ભયરાઓમાં હજુ પણ પિત્તળ આદિકની જિનમુર્તિઓ છે,એમ વૃદ્ધવાદ ચાલ્યો આવે છે. એવી રીતે થી માનવરિએ રચેલું શાંતિસ્તવ હજુ પણ સુદ ઉપદોને નાશ કરનારું પ્રસિદ્ધ છે.
માનતુંગરિ. શ્રીમાનદેવરિજીની પાટ પર માનતુંગસૂરિ થયા; તેમનું વૃત્તાંત એવું છે કે, વાણુરસી નગરીમાં હર્ષદેવ નામે રાજા હતા, ત્યાં એક ધનદેવ નામે બ્રહ્મ ક્ષત્રિય જાતિને એક શેઠ રહેતો હતો; તેને માનતુંગ નામે એક મહાબુદ્ધિવાન

Page #69

( ૪૯ ) પુત્ર હતું. તેણે એક દહાડે ત્યાંના દિગંબર સાધુ પાસે ધર્મ દેશના સાંભળીને વૈરાગ્યથી દિગંબરી દીક્ષા લીધી; અને તેમનું મહાકત્તિ નામ રાખવામાં આવ્યું; એક દહાડે તેમને વેતાંબર મતને માનનારી તેમની બેહેને ભક્તિથી ગોચરી માટે નિમંત્રણ કર્યું, અને તેથી તે મહાકીર્તિ તેમને ઘેર ગયા; તે વખતે તેમના કમંડલુમાં કેટલાક સંમૂછમ જંતુઓને જોઈ તેની બહેને ઉપદેશ આપ્યો કે, વેતાંબર મુનિઓને આચાર અતિ ઉત્તમ છે; અને તે આચારથી જ મોક્ષ મળે છે. હવે તે વાત મલકીર્તિજીને પણ ધ્યાનમાં ઉતરી, અને તેથી કટલેક કાળે ત્યાં પધારેલા અજિતસિંહસૂરિજીની પાસે તેમણે ફરીને વેતાંબરી જૈન દીક્ષા લીધી, તથા તેમનું માનતુંગરિ નામ રાખવામાં આવ્યું. પછી તેમણે ગુરૂ મુખથી કેટલીક ચમત્કારી વિદ્યાઓને અભ્યાસ કર્યો. વળી તેજ નગરમાં એક મહાવિદ્વાન અને રાજાનો માનીત મયૂર નામે બ્રાહ્મણ વસતો હતો, તેને વિદ્યા, રૂપ તથા શાલ આદિક અનેક ગુણોવાળી એક પુત્રી હતી; તે પુત્રીને તેણે ત્યાંનાજ રહેવાસી એક બાણ નામના મહા વિદ્વાનની સાથે પરણાવી. એક દહાડે તેણીને પિતાના ભર્તાર સાથે કલેશ થવાથી તે રીસાઈ ગઈ અને તે માટે તેણીને તેણીના પિતા મયૂરે ઠપકો આપે છે, તેથી તેણીઓ શ્રાપ આપીને પોતાના પિતાને કુછી કર્યો; હવે બાણને પણ ઈર્ષા આવવાથી તેણે રાજાને કહ્યું કે, પૂરને તે કુષ્ટનો રોગ થયો છે, તેથી તેને સભામાં આવતો બંધ કરો. રાજાએ પણ તેમ કર્યાથી મયરે ખેદ પામીને સૂર્યનું સ્તુતિપૂર્વક આરાધન કર્યું, તેથી સૂર્ય તેના રોગને નષ્ટ કર્યો; તે જોઈ રાજાને આશ્ચર્ય થયું, અને તેથી તેણે બાણને કહ્યું કે તું પણ જો ખરે વિદ્વાન હે તે મને કંઈકે તેવું આશ્ચર્ય બતાવ; પછી તેણે પણ પોતાના હાથપગ છેદાવીને ચંડીનું સ્તુતિપૂર્વક આરાધન કરી તે હાથપગે પાછા મેળવ્યા; તે જોઈ રાજ આશ્ચર્ય પામી કહેવા લાગ્યું કે, આજના સમયમાં બ્રાહ્મણો શિવાય કોઈ પણ પાસે આવી ચમકારી વિદ્યા નથી. તે સાંભળી જૈનમંત્રીએ રાજાને કહ્યું કે, હે સ્વામી ! આપણુજ નગરમાં, જે માનતુંગરિ નામના જૈન શ્વેતાંબર આચાર્યું છે, તે પણ મહાપ્રભાવિક છે; પછી રાજાએ શ્રી માનતુંગરિજીને બોલાવીને પિતાને કંઈક ચમત્કાર બતાવવા માટે વિનંતિ કરી; અને તેથી આ આચાર્યજીએ ભક્તામર નામનું ચુમ્માળીશ કાવાળું તેત્ર રચીને પિતાની ચુમાળીશ બેડીઓ તેના પ્રભાવથી તેડીને રાજાને વિસ્મિત કર્યો. અને છેવટે રાજાને ધર્મોપદેશ આપીને જૈની કર્યો. વળી તેમણે ઉપદ્રને

Page #70

( ૧૦ ) હરનારું ભયહર તેત્ર રચેલું છે. આ પ્રભાવિ મોટા ભેજરાજાને પ્રતિબોધ્યા હતા.
આચાર્યજીએ માળવાના
- શ્રી વીરસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૩૦૦
શ્રી માનતુંગરિની પાટે શ્રી વીરસૂરિ થયા, તેમણે નાગપુરમાં વિક્રમ સંવત ત્રણમાં શ્રી નમિનાથજીના બિબની સ્થાપના કરી છે.
શ્રી જયદેવસૂરિ, દેવાનંદસૂરિ. શ્રી વીરસૂરિજીની પાટે શ્રી જયદેવસૂરિ થયા, તથા તેમની પાટે શ્રી દેવાનંદસૂરિ થયા.
શ્રી મલવાદી આચાર્ય, શિલાદિત્ય રાજા, તથા ઔધ્ધાને થયેલે પરાજય, વલભીપુરને ભગ
- વિક્રમ સંવત ૩૧૪ થી ૩૭૫, - ભુગુકચ્છ નામના નગરમાં શ્રી જિનાનંદ નામે એક શ્વેતાંબરી આચાર્ય વસતા હતા, ત્યાં આનંદ નામના એક બૌદ્ધ વાદીએ તેમને વિતંડાવાદથી જીતવાથી તે વલ્લભીપુરમાં આવીને રહ્યા. ત્યાં દુર્લભદેવી નામે એક તેમનીબેહેન રહેતી હતી. તેણુને જિતયશા, યક્ષ અને મલ્લ નામે ત્રણ પુત્રો હતા. દુર્લભદેવીએ વૈરાગ્ય થવાથી તે ત્રણ પુત્રો સહિત જિનાનંદસૂરિજી પાસે દીક્ષા લીધી. પછી તે સર્વે વ્યાકરણાદિ સર્વ શાસ્ત્રમાં પારંગામી થયા. હવે પૂર્વે થયેલા આચાયોએ જ્ઞાનપ્રવાદ નામના પૂર્વમાંથી નયચક્ર નામનું શાસ્ત્ર ગુયું હતું, તે નયચક્ર સિવાય ગુરૂ મહારાજે તેમને સર્વ શાસ્ત્ર ભણવ્યાં. એક વખતે ગુરૂ મહારાજને કોઈ કારણથી બીજે ગામ જવાનું થયું; ત્યારે તેમણે વિચાર્યું કે, આ મહાબુદ્ધિવાન મલ્લ કદાચ તેના બાલ્યપણાથી પાછળથી જો આ નયચક્રનું પુસ્તક વાંચશે, તે ઉપદ્રવ થશે, એમ વિચારી તેમની માતાની સમક્ષ તેમણે મલને કહ્યું કે, હે વત્સ! આ પુસ્તક તમે ખોલીને વાંચશો નહીં, કેમકે તેથી કદાચ મેટો ઉપદ્રવ થવાનો સંભવ છે; ગુરૂને ગયા બાદ તે ભલે પિતાની માતાની નજર ચુકાવીને તે પુસ્તક બોલીને તેને એક શ્લોક વાંચ્યો; પણ એટલામાં મૃતદેવતાએ તે પુસ્તક તેની પાસેથી ખુંચવી લેવું ; તે જોઈ મેલ તે ઝંખવાણે પડી ગયો,

Page #71

( ૧૧ )
અને તેની માતાએ તેનું કારણ પૂછયાથી તેણે તે વૃત્તાંત નિવેદન કર્યું. તે સાંભળી તેની માતા તથા સઘળા સંધ પુસ્તક ગુમ થવાથી બહુ દિલગીર થયાં; પછી તે મળે શ્રુતદેવતાનું પર્વતની ગુઢ્ઢામાં રહી તપસ્યાપૂ ક આરાધન કરવા માડ્યું, પછી એક હાડા તુષ્ટમાન થયેલી શ્રુતદેવતાએ તેની પરીક્ષા માટે અદૃશ્ય હી તેને પૂછ્યું કે, આજે તે શાનુ ભાજન કર્યું છે ? ત્યારે તેણે કહ્યું કે, વાલનું. પછી છ માસ બાદ કરીને તે દેવતાએ તેને પૂછ્યું કે, શાની સાથે ? ત્યારે મહાસ્મરણશક્તિવાળા તેણે કહ્યુ કે, ગોળ, ઘીતી સાથે. તે સાંભળી શ્રુતદેવતાએ પ્રત્યક્ષ થઇ તેને કહ્યુ કે, કંઇક વરદાન માગ. ત્યારે મળ્યે કહ્યું કે, તે નયચક્રનું પુસ્તક મને પાછુ આપે।, તે સાંભળી શ્રુતદેવીએ ક્યુ કે, તે ગ્રંથ પ્રગટ કરવાથી દ્વેષી દેવા ઉપદ્રવ કરે તેમ છે, માટે હું તને એવું વરદાન આપું હ્યુ કે, તે ગ્રંથના ફક્ત ઍકજ શ્લાથી તને તે ગ્રંથને સર્વ અ ધ્યાનમાં આવશે; એમ કહી તે દેવી અંતર્ધ્યાન થઇ. પછી એક દહાડ શ્રી જિનાનંદસૂરિ ત્યાં પધાર્યાં, અને સંધની આજ્ઞાથી તેમણે મને સૂરિપદ આપ્યું; હવે ત્યાં છતયશાયે પ્રમાણ ગ્રંથ રચ્યા, તથા યજ્ઞે નિમિત્ત સંહિતા બનાવી. એક વખતે મધુસૂરિએ વૃદ્ધ મુનિએ પાસેથી સાંભળ્યું કે, બધાએ ભૃગુકચ્છમાં પેાતાના ગુરૂના તિરસ્કાર કર્યા હતા; તે સાંભળી તે તુરત ભરૂચમાં આવ્યા, તથા ત્યાંના સધે તેમનું ઘણુંજ સન્માન કર્યું; મધુસરને ત્યાં આવેલા જાણીને બોહ્રાચાર્ય આનંદ અત્યંત ષ્ટિ થ્યા. છેવટે ત્યાં રાજાતી સભા સમક્ષ મલરિએ તે ઐાદ્દાચાર્યના પરાજય કર્યોઃ અને તેથી શાસનદેવીએ તેનાપર પુષ્પવૃષ્ટિ કરી. રાજાએ પણ મલ્લુસરને મહેાત્સવપૂર્વક વાદીનું બિરૂદ આપીને બધ્ધાને પોતાના રાજ્યમાંથી કહાડી મેલ્યા ; છેવટે શાકના માર્યા તે આન' નામના ઔદ્વાચાર્ય પણ ત્યાંજ મરણ પામ્યા; પછી તે મવાદીસરએ પોતાના ગુરૂને ત્યાં મેલાવ્યા, તથા સર્વ સમક્ષ નયચક્રનું વ્યાખ્યાન કર્યું; તેમ તેમણે ચાવીશ હજાર શ્લોકાનું પદ્મચરિત્ર (જૈન રામાયણ બનાવ્યુ.) વળી તેમણે ધર્માત્તરાચાર્યે કરેલા ન્યાયબિંદુપર ટીકા રચી છે. આ મલવાદી આચાય વિક્રમ સંવત ત્રણસો ચોદમાં વિદ્યમાન હતા.

Page #72

( પર )
શિલાદિત્ય રાજા. ગુજરાતમાં બે નામના નગરમાં દેવદિત્ય નામે એક વેદાંતી બ્રાહ્મણ વસતે હતું, તેને સુભગ નામે એક બાળ વિધવા પુત્રી હતી; તેણીને કઈક ગુરૂએ સર નામને મંત્ર આપ્યો હતો; તે મંત્રથી ખેંચાયેલા સર્વે તેણીની પાસે આવી, તે સાથે કામ વિકારથી સંભોગ કર્યો અને તેથી તેણીને ગર્ભ રહ્યો; અનુક્રમે તેણીના પિતાને તેણીને ગર્ભ સંબંધી વૃત્તાંત જણાવાથી તે દિલગિર થયો, અને તેણીને તે કહેવા લાગ્યો કે અરે દુષ્ટ! તેં આ નિદા લાયક શું કાર્ય કર્યું? ત્યારે તેણીએ હાથ જોડીને પિતાને સૂર્ય સંબંધી વૃત્તાંત કહ્યું; પછી તે દિવાદિયે તેણીને વલ્લભીપુરમાં મોકલી આપી. ત્યાં તેણીએ એક પુત્રને અને એક પુત્રીને જન્મ આપે; એમ કરતાં આઠ વર્ષો નિકળી ગયાં; એક વખતે નિશાળમાં ભણતાં તેઓને નિશાળીઆઓ સાથે કલેશ થવાથી કેઈએ તેને નબાપાનું મેણું આપું, તેથી મનમાં ખેદ લાવી ઘેર આવી તે પુત્રે માતાને પૂછવાથી માતાએ સઘળું વૃત્તાંત કહ્યું. તે સાંભળી તેણે જ્યારે આપઘાત કરવાની ઈચ્છા કરી, ત્યારે સાક્ષાત સૂર્યો આવી તેને કહ્યું કે, હે વત્સ હું તારે પિતા છું, અને તેને જે કઈ પરાભવ કરશે, તેનો હું વિનાશ કરીશ; એમ કહી તેને એક કાંકરે આપી કહ્યું કે આ કાંકરે નાખવાથી તુરત તારા શત્રુનું મૃત્યુ થશે. પછી તે બાળક જે જે નિશાળીઆએ તેને રંજાડતા હતા, તેઓને તે કાંકરાથી તેને માર્યા છેવટે તે વૃત્તાંત વલ્લભીપુરના રાજાને માલુમ પડવાથી ક્રોધાયમાન થઈ તેણે તેને સભામાં
લાવ્યો અને કહ્યું કે, અરે! દુષ્ય તું બાળકોને કેમ મારે છે. ત્યારે તેણે કહ્યું કે, એટલું જ નહીં, પણ હું તે રાજાને પણ મારી શકું છું. એમ કહી તેણે કાંકરી નાંખી તે રાજાને પણ મારી નાંખ્યો; પછી ભય પામેલા પ્રધાન આદિકાએ તેનું શિલાદિત્ય નામ પાડી, તેને રાજગાદીએ બેસાડ્યો; તે શિલાદિત્ય રાજા પ્રથમ જૈનધર્મ હતો, તથા તેણે શત્રુંજય તીર્થનો ઉદ્ધાર કર્યો છે. એક વખતે મહાતવાદી બૌદ્ધાચાર્ય શિલાદિત્યને કહ્યું કે, અમારી સાથે તાંબરે વિવાદ કરે; જે તેઓ હરે તો તેઓ દેશપાર થાય અને જો અમે હારીએ તે અમે દેશપાર થઈ; પછી તેઓ સાથે તાબેરોને વાદ થશે, તેમાં તાંબરે હારવાથી તે શિલાદિતય રાજા બૌદ્ધધમાં થયે; તથા શત્રુંજયનું તીર્થ પણ બૌદ્ધને સ્વાધીન થયું; આ બાબતની મલ્યવાદીજીને ખબર મળવાથી મલવાદીએ ત્યાં આવી કરીને બધે સાથે વિવાદ

Page #73

( ૫૩ ) કરી તેમને હરાવ્યા; તેથી કરીને શિલાદિત્ય રાજા જૈનધમાં છે, તથા શત્રુંજ્યનું તીર્થ પણ કરીને પાછું મને સ્વાધીન થયું. પછી શિલાદિત્ય રાજાના આગ્રહથી ધનેશ્વર સૂરિજીએ શત્રુંજ્ય માયાભ્યને ગ્રંથ રચ્યો.
વલ્લભી નગરીને ભંગ, વિક્રમ સંવત ૩૭૫.
કેટલોક સમય વિત્યાબાદ તે વલ્લભી નગરમાં એક રંક નામે વ્યાપારી થયો; તેની દુકાને કેઈક કાપડી ભેગી સિદ્ધરસનું એક તુંબડું વિસરી ગયો; તે સિદ્ધરસના સ્પર્શથી લોટું સુવર્ણમય થઈ જવાથી તે વણિકે પિતાનું મકાન અત્યંત સુંદર બનાવ્યું. તે રંક વ્યાપારીની એક પુત્રીને રાજાની પુત્રી સાથે મિત્રાઈ હતી. એક વખતે તે રક વ્યાપારીની પુત્રી પાસે રહેલી નજડિત કાંસકી તે રાજપુત્રીએ માગી; પરતું તે રંક વ્યાપારીએ આપી નહીં, તેથી રાજાએ તે કાંસકી તેની પાસેથી બળાત્કારે ખુંચવી લીધી. આથી ક્રોધાયમાન થયેલા તે રંક વ્યાપારીએ સ્વેચ્છનું સૈન્ય બોલાવીને તે વલ્લભીપુર નગરને નાશ કરાવ્યો; તેમાં તે શિલાદિત્ય રાજાનું મૃત્યુ થયું;
વિકમરિ, નરસિંહરિ સમુદ્રસૂરિ. દેવાનંદસૂરિની પાટે વિક્રમસર થલ, તથા તેમની પાર્ટનરસિંહરિ થયા, અને તેમની પાટે સમુસૂરિ થયા.
દેવટ્ટીગણુ ક્ષમાશ્રમણ, જૈનશાનું પુસ્તકારૂઢ થવું
વિક્રમ સંવત ૧૧આ શ્રી દેવટ્ટીગણી ક્ષમાશ્રમણજી લાહિત્યા ના તથા મતાંતરે દુસ્સગણિને શિષ્ય હતા; તેમને વલ્લભીપુરમાં રહીને સર્વ જૈન સિદ્ધાંત પુસ્તકેરૂપે લખાવ્યાં; તેમના સમયમાં ફક્ત એકજ નું જ્ઞાન હતું; તે વલભીપુર

Page #74

રના ખંડેરે પાસે હાલમાં વળાનામે ગામ વસેલું છે, જેમાં શ્રી વિજ્યાનંદરીશ્વરજીના પરિવારમાં પ્રસિદ્ધ મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજીના ઉપદેશથી તે પરોપકારી શ્રી દેવદ્રાક્ષમાશ્રમણજી મહારાજની મૂર્તિ સ્થાપન કરવામાં આવી છે.
પ
.
કો
::

Page #75

અર્વાચીન સમયને ઈતિહાસ પ્રકરણ ૮ મું.
વિક્રમ સંવત ૧૮૫ થી ૫૨
હરિભદ્રસૂરિ તથા સિદ્ધસૂરિ.
હરિભદ્રસૂરિ વિક્રમ સંવત ૧૮૫. આ ચિત્રકુટ પર્વતની પાસે આવેલા ચિત્તોડ ગઢમાં જ્યારે જિતારિ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા, ત્યારે ત્યાં તેમને એક હરિભદ્ર નામે મહાવિદ્વાન પુરોહિત બ્રાહ્મણ વસતે હતો; તેને પોતાની વિદ્યાનો એટલો તે ગર્વ હતું કે, તેણે એ નિયમ લીધો હતો કે, કેઈનું ભણેલું જે હું ન સમજી શકું તે તેને હું શિષ્ય થઈ જાઉં. એક વખતે જ્યારે તે જૈનોના એક ઉપાશ્રય પાસેથી જતું હતું, ત્યારે તે ઉપાશ્રયમાં એક યાકિની નામે સાધ્વી એક ગાથાનો પાઠ કરતી હતી; તે ગાથા નીચે મુજબ હતી – गाथा-चक्की पुगं हरिपणत्रं । पणगं चक्कीण केसवो चक्की ॥ - સર વી સવા કુવી નવ રાત ?
તે ગાથા સાંભળી હરિભકે આશ્ચર્ય પામી તેણીને કહ્યું કે, હે માતાજી, તમેએ આ ગાથામાં બહુ વાર કર્યું છે. ત્યારે તેણુએ પણ યોગ્ય ઉત્તર આપ્યો કે, હે પુત્રતે પૈકલિક છે;
* ચારાક્ય એટલે ભીનું કચકચતું. .. + ગેમમાલિત એટલે છાણથી ભીનું લીપેલું પ–વચનેની ચાતુરીવાળુ

Page #76

( ૫ )
એવી રીતના તેણીના ચતુરાઈવાળા અર્થ સાંભળી હરિભદ્રે વિચાર્યું કે, ખરેખર આ મહાચતુર સાધ્વીએ મને વચન વિવાદમાં પણ ક્યા છે; તેમ આ ગાથાના હું અર્થ પણ સમજી શકતા નથી. એમ વિચારી તેણે તે યાકિની સાધ્વીને તે ગાથાના અર્થ પાતાને સમજાવવા માટે કહ્યું, ત્યારે તે ચતુર સાધ્વીએ કહ્યું કે, હું પતિ જૈનના આગમાના અર્થ અમારા ગુરૂની અનુમતિ સિવાય અમારાથી તમાને સમજાવી શકાય નહીં; અને તેના અ તમારે જાણવાની તે ઈચ્છા હોય તો તમા આ નદીક રહેલા ઉપાશ્રયમાં જા, ત્યાં અમારા ગુરૂ છે, તે તમાને તેના અર્થ સમજાવશે. તે સાંભળી હરિભદ્રજી તેા તુરત નજદીક ઉપાશ્રયમાં રહેલા જિનભટ્ટ નામના આચાર્યજી પાસે ગયા. અને તેમને તે ગાથાનેા અર્થ સમળવવા માટે વિનંતી કરી. ત્યારે જિનભદ્રસુરિજીએ તેમને કહ્યું કે, તમા ને જૈન દીક્ષા ગ્રહણ કરા, તાજ અમારાથી તમાને તેના અર્થ સમજાવી શકાય. તે સાંભળી હરિભદ્રએ તુરત સધળા સંધની સમક્ષ સર્વ પરિગ્રહના ત્યાગ કરી ભાવપૂર્વક તેમની પાસે દીક્ષા લીધી. પછી ગુરૂએ પણ તેમને તે ગાથાના અર્થ સમાવી અનુક્રમે સર્વ શાસ્ત્રામાં પારગામી કર્યાં. એક દિવસે તેમણે પોતાના ભાણેજા સ અને પરમહ’સને ગુરૂની આજ્ઞાથી દીક્ષા આપી શિષ્યા કર્યાં; અને તેમને પણ તેમણે પ્રમાણુ શાસ્ત્રાદિકમાં પારંગામી કર્યાં; એક દહાડા તે હંસ અને પદ્મહસે હરિભદ્ર મહારાજને વિનંતિ કરી કે, અમાને બધાનાં પ્રમાણ શાસ્ત્ર ભણવાની ઈચ્છા છે, માટે એ આપ આજ્ઞા આપા તે અમા તેમના નગરમાં જઇને તેમની પાસે અભ્યાસ કરીયે; તે સાંભળી હિરભદ્રસૂરિયે નિમિત્ત શાસ્ત્ર એક તેને કહ્યું ?, તમારા ત્યાં જવાથી પરિણામ બહુ વિપરીત આવવાના સંભવ લાગે છે; તે સાંભળી શિષ્યાયે વિનયથી કહ્યું કે, આપના ફક્ત નામના મંત્રથી ત્યાં અમાને કંઈ પણ આપદા થશે નહીં; પછી તે હસ અને પરમહંસ અને વેષ બદલીને ત્યાંથી બધાના નગરમાં આવ્યા; અને ત્યાં તેમણે તેમના પ્રમાણ શાસ્ત્રોના અભ્યાસ કર્યાં; ત્યાં તેમની બહુ દયાળુ વૃત્તિ જોઇને એક દહાડો મહાચાર્યને શંકા થઈ કે, ખરેખર આ બન્ને જેવી છે, એમ વિચારી તેણે તેમની પરીક્ષા માટે ઉપાશ્રયની સીડી પર એક જિનપ્રતિમાનું ચિત્ર કરાવ્યું તેમ કરવાની તે ઔદ્વ્રાચાર્યની એવી મતલબ જૈની હશે તેા તે પર પગ મુકીને ચાલશે નહીં.
હતી કે, જો તે
પછી જ્યારે તેઆ બન્ને સીડીપર ચડવા ગયા, ત્યારે તેમની દૃષ્ટિએ તે પ્રતિમાનું ચિત્ર પડ્યું; તે જોઈ તેમણે વિચાર્યું કે, આપણા મહાન

Page #77

( ૧૭ ) ગુરૂ હરિભદ્રજીએ આગમચથી સચવેલી આપદા આજે આપણા પર ખરેખર આવી પડી છે, માટે હવે કદાચ અહીં જ આપણું મૃત્યુ થાય તો પણ તેથી ડરવું નહીં; એમ વિચારી તેઓએ તે જિનપ્રતિમાના ચિત્રપર ખડીથી ત્રણ લીટીઓની જનેર કરીને તેને બૈદ્ધપ્રતિમા બનાવી; અને તેપર પગ મુકીને ઉપર ચડી ગયા, તે વાત ગુપત રહેલા માણસે બૈદ્ધાચાર્યને જણાવવાથી તુરત તે હંસ અને પરમહંસ એમ બન્નેને પોતાના સુભા મારફતે વધ કરાવ્યા. અનુક્રમે તે વાતની હરિભદ્રસરિઝને ખબર પડવાથી તે બોદ્ધાપર ધ લાવીને એક તેમની ઉષ્ણ કડા તયાર કરાવી; અને તેમાં તે બૌદ્ધાચાર્યને તેના દસે ગુમાળીશ શિષ્યો સહિત હેમવા માટે તેમણે પિતાની મંત્રશક્તિથી આકર્ષિને આકાશમાં સ્થિર કર્યો; એટલામાં તે વાતની તેમના ગુરૂજીને ખબર પડવાથી તેમણે હરિભદ્રજીને શાંત કરવા માટે ત્યાં આવી ઉપદેશ કયો; અને તેથી હરિભદ્રજીએ તે સર્વે બધ્ધોને મુક્ત કર્યો. પછી તે બધો પણ તેમની ક્ષમા માગી પિતાને સ્થાનકે ગયા. હરિભદ્રસૂરિજીએ પણ તે પાપની શુદ્ધિ માટે અનેકાંત જયપતાકા, શિધ્વહિતા નામની આવશ્યક ટીકા, ઉપદેશપદ, લલિતવિસ્તરા નામની ચિત્યવંદનવૃત્તિ, જંદીપ સંગ્રહણી, જ્ઞાનપંચક વિવરણ, દર્શનસતતિકા, દશવૈકાલિકવૃત્તિ, દીક્ષાવિધિપંચાસક, ધર્મબિંદુ, જ્ઞાનચિત્રિકા, પંચાસક, મુનિ પતિચરિત્ર, લગ્નકુંડળિકા, વેદબાહ્યતાનિરાકરણ, શ્રાવકધર્મ વિધિપચાસક, સમરાદિયચરિત્ર, ગબિંદુપ્રકર
વૃત્તિ, ગદષ્ટિસમુચ્ચય, દર્શનસમુચ્ચય, પંચસૂત્રવૃત્તિ, પંચવસ્તુકત્તિ, અષ્ટક, ડિશક ઈત્યાદિક સર્વે મળીને ચૌદસે ગુમાળીશ ગ્રંથો બનાવ્યા કહેવાય છે. પિતાના ઉત્તમ શિના વિરહથી તેમણે પિતાના દરેક ગ્રંથને છેડે પિતાની કૃતિની નિશાની દાખલ ‘વિરહ શબ્દ મેલેલો છે, અને તેથી તે “વિરહાવાળા, ગ્રે તેમની કૃતિ સુચવે છે; તેમ તેમણે પિતાની પ્રતિબોધક સાવા યાકિની મહત્તરાનું નામ પણ દરેક ગ્રંથને છે. તેમના ધર્મપુત્ર તરિકે તેમણે સૂચવ્યું છે. ગચ્છોત્પત્તિ પ્રકરણમાં કહ્યું છે કે, આ ચૌદસો ગુમાળીશ ગ્રંથના કર્તા હરિભદ્રસુરિજીનું સ્વર્ગગમન, વિક્રમ સંવત ૫૩૫માં મતાંતરે ૫૮૫ માં થયું છે.

Page #78

( ૫૮ ). સિદ્ધસરિ, વિમ સવત. ૧૯૨ ગુજરાત નામના દેશમાં આવેલા શ્રીમાળ નામે નગરમાં શ્રી વર્મ લાભ નામે રાજ હતો. તેને સુપ્રભદેવ નામે મંત્રી હતા, તેને દત્ત અને શુભંકર નામે બે પુત્રો હતા; દત્તને માઘ નામે એક મહાવિદ્વાન પુત્ર હતા. અને તેને અવંતીના રાજા ભેજ સાથે ઘણીજ મિત્રાઈ હતી; તેણે શિશુપાળવધ (માઘકાવ્ય) નામે કાવ્ય ગ્રંથ રચ્યો છે. શુભંકરને લમી નામે સ્ત્રી હતી, અને તેણીની કુક્ષિએ આ મહાન આચાર્ય શ્રી સિદ્ધ સૂરજીને જન્મ થયો હતો. આ સિદ્ધિને તેના પિતાએ એક મહાસ્વરૂપવંતી કન્યા પરણાવી હતી; સિદ્ધને તેના માતાપિતાએ વાર્યા છતાં જુગારનું વ્યસન પડવાથી તે હમેશાં રાત્રિએ બહુ મોડેથી ઘેર સુવા માટે આવતે હતા, અને તેથી તેની સ્ત્રી અત્યંત દુઃખી થઈ હતી. એક દહાડો તેણીને અત્યંત દિલગીર થતી જોઈને તેણીની સાસુએ તેનું કારણ પૂછયાથી તેણીએ લજજાયુક્ત થઈ પોતાના સ્વામીનું વૃત્તાંત જણાવ્યું. તે સાંભળી સિદ્ધની માતાએ કહ્યું કે, આજ રાત્રિએ જ્યારે સિદ્ધ મોડો આવે, ત્યારે તારે દ્વાર ઉઘાડવું નહીં; અને તે સમયે હું તેને શિખામણ આપીશ. પછી રાત્રિએ સિદ્ધ જ્યારે મોડે આવ્યો, ત્યારે સ્ત્રીએ હાર નહીં ઉઘાડવાથી તે બૂમો મારવા લાગ્યા. તે સાંભળી તેની માતાએ કૃત્રિમ ગુ કરી કહ્યું કે, અત્યારે મેંદી રાત્રે દ્વાર ઉઘાડવામાં નહીં આવે; માટે આ સમય જેનાં દ્વાર ખુલ્લાં હોય ત્યાં તું જા. તે સાંભળી સિદ્ધ તે ત્યાંથી નીકળીને રાત્રિએ પણ જેનાં દ્વાર ખુલ્લાં છે, એવા જૈન મુનિઓનાં ઉપાશેયમાં ગયા. ત્યાં તેણે જૈન મુનિઓને વિવિધ પ્રકારના સ્વાધ્યાય કરતા જોઈને નમસ્કાર કર્યો. અને તેથી મુનિઓએ પણ તેને ધર્મલાભ આપી પૂછયું કે, તમે 'કોણ છે? ત્યારે તેણે પોતાનું સર્વ વૃત્તાંત સત્ય રીતે જાહેર કરી કહ્યું કે, “હું શુભંકરનો પુત્ર સિદ્ધ છું, તથા મારા જુગારના દુર્વ્યસનથી મારા માતાએ મને કહાડી મેલ્યો છે; હવે તે આજથી આપનું જ મને શરણું છે તે સાંભળી આચાર્ય મહારાજે મૃતોપાગ દેઈ જગ્યું કે, આ ભાગ્યશાળી પુરૂષથી શાસનની ઉન્નત્તિ થવાની છે, એમ વિચારી તેમણે તેને કહ્યું કે, જો અમારા જેવો વેર તમ અંગીકાર કરે તે તો સુખેથી અહીં રહે; એમ કહી તેમણે જૈન મુનિઓને સર્વ આચાર તેને કહી સંભળાવ્યો. પછી સિંધે પણ તે વાત કબુલ કરવાથી આચાર્યજીએ તેમને કહ્યું કે, હવે પ્રભાતે તમારા માતપિતાની આજ્ઞા લઈ તમને દીક્ષા આપશું. હવે પ્રભાતે શુભંકર શેઠને સિદ્ધ સંબંધી રાત્રિનું વૃત્તાંત માલુમ પડ

Page #79

( ૫ )
વાથી તેણે પાતાની સ્ત્રીને ૩પકા આપ્યા કે, વ્યસની માણુસને ઉતાવળથી શિખામણ લાગતી નથી, તેને તે રફતે રફતે સમજાવવે છે. પછી નગરમાં શેાધ કરતાં સિદ્ધને જૈન મુનિઓને ઉપાશ્રયે ગયેલા જાણીને શુભંકર શેડ ત્યાં આવી તેને પાછા ઘેર આવવા માટે સમજાવવા લાગ્યા; ત્યારે સિધ્ધે કહ્યું કે, હું પિતાજી! હવે તે! મારૂં મન વૈરાગ્યયુક્ત થયું છે. અને તેથી હું તે! જૈન દિક્ષા લઇશ. વળી મારી માતાનું વચન ! મને આ સંસાર સાગરથી તારનારૂં ક્યું છે તેથી હું તેના પણ મહાન ઉપકાર માનું છું.” સાંભળી શુભકર શેઠે તેને કશુ કે, પુત્ર! તું ઘેર આવી તારી ઇચ્છા પ્રમાણે વરત, તું અમેને એકના એકજ પુત્ર છે, અને તેથી અમારે સર્વ આધાર તારાપર છે, એવી રીતે શુભંકર શેઠે ઘણું સમજાવ્યા છતાં પણ તેણે માન્યું નહીં; અને ઉલટી પોતાના પિતાને તેણે નમ્રતાપૂર્વક અરજ કરી કે, હું પિતાજી! તમા ખુશી થઇ કહે! કે, તે મને દીક્ષા આપે; પછી એવી રીતના તે સિદ્ધુના આગ્રહ હોઈ શુભકરે પણ તેમ કરવાની આના આપવાથી આચાર્ય મહારાજે તેમનું સિદ્ધર નામ પાડીને તેમને દીક્ષા આપી. પછી ગુરૂ મહારાજે સિંહરિજીને પોતાના ગચ્છનુ વર્ણન કરી પતાવ્યું કે, વે મહા પ્રભાવિક શ્રીવસ્વામિજી મહારાજ યેલા ઇં; તેમના શિષ્ય શ્રીવન્સેનસૂરિજીના નાગેન્દ્ર, નિવૃત્તિ, ચંદ્ર, અને વિદ્યાધર નામના શિષ્યા થયા; તે નિવૃત્તિના ગચ્છમાં મહા બુદ્ધિવાન શ્રીક઼ાચાર્ય થયા છે, અને તેમના શિષ્ય જે ગગ ઋષિ, તે હું તારા દીક્ષા ગુરૂ છું. અનુક્રમેં શ્રીસિરિજી મહારાજ સર્વ શાસ્ત્રામાં પારગામી થયા; ત્યારબાદ તેમણે ધ દાસગણીજીએ રચેલી ઉપદેશમાળાપર મોટી ટીકા રચી; તથા ઉપમિતિભવ પ્રપંચકથા નામના અતિ અદ્ભૂત ગ્રંથ રચ્યો. ઍક દહાડો શ્રી સિદ્ધસૃષ્ટિએ ગુરુ મહારાજને વિનંતી કરી કે, હે ભગવન! હવે મને ખાધાના પ્રમાણ શાસ્રા જોવાની ઇચ્છા થાય છે; માટે તેમની પાસે જઈ હું તેમનાં શાસ્ત્રોના પણ અભ્યાસ કરૂં. તે સાંભળી ગર્ગઋષિએ કહ્યુ કે, તે લોકો એવા તો પ્રપચી છે કે, હેત્વાભાસોથી માણસાના હૃદયને પીગળાવી નાખે છે, અને તેથી તને તેએથી કંઇક પણ અનથ થશે, એમ મને ભાસ થાય છે; વળી આસમયે નિમિત્તથી પણ એમ જણાય છે કે, તું તારાં ઉપાર્જન કરેલાં પુણ્યાને ત્યાં જઈ નાશ કરીશ. તે છતાં પણ જો તને ત્યાંજવાનીજ ઉત્કંઠા હોય તે આ અમારૂં રજોહરણનુ અમેને પાછું સમર્પણ કર? અને પાછું તારે ત્યાંથી એક વખત પણ મારી પાસે આવવું એવું તુ મને વચન આપ. તે સાંભળી સિદ્ધસૂરિજીએ

Page #80

( 10 )
કહ્યુ કે, હું ભગવન્! આપે મારા પર ઘણાજ ઉપકાર કર્યાં છે, અને તેથી હું આપનું વચન કદાપિ પણ ઉલ્લંધન કરીશ નહીં. તે આાનાં પ્રમાણુ શાસ્ત્ર બહુ દુર્ષોંધ છે, એમ મારા સાંભળવામાં આવ્યું છે, અને તેથી હું ક્ત મારી મુદ્ઘિની પરીક્ષા માટે ત્યાં જાઉં છું. એમ કહી ગુરુમહારાજને નમસ્કાર કરી સિદ્ધસૂરિ મહારાજ વેધ બદલીને તુરત મહાખાધ નામના યુધ્ધના નગરમાં ગયા, પછી ત્યાં તે મહાબુદ્ધિવાન સિધ્ધપિંએ તેમના શાસ્ત્રના અભ્યાસ કર્યો; અને મનમાં ચમત્કાર પામ્યા. બધાએ તેમને ત્યાં એવા પ્રપંચેાથી સમજાવ્યા કે, જેથી તેમની શ્રદ્ઘા ફેરવાઈને ઐાદ્ઘ ધર્મ પર લાગી; અને તેથી તેમણે બૌદ્ઘદીક્ષા ગ્રહણ કરી. પછી ઔહ્રાચાર્યે જ્યારે તેમને આચાય પછી આપવા માંડી, ત્યારે તેમણે કહ્યું કે, મેં અહીં આવતા પહેલાં મારા પૂર્વના ગુરૂને વચન આપ્યું છે કે, એકવાર હું આપની પાસે આવી જઇશ; પછી તે બહ્રાચાર્યની અનુમતિ લેઇ એકદમ ગર્ગઋષિજી પાસે આવ્યા; અને કહ્યું કે, મેં તો આત્મ દીક્ષા લીધી છે, અને ફક્ત મારી પ્રતિજ્ઞાની ખાતર હું આપની પાસે આવેલા છું. તે સાંભળી ગુરૂમહારાજે તેમને આસન પર બેસાડી કહ્યું કે, હું જરા બહાર જઈને આવુ ત્યાંસુધી તમા આ ગ્રંથ વાંચો, એમ કહી તેમને શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ રચેલી ચૈત્યવંદનન્ત્ર પરની લલિતવિસ્તરા નામની ટીકાની પરત ગુરુમહારાજે ઓપી. પછી ગર્ગઋષિજી બહાર ગયાબાદ સિદ્ઘસએિ જેવા તે ગ્રંથ વાંચ્યા કે તુરત તેમના મનમાં એવા વિચાર સ્ફુરી આવ્યો કે “અરે ! મે નિર્મુદ્ધિએ આ શું કાર્ય આર્જ્યુ છે! અરે ! મારા જેવા મુખ આ જગતમાં કાઈપણ નથી. આ ગ્રંથ ગુરૂમહારાજે મારા હાથમાં આપી મને ભવસાગરમાંથી ડુબતા બચાવ્યો છે. વળી આ મહાન ઉપકારી એવા શ્રીહરિભદ્રસૂરિએ ખરેખર જાણે મારે માટેજ આ ગ્રંથ બનાવ્યો. હાય નહીં તેમ મને તે ભાસે છે.” પછી તેમણે નિશ્ચય કર્યો કે, હવે તે તે ગર્ગઋષિજી મહારાજ અહીં તુરત પધારે તે તેમના ચરણોમાં મસ્તક નમાવીને હું તુરત મારાં પાપાની આલોચના લઉં. એટલામાં ત્યાં ગુરૂમહારાજ આવી પહોંચવાથી તુરત સિંહસુરિજી પણ ઊડીને તેમના ચરણાને નમ્યા. અને કહ્યું કે, હું ભગવન્! આ હરિભદ્રીય ગ્રંથરૂપી સથે મારા મનમાં નિવાસ કરી રહેલા બેક મતરૂપી અંધકારને દૂર કર્યો છે, અને હવે આપ સાહેબ કૃપા કરીને મારાં દુષ્ણનનું મને પ્રાયશ્ચિત્ત આપે. તે સાંભળી ગુરૂમહારાજે પણ આનંદના અશ્રુ આંખોમાં લાવી કહ્યું કે. હે વત્સ!હવે તુ એક કર નહીં; કેમકે આ જગતમાં ધૂ

Page #81

( ૬૧ ) તેનાં વચનેથી બુદ્ધિવાને પણ ગાય છે; એમ કહી ગુરૂમહારાજે તેમને પ્રાયશ્ચિત આયું. તથા છેવટે તેમને પિતાની પાટે સ્થાપ્યા, ત્યારબાદ ગર્ગઋષિજી અનશન કરી સ્વર્ગે ગયા; સિદ્ધસુરિજી મહારાજ પણ જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરીને લગભગ વિક્રમ સંવત ૧૯૨માં સ્વર્ગે પધાર્યા.
-
કક tet,
'
ક
*
So* ન *
*
://
જ
ક,
:
ક
છે
,
Sી
BAHE
R
''
મતિ
ani

Page #82

પ્રકરણ ૯ મું.
વિક્રમ સંવત ૨૦ થી ૯૦૦. (લામહત્તર, દુગસ્વામી, રવિપ્રભસૂરિ, જિનભગણિક્ષમામણ, બપ્પભટ્ટસૂરિ તથા આમરાજા, શિલગુણરિ, વનરાજ ચાવડે,
અણહિલ્લપુર પાટણની સ્થાપના) દેલા મહત્તર, વિક્રમ સંવત ૨૦.
આ મહાન આચાર્ય સુરાચાર્યજીના શિષ્ય તથા દુર્ગસ્વામીના ગુરુ હતા, તેમને માટે સિદ્ધપમહારાજ પોતાના ઉપમિતિભવપ્રપંચમાં જણાવે છે કે, તે નિવૃત્તિ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા તથા તિઃ શાસ્ત્રના પારંગામી હતા; તથા તેમણે લાટ દેશમાં વિહાર કરી ઘણા જીવોને પ્રતિબોધ્યા હતા. તે દલામહનર નામના મહાન આચાર્ય લગભગ વિક્રમ સંવત ૬૦૦ માં વિદ્યમાન હતા.
દસ્વામી, વિક્રમ સંવત ૨૦. આ દુર્ગસ્વામી નામના આચાર્ય સિદ્ધાપમહારાજના ગુરૂભાઇ દલામહતરછના શિષ્ય હતા; તેમણે વૈરાગ્યથી ઘણું દ્રવ્ય તથા સ્ત્રીઓને તજીને દીક્ષા લીધી હતી; ભિલ્લમાલ નામે નગરમાં તેઓ સ્વર્ગે ગયા હતા. સિદ્ધપિજી મહારાજે બનાવેલા ઉપમિતિભવપ્રપંચની પહેલી પ્રતિ આ દુર્ગસ્વામિજીની શિષ્યણી ગણએ લખી હતી.

Page #83

રવિપ્રભસૂરિ વિક્રમ સંવત ૭૦૦, શ્રી મહાવીર પ્રભુથી ત્રીસમી પાટે આ મહાન પ્રભાવિક રવિપ્રભસૂરિ નામે આચાર્ય થયા; તેમણે વિક્રમ સંવત ૭૦૦ મા નડોલ નગરમાં શ્રી નેમિનાથજીના જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરેલી છે.
શિલગુણસૂરિ, વનરાજ ચાવડે, અણહિલપુર પાટ
ણની સ્થાપના વિક્રમ સંવત ૮૦૨, ગુજરાત દેશમાં આવેલા પચાસર નગરમાં જયશિખર નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો, તે ઘણે નાતિવાન તથા દયાળુ હોવાથી તેની કીર્તિ દેશદેશમાં વિસ્તાર પામી હતી; તે વખતે દક્ષિણ દેશમાં આવેલા કલ્યાણ નામના નગરમાં ભુવડ નામે રાજાજ્ય કરતા હતા; તેને શિખરની ઘણી કીર્તિ સાંભળી તેથી તેના મનમાં ઈ આવી. પછી તેણે પિતાનું લશ્કર એકઠું કરી ગુજરાતમાં આવી જયશિખરની રાજધાની પંચાસર નગરને ઘેરો ઘાલ્યો; mશિખર રાજ ઘણીજ બહાદરીથી તેના સામે લડ્યો, પરંતુ અંતે લડાઇમાં તે ઘાયલ થઈ મૃત્યુ પામ્યા. તે વખતે જયશિખરના સાળો સુરપાળ પિતાની ગર્ભવંતી બેહેન રૂપસુંદરીને ગર્ભના બચાવ માટે લઈને વનમાં નાશી ગયા. ત્યાં તેણીએ એક મહાસ્વરૂપવાન પુત્રને જન્મ આપે, તથા તે પુત્રનું વનરાજ નામ રાખવામાં આવ્યું. તે સમયે વઢીવાર દેશમાં (શીલાંગાચાર્ય ) શીલગુણરિ નામે એક મહાપ્રભાવિક જૈન આચાર્ય) વિચરતા હતા; એક વખતે તેઓ દેહચિંતા માટે વનમાં ગયા, ત્યાં એક ઝાડ સાથે એક ઝાળીને લટકતી જોઈ, તેમાં નજર કરી તે જણાયું કે, એક મહાસ્વરૂપવાન તેજસ્વી અને શુભ રાજ્યલક્ષણવાળો બાળક સૂતેલા છે, તેમ તે વૃક્ષની છાયા પણ તેના પરથી ખસતી નથી; તે જોઈ આચાર્યજીએ વિચાર્યું કે, ખરેખર આ બાળક કઈક મહાન પુરૂષ થવાને લાગે છે, અને મોટો ભાગ્યશાળી છે. એટલામાં ત્યાં પાસેજ ઝાડીમાં રહેલી તે બાળકની માતા રૂપસુંદરીએ આવી આચાર્યજીને નમન કર્યું, ત્યારે આચાર્યજીએ તેણુને પિતાને વૃત્તાંત કહેવાનું કહેતાં તેણીએ કહ્યું કે, હે ભગવન્! આ બાળકને પિતા અને મારો સ્વામી આ ગુર્જર ભૂમિને રાજ હતો; પરંતુ તેને ભુવડ રાજાએ મારી નાખ્યો છે. હું ગર્ભવતી હતી, તેથી ત્યાંથી નાશીને અહીં આ વનમાં આવી રહેલી છું, અને અહીંયા આ પુત્રને મેં જન્મ આપે

Page #84

( ૪ )
લો છે; તેમજ અહીં ફળફૂલ ખાઈ હું મારી આવિકા ચલાવું છુ. તે સાંભળી ગુરૂમહારાજે તેણીને ધીરજ આપી કહ્યુ કે, હું રાણી! તમા કંઈ પણ પીકર ચિંતા કરેા નહીં; આ તમારા પુત્ર ગુજરાતના રાન્ન થશે, અને ધણાં ઉત્તમ ધર્મનાં કાર્યો કરશે. તે સાંભળી રૂપસુંદરી રાણીને ઘણેાજ હર્ષ થયા. પછી ગુરૂમહારાજે ઉપાશ્રયે આવી શ્રાવક લોકાને તે વૃત્તાંતથી વાકેફ કર્યો, અને કહ્યું કે, તમા તે માળકને તેની માતા સહિત અહીં લાવા ? તે બાળક આ ગુજરાત દેશના રાજા થશે. તે `સાંભળી ખુશી થયેલા શ્રાવકે વનમાં જઈ, વનરાજ સહિત રૂપસુંદરીને ત્યાં તેડી લાવ્યા; તથા તેઓનુ પાળણપોષણ કરવા લાગ્યા. અનુક્રમે જ્યારે તે વનરાજ મોટા થયા ત્યારે રમત રમતી વેળાએ ગામના બળ બાળકાને તે મારવા લાગ્યો, તે તે ગામના લોકોએ તેની માતાને કહ્યું કે, હવે તમા અહીંથી ચાલ્યાં ; તે સાંભળી રૂપસુંદરી રાણી પણ પાતાના પુત્ર વનરાજને સાથે લેને જ્યાં પાતાના ભાઈ સુરપાળ રહેતા હતા ત્યાં ગઇ; તે વખતે તે સુરપાળ ભુવડના દેશમાં લુંટફાટ કરી પાતાની આજીવિકા ચલાવતા હતા ; તેથી વનરાજ પણ પોતાના મામાને તે લુંટફાટના કામમાં મદદ કરવા લાગ્યો. એક વખતે તે વનરાજ કેટલીક લુંટ કરીને આવ્યા બાદ વનમાં ભાજન કરવા ગેંડા, પરંતુ તે સમયે ભાજન માટે ધી નહીં હાવાથી તેણે પાતાના માસાને શ્રી શોધી લાવવા માટે હુકમ કર્યાં ; તે માણસા પણ તે વખતે ધીની શોધ માટે ચારે દિશા તરફ જોવા લાગ્યા, એટલામાં તેઓએ એક વટેમાર્ગુ વાણીઆને ચાલ્યા જતા જોયા. તે વાણીઆને ખભે ઘીની એક કુંડલી લટકાવેલી હતી; તેથી ખુશી થયેલા તે વનરાજના માણસોએ તે વાણી પાસે જઇ કહ્યું કે, તુ... અમાને ઘી આપ ? ત્યારે વાણીએ કહ્યું કે, અરે ! લુચ્ચા ! શું તમારા દાદાની મા છે? ા ઘી નહીં મળે; તે સાંભળી ભયભીત થયેલા તે માસાએ વનરાજ પાસે જઈ તે વૃત્તાંત કહી સભળાવ્યું, ત્યારે વનરાજે તે વિષ્ણુકને પાતાની પાસે માલાવી તેની પાસેથી ઘી માગ્યું; ત્યારે વાણીએ આગળ બુદ્ધિ લાવી વિચાર્યું કે, હવે અહીં ઘી આપ્યા વિના ચાલશે નહીં; કેમકે હું તા એકલા હ્યુ, અને આ લોકા તા ધણા છે, માટે જો આનાકાની કરીશ તો ઘી પણ જો, અને માર પણ ખાવેા પડશે. એમ વિચારી તે વણકે વાણીયાગત વાપરી કહ્યું કે, હું મહારાજ ! આપ તા કાઈ રાજ્યને યોગ્ય જણાએ છે, છતાં અહીં વનવગડામાં કેમ ભટકયા કરે છે? વળી આ ઘી પણ આપનુંજ

Page #85

છે, માટે સુખેથી આપને જેટલું જોઈએ તેટલું છે. એમ કહી તેણે ધીની કુડલી ખભેથી ઉતારી વનરાજની પાસે મુકી. વનરાજે પણ તેની કિમતથી બમણો માલ તે વણિકને આપી ખુશી કર્યો. પછી તે વણિકે વિચાર્યું કે, આ તે મને ઘણેજ લાભ થયા. પછી વનરાજે પોતાના મનમાં ચિંતવ્યું કે, આ વણિક મહાચતુર માણસ છે, માટે જે તે માટે પ્રધાન થાય, તે હું મારું કાર્ય તુરત સિદ્ધ કરે; એમ વિચારી તેણે તે વણિકને કહ્યું કે, જે તું મારો પ્રધાન થઈને રહેતા તારી બુદ્ધિના બળથી હું પણ મારું પરાક્રમ તને દેખાડી આપું; તે સાંભળી તે બુદ્ધિવાન વણિક પણ તે વાત કબુલ કરી વનરાજની સાથે રહી તેને પ્રધાન થયો. એવામાં ભુવડના માણસે ગુજરાતમાં ખંડણી ઉઘરાવવાને આવ્યા હતા, અને તે ખંડણું ઉઘરાવી ચોવીસ લાખ સેનામેહેરે તથા ચાર ધાડા અને હાથીઓને લઈને તેઓ પોતાના દેશ તરફ જતા હતા, એટલામાં વનરાજે પોતાના પ્રધાનની મદદથી તેઓને લુંટી લીધા. ત્યારબાદ તે દ્રવ્યની મદદથી વનરાજે પોતાનું કેટલુંક લશ્કર એકઠું કર્યું, અને તેની મદદથી તેણે કેટલાક રાજાઓને પણ જીતી લીધા. ભુવડે પણ વનરાજને પ્રબળ થતો જાણીને તેના પર હુમલો કર્યો નહીં અને તેથી છેવટે સઘળો ગુજરાત દેશ વનરાજના કબજામાં આવ્યો. પછી તેણે પોતાના પ્રધાનને કહ્યું કે, હવે આપણે રાજધાની માટે નગર વસાવવું છે, માટે કઈક ઉત્તમ જગ્યાની શોધ કરે; એટલામાં એક ગોવાળે આવીને તે વણિક પ્રધાનને કહ્યું કે, હું તમને નગર વસાવવા માટે એક ઉત્તમ ભૂમિ બતાવું, પછી વનરાજ પ્રધાન અને તે ગોવાળ ત્યાંથી નીકળી વનમાં ગયા; તે વખતે ગેવાળની સાથે એક કુ હો, તે કુતરાને જોઈત્યાં વનમાં રહેલા એક સસલાએ તેના પર હુમલો કર્યો, અને તેથી તે કુતરો ભય પામીને નાશી ગયો; એવી રીતનું આશ્ચર્ય જોઈ વનરાજે ત્યાં નગર વસાવવા માટે નિશ્ચય કર્યો પછી ત્યાં શુભ દિવસે અને શુભ મુહત વનરાજે નગર વસાવ્યું; તે નગરનો વિસ્તાર બાર ગાઉને હતે. અણહિલ નામના જે ગેવાળે રાજાને નગર વસાવવા માટે ભૂમિ બતાવી હતી; તે ગોવાળના સ્મરણ માટે વનરાજે તે નગરનું અણહિલપુરપાટણ નામ રાખ્યું. એવી રીતે સુખ ભોગવતાં એક દહાડે વનરાજે વિચાર્યું કે, મારા પરમ ઉપકારી શીલાંગાચાર્યની આ સમયે મારે સંભાળ લેવી જોઈએ, એમ વિચારી તેણે ગુરૂમહારાજને વિનયસહિત પિતાની પાસે છે. વ્યા; તથા તેમને વંદન કરી કહ્યું કે, હે ભગવન! આપના

Page #86

પસાયથી મને રાજ્ય મળ્યું છે, માટે હવે આપ ફરમાવો કે હું જૈનધર્મ સંબંધી શું કાર્ય કરૂં? તે સાંભળી શીલાંગાચાર્યે કહ્યું કે, હે રાજન! જિનમંદિર બંધાવવાથી ઘણું પુણ્ય થાય છે, તે સાંભળી વનરાજે તે નગરમાં અત્યંત મનહર શ્રી પંચાસરા પાર્શ્વનાથજીનું મંદિર બંધાવ્યું; આજે પણ તે જિનમં. દિર હયાત છે, તથા તેમાં પંચાસરાપાશ્વનાથજીની મૂર્તિ છે, તે સાથે તે જિનમંદિરમાં વનરાજની પણ મૂર્તિ ઉભી છે, તથા તેના પર છત્ર ધારણ કરેલું છે. એવી રીતે આ વનરાજે સાઠ વર્ષ સુધી રાજ્ય કરી જૈનધર્મને ઘણો મહિમા વધાર્યો હતે.
જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રવણ, વિક્રમ સંવત ૪૫થી ૮૫.
આ યુગપ્રધાન શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણએ સંક્ષિપ્તજિતકલ્પ, ક્ષેત્ર સમાસ, ધ્યાનશતક, બહસંગ્રહણી, વિશે વ્યાવશ્યક ભાષ્ય વિગેરે ગ્રંથ રચ્યા છે, તેમનું સ્વર્ગગમન ૧૦૪ વર્ષની ઉમરે થયું હતું.'
બપ્પભટ્ટસૂચિતથા આમરાજા,વિઠમ સંવત ૮૯૯થી ૮૫
ગુજરાત દેશમાં આવેલા પાટલા નામના ગામમાં જ્યારે જિતશત્રુ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા, ત્યારે ત્યાં સિદ્ધાતિના પારંગામી શ્રી સિદ્ધસેન નામે જૈનાચાર્ય વસતા હતા. એક દહાડે તે શ્રી સિદ્ધસેનસૂરિજી શ્રી વિરપ્રભુને નમસ્કાર કરવા માટે મોટેરા નામના ગામમાં ગયા. તે ગામમાં એક દહાડે તેમણે રાત્રિએ સ્વપ્નમાં ચિત્યના શિખર પર રહેલા એક સિંહના બચ્ચાને જે. પછી જાગ્યા બાદ તેમણે વિચાર્યું કે, આજે મને કંઈક ઉત્તમ શિષ્યને લાભ થશે. પછી પ્રભાતે. સિદ્ધસેનસૂરિજી પ્રભુનાં દર્શન કરવા માટે જિનાલયમાં ગયા. ત્યાં તેમની પાસે છે વર્ષની ઉમરને કઈક બાળક આવી ચડ્યો, ત્યારે આચાર્યજીએ તેને પૂછયું કે, તારું નામ શું છે? તથા તું ક્યાંથી આવ્યો છું ? ત્યારે તે બાળકે કહ્યુ કે, મારું નામ બપ છે, અને હું પાંચાળ દેશના રહેવાસી ભટ્ટનો પુત્ર છું. ત્યારે આચાર્યજીએ તેના સામુહિક લક્ષણોથી તેને જૈનશાસનને ઉતકારક જણને પૂછયું કે, તારે અમારી પાસે રહેવું છે? ત્યારે તે બાળકે પણ હા પાડવાથી આચાર્ય મહારાજ તેને પિતાની પાસે રાખી શાસ્ત્રને અભ્યાસ કરાવવા લાગ્યા; પછી આચાર્યજીએ તે

Page #87

( ૬૭ )
અપના ગામમાં જઇ તેને દીક્ષા આપવા માટે તેના માપિતાની આજ્ઞા માગી; ત્યારે તેના માતપિતાએ કહ્યુ કે, તે અમારે એકના એકજ પુત્ર છે, અને અમારી સઘળી આશા તેનાપર છે; તેાપણુ આપ જો તેનું અપભટ્ટી નામ રાખો તે ભલે ખુશીથી એમને દીક્ષા આપા; પછી આચાર્યજીએ તે વાત ખુલ કરી, અને વિક્રમ સંવત ૮૦૭ના વૈશાક શબ્દ ત્રીજ ને ગુરૂવારે બપ્પભટ્ટીજીને દીક્ષા આપી. પછી સિદ્ધસેનર્જીિએ તેમને યોગ્ય જાણીને માઢેરા ગામમાં સારસ્વત મહા મંત્ર આપ્યા, તે સત્રના પ્રભાવથી સરસ્વતી કે જે તે સમયે ગંગામાં સ્નાન કરતી હતી, તે તુરતજ નમ્ર વેશે ત્યાં હાજર થઇ. તેણીને તેવાં સ્વરૂપવાળી દ્વેશને બપ્પભટ્ટીએ પેાતાનું મુખ ફેરવી નાખ્યું; ત્યારે સરસ્વતીએ તેમને પૂછ્યું કે, હું વત્સ! હું તમારા મંત્રજાપથી તુષ્ટમાન થઇને અહીં આવી છેં. તો તમેા મારી સન્મુખ કેમ જોતા નથી? ત્યારે બપ્પભટ્ટીએ કર્યુ કે, હે માતાજી! તમારૂ આવું નમ સ્વરૂપ હું કેમ બેઉં ? તે સાંભળી સરસ્વતીએ વિચાર્યું કે, અહા! આમનું બ્રહ્મચર્યવ્રત ખરેખર, અસ્ખળિત છે; પછી સરસ્વતીએ કહ્યું કે, હે વત્સ! હવેથી જ્યારે પણ તને મારૂં સ્મરણ કરો, ત્યારે હું તમારી પાસે હાજર થઈશ; એમ કહી સરસ્વતી દેવી અંતર્ધ્યાન થઇ ગયાં. હવેએક દહાડા બપ્પભટ્ટીસુરિજી કક કારણસર તે ગામથી બહાર ગયા હતા, અને ત્યાંવરસાદ થવાથી એક ચૈત્યમાં જઈ ઉભા. ત્યાં તેમણે સુંદર લક્ષણા વાળા કાઈક યુવાન પુરૂષને શાકમાં મગ્ન થયેલા દી; પછી વરસાદ બંધ રહ્યા બાદ બપ્પભટ્ટીરિ∞ તે પુરૂષને પાતાનેઉપાશ્રયે તેડી લાવ્યા. અને તેને પૂછ્યું કે, તમે કાણ છે? અને કયાંથી આવ્યા છે? ત્યારે તે પુરૂષે કહ્યું કે, હું ભગવન્ ! મર્યવંશમાં થયેલા ચંદ્રગુપ્ત રાજાના ગોત્રના અને કાન્યકુબ્જ દેશના યોાવમ નામેરાજા છે, અને તેના હું પુત્ર છું. એમ કહી તેણે ખડીના અક્ષરે થી પેાતાનું ‘આમ' એવું નામ જમીનપર લખ્યું. તે સાંભળી આચાર્યજી મહારાજને યાદ આવ્યું કે, પૂર્વ આ પુરૂષજ જ્યારે છ માસના હતા, ત્યારે મેં તેને જોયેલા છે. કેમકે એક દહાડા અમેએ એક પીવૃક્ષની નીચે ઝોળીમાં તેલા બાળકને જોયા હતા; અને તે વખતે વૃક્ષની છાયા પણ તેનાપર અચળ રહી હતી; તેથી અમેએ જાણ્યુ હતુ કે, આ કોઇ પુણ્યશાળી જીવ છે. વળી તે વખતે ત્યાં નજદીકમાંજ વૃક્ષાનાં કળા વીણતી એવી તેની માતાને અમેએ પૂછ્યાથી તેણીએ પેાતાનું વૃત્તાંત અમેને કહ્યું હતું કે કાન્યકુબ્જના રાજા યોાવની હું સ્ત્રી છુ, પણ રોાકયની ઇર્ષ્યાથી રાજાએ મને કહાડી મેલી છે; તેથી હું વનમાં રહીને મારા દિવસા નિર્ગમન કરૂ હ્યું. પછી અમેએ તેણીને ધીરજ

Page #88

આપી હતી કે, તમે અહીં ચૈત્યમાં સુખે સમાધે રહે? પછી કેટલેક કાળે તેણીની શક્ય ગુજરી ગયા બાદ રાજાએ તેણીને પાછી બોલાવી હતી, માટે ખરેખર આ
આમ તેણીને તેજ પુત્ર છે. અને ખરેખર આનાં લક્ષણ તરફ દૃષ્ટિ કરતાં તે રાજ થવાનું છે. એમ વિચારી આચાર્યજીએ તેને કહ્યું કે, હે વત્સ! તું અહીં સુખેથી રહે, અને શાસ્ત્રને અભ્યાસ કરે? પછી એક દહાડે તે રાજપુત્રે બપભીજી મહારાજને કહ્યું કે, હે સ્વામી! જ્યારે મને રાજ્ય મળશે, ત્યારે હું તે આપને સમર્પણ કરીશ. પછી એક વખત તે કાન્યકુજને રાજ યશોવર્મ મૃત્યુ પામવાથી મંત્રિઓએ આમ કુમારને શોધીને રાજ્યપર બેસાડ્યો, ત્યારે તુરત આમરાજાએ પોતાના ઉપકારી એવા બપ્પભટ્ટી અને બોલાવવા માટે પિતાના મંત્રિઓને મોટેરા ગામમાં મોકલ્યા. ત્યારે બપભટ્ટી પણ ગુરૂની આજ્ઞા લઈને ગીતા સહિત ત્યાં પધાર્યા. તે વખતે આમરાજા પણ પિતાના હાથી, ઘોડા, વિગેરે પરિવાર સહિત તેમની સન્મુખ આવ્ય; પછી આમરાજાએ હાથ જોડીને આચાયજીને વિનંતિ કરી કે, હે ભગવન્!પહેલાંજ મેં પ્રતિજ્ઞા કરેલી છે, માટે આપ આ રાજ્ય ગ્રહણ કરશે ત્યારે આચાર્યજીએ કહ્યું કે, હે રાજન! અમોનિસ્પૃહી મુનિઓ રાજ્યને શું કરીએ? અમારે રાજ્યને ખપ નથી; પરંતુ તમને જૈનધર્મના પસાયથી રાજ્ય મળ્યું છે, માટે જૈનધર્મની ઉન્નતિ કરે; પછી કેટલાક દિવસે સુધી આમરાજાએ આચાર્યજીને ત્યાં સન્માનથી રાખીને મંત્રિઓ સહિત તેમને તેમના ગુરૂ પાસે મોકલ્યા. પછી ત્યાં સિદ્ધસેનસૂરિજીએ બપભટ્ટીજને વિક્રમ સંવત ૮૧૧માં ચિત્ર વદ આઠમને દિવસે આચાર્ય પદવી આપી. હવે અહીં આમરાજાને બપભટ્ટીનો વિગ થવાથી બહુ શોક થવા લાગ્યો; અને તેથી દિનદિન પ્રત્યે તેનું શરીર સુકાવા લાગ્યું. ત્યારે તેના મંત્રિઓ એકઠા થઈને મોટેરામાં સિદ્ધસેનસુરિજી પાસે આવ્યા અને કહેવા લાગ્યા કે, બી૫ભટ્ટીજીના વિગથી અમારા રાજાને ઘણી પીડા થાય છે, માટે આપ કૃપા કરીને તેમને અમારી સાથે મેકલે? ત્યારે સિદ્ધસેનજીએ બપભટ્ટીજીને કહ્યું કે, આ જગતમાં એક તે તરૂણુતા અને બીજી રાજ્યપૂજા, એ બન્ને વિકારના હેતુઓ છે, માટે છે વત્સ, તમારે બહુજ સાવધ રહેવું, એવી રીતે શીખામણ દઈને ગુરૂમહારાજે ત્યાં જવાની આજ્ઞા આપવાથી બપભટ્ટીજી પણ ધીરે ધીરે વિહાર કરીને મંત્રિઓ સહિત કાન્યકુબજમાં પધાર્યા ત્યારે રાજાએ પણ સર્વ સામગ્રી સહિત તેમની સન્મુખ જઈને ઘણુજ હાડમાઠથી મહોત્સવપૂર્વક તેમને પ્રવેશ કરાવ્યો. પછી આમ રાજાએ આચાર્યજીને નમસ્કાર કરી પૂછયું કે, હે સ્વામી! હવે મારે ધર્મના આરાધના માટે શું કાર્ય કરવું ? ત્યારે આચાર્યજીએ કહ્યું કે, શક્તિ મુજબ સાતે

Page #89

ક્ષમાં દ્રવ્યને વ્યય કરે? તેમાં પણ જિનાલય બંધાવવાથી ઘણા ! થાય છે. તે સાંભળી આમ રાજાએ ત્યાં એક હાથ ઉંચું જિનમંદિ. અને તેમાં અદાર ભાર સુવર્ણના વજનની શ્રી મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમા તે પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા પણ બપભટ્ટીઅરિએ કરી. વળી ગોપગિરિપર પણ ગ્રેવી હાથ ઉંચું જિનમંદિર બંધાવીને તે રાજાએ તેમાં શ્રી મહાવીરપ્રભુની લોહમય પ્રતિમા સ્થાપી. પછી શ્રી બપ્પભટ્ટજી ત્યાં કેટલોક કાળ રહીને ગૌડ દેશમાં આવેલી લક્ષણાવતી નગરીમાં પધાર્યા. ત્યાંના શ્રી ધર્મરાજાએ ઘણા હથિી મોટા આડંબરપૂર્વક તેમને પ્રવેશ મહત્સવ કર્યો. તે ધર્મરાજા તથા આમરાજા વચ્ચે પ્રથમ અણબનાવ હતો, પરંતુ બપભટ્ટીના ઉપદેશથી તેઓ બન્ને વચ્ચે મિત્રા થઈ. વળી ત્યાં રહી તેમણે વર્ષનકુંજર નામના બૌદ્ધિવાદીને પરાજ્ય કર્યો, તેથી રાજાએ ખુશી થઈને તેમને વાદિકંજરકેસરીનું બિરુદ આપ્યું. ત્યારબાદ બપભટ્ટજી પાછા કાન્યકુંજમાં પધાર્યા. હવે એક દિવસે ત્યાં આમરાજાની પાસે કેટલાક ગવૈયા આવ્યા; તેઓની સાથે એક મહાસ્વરૂપવાન નટી હતી, તેણીને જોઈને રાજા કામાતુર થ; અને તેથી તેણીની સાથે તેને ભેગવિલાસ કરવાની ઈચ્છા થઈ. તે વૃત્તાંતની બપ્પભટ્ટીઓને ખબર મળવાથી તેમણે વિચાર્યું કે, મારે રાજાને આવા દુરાચારથી નિવારે એ મારી ફરજ છે. એમ વિચારી આચાર્યજીએ કેટલાંક નવીન કાવ્યો રચીને તેને પ્રતિબોધવા માટે તેના મહેલના દ્વારપર લખ્યાં, તે વાંચી રાજા પ્રતિબંધ પામ્યો, તથા પશ્ચાતાપ કરવા લાગ્યો કે, હવે હું ગુરૂમહારાજને મારૂં મુખ કેમ બતાવી શકું? એમ વિચારી તેણે બળી મરવાની ઈચ્છાથી ત્યાંજ પિતાના માણસો પાસે ચિતા પડકાવી, તે વૃત્તાંત સાંભળી સર્વ લોકો હાહાકાર કરવા લાગ્યા, ત્યારે બપ્પભટ્ટીજી મહારાજે ત્યાં આવી તેને પ્રતિબોધ આપીને તેમ કરતો નિવાર્યો. પછી આમરાજાના કહેવાથી મથુરામાં રહેલા વાપતિ નામના શૈવમાર્ગી વેગીને બપ્પભટ્ટજીએ પ્રતિબોધીને જેની કર્યો. ત્યારબાદ આચાર્યજીના ઉપદેશથી આમરાજાએ કાન્યકુજ, મથુરા, અણહિલપુરપાટણ, સતારક નગર તથા મારા આદિક શહેરોમાં જિનમંદિર બંધાવ્યાં; એવી રીતે શ્રી બીપભઠ્ઠીના ઉપદેશથી આમ રાજાએ જનધર્મની ઘણજ પ્રભાવના

Page #90

( ૭૭ )
આ શ્રી બપ્પભટ્ટીસૂરીશ્વરજીના જન્મ વિક્રમ સવંત ૮૦૦ના ભાદરવા અને રવિવારે થયા હતા, તથા પંચાણું વર્ષોંનું આયુ સંપૂર્ણ કરીને તે વત ૮૯૫માં સ્વર્ગે પધાર્યાં. તેમની પાટે તેમના મહાન વિદ્વાન એવા તસૂરિ તથા ગોવિંદસૂરિ થયા છે, અને તે પણ મહાપ્રભાવિક થયા છે; તેમના ઉપદેશથી આમરાજાના પાત્રભોજ રાજાએ પણ અધિક રીતે જૈનશાસનની પ્રભાવના કરેલી છે.
7.

Page #91

પ્રકરણ ૧૦ મું.
વિક્રમ સંવત ૯૦૦ થી ૧૦૦૦, (શીલાંગાચાર્ય, ગર્ગમહર્ષિ, યશભદ્રસૂરિ, ઉઘાતનસુરિ.
વીરગણિ.) શીલાંગાચાર્ય, વિક્રમ સંવત ૯૦ આ પ્રસિદ્ધ ટીકાકાર શ્રી શીલાંગાચાર્ય શક ૭૮૮થી ૭૯૮ની લગભગ વિદ્યમાન હતા. તેમનું બીજું નામ કચાચાર્ય પણ કહેવાય છે. તેમણે અગ્યારે અંગે પર ટીકાઓ રચેલી હતી, એમ પ્રભાવિક ચરિત્રના ઓગણીસમા શંગમાં કહેલું છે, પરંતુ હાલમાં તેમની રચેલી આચારાંગસૂત્ર તથા સૂયગડાંગસૂત્રપરની એમ બે અંગેપરની ટીકાઓ દૃષ્ટિએ પડે છે; તે ટીકામાં તે લખે છે કે, પૂર્વે તે સની ટીકાઓ ગંધહસ્તીસુરિજીએ રચેલી હતી; વળી તે બન્ને ટીકાઓ રચવામાં તેમને વાહરીગણિજીએ મદદ કરી હતી, એમ પણ તે લખે છે.
ગર્ગમહર્ષિ, વિક્રમ સંવત ૬૨. આ ગર્ગમહથિજી મહારાજ વિક્રમ સંવત ૯૬રમાં વિદ્યમાન હતા, તેમણે પાસક કેવળી તથા કર્મ વપાક નામના ગ્રંથે રચ્યા છે.
થશેભદ્રસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૬૪. આ શ્રી યશોભદ્રસૂરિજી મહારાજ મહાપ્રભાવિક અને ચમત્કારી થયેલા છે; તેઓ મારવાડમાં આવેલા નારલાઈ ગામમાં મંત્રશક્તિથી શ્રી આદિનાથજીનું

Page #92

( ૭૨)
મંદિર ખેગઢથી લાવ્યા હતા; તે માટે નીચે મુજબ દંતકથા સંભળાય છેઃ——ખેરગઢ ગામમાં એક શિવાલય અને આદિનાથજીનુ મંદિર એ બન્ને મારવાડમાં લુણી નદીના કિનારા પર આવેલાં હતાં. પરંતુ યતિઓના અને ગાસાંઓનાં મંત્ર બળથી અહીં લાવવામાં આવ્યાં હતાં, એક વખતે યતિ અને ગાસાંઇ પોતપોતાની મંત્રવિદ્યાની કુશળતા માટે વિવાદ કરતા હતા, તેમાં એવા ઠરાવ થયા ક, ખેરગઢમાંનુ આદિનાથનુ જિનમંદિર અને ત્યાંનું શિવમંદિર એક રાત્રિની અંદર મંત્રશક્તિથી ઉખેડીને અરૂણાદય પહેલાં નારલાઇમાં લાવવું; અને તેમાં જે વહેલું લાવે તે શિખર પર મદિર સ્થાપે, અને જે માથુ લાવે તે નીચે સ્થાપન કરે. એવી શરત ડરાવીને યિત આદિનાથનુ દેવળ અને ગાસાંÜઆ હાદેવનું મંદિર મત્રક્તિથી ત્યાંથી ઉખેડીને એક રાત્રિમાં નારલાઇમાં લાવ્યા. પરંતુ ગાસાંઇ પ્રથમ આવી પહોંચ્યા,જેથી તેમણેશિવનું મંદિર પહાડ પર સ્થાપ્યું, અને યતિ જરા મોડા પહોંચ્યા, તેથી તેઓએ પાતાનુ આદિનાથનુ મંદિર નીચે સ્થાપ્યું; એવી રીતે આ દેવળેા લાવવામાં બન્ને પક્ષાએ તરેહવાર ચમત્કારિક યુક્તિઓ કામે લગાડી હશે એમ જણાય છે. તે આદિનાથના મંદિરમાં જે શિલાલેખ છે, તેમાં લખ્યું છે કે, આ જિનમંદિરને શ્રીયશેાભર પોતાની મંત્રશકિતથી અત્રે લાવ્યા છે.
ઘેતનસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૯૯૪, વડગચ્છની સ્થાપના, તથા મતાંતરે ચાર્યાસીગચ્છની સ્થાપના.
શ્રી મહાવીર પ્રભુ પછી પાંત્રીસમી પાટે શ્રી ઉદ્યુતનસર નામે આચાર્ય થયા. તે એક સમયે આબુ દાચળ પર તીર્થયાત્રા કરવા માટે પધાર્યાં હતા; ત્યાંથી ઉતરી પર્વતની તળેટીમાં આવેલા ટેલી નામે ગામ પાસે એક વિશાળ વડની છાયામાં બિરાજ્યા હતા. તે સમયે એવું મુત્ત તેમને માલુમ પડયું કે, આ સમયે તે મારી પાર્ટે આચાર્ય ને બેસાડવામાં આવે તે વંશપરંપરા પાટની સારી વૃદ્ધિ થાય; એમ વિચારી તેમણે વિક્રમ સંવત ૯૯૪ માં તે વવૃક્ષની નીચે શ્રી સર્વ દેવસૂરિ આદિક આઠ આચાર્યાંને પાતાની પાટે સ્થાપ્યા; કાઇ એમ કહે છે કે, એકલા સર્વ દેવસૂરિનેજ તેમણે પેાતાની પાટે સ્થાપ્યા; એવી રીતે વિશાળ વડની નીચે સૂરિપદ દેવાથી પૂર્વથી ચાલ્યા આવતા વનવાસી ગચ્છનું પાંચમું નામ વડગચ્છ પડયું ; વળી કાઈના એવે પણ અભિપ્રાય છે કે, આ ઉદ્યાતનાર મહારાજે પછી ચાર્યાસી ગો સ્થાપ્યા છે.

Page #93

( ૭ ) વીરગણિ છ, વિકમ સંવત ૯૮થી ૯૧ ગુજરાત દેશમાં આવેલા શ્રીમાળ નામના નગરમાં શિવનાગનામે એક મહા ધનાઢ્ય વણિક રહેતો હતો. તેને પૂર્ણલતા નામે એક અત્યંત ગુણવાન સ્ત્રી હતી; તથા તેઓને એક વીર નામે મહાપુણ્યશાળી પુત્ર હત; તે જ્યારે યૌવન અવસ્થા પામ્યા ત્યારે તેના માતપિતાએ તેને મહાસ્વરૂપવાળી સાત કન્યાઓ પરણાવી હતી. તેને પિતા મૃત્યુ પામ્યા બાદ તે વીર વૈરાગ્યથી હમેશાં સત્યપુરમાં જઈ શ્રી મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાને વાંદવા લાગ્યો. એક દહાડે માર્ગમાં કેટલાક ચરોએ તેને ઘેરી લેવાથી કેઇએ તેની માતાને તે વાત જાહેર કરી; અને તેથી તે બિચારી પુત્રના મહથી તેજ સમયે ત્યાં મૃત્યુ પામી. પછી તે વીર વણિકે પિતાની દરેક સ્ત્રીને ઍકકડ લેનારે વહેંચી આપી, અને બાકીનું દ્રવ્ય તે શુભ માર્ગ ખરચી નાખ્યું. અને પિતે તે સત્યપુરમાં જઈ શ્રી વીરપ્રભુનું ધ્યાન ધરવા લાગે. ત્યાં હમેશાં તે આઠ દિવસના ઉપવાસ કરી વિગય રહિત પારણું કરવા લાગે; તથા રાત્રિએ સ્મશાન આદિકમાં જઈ કાઉસગ ધ્યાનધરવા લાવ્યા. એક દિવસે ત્યાં મહાવૈરાગ્યવાળા શ્રી વિમળગણિજી મહારાજ ત્યાં આવી પહે
વ્યા. તેમને જોઈ તે વીર વણિકે અત્યંત ભક્તિપૂર્વક વંદના કરી; ત્યારે વિમળગણિજી મહારાજે પણ તેમને ખુશીથી ધર્મલાભની આશિન્ આપી. પછી તે વિર વણિકે તેમને પોતાના ઉપાશ્રયમાં સ્થાન આપવાથી શ્રી વિમળગણિજી મહારાજ પણ ત્યાં પધાર્યા. છેવટે તે વીર વણિકે શ્રી વિમળગણિજી મહારાજ પાસે દીક્ષા લીધી; તથા તેમનું વીરગણિજી નામ રાખવામાં આવ્યું. ત્યારબાદથી વિમળ ગણિજી મહારાજ શત્રુંજય પર જઈ ત્યાં સમાધિપૂર્વક કાળ કરી સ્વર્ગે પધાર્યા. વીરગણિજી મહારાજે પણ ગુરૂમહારાજના કહેવાથી થારાપદ્રપુરીમાં આવી અંગ વિદ્યા અને ભ્યાસ કર્યો; તે વિદ્યાના પ્રભાવથી તે મહાપ્રભાવિક થયા. હવે એક સમયે તે વીરગણિજી મહારાજ સ્થિર નામના ગામમાં પધાર્યા. ત્યાં લેકના મુખથી તેમણે એવી વાત સાંભળી કે, આ ગામમાં એક મહાદેવના મંદિરમાં વલ્લભીનાથ નામને જે વ્યંતરરહે છે, તે રાત્રિએ ત્યાં સુતેલા માણસને મારી નાખે છે; તે સાંભળી વીરગણિજી મહારાજ તે વ્યંતરને પ્રતિબોધવા માટે તે મંદિરમાં સાડાચાર હાથનું કુંડાળે કરીને તેમાં ધ્યાન ધરીને રાત્રિએ બેઠા. રાત્રિએ તે વ્યંતરે હાથી, સર્પ વગેરેનાં પિા કરીને તેમને ઉપદ્રવ કરવા માટે ઘણા પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ તે કુંડાળાની અંદર તે જઈ શકે નહીં. પછી પ્રભાતે તે વ્યંતર શ્રી વીરગણિજી મહારાજ પાસે પ્રત્યક્ષ થઈ કહેવા લાગ્યો કે, હે ભગવન! આજ દિન સુધીમાં મને કેઈયે પણ

Page #94

જ નથી, પરંતુ આજે મને આપે આપના તપ બળથી જ છે; તેથી હવે હું આપના પર તુષ્ટમાન થયો છું; માટે આપ કંઈક વરદાન માગે? તે સાંભળી શ્રી લીરગણિજએ કહ્યું કે, અમને નિસ્પૃહી મુનિઓને બીજી તે કંઈ ઈચ્છા નથી, પરંતુ હવે તું સમઝીત લેઈને વહિંસાને ત્યાગ કરકે જેથી તારી સદ્ગતિ થાય. પછી તે વાત તે વલ્લભીનાથ વ્યંતરે કબુલ રાખવાથી વીરગણિજી મહારાજ તેને અને ણહિલપુરપાટણમાં ચામું. રાજાની પાસે લઈ ગયા; અને ત્યાં રાજાની સમક્ષ તે બંતરે કહ્યું કે, આ મહાન આચાર્યજીના ઉપદેશથી હું પ્રતિબંધ પામ્યો છું, તથા આજથી મેં જીવહિંસાને ત્યાગ કર્યો છે. ચામુંડ રાજાએ પણ શ્રી વીરગણિજી મહારાજના મોટા આડંબરથી સૂરિપદને મહત્સવ કર્યો; એક વખતે તે શ્રી વીરગણિજી આચાર્ય મહારાજ તે વ્યંતરની સહાયથી અષ્ટાપદ પર્વત પર પધાર્યા, તથા ત્યાં શાશ્વત જિનબિંબોની યાત્રા કરી પાછા તુરત અણહિલપુરપાટણમાં પધાર્યા; તે વખતે તે આચાર્યજી મહારાજ ત્યાં દેવોઅઅષ્ટાપદ પર્વત પર પૂજા માટે પ્રભુના બિબો પાસે મુકેલા અક્ષતેમાંથી પાંચ અતિ પિતાની સાથે લાવ્યા; તે અક્ષત બાર અંગુલ લાંબાં અને એક અંગુલ પહોળાં હતાં. ઉપાશ્રયમાં તે અક્ષતની ઘણીજ સુગંધ આવવાથી તેનું કારણ બીજ મુનિઓએ આચાર્યજી મહારાજને પૂછયું, ત્યારે તેમણે યથાર્થ વૃત્તાંત તેમને કહી સંભળાવ્યું. મુનિઓએ તે વાત સંધને જાહેર કર્યાથી ચામુંડ રાજાએ પણ શ્રી વીદ્ગણિજી મહારાજને બોલાવી તે અતિ નજરે જોઈ તેઓને મોટો મહેસવ કર્યો. એક દિવસે તે ચામુંડ રાજાએ પોતાના પ્રધાનને ગુપ્ત રીતે કહ્યું કે, મારી પ્રાણીઓના ગર્ભને અકાળે શ્રાવ થઈ જાય છે, માટે તેને કંઈક ઉપાય થાય તે સારું. પછી તે વાત પ્રધાને શ્રી વીરગણિજી મહારાજને કહ્યાથી તેમણે પણ પિતાના મૃતજ્ઞાનથી તે રાજાના સંતાનથી આગમી કાળમાં શાસનની ઉન્નતિ થવાની જાણીને કહ્યું કે, હું તમને જે વાસક્ષપ મંત્રીને આપું, તેને જળમાં મિશ્રિત કરીને તેથી જો રાણીઓને સ્નાન કરાવવામાં આવશે, તે રાજાના સંતાનોની વૃદ્ધિ થશે, પછી તેમ કર્યાથી ચામુંડ રાને ઘેર વલ્લભરાજ આદિક સંતાનની વૃદ્ધિ થઈ. એવી રીતે આ શ્રી વીરગણિજી મહારાજ મહાપ્રભાવિ થયેલા છે. તેમનો જન્મ વિક્રમ સંવત ૯૩૮માં થયા હતા, ૯૮૦માં તેમણે દીક્ષા લીધી હતી. તથા ૯૯૧માં તે પિતાની પાટે શ્રી. ચંદ્રસૂરિને બેસાડીને સ્વર્ગ પધાર્યા હતા.

Page #95

S
s,
In
પ્રકરણ ૧૧ મું
વિક્રમ સંવત ૧૦૦૦ થી ૧૦૩૦. ( સર્વદેવસૂરિ, સાબમુનિ, ધનપાળ મહાકવિ,
તથા શેભનાચાર્ય)
સર્વદેવસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૦૧. શ્રી મહાવીર પ્રભુની છત્રીસમી પાટે શ્રી સર્વદેવસૂરિથયા, તેમણે રામસૈન્ય પુરમાં વિક્રમ સંવત ૧૦૧૦માં શ્રી કષભદેવપ્રભુ તથા શ્રી ચંદ્રપ્રભપ્રભુના જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરી, તથા ચંદ્રાવતીમાં જૈનમંદિર બંધાવનાર કંકણ મંત્રીને પ્રતિબોધીને દીક્ષા આપી.
સાબમુનિ, વિક્રમ સંવત ૧૦૨૫. આ નાગકુળના ગ્રંથકારે સંવત ૧૨પમાં જંબગુરૂએ રચેલા જિનશતક પર ટીકા રચી છે.
ધનપાળ, મહાકવિ તથા ભિનાચાર્ય.
અવંતીદેશમાં આવેલી ધારપુરીનગરીમાં જ્યારે ભેજરાજા રાજ્ય કરતે. હતું, ત્યારે ત્યાં સવેદેવનામે એક બ્રાહ્મણ વસતો હતો, તેને શેભન અને ધનપાળ નામે બે પુત્રો હતા. એક દહાડો તેનગરમાં ચંદ્રગછના મહેંદ્રસૂરિ નામના આચાર્ય પધાર્યા, તેમની કીર્તિ સાંભળીને તે સર્વદેવ બ્રાહ્મણ તેમને ઉપાશ્રયે ગયો, અને ત્યાં ત્રણ દિવસ સુધી સમતાથી સ્થા; ત્યારે મહેંદસૂરિજીએ તેમને પૂછયું કે, હે ઉત્તમ

Page #96

( ae )
બ્રાહ્મણુ! તમારે કઈ પ્રશ્ન પૃવા છે? ત્યારે તે સર્વદેવ બ્રાહ્મણે વિનયપૂર્વક કહ્યુ કે, હું ભગવન્! આપ સર્વ લેાકેાના સાયા છેદે છે, તે મારે પણ એક સશય આપને પૂછવાના છે; ત્યારે ગુરૂમહારાજે તેને એકાંતે લઇ જઈ કહ્યું કે, તમારે જે સંશય પૃવા હોયતે સુખેથી પછે; ત્યારે તે સર્વ દેવબ્રાહ્મણે કર્યુ કે, હું ભગવન! મારા પિતા પુણ્યશાળી હતા, તથા તેના પર ` રાજાની બહુ કૃપા હતી, તેથી રાજા તેને હંમેશાં એકલાખ સાનામાહા આપતા, અને તેથી મને એવી શકા છે કે, મારા ઘરમાં કાઇક જગ્યાએ પણ ધન દાટેલું હાવ જોયે; માટે હે ભગવન્!ો આપ મારા પર કૃપા કરીને તે સ્થાન આપના જ્ઞાનથી બતાવશે। તા મારા પર મોટા ઉપકાર થશે; તથા હું પણ જૈનધર્મ અંગીકાર કરીશ, અને હમેશાં સુખેસમાü રહીશ. ત્યારે આચાર્યજીએ તેની પાસેથી શિષ્યા લાભ થવાના જાણી તેને કહ્યું કે, હે દ્વિજોત્તમ! જે અમાતે નિધાન તમાને દેખાડીયે તાતમા અમાનેશું આપો? તે અમાને ખાનગીમાં કહેા ત્યારે તે બ્રાહ્મણે નમ્રતાપૂર્વક કહ્યુ કે, જેઆપતેમ કરો તો હું આપને તેમાંથી અરધું દ્રવ્ય આપીશ. ત્યારે આચાર્યજીએ કહ્યુ કે, અમારી ઇચ્છા મુજબ તમારી પાસેથી અર્ધ વસ્તુ લેશું; એમ કહી સાક્ષી રાખીનેતેનુ લખત કરાવ્યું. પછી શુભદિવસે આચાર્યજીએ તેને ઘેર જઇ તે નિધાન દેખાડયું; એટલે તે ખાવાથી તેમાંથી ચાળીસ લાખ સાનામાઙેરેાનિકળી; પરંતુ તે નિસ્પૃહી આચાર્ય કઇ પણ લીધાવિના પાતાને ઊપાશ્રયે પધાર્યા. પછી તે સદેવ બ્રાહ્મણ અને મહેદ્રસૂરિજી વચ્ચદાન ગ્રહણ માટે એક વર્ષ સુધી વિવાદ ચાલ્યા; પછી એક દહાડે તો તે સર્વદેવ શ્રાહ્મણ પ્રતિજ્ઞા કરી ઉપાશ્રયે આવી આચાર્યજી મહારાજને કહેવા લાગ્યા કે, હે ભગવન! હવે તા હું આપને તે દાન આજે આપ્યા બાદજ ઘેર જઈશ. ત્યારે આચાર્યજીએ કહ્યું કે હે દ્વિજ ! અમારા અને તમારા વચ્ચે એવું લખત થયું છે કે, મારી ઇચ્છા મુજબ તારી પાસેથી હું અર્ધ ભાગ લઉં, માટે હવે અમે નિસ્પૃહીને દ્રવ્યની ઇચ્છા તા નથી, માટે તારે જો તારી પ્રતિજ્ઞા તા તારા અન્ને પુત્રમાંથી એક પુત્ર અમેાને આપ? અને તેમ કરવાની જે તારી ઈચ્છા નહોય તેા તું સુખેથી તારે ઘેર પાછા જાતે સાંભળી ગભરાએલા બ્રાહ્મણે દુખી ! કહ્યું કે, હે ભગવન્! મારી પ્રતિજ્ઞાની ખાતર હું તેમ કરીશ અમ કહી ચિંતાતુર થઈને તે ઘેર ગયા; તથા એક તુટેલા ખાટલા પર વ્યાકુળથઈ આળાટવા લાગ્યા; એટલામાં રાજદરબારમાંથી આવેલા ધનપાળે પેાતાના પિતાને એવી ચિંતાતુર અવસ્થામાં પડેલા જો તેનુ કારણ પૂછયું, ત્યારે સર્વ દેવે કહ્યું કે, હૈ પુત્ર ! તમારા જેવા ઉત્તમ અને કુલીન પુત્રા હમેશાં પિતાની આજ્ઞાને મસ્તકે
પાળવાની ઇચ્છા હોય,

Page #97

( ૭ ) ચડાવવામાં તત્પર હોય છે, તથા કરજમાંથી પિતાને મુક્ત કરીને તેને નરકે તે અટકાવે છે; માટે મને કરજથી છેડવો એ તમને ગ્ય છે; એમ કહી તેણે ધનપાળને પિતાનું સઘળું વૃત્તાંત કહ્યું, પરંતુ ધનપાળે તે જૈનદીક્ષા લેવાની ના પાડી, તેથી તે સર્વદેવ બ્રાહ્મણ મનમાં અત્યંત દુઃખી થયો; એટલામાં તેનો બીજો પુત્ર શેભન ત્યાં આવી ચડ્યો; તેને પણ સર્વદેવે તે વૃત્તાંત કહેતાંજ, તેણે તે તુરત તેમ કરવું કબુલ કર્યું અને કહ્યું કે, હું ખુશીથી દીક્ષા લેશ; અને મારા મોટા ભાઈ ઘનપાળ કુટુંબને સઘળો બે ધારણ કરશે: તે સાંભળી સર્વદેવ બ્રાહ્મણ ઘણજ ખુશી થઈને શોભનની પ્રશંસા કરવા લાગ્યો; તથા પછી ભોજન કર્યા બાદ સર્વદેવ બ્રાહ્મણે શેભન સહિત મહેસરિજી પાસે આવીને તે શોભનપુત્રને આચાર્યજીના ખોળામાં યો. ત્યારે આચાર્યજીએ પણ તે સર્વદેવ બ્રાહ્મણની આજ્ઞાથી તેજ દિવસે શુભ મુદત્તે તેને દીક્ષા આપી; પછી શોભનમુનિ સહિત મહેદસરિજી પણ ત્યાંથી વિહાર કરીને અણહિલપુરપાટણમાં પધાર્યા.
હવે અહીં ઘનપાળે પોતાના પિતાને એક આવે છે, તેઓ દ્રવ્યને માટે પુત્રને વે, માટે હવે મારે તમારી સાથે રહેવું ઉચિત નથી; એમ કહી તે તેમને નાથી જૂદ પડ્યો. તથા તેણે ભેજરાજાને પણ સમજાવ્યું કે, આવા પાખંડી જૈનયતિઓ આપણા દેશમાં આવીને સ્ત્રી તથા બાળકોને ઠગે છે. તે સાંભળી મુગ્ધ ભેજરાજાએ પણ આજ્ઞાપત્ર કઢાડીને પિતાના દેશમાં જૈનમુનિઓને વિહાર બંધ કરાવ્યો તથા તેથી બાર વર્ષ સુધી માળવામાં જૈનમુનિઓનોવિહાર બંધ રહ્યા. હવે અહીં શેભનાચાર્ય સિદ્ધતિમાં પારંગામી થવાથી મહેંદસરિએ તેમને વાચનાચાર્યની પદી આપી; એવામાં અવંતીદેશના સંધની વિનંતિ આવવાથી શોભનાચાર્ય ગુરૂ મહારાજને કહ્યું કે, હે ભગવન્! જો આપ આજ્ઞા આપે તે હું મારા ભાઈ ધનપાળને પ્રતિબોધવા માટે ધારાનગરીમાં જાઉં, પછી ગુરૂમહારાજે આજ્ઞા આપવાથી શેભનાચાર્ય કેટલાક ગીતાર્થ મુનિઓ સહિત ધારાનગરીમાં પધાર્યા; તથા ત્યાં તેમણે ધનપાળને ઘેર મુનિઓનેગોચરી માટે મોકલ્યા; તે વખતે ધનપાળ સ્નાન કરવાની તૈયારી કરતા હતા. પછી તે સાધુઓ જયારે ધર્મલાભ દેઈ ઉભા ત્યારે ધનપાળે પિતાની સ્ત્રીને કહ્યું કે, આ સાધુઓને જે ભિક્ષા જોઈએ તે આપો? કેમકે ઘેર આવેલો અથી જે નિરાશ થઈ પાછો જાય તો મહાન અધર્મ થાય. પછી તે સાધુઓને જ્યારે દહીં આપવા માંડ્યું, ત્યારે સાધુઓએ પૂછયું કે, આ દહીં કેટલા દિવસનું છે? ત્યારે ધનપાળે ગુસ્સે થઈ કહ્યું કે, આ દહીં ત્રણ દિવસનું છે, શું તેમાં કંદ જીવ પડ્યા છે? તમે તે કઈક નવીન દયાળ જેવા દેખાઓ છે.

Page #98

( ૭૮ )
તમારે જોતું હોય તેા લ્યો, નહીં તેા અહીંથી તુરત ચાલ્યા જાઓ. ત્યારે સાધુઓએ કહ્યું કે, હું ધનપાળ! અમારે તેમ પૃછવાને આચાર છે, તમા શામાટે ઇર્ષ્યા કરેા છે? ઇર્ષ્યાથી મહાન દોષ થાય છે; અને પ્રિય વાકય એટલવાથી કીર્ત્તિ વધે છે. વળી જ્ઞાનીઓએ પણ કહ્યું છે કે, બે દિવસ પછી દહીંની અંદર વાની ઉત્પત્તિ થાય છે; ત્યારે તે બુદ્ધિવાન્ ધનપાળે કચુ કે, મને તેની ખાતરી કરાવી આપો? ત્યારે તે સાધુઓએ તે દહીંમાં જરા અળતાના રંગ નખાવ્યો, તેથી તેમાં રહેલા જંતુઓ ઉપર તરી આવ્યાં; તથા તરફડવા લાગ્યાં. તે જોઈ ધનપાળનેા મિથ્યાત્વરૂપી લેપ નીકળી ગયો; અને વિચાર્યું કે, અહે! આ જૈનલોકાના ધર્મ દયાથી ઉજ્જવળ છે! પછી તેણે સાધુઓને પુછ્યું કે, તમારા ગુરૂ કોણ છે? તથા તમે અહીં કર્યાં રહ્યા છે? પછી તે સાધુઓએ તે સઘળા વૃત્તાંત કહેવાથી ધનપાળ ગાભનાચાર્યજી પાસે ગયા; ધનપાળને આવતો હોઇ ગાભનાચાર્યે પણ ઉને તેને ઘણું સન્માન આપ્યું. પછી ધનપાળે પાતે કરેલાં વિપરીત આચરણના પસ્તાવા કયા; તથા શાભનાચાર્યના ઉપદેશથી ધનપાળે જૈનધર્મ અગીકાર કરી ઋષભદેવ પ્રભુનું મંદિર બંધાવ્યું, તથા પ્રભુ સન્મુખ ઋષભપંચાસિકા નામની નવીન સ્તુતિ રચીને કહી. પછી તેમણે બાર હજાર શ્લોકાના પ્રમાણવાળા ગદ્યકાવ્યરૂપ તિલકમંજરી નામના ગ્રંથ બનાવ્યા. ત્યારબાદ ભાજરાનએ તે તિલકમ’જરી ગ્રંથમાં પોતાનું નામ દાખલ કરવાનુ` કહેવાથી ધનપાળે તેમ કરવું કબુલ કર્યું નહીં; આથી રાજાએ તે ગ્રંથ તેની પાસેથી ઝુંટવીને અગ્નિમાં બાળી નાંખ્યો, ત્યારે ધનપાળ ગુસ્સે થઇ પાતાને ઘેર જઇ ગાકાતુર થઈ ભેડા ; ત્યારે તેની નવ વર્ષની ઉમરની પુત્રીએ તેની દિલગીરીનુ કારણ પૂછવાથી તેણે તે વાત જણાવી, ત્યારે તેણીએ કહ્યું કે, તમા તેની ચિંતા ન કરે? તે સઘળું પુસ્તક મારે ક છે. પછી પુત્રીના મુખથી સાંભળીને તે લખવા માંડતાં છેવટે તેમાંથી ત્રણ હમ્બર શ્લોકા ઓછા થયા, અને હાલ પણ તે નવ હાર શ્લોકાના પ્રમાણના ગ્રંથ માજીદ છે. પછી ધનપાળ પતિ તે ધારાનગર છેડીને સત્યપુરમાં ગયા. તેના જવાથી ભાજરાજાને પાછળથી પસ્તાવા થયા; તેથી તેને કરીથી તેણે સન્માનપૂર્વક ધારાનગરીમાં મેલાવ્યો. છેવટે ધનપાળ પતિ નિર્દોષપણે ગૃહસ્થ ધર્મ પાળી ધર્મધ્યાનપૂર્વક કાળ કરી સ્વર્ગે ગયા. .
આ મહાપ્રભાવિક ધનપાળ કવીશ્વર વિક્રમ સંવત્ ૧૨૨૯માં વિદ્યમાન હતા, કેમકે તે સાલમાં તેમણે પાયલચ્છી નામ માળા રચી છે. ગોભનાચાર્યજીએ પણ મહા ચમકવાળી અતિ અદ્દભુત શેાભનસ્તુતિ રચી છે; અને તેતી રચના તેમણે ગોચરી જતાં માર્ગમાંજ એક વખત કરી હતી; તથા તેનાપર ધનપાળ પડિતજીએટીકાચી છે.

Page #99

પ્રકરણ ૧૬ મું.
વિક્રમ સવત ૧૦૩૧થી ૧૧૦૦, ( સ્રાચાર્ય, વર્ધમાનસૂરિ તથા વિમળશાહ, ) સૂરાચાય વિક્રમ સ`વત ૧૦૩૧થી ૧૦૭ર સુધીમાં વિદ્યમાન હતા.
ગુજરાતમાં અણહિલ્લપુરપાટણમાં જ્યારે ભીમદેવરા રાજ્ય કરતા હતા, ત્યારે ત્યાં દ્રાણાચાર્ય નામે મહાવિદ્વાન જૈનાચાર્ય વસતા હતા; તે આચાર્ય ભીમદેવ રાન્તના સ ́સાર પક્ષમાં મામા થતા હતા. તે આચાર્યજીના ભાઈ સગ્રામસિંહના પુત્રમહીપાળે પણ તેમની પાસે દીક્ષા લીધી હતી, તથા તેમનુ સૂરાચાય નામ રાખવામાં આવ્યું હેતું. અનુક્રમે તે સૂરાચાર્યજી પણ શાસ્ત્રના પારગામી થયા. એક વખતે ભીમરાન્તના દરબારમાં ધારાનગરીના ભાજરાના પ્રધાના આવ્યા, તેમણે ભાજરાજાની પ્રશંસાના એક શ્લોક ભીમરાજાને સંભળાવ્યો. તે ગાથાના પ્રત્યુત્તર તેવીજ મનોહર ગાથામાં લખવા માટે ભીમરાજાએ સૂરાચાર્યજીને યોગ્ય જાણી, તેમને સન્માનપૂર્વક સભામાં માલાવી તે ગાથા રચવાનુ કહ્યું; ત્યારે સ્રાચાર્યજીએ પણ તેજ સમયે ત્યાં અત્યંત ચમત્કારી ગાથા રચીને રાજાને સોંપી. તે જોઇ રાજાએ ચમત્કાર પામી તે ગાથા સહિત પાતાના પ્રધાનાને ધારાનગરીમાં ભાજરાન પાસે મોકલ્યા. હવે અહીં દ્રોણાચાર્યજીએ પોતાના ખીન્ન શિષ્યાને ભણાવવા માટે સ્રાચાર્યજીને સોંપ્યા સ્રાચાર્યજીના નતિસ્વભાવ તીવ્ર હાવાથી તે, શિષ્યાને અભ્યાસ કરાવવા માટે એટલી તાડના કરતા કે, જેથી હમેશાં એક રોહરણની દાંડી ભાંગતી. તે જોઇ સરાચાર્યજીએ પાતાના એક ભક્ત શ્રાવકને લાખડની દાંડી લાવવાનું કહ્યુ'; તે ખાખતની ગુરૂને ખબર પડવાથી તેમણે સરાચાર્યજીને ઉલભા આપ્યા કે, સાધુને લોખંડનું શસ્ત્ર રાખવાના અધિકાર નથી. ત્યારબાદ ઉપલી ગાથા ભાજરાજાએ વાંચી તેથી ખુશી થઇને સાચાર્યજીને ખેાલાવવા માટે પોતાના પ્રધાનોને ભીમદેવરાજાના દરબારમાં માકલ્યા. ભીમદેવે સૂરાચા

Page #100

( 20 )
ચ્છને મેાલાવી તે હકીકત કહી, તેથી તેમણે પણ વિચાર્યું કે, ભાજરાનની સભામાં ધણા વિદ્વાના સંભળાય છે, માટે તેમને જીતવાથી ઘણી કીર્ત્તિ થશે તથા જૈનશાસનના પણ મહિમા થશે, એમ વિચારી ગુરૂની આજ્ઞા લઇ સરાચાર્યજી ધારાનગરીમાં ગયા; ત્યાં ભાજરાજાએ ધણા આદરમાનથી તેમનેા પ્રવેશ મહેાત્સવ કર્યો. એક વખતે ભાજરાજાને એવી ઇચ્છા થઇ કે, છએ દર્શનાને હું એકમત કરી આપુ'; એમ વિચારી તેઓના આગેવાનને તેણે કેદખાનામાં પૂરી કહ્યું કે, જ્યાંસુધી તમે સઘળા એકમત નહીં થા, ત્યાંસુધી તમાને ભાજન મળશે નહીં. તે સાંભળી તેઓ બિચારા ગભરાઈને ત્યાં બેસી રહ્યા. આ બાબતની સૂરાચાર્યજીને ખબર પડવાથી તેમણે રાજાને એવી યુક્તિથી સમજાવ્યો કે, બજારમાં જેમ સર્વ ચીને એકજ દુકાનેથી મળે એવા બંદોબસ્ત થઈ શકતે નથી, તેમ એ દર્શના એકમત થવા અસંભવિત છે; એવી રીતે રાજાને સમજ્ઞવવાથી રાજાએ તે આગેવાનાને છાડી મેલ્યા, જેથી સાચાર્યજીની ત્યાં ઘણી કાર્ત્તિ થઇ. એક દહાડા સુરાચાર્યજી ભાજરાજાની પાશાળામાં ગયા, તે વખતે ત્યાં ભાજરાન્તએ બનાવેલા વ્યાકરણના અભ્યાસ ચાલતા હતા; તેના મગળાચરણમાં સરસ્વતીને વધૂ ( વહુ ) કહેલી હતી; આથી સાચાર્યજીએ જરા ઉપહાસથી તે અધ્યાપકને કહ્યુ કે, સરસ્વતીને કુમારિકા કહેલી સાંભળી છે, પરંતુ સરસ્વતીને વડુ બનાવનારા વિદ્વાનેા તા આ દેશમાંજ દેખાય છે. પછી તે અધ્યાપકે આ વાત ભાજરાતને કહેવાથી તેને ક્રોધ ચડયા, તેથી તેણે પાતાની સભાના પડતાને ખાલાવી કહ્યુ કે, તમારે આવતી કાલે સૃાચાર્યને ધર્મવાદમાં જીતવા. પછી વળતે દિવસે રાજાએ પોતાના વિદ્વાનાને એકા કરીને સરાચાર્ય ને ઘણા સન્માનથી બાલાવી તે વિદ્રાના સાથે ધર્મવાદ કરવાનુ કર્યું. ત્યારે આચાર્યજીએ પણ પાતાના પ્રબળ જ્ઞાનથી તે સર્વ વિદ્રાનાના પરાજય કા; આથી રાન્તને મનમાં ઘણાજ ગુસ્સા થયા; પરંતુ તે સમયે તેણે તે જણાવ્યા નહીં, પણ ઉલટી આચાર્યજીની પ્રશંસા કરી. પછી આચાર્યજી જ્યારે ઉપાશ્રયે પધાર્યા, ત્યારે ધનપાળ પડિંત હાથ જોડીને તેમને કહ્યું કે, હું ભગવન્! આપણા જૈનશાસનની ઉન્નતિથી તા મને હર્ષ થયા છે, પરંતુ આ ભાજરાન પાતાની સભાના પંડિતોને જીતનારને મારી નાખે છે, તેથી મને આ સમયે ઘણીજ દિલગિર થાય છે. હવે હું જ્યારે આપને ચેતાવું ત્યારે આપે છુપા વેથી મારે ઘેર પધારવું; કે જેથી હું છુપી રીતે આપને ગુજરાતમાં માકલી આપીશ. અમ કહી ધનપાળ પતિ ગયા બાદ રાખએ સૂરાચાર્યજીને જયપત્ર આપવાના મિષથી માણસા મોકલી ધેાલાવ્યા. તેજ વખતે ધનપાળે પણ આચાર્યજીને ચેતાવ્યું કે, આજે રાજા

Page #101

દગો કરનાર છે, માટે ગુપ્ત વેશે આપે મારે ઘેર પધારવું. પછી આચાર્યજીએ તે રાજાનાં માણસને કહ્યું કે, હું આહારપાણી કરીને મધ્યાન્હ સમયે રાજાની સભામાં આવીશ. તે સાંભળી તે માણસે ત્યાં ઉપાશ્રયને ઘેરીને બેઠાં. પછી આચાર્યજીએ એક વૃદ્ધ મુનિને સિહાસન પર બેસાડ્યા, અને પિતે શ્રાવકનો વેષ લઈ જ્યારે બહાર જવા માંડ્યું, ત્યારે રાજાનાં માણસેએ તેમને અટકાવ્યાં. ત્યારે તેમણે કહ્યું કે, હું તે આ નગો એક શ્રાવક છું, અને સુરાચાર્યજી તો અંદર સિંહાસન પર બેઠા છે, વળી મને પાણીની બહુ તરસ લાગી છે, માટે પાણી પીવા જાઉં છું. તે માણાએ વેપ બદલવાથી બરોબર નહીં ઓળખવાથી તેમને જવા દીધા; તેથી તે તુરત ધનપાળને ઘેર આવ્યા, ત્યારે ધનપાળે પણ તેમને સત્કાર કરીને તેમને છૂપી રીતે ભાંયરામાં રાખ્યા; એવામાં કેટલાક તળીઓ નાગરવેલનાં પાનના કરંડીઆ ભરીને ગુજરાત તરફ જતા હતા, તેઓને ધનપાળે એ સેનાપહેરે આપી કહ્યું કે, તમે આ મારા ગુરુને છુપી રીતે એક કરંડીઆમાં રાખીને તમારી સાથે લઈ જાઓ તેઓએ પણ તેમ કરવાની કબુલાત આપવાથી તેઓની સાથે સુરાચાર્યજી પણ છુપી રીતે પાનના કરંડીઆમાં બેસી વૃભપર સ્વાર થઈને રવાના થઈ ગયા.
- હવે અહીં મધ્યાકાળ વીત્યા છતાં પણ જ્યારે સુરાચાર્ય બહાર આવ્યા નહીં, ત્યારે રાજાનાં માણસો એકદમ ઉપાશ્રયમાં ઘુસી ગયાં, અને સિંહાસન પર બેઠેલા મોટા ઉદરવાળા એક ઘરડા સાધુને ઉપાડીને રાજા પાસે લઈ ગયા. તેને જોઈ રાજાએ તે પિતાના માણસને કહ્યું કે, અરે દુષ્ટો !તમે આ કરીને અહીં કેમ લાવ્યા? ખરેખર તમેને આંધળા બનાવીને તે મહાચતુર ગુર્જર સાધુ ત્યાંથી પલાથન કરી ગયા છે. તે સાંભળી તેઓએ જતાં જતાં કહ્યું કે, હે સ્વામી! એક તરસ્યા શ્રાવક શિવાય અમોએ તે ઉપાશ્રયમાંથી કોઈને પણ જવા દીધો નથી, તે સાંભળી રાજાએ અત્યંત ક્રોધ કરી કહ્યું કે, અરે ! અંધાઓ! ખરેખર તે વેપ બદલી તમારી આંખો આંજીને ચાલ્યો ગયો છે; તેમાં કંઈ પણ શક નથી; એમ કહી તેઓને રજા આપી રાજા તો શોકમાં નિમગ્ન થયે. હવે અહીં તિ તંબોળીઓ પણ ચાલતો માર્ગ છેડી આડમાર્ગે ભયંકર જંગલ અને પર્વતો ઓળંગીને મહીનદીને કિનારે આવી પહોંચ્યા. ત્યારે સુરાચાર્યજી પણ ત્યાં ગુજરાતની હદ જણને પ્રગટ રીતે વિહાર કરવા લાગ્યા; તથા અનુક્રમે અણહિલપુરપાટણમાં આવ્યા તે સમયે ભીમરાજાએ પણ તેમનું મોટા આડંબરથી સામૈયું કર્યું. પછી તે સુરાચાર્યજીએ પિતાને સર્વ
JE. ૧૧

Page #102

( ૨ )
વૃત્તાંત ગુરૂમહારાજને તથા રાજસભામાં કહી બતાવ્યા, તે સાંભળી ભીમદેવ રાજાને ઘણાજ હર્ષ થયો. ત્યારબાદ સુરાચાર્યજીએ ગુરૂમહારાજની સમક્ષ દેશાંતરમાં થયેલા અતિચારેની આલાચના લેઇ પાતાના આત્માને પવિત્ર કર્યાં. પછી તેમણે ફ્રીસ ધાન નામનેા કવેત્વમકૃતિવાળા કાવ્યગ્રંથ રચ્યો. પછી દ્રોણાચાર્યજ તેમને પાતાની પાટે સ્થાપીને સમાધિપૂર્વક કાળ કરી સ્વર્ગે પધાર્યાં. મુરાચાર્ય પણ ત્યારબાદ જૈનશાસનની કેટલીક ઉન્નતિ કરીને સ્વર્ગે ગયા.
વર્ધમાનસૂર તથા વિમળશાહ, વિક્રમ સથત ૧૦૮૮.
ધા
શ્રી વર્ધમાનસૂરિજી મહારાજ વિક્રમ સંવત ૧૦૮૮માં વિદ્યમાન હતા, કેમકે તેમણે તે સાલમાં આબુપરના વિમળશાહ શેં બધાવેલાં જિનમંદિરની પ્રતિષ્ટા કરી હતી. આ વિમળશાહ શેઃ મહાધનાઢ્ય શ્રાવક હતા, તથા તે રાજાના મંત્રી હતા. તેમણે કરેાડા દ્રવ્ય ખરચીને આબુપર અત્યંત અદ્ભૂત જૈનમમ વેલાં છે. શ્રી વર્ધમાનસૂરિ પ્રથમ ચૈત્યવાસી જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય હતા, પરંતુ પાછળથી પોતાના કબજાના ચાયાસી ચૈત્યાના ભાગવટા ઇંડીને તે શ્રી નેમિસચ્છિના શિષ્ય શ્રીઉદ્યાનનસૂરિના શિષ્ય થયા હતા. તેમણે ઉપમિતિભવ પ્રપંચ, નામ સમુચ્ચય તથા વાસુપુજ્ય ચરિત્ર નામના અદ્ભુત ગ્રંથા રચ્યા છે.

Page #103

પ્રકરણ ૧૩ મું.
જિનેશ્વરસૂરિ, અભયદેવસૂરિ, તથા વાદિવેતાળશાંતિસરિ,
વિક્રમ સંવત ૧૫થી ૧૧૦. જિનેશ્વરસૂરિને ખરતરનું બિરૂદ વિક્રમ સંવત ૧૦૮૦
આ મહાન આચાર્ય ઉઘાતનસૂરિના શિષ્યવર્ધમાનસરિના શિષ્ય તથા નવાંબી ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિના ગુરૂ હતા. તે વિક્રમ સંવત ૧૦૮૦માં વિદ્યમાન હતા; તેમને ગુજરાતના રાજા દુર્લભસેન તરફથી ખરતરનું બિરૂદ મળ્યું હતું. તેમણે હરિભદ્રસરિઓએ રચેલા અટકની ટીકા, પંચલિગી પ્રકરણ, વીરચરિત્ર, લીલાવતી કથા, કથારનષ વિગેરે ગ્રંથો રચ્યા છે. તેમનું વૃત્તાંત એવું છે કે, માળવામાં આવેલી ધારાનગરીમાં જ્યારે ભેજવાજા રાજ્ય કરતા હતા, ત્યારે ત્યાં લક્ષ્મીપતિ નામને એક મહાધનાઢ્ય વ્યાપારી વસતિ હત; એક વખતે ત્યાં શ્રીધર અને શ્રીપતિ નામના બે બ્રાહ્મણે દેશ જેવાની ઈચ્છાથી આવી ચડ્યાં; તથા ભિક્ષા માટે તે લક્ષ્મીપતિ શેઠને ઘેર જવાથી તેણે તેઓને ભક્તિપૂર્વક ભિક્ષા આપી. હવે તે શેઠના ઘરની ભીંત ઉપર એક ઘણજ ઉપયોગી શિલાલેખ હતો, તે લેખને આ બંને બ્રાહ્મણે હમેશાં વાંચતા, તેથી તેઓને તે લેખ કંઠ થઈ ગયો. એવામાં એક સમયે તે શેડના ઘરમાં અકસ્માત્ આગ લાગી, જેથી સઘળું મકાન તથા તે સાથે તે લેખ પણ બળી ગય; આથી શેને ઘણી દિલગીરી થઇ; શેડને દિલગીર થયેલા જોઈ તે બ્રાહ્મણે કહ્યું કે, હે શેઠ! તમે તે લેખ માટે કશી ફિકર કરો નહીં, અમે તે લેખ આપને જે હતો તેવો લખી આપશું. પછી તે બન્ને બ્રાહ્મણોએ તે લેખ યથાર્થ રીતે લખી આપવાથી લક્ષ્મીપતિ શેડ ઘણે ખુશી થશે, તથા તેઓને હમેશાં પોતાને ઘેરજ રાખ્યા. તેઓને શીળવંત તથા ઉત્તમ ગુણવાળા જાણીને શે વિચાર્યું કે, આ બન્ને બ્રાહ્મને જો આપણે આચાર્ય શિષ્ય કરે, તે ખરેખર તેઓ જૈનશાસનને દીપાવનારાથાય. એવામાં ત્યાં વર્ધમાનસૂરિજી

Page #104

(૮૪ )
મહારાજ પધાર્યા તેથી તે લક્ષ્મીપતિ શેડ તે બન્ને બ્રાહ્મણપુત્રોને સાથે લેને તેમને વાંદવા માટે ગયા; ત્યાં તે અન્ને બ્રાહ્મણાની હસ્તરેખા આદિક જોઇને ગુરૂએ તેમને દીક્ષા યોગ્ય જાણીને તે લક્ષ્મીપતિની અનુજ્ઞાપૂર્વક તેમને દીક્ષા આપી. પછી તે યાગવાહનપૂર્વક સર્વ સિદ્ધાંતાના અભ્યાસ કરીને પાંચે મહાત્રતાને અતિચાર રહિત પાળવા લાગ્યા. છેવટે તેમને યોગ્ય જાણી ગુરૂમહારાજે આચાર્ય પદવી આપી; તથા તેના અનુક્રમે જિનેશ્વરસૂરિ તથા બુદ્ધિસાગરસૂરિ નામ પાડ્યાં. પછી શ્રી વર્ધમાનસૂરિજીએ તેને કહ્યુ કે, આજકાલ અણહિલપુરપાટણમાં ચૈત્યવાસીઓનું ઘણું જોર હાવાથી ત્યાં શુદ્ધ સામાચારીવાળા મુનિરાજ્જેને રહેવાનું સ્થાનં પણ મળતું નથી; માટે તે ઉપદ્રવ તમે અને તમારી શક્તિ અને બુદ્ધિથી નિવારણ કરે! કેમકે આ વખતમાં તમારા સરખા ખીન્ન વિચક્ષણા નથી. એવી ગુરૂમહારાજની આજ્ઞા મસ્તકપર ચડાવીને તે ત્યાંથી વિહાર કરીને અહિલપુરમાં આવ્યા. ત્યાં તેએ એક ઉત્તમ અને દયાળુ પુરૅાહિતના મકાનમાં ઉતર્યાં; એટલામાં ચૈત્યવાસીએને તેએના આવવાના સમાચાર મળવાથી તેઓએ તેમની પાસે પોતાના નોકરોને મોકલ્યા; તે નાકરા ત્યાં આવી જિનેશ્વરસૂરિ તથા અહિંસાગરજીને કહેવા લાગ્યા કે, અરે ! સાધુઓ! તમા તુરત નગરીની બહાર નીકળી જા ? કેમકે અહીં ચૈત્યવાસીઓ શિવાય બીજા શ્વેતાંબર મુનિઓને રહેવાનો હક નથી. ત્યારે તે પુરેશહિતે કહ્યુ કે, આ બાબતના મારે રાજા પાસે જ રાજસભામાં નિર્ણય કરવા છે, એમ કહી તે દુર્લભસેન રાજા પાસે ગયા, અને ત્યાં ચૈત્ય વાસીએ પણ આવ્યા. પછી તે પુરેહિતે રાજાને વિનંતિ કરી કે, હે રાજન! આ નગરમાં એ ઉત્તમ જૈનમુનિઓ પોતાને સ્થાન નહીં મળવાથી મારે ઘેર પધાર્યાં છે, તે મહાગુણી હાવાથી મે તેને રહેવા માટે સ્થાન આપ્યું છે; પરંતુ આ ચૈત્યવાસી યતિએ પાતાના માણસાને મારે ઘેર માકલી તેને નગરની બહાર નીકળી જવાનું કહેવરાવ્યું છે. તે સાંભળી નીતિવાન દુર્લભરાજાએ જરા હસીને ક્યું કે, મારા નગરમાં જે ગુણી માણસા દેશાંતરથી આવીને વસે છે, તેઓને કાઇ પણ અટકાવી શકે તેમ નથી; તે! આવા મહાત્માઓને અહીં ન વસવા દેવા માટે શું પ્રયેાજન છે? ત્યારે ચૈત્યવાસીએ એટલી ઉઠયા કે, હે રાજન! પૂર્વે શ્રીવનરાજ નામના જે મહાપરાક્રમી રાજા અહીં થયેલા છે, તેમને ખાધ્યપણામાં ચૈત્યવાસી શીલગુરુએ આશ્રય આપી પાખ્યા હતા; અને તે ઉપકારના બદલામાં વનરાજે સપ્રદાય વિરાધના ભયથી આ નગરમાં ફક્ત ચૈત્યવાસીઓએજ રહેવું, અને ખીજા શ્વેતાંબર જૈનસાધુઆએ અહીં રહેવું નહીં, એવા લેખ કરી આપ્યો છે,

Page #105

અને તેથી અમે તેમને અહીં વસવા માટે મના કરીયે છીયે; અને આપે પણ આપના તે પૂર્વજોની આજ્ઞા પાળવી જોઈએ ત્યારે રાજાએ કહ્યું કે, અમારા પર્વજેની આજ્ઞા અમારે પાળવી જ જોઈએ, તે વ્યાજબી જ છે, કેમકે આપ જેવા મહાભાઓની આશિથી અમારા જેવા રાજાઓ ઋદ્ધિવાળા થાય છે, અને ટૂંકામાં કહીયે તે આ રાજ્યજ આપનું છે, તેમાં કંઈ પણ સંદેહ નથી. વળી તમે પણ જૈનમુનિઓ છે, તે મુનિઓને આચાર શું છે? તે સાંભળવાની મને ઇચ્છા છે, અને તે આચારમાં જે આ બન્ને મુનિઓનું વિરોધીપણું માલુમ પડે, તો તેઓએ આ નગરમાં રહેવું નહીં; એમ કહી તે દુર્લભસેનરાજાએ પોતાના સરસ્વતી ભંડારમાં રહેલું જૈનમુનિના આચારના સ્વરૂપને જણાવનારું દશવૈકાલિક્સત્ર મગાવ્યું, અને તેમાં કહેલા આચાર મુજબ આ બન્ને આચાર્યોને પ્રવર્તતા જોઈને તેમને ખરતર બિરૂદ આપી ત્યાં રહેવા માટે સ્થાન આપ્યું આથી ચૈત્યવાસી યતિઓ તે ઝંખવાણા પડીને પિતાને સ્થાનકે ગયા. તથા ત્યારથી તે અણહિલપુરમાં શુદ્ધ સામાચારીવાળા જૈનમુનિઓને નિવાસ મળવા લાગ્યો; અને ચૈત્યવાસીઓનું જોર ધીમે ધીમે કમી થતું ચાલ્યું. ત્યાં બુદ્ધિસાગરજીએ બુદ્ધિસાગર નામનું આડ હજાર ના પ્રમાણુવાળું નવીન વ્યાકરણ રચ્યું. એવી રીતે આ ખતરનું બિરૂદ ધરાવનારા શ્રી જિનેશ્વરસ્યુરિજી મહારાજ મહાપ્રભાવિક થયેલા છે.
નવાંગીટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૮૮થી.
ધારાપુરીનગરીમાં વસનારા મહીધર નામના એક શેડની ધનદેવી નામની સ્ત્રીની કુલિએ અભયકુમાર નામના એક પુત્રને જન્મ થયો હતો. એક વખતે શ્રી વર્ધમાનસૂરિના શિષ્ય શ્રી જિનેશ્વરસૂરિ ત્યાં પધાર્યા. ત્યારે તે અભયકુમારે તેમની પાસે દીક્ષા લીધી. પછી શ્રી વર્ધમાનસૂરિની અનુમતિપૂર્વક તેમને ફક્ત સેળ વર્ષની ઉમરેજ વિક્રમ સંવત ૧૦૮૮માં આચાર્ય પદ આપવામાં આવ્યું હતું. હવે તે સમયમાં દાળ આદિકના સબબથી આગમોની ટીકાઓને વિચ્છેદ થયે હતા. એક વખતે શ્રી અભયદેવસરિજી મધ્યરાત્રિએ જ્યારે ધ્યાનમાં લીન થયા હતા, તે સમયે શાસનદેવીએ આવી તેમને કહ્યું કે, પૂર્વના આચાયોએ અગ્યારે અંગેની ટીકાઓ રચી હતી, પરંતુ કાળના દૂષણથી ફક્ત બે અંગે શિવાય બાકીના અંગેની ટીકાઓને વિચ્છેદ થયે છે. માટે આપ તે અંગેની ટીકાઓ રચીને

Page #106

( ( )
સંઘપર કૃપા કરે? ત્યારે આચાર્યજીએ ક્યુ કે, હે શાસનમાતા! આવું ગહન કાર્ય કરવાને અલ્પ બુદ્ધિવાન એવા હું શી રીતે સમર્થ થાઉં? કેમકે તે કાર્યમાં જે કદાચ ઉત્પન્ન થાય તે! મને ઘણી આપદા થાય; તેમ આપની આજ્ઞાનું ઉલ્લુ ધન પણ થવું ન જાયે.ત્યારે શાસનદેવીએ કશું કે, હું આચાર્યજી! આપને તે કાર્ય માટે સમર્થ ઋણીનેજ મેં કહ્યુ છે. તેમ તે ટીકાની રચનામાં તમાને જે સંશય હશે, તે હું સીમધરસ્વામીને પૂછીને તમારા તે સંશયો દૂર કરીશ. તેમ ફક્ત મારૂં સ્મરણ કરવાથીજ હું તમારી પાસે હાજર થઇશ. તે સાંભળી અભયદેવસર
એ ઉત્સાહપૂર્વક તે કાર્યના પ્રારંભ કર્યેા ; તથા તે કાર્ય સ’પૂર્ણ થતાં સુધી તેમણે આખીલના તપ કર્યા; તથા પોતાની કબુલાત મુજબ શાસનદેવીએ પણ તેમને તે કાર્યમાં મદદ આપી; પણ તે આંબિલ તપથી રાત્રિએ જાગવાના પ્રયાસથી શરીરમોંના રૂધિરમાં બિગાડ થવાથી તેમને કુના રેગ થયા. ત્યારે અન્યદર્શનીય આદિક ઈર્ષ્યાળુ લાંકાને નિંદા કરવાનું કારણ મળ્યું કે, ટીકાઓની રચનામાં થયેલા ઉત્સત્રપ્રરૂપણથી આચાર્યપર ગુસ્સે થયેલા શાસનદેવાએ શિક્ષા કરવાના હેતુથી તેમનેઆ દશાએ પહોંચાડ્યા છે; તે અપવાદ સાંભળી આચાર્યજી દિગિર થયા. પછી રાત્રિએ ધરણે આવીને તેમના રેગને નિવારણ કર્યો, તથા કહ્યું કે, સ્તંભન (ખંભાત) શહેરની પાસે સેટી નદીને કિનારે ભૃમીની અંદર શ્રી પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા છે, કે જે પ્રતિમાના પ્રભાવથી પૂર્વે નાગાર્જુને રસસિદ્ઘિ સાધી છે; તે પ્રતિમાને ત્યાં પ્રગટ કરીને તમેા ત્યાં મહાટું તીર્થ પ્રવર્તાવો કે જેથી તમારી અપકીત્તિના નાશ થશે અને જૈનશાસનની પણ પ્રભાવના થશે. પછી ત્યાં શ્રી અભયદેવસૂરીશ્વરજીએ જયતિહુઅણુ નામના છત્રીસ ગાથાવાળા સ્તોત્રપૂર્વક તે શ્રી રત ભનપાર્શ્વનાથજીની પ્રતિમાને સધ સમક્ષ પ્રગટ કરી; તેથી તેમની ઘણી કી
- તથા જૈનશાસનની ઉન્નતિ થ; પછી ધણુંદ્રનાં વચનથી આચાર્ય એ તે સ્તોત્રની બે ગાથાને ગોપવી રાખી, કે જેથી અદ્યાપિપર્યંત તે સ્તાત્ર ત્રીસ ગાથાઆનું વિદ્યમાન છે; તે શ્રી સ્તંભનપાર્શ્વનાથની પ્રતિમા હાલ પણ ખંભાતમાં વિદ્યમાન છે; તે પ્રતિમાના આસનની પાછળ એવા લેખ કાતરવામાં આવ્યા છે કે,
આ પ્રતિમા ગાડ નામના શ્રાવકે શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના શાસનમાં બે હમ્બર સા બાવીસમે વર્ષે કરાવી છે; એવી રીતે શ્રી જૈનશાસનની પ્રભાવના કરીને શ્રી અભયદેવસૂરિજી વિક્રમ સંવત ૧૧૭૫માં (બીન્ન મત પ્રમાણે વિક્રમ સંવત ૧૧૩૯માં ગુજરાતમાં આવેલા કપડવંજ નામે ગામમાં સ્વર્ગ ગયા;તેમણે નવે અગાનીટીકાઓ ઉપરાંત હરિભદ્રસરિના પચાસકપર સંવત ૧૧૨૪માં ધાળકામાં રહીને

Page #107

પ્રકરણ ૧૪ મું
વિક્રમ સવંત ૧૧૦૧ થી ૧૨૦,
(શ્રી ચંદ્રસૂરિ, નામસાધુ, મીધારી, અભય સર, વેગણ, જિનવલ્લભસૂરિ, જિનદત્તસૂરિ ધનવિજ્યવાચક, કક્કસૂર, પુનમીયા ગચ્છની ઉત્પત્તિ, આર્યરક્ષિતજી તથા વિધિપક્ષગચ્છની ઉત્પત્તિ, દેવભદ્રસૂર, મધધારી, હેમચરિ, પાશ્વદેવગણી, ધનેધસિ
શ્રી ચંદ્રસૂરિ, વિક્રમ સવંત ૧૧ર૧
આ શ્રી ચંદ્રસૂરિજી મધારી શ્રી હેમચંદ્રજીના શિષ્ય હતા, તથા તે વિક્રમ સંવત ૧૧૨૧માં વિદ્યમાન હતા, તે સાલમાં જ્યારે તે ભચમાં પધાર્યા હતા, ત્યારે ત્યાંના નગરશેડ ધવલશાહુ સંધની અનુમતિપૂર્વક તેમને મુનિ સુવ્રતસ્વામીનું ચરિત્ર રચવાની વિનંતિ કરી હતી, અને તેથી તેમણે આશાવળીમાં આવી શ્રીમાળકુળના નાગિલનામના શ્રાવકના ઉપાશ્રયમાં રહી તે ગ્રંથ રહ્યા હતા, અને તે ગ્રંથની પહેલી પ્રતિ પાર્શ્વદેગવણિએ લખી હતી.
નમિસાધુ, વિક્રમ સવંત ૧૧રપ
આ ગ્રંથ કર્તા થારાપદ્રપુરીય નામના ગનાશ્રી શાલિભદ્રસૂરિજીના શિષ્ય હતા ; તેમણે વિક્રમ સંવત ૧૧રર માં પડાવશ્યકની ટીકા તથા ૧૧૨૫માં રૂટના રચેલા કાવ્યાલંકારપર ટિપ્પન ચેલુ છે.

Page #108

( ૮૭ )
ટીકા બનાવી; તેમ જયંતિનુઅણુ સ્તોત્ર, નિગોદષત્રિશિક પનિગ્રંથવિચારસ‘ગ્રહણી, પુદ્દળષત્રિશિકા, ધાડશક ટીકા વિગેરે અનેક શાસ્ત્ર ચેલાં છે.
વાદીવતાળ શાંતિરિ, વિક્રમ સંવત ૧૯૬,
ગુજરાતમાં અહિલપુરપાટણમાં ત્યારે ભીમદેવરાળ રાજ્ય કરતા હતા, ત્યારે ત્યાં ચાંદુકુળના થારાપદ્રીય ગચ્છના વિજયસિંહરિ નામે આચાર્ય વસતા હતા. તે સમયે તે નગરી પશ્ચિમ દિશામાં આવેલા ઉન્નતાચુ નામના ગામમાં શ્રીમાળી વંશના ધનદેવ નામે એક શ્રાવક વસતા હતા. તેનીધનશ્રી નામનીસ્ત્રીની કુક્ષિએ ભીમ નામના એક ઉત્તમ લક્ષણાવાળા પુત્રના જન્મ થયો હતો. એક દહાડા તે શ્રી વિજયસિંહરિજી તે ગામમાં પધાર્યાં; અને તેમણે તે ભીમને તેના સામુદ્રિક લક્ષણાથી જૈનશાસનની ઉન્નતિ કરનારા ાણીને તેના માપિતાની અનુજ્ઞાપૂર્વક તેને દીક્ષા આપીને તેમનુ શાંતિસૂરિ નામ પાડયું; તેમને સર્વ શાસ્ત્રોના પાર’ગાની જાણીને તેમને પોતાની પાર્ટ સ્થાપીને વિજયસિંહરિજી દેવલાકે પધાર્યાં; ત્યારબાદ ધારાનગરીના પ્રખ્યાત મહાકવિ ધનપાળે પોતે રચેલી તિલકમજરી નામની કથાને તેમની પાસે સુધરાવી. એક વખતે તે શ્રી શાંતિસૂરિજી મહારાજ ધનપાળ પંડિતની પ્રેર્ણાથી ધારાનગરીમાં ગયા; અને ત્યાંના રાજા ભાજે તેમને ઘણા આદરસત્કાર કર્યા. વળી ત્યાં તેમણે સરસ્વતીએ આપેલાં વરદાનથી ભાજ રાજાની સભાના સર્વ પડિતાને જીત્યા, અને તેથી તે રાજાએ તુષ્ટમાન થઈને તેમને વાદિવેતાળનું બિરૂદ આ'યુ. પછી તે શ્રી શાંતિસૂરિજી મહારાજ જ્યારે પાછા અલિપુરમાં પધાર્યા ત્યારે ત્યાંના એક પદ્મ નામના ધાર્મિક શ્રાવકને સર્પ ડંખ્યા હતા, પરંતુ આ પ્રભાવિક સૃરિરાજે પાતાના માંત્રિક પ્રયાગથી તે સર્પના વિષને દૂર કર્યું; સિદ્ઘરાજની સભામાં દિગંબરે ના પરાજય કરનારા શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિન શિષ્ય દેવસૂરિએ પણ તેમની પાસે અભ્યાસ કર્યો હતો. આ શ્રીવાદિવેતાળ શાંતિસૂરિજીએ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રપર મંનૈહર ટીકા રચેલી છે; તેમનુ સ્વર્ગ ગમન વિક્રમ સંવત ૧૦૯૬ માં થયેલુ છે.

Page #109

( ૮૯ ) અભયદેવસર (મલ્લધારી), વિક્રમ સંવત ૧૧૫૦.
આ અભયદેવસૂરિજી મલ્લધારીના નામથી પ્રસિદ્ધ છે, તેમને ગુજરાતના રાન્ ક તરફથી મલ્લધારીનું બિરૂદ મળ્યું હતું; તથા સૈારાષ્ટ્રના રાજા ખેંગાર તરફથી પણ ઘણું માન મળ્યું હતું; તેમણે એક હજારથી પણ વધારે બ્રાહ્મણાને પ્રતિમાવ્યા હતા. તેમના ઉપદેશથી અજમેર પાસે આવેલા મેડતા નામના ગામમાં જિનમંદિર બાંધવામાં આવ્યુ હતુ. વળી તેમના ઉપદેશથી ભુવનપાળ રાજાએ જૈનમદિરમાં પૂજા કરનારા ઉપરના કર માફ કર્યા હતા. અજમેરના રાળ જયસિંહે પણ તેમના ઉપદેશથી પોતાના રાજ્યમાં વિહંસા કરવાની મનાઇ કરી હતી. શાકભરીના રાજા પૃથ્વીરાજે તેમના ઉપદેશથી અજમેર પાસે રથ ભારમાં સુવર્ણના ઇંડાંવાળું જિનમંદિર બંધાવ્યું હતું. આ મલ્લધારી અભયદેવસૂરિજી જયારે અજમેરમાં અનશન કરી સ્વર્ગે પધાર્યાં ત્યારે તેમના શરીરને ત્યાં બહુ માનપૂર્વક અગ્નિસ`સ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા; તે સમયે તેમના શરીરને ચંદનના રથમાં સ્થાપન કરવામાં આવ્યું હતું, તથા શહેરમાંના દરેક ઘરમાં ફક્ત એક એક માણસ ઘેર રહ્યા હતા, અને ખાકીનાં સઘળાં માણુસા તેમના માનાર્થે સ્મશાને ગયા હતા; તેમ જયસિંહરાજ પાતે પણ પોતાના કારભારીઓ સહિત સ્મશાને ગયા હતા. તેમના શરીરને સૂર્યોદય વખતે ઉચકવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ બહુજ ધીમે ચાલવાથી છેક પાછલે પહેારે સ્મશાને લાવવામાં આવ્યું હતું. અગ્નિસંસ્કાર થયા બાદ નજીક રહેલા ભક્તાએ તે રાખ વહેંચી લીધી હતી, કે જે રાખના પ્રભાવથી વર આદિક ઉપદ્રવાના નાશ થયા હતા. વળી જેને તે રાખ ન મળી, તેમએ તે જગાની માટી પણ ગ્રહણ કરી લીધી. આ ઉપર લખેલું સઘળુ વૃત્તાંત રણથંભારના જિનમદિમાં રહેલા શિલાલેખમાં ઊતરવામાં આવ્યુ છે. એવી રીતે આ શ્રી મલ્લધારીનુ' બિરૂદ ધરાવનારા શ્રી અભયદેવસૂરિજી મહાપ્રભાવિક થયેલા છે.
નેમિચ’દ્રરિ અથવા (દેવેદ્રગણી), વિક્રમ સવંત ૧૧૨૯ દેવ દ્રગણીજી મહારાજનું બીજું નામ નેમિચંદ્રસૂરિજી પણ હતું, તે વડગચ્છમાં થયેલા આદેવસરના શિષ્ય હતા; તેમણે વિક્રમ સંવત ૧૧ર૯ માં ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રપર ટીકા રચેલી છે. વળી તેમણે પ્રવચનસારદ્વાર, આખ્યાન JE૧૨

Page #110

મણિકાશ તથા વીરચરિત્ર આદિક ગ્રંથ રચ્યા છે. આ નેમચંદ્રસૂરિજી સૈદ્ધાંતિક શિરોમણિના નામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે.
જિનવલ્લભસરિ, વિક્રમ સંવત ૧૧૬૦થી૧૧૬૪, ખરતર
ગચ્છની ઉત્પત્તિ આ આચાર્ય નવગી ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિના શિષ્ય હતા; આ આચાર્યથી ખરતરગચ્છ નિકળે, એમ કહેવાય છે. તેમણે વિરપ્રભુના પાંચ કલ્યાણ કેને બદલે છ કલ્યાણની પ્રરૂપણ કરી છે. તેમણે પિંડવિશુદ્ધિ પ્રકરણ, ગણધર સાર્ધશતક, આમિકવસ્તુવિચારસાર વિગેરે ગ્રંથો રચ્યા છે. તે ચિત્રવિશ્વ શક્તિના પારંગામી હતા; તેમણે પોતાનાં સઘળાં ચિત્રકાવ્યો ચિત્તોડમાં આવેલા શ્રી વિરપ્રભુના મંદિરમાં શિલાલેખમાં કોતરાવ્યાં હતાં, અને તે મંદિરના દ્વારની બને બાજુએ તેમણે ધર્મશિલા તથા સંધપક પણ વિક્રમ સંવત ૧૧૬૪ ની સાલમાં કાતરાવ્યાં હતાં.
જિનદત્તસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૧૪૧. આશ્રી જિનદત્તસૂરિ ખતરછમાં થયેલા શ્રા જિનવલભસૂરિના શિષ્ય હતા; તથા તે મહાપ્રભાવિક હતા; તેથી અંબાદેવીએ તેમને યુગપ્રધાનપદ આપ્યું હતું, તેઓએ પિતાના અદ્ભુત ચમકારથી ઘણા અન્ય દર્શનીઓને પણ જેની કર્યા હતા; અને જૈન ધર્મનો ઘણે મહિમા વધાર્યો હતો, અને તેથી દરેક જગાએ દાદાસાહેબના નામથી તેમનાં પગલાં આજે પણ પૂજાય છે. વિક્રમ સંવત ૧૨૧૧માં અજમેરમાં તેમનું સ્વર્ગગમન થયું હતું. તેમણે સંદેહદેલાવલી આદિક ઘણા ગ્રંથ રચા છે.
ધનવિજય વાચક,વિક્રમ સંવત ૧૧૪૧. આ ગ્રં કર્તા વિક્રમ સંવત ૧૧૧ માં વિદ્યમાન હતા. કેમકે તે સાલમાં તેમણે લોકનાલિકા સૂત્રપર ભાષાવૃત્તિ લખી છે.

Page #111

( ૯ ) કસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૧૫૪, - આ આચાર્ય ઉકેશગચ્છમાં થયેલા દેવગુમસૂરિના શિષ્ય હતા; તેમણે હેમચંદ્રાચાર્ય તથા કુમારપાળ રાજાની પ્રેરણાથી ક્રિયાહિન ચૈત્યવાસીઓને હરાવીને ગચ્છથી બહાર કર્યા હતા. તે મહાવિદ્વાન તથા પ્રભાવિક હતા. તેમણે પંચપ્રમણિક તથા જિનચૈત્યવંદન વિધિ આદિક ઘણા ગ્રથો રચ્યા છે.
પુનમીઆ ગચ્છની ઉત્પત્તિ, વિક્રમ સંવત ૧૧૫૯
ચંદ્રપ્રભસૂરિ, મુનિચંદ્રસૂરિ, માનદેવસૂરિ અને શાંતિસૂરિ એ ચારે ગુરૂભાઈઓ હતા. વિક્રમ સંવત ૧૧૪૯ માં એક શ્રીધર નામના શ્રાવકને મારું ખરચ કરી જિનમુર્તિ બેસાડવાની ઈચ્છા થઈ; અને તેથી તેણે તેઓમાંના વડા ચંદ્રપ્રભસૂરિજીને કહ્યું કે, હે ભગવન્! આ મૂર્તિની પ્રતિષ્ટા માટેની વિધિ કરવા માટે આપ આપના ગુરૂભાઈ મુનિચંદ્રસુરિજીને આજ્ઞા આપે? તે શ્રીધર શ્રાવની એવી માગણીથી ચંદ્રપ્રભસરિને ઈર્ષા આવી, અને તેથી તેમણે તે શ્રાવકને કહ્યું કે, તેવાં પ્રતિષ્ઠા આદિક કાર્યોમાં સાધુએ પડવું ઉચિત નથી; માટે શ્રાવક મારફતે પ્રતિષ્ઠા કરાવવી. ત્યારબાદ વિક્રમ સંવત ૧૧૫૯ માં એક દહાડે ચંદ્રપ્રભાસ રિએ કહ્યું કે, આજ રાત્રિએ પદ્માવતી દેવીએ મને સ્વમમાં કહ્યું છે કે, તમારે તમારા શિOોને કહેવું કે, શ્રાવકે પ્રતિષ્ટા કરાવવી, તથા પૂર્ણિમાની પ્રાપ્તિ કરવી. એવી રીતે તે પુનમીઆ ગચ્છની ઉત્પત્તિ ચંદ્રપ્રભસરિથી વિક્રમ સંવત ૧૧૫ની સાલમાં થઈ છે. આયરક્ષિતજી તથા (વિધિ પક્ષગચ્છની ઉત્પત્તિ) વિક્રમ
સંવત ૧૧૬૯ મતાંતરે વિકમ સંવત ૧૨૧૩,
વિધિપક્ષગ૭ સ્થાપન કરનાર આરક્ષિતજીને જન્મ દંતાણી ગામના દ્રણ શેડની સ્ત્રી દેદીયી થયેલા હતા, તેમનું નામ પ્રથમ નરસિંહ આચાર્ય હતું, તથા એક આંખે તે અપંગ હતા. પ્રથમ તે પુનમીઆ ગચ્છના હતા; એક વખતે તેઓ જ્યારે મ્યુના નામના ગામમાં આવ્યા, ત્યારે એક નાથી નામની ઘણીજ પૈસાદાર સ્ત્રી તેમની પાસે પ્રતિક્રમણની ક્રિયા કરવાને આવી; પરંતુ તે વખતે તે પિતાની મુહપત્તિ ઘેર વિસરી ગઈ હતી; તે જોઈ આચાર્યજીએ કહ્યું કે, જો તમે મુપત્તિ લાવવી વિસરી ગયાં હો તો તે મુહપત્તિને બદલે તમારાં વસ્ત્રને છેડે ચાલી શકશે. ત્યારે તેણીએ પણ તે વાત કબુલ રાખી. તથા

Page #112

ત્યારબાદ તેના પૈસાની મદદથી તેમણે ત્યાં આંચલિકની (વિધિપાગચ્છની) સ્થાપના કરી; અને ત્યારથી તેમના વંશજો પ્રતિક્રમણ વખતે મુહપત્તિને બદલે વસ્ત્રના છેડાથી કામ ચલાવવા લાગ્યા. એવી રીતે તે આર્યરક્ષિતથી અંચલ ગચ્છની ઉત્પત્તિ થયેલી છે.
દેવભદ્રસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૧૬૮. આ દેવભરિ વિક્રમ સંવત ૧૬૬૮ માં વિદ્યમાન હતા. તેમણે પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર, સંગ રંગશાળા, વીરચરિત્ર તથા કથારત્નકલ આદિક ઘણું ગ્રંથો રચ્યા છે; તેમણે ભરૂચમાં રહીને જ્યારે પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર રચ્યું હતું, ત્યારે તે નગરમાં શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીજીનું જિનમંદિર સુવર્ણના ઘુમટવાળું વિદ્યમાન હતું.
હેમચંદ્રસૂરિ, (મલધારી), વિક્રમ સંવત ૧૧૬૪,
આ આચાર્ય પ્રશ્નવાહનકુળની મધ્યમ શાખાના હપુરીય ગચ્છના મલધારી શ્રી અભયદેવસૂરિજીના શિષ્ય હતા. તેમણે જીવસમાસ, ભવભાવના, ઉપદેશમાળાવૃત્તિ, અનુયોગ સત્ર ટીકા, શતકવૃત્તિ, વિશેષાવસ્થવૃત્તિ વિગેરે ઘણા પ્રથા રહ્યા છે. આ આચાર્યજી મહાવિદ્વાન હતા; ગુજરાતના રાજા સિદ્ધરાજ જયેસિંહે તેમને ઘણું માન આપ્યું હતું; તથા તે રાજા તેમના વ્યાખ્યાનમાં હાજર થતા હતા. તે જૈનશાસનની કેટલીક ઉન્નતિ કરીને છેવટે અનશન કરી શત્રુંજય પર સ્વર્ગ પધાર્યા.
પાશ્વદેવગણિ, વિક્રમ સંવત ૧૧૬૯ આ ગ્રંથકારે વિક્રમ સંવત ૧૧૮ માં હરિભદ્રસૂરિજીએ રચેલા ન્યાયપ્રવેશપર પંજિકા રચેલી છે, તેમ તેમણે વિક્રમ સંવત ૧૧૯૦ માં નેમિચંદ્રસૂરિ જીના આખ્યાનમણિકાશની ટીકા રચવામાં આમૂદેવસરિજીને મદદ કરી હતી, તેમ તેમણે ઉવસગ્ગહરસ્તોત્ર પર પણ ટીકા રચી છે.
ધનેશ્વરસૂરિ (વિશાવળગચ્છી), વિક્રમ સંવત ૧૧૭૧.
આ ધનેશ્વરસૂરિજી વિક્રમ સંવત ૧૧૭૧ માં વિદ્યમાન હતા; તેમણે જિનવલ્લભસૂરિએ રચેલા સાર્ધશતક નામના ગ્રંથપર ટીક રચી છે. વળી તે વિશા
વળગછના હતા.

Page #113

ONSAL પ્રકરણ ૧૫ મું
વિક્રમ સ’વત ૧૧૪૦ થી ૧૨૪૦. જયસિંહસૂરિ, લાલણ ગોત્રની ઉત્પત્તિ, વાદિદેવસૂરિ.
જયસિંહસૂરિ,વિક્રમ સંવત ૧૨૦૨
આ શ્રી જયસિંહસૂરિજી મહારાજ અચલગચ્છમાં થયેલા શ્રી આર્યરક્ષિતજીના શિષ્ય હતા; ગૃહસ્થાવાસમાં તે સાપારક નગરના મહુડનામના શેઠનીનાથી નામની સ્ત્રીની કુક્ષિએ જન્મ્યા હતા; આ જયસિંહસૂરિજી મહારાજ મહાવિદ્રાન તથા વાદીએની સભામાં સભાજિત હતા. સિદ્ઘરાજ જયસિંહની સભામાં જયારે વાદિવસૂરિજીએ દિગબરાના પરાજય કર્યા હતા, ત્યારે આ જયસિંહસુરિજી પણુ દેવસૂરિજીના મદદગાર હતા. આ આચાર્યજીને ગુજરાતના રાજા સિદ્ધરાજ જસિંહુ તરથી ઘણું સન્માન મળ્યું છે.
લાલણ ગાત્રની ઉત્પત્તિ, વિક્રમ સવત ૧૨૯.
પારકર દેશમાં આવેલા પિલુઆ નામના ગામમાં રાવજી નામના એક તે ગામના માલિક કાર વસતા હતા. તેમને લાલણ અને લખધીર્ નામે એ પુત્રા હતા. તે કારના પ્રધાન એક જૈનધર્મી શ્રાવક હતા. હવે તે બન્ને પુત્રામાંના લાલણને કાઇ કર્મના ઉદયથી કાટને રેગ લાગુ થયા હતા; આથી રાવજી ઠાકારને તે સંબધી ઘણી ચિંતા ઉત્પન્ન થઈ; અને તેથી તે હમેશાં દિલગિર રહેતા. એવામાં વિક્રમ સંવત ૧૨૨૯ માં તે ગામમાં અચાગચ્છના આચા4 શ્રી જયસિંહસરિજી પધાર્યાં; તે વખતે તે આચાર્ય ની કાત્તિ તે દેશમાં ઘણી ફેલાઇ હતી. શ્રી જયસિંહજીને ચમત્કારી જાણીને રાવજી ડાકારે પોતાના

Page #114

શ્રાવકમંત્રીને કહ્યું કે, આ આચાર્ય મહારાજ મહાપ્રભાવક સંભળાય છે; માટે જે તે આપણા કુમાર લાલણને કેન્દ્ર રોગ મટાડી આપે તો મારી હમેશની ચિંતા દૂર થાય. પછી મંત્રીએ તે વાત શ્રી જયસિરિજીને કહ્યાથી તેમણે કહ્યું કે, જે તે લાલણ જૈનધર્મ સ્વીકારવાનું વચન આપે, તો તેમને કેન્દ્રનો રોગ દૂર કરવાને હું ઉપાય બતાવું. મંત્રીએ જઈ તે વાત રાવજી ઠાકોરને તથા લાલણને કહે વાથી તેઓ તેમ કરવું કબુલ કરીને આચાર્યજી મહારાજ પાસે આવ્યા, તથા હાથે જોડીને જૈનધર્મ સ્વીકારવાની વાત તેમણે કબુલ કરી. ત્યારે આચાર્યજીએ પણ લાભનું કારણ જાણી માંત્રિક પ્રયોગથી લાલણનો કે રોગ દૂર કર્યા, જેથી તે લાલછે પણ શુદ્ધભાવથી જૈનધર્મ અંગીકાર કર્યો, છેવટે આચાર્યજી મહારાજે તે લાલણના વંશને આશિવાળ જ્ઞાતિમાં દાખલ કર્યા, જે આજે લાલણ ગેત્રવાળા કહેવાય છે. લાલણ ગોત્રના જૈન ઓશવાળની વસ્તી પારકર, કચ્છ, જેસલમેર તથા જામનગર વિગેરે શહેરોમાં છે.
વાદીદેવસરિજી, વિક્રમ સંવત ૧૧૭૪ ગુજરાતમાં આવેલા માહતનામના ગામમાં રહેતા દેવનાગ નામના એક ગૃહસ્થની જિનદેવી નામની સ્ત્રીઓ એક દિવસ સ્વપ્રમાં પોતાના મુખમાં પ્રવેશ કરતા ચંદ્રને જે. પ્રભાતે ત્યાં રહેલા શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિજી પાસે જ તેણીએ નમસ્કારપૂર્વક તે સ્વમનું વૃત્તાંત કહ્યું. ત્યારે આચાર્યજીએ તેણીને કહ્યું કે, હે મહાભાગે! કોઈક ચંદ્ર સરખા મહાતેજસ્વી દેવે તમારા ઉદરમાં જન્મ લીધો. છે. પછી તેણીએ મહાતેજસ્વી પુત્રને જન્મ આપે; તથા સ્વનિને અનુસાર તેનું પૂર્ણચંદ્ર નામ પાડયું; એક વખતે તે ગામમાં રોગને ઉપદ્રવ થવાથી તે દેવનાગ શેઠ ત્યાંથી નીકળી ભચમાં આવ્યો. તે સમયે ત્યાં તે શ્રી મુનિચંદ્રસુરિજી પણ આવી પહોંચ્યા હતા. કેટલાક દિવસ બાદ મુનિચંદ્રસુરિજીએ પૂર્ણચંદ્રના માતપિતાની આજ્ઞાથી તેને દીક્ષા આપી; તથા તે દીક્ષા સમયે તેમનું રામચંદ્ર નામ રાખવામાં આવ્યું. પછી તે રામચંદ્ર મુનિરાજ તર્કવિદ્યા, વ્યાકરણ તથા સાહિત્ય શાસ્ત્રાદિમાં પારંગામી થયા. છેવટે વિક્રમ સંવત ૧૧૭૪ માં તેમને આચાર્યપદ આપીને તેમનું દેવસરિ નામ રાખવામાં આવ્યું. પછી એક દહાડે તે શ્રી દેવસરિજી મહારાજ ગુરુની આજ્ઞા લઈને ધોળકામાં પધાર્યા. ત્યાં રહેતા એક ઉદય નામના ધાર્મિક અને ધનાઢય શ્રાવકે શ્રી મંધરસ્વામીની પ્રતિમા કરાવી હતી. તેણે ત્રણ ઉપવાસપૂર્વક શાસનદેવીનું આરાધન કરી પૂછયું કે, આ પ્રતિ

Page #115

માની પ્રતિષ્ઠા મારે કાની પાસે કરાવવી? ત્યારે શાસનદેવીએ દેવસરિઝ પાસે કરાવવાનું કહેવાથી તેણે તેમ કર્યું; અને એવી રીતે શ્રી દેવરિજી મહારાજે પ્રતિ કાવેલી મૂર્તિવાળું તે જિનમંદિર હજુ પણ ત્યાં ઉદય વસ્તીના નામથી પ્રસિદ્ધ છે. ' પછી એક દહાડે શ્રી દેવસૂરિજી મહારાજ આબુપર પધાર્યા; તથા ત્યાં તેમણે શ્રી ભદેવ પ્રભુનાં દર્શન કરીને અંબાદેવીની સ્તુતિ કરી. ત્યારે અંબાદેવીએ પ્રત્યક્ષ થઈ તેમને કહ્યું કે, હવે તમારે તુરત અણહિલ્લપુરમાં જવું, કેમ કે તમારા ગુરૂનું આયુષ્ય ફક્ત હવે છ માસનું જ બાકી રહ્યું છે. તે સાંભળી દેવસૂરિજી મહારાજ અણહિલ્લપુરમાં પધાર્યા, તેથી તેમના ગુરૂને પણ ઘણે આનંદ થશે. પછી ત્યાં તેમણે દેવબોધ નામના એક ભાગવત મતના આચાર્યને વાદમાં જીતીને જૈનશાસનની ઘણી પ્રભાવના કરી. વળી તે નગરના રહેવાસી બાહડ નામના એક ધનાઢયે શ્રાવકે તેમના ઉપદેશથી અતિ મનોહર જિનમંદિર બંધાવ્યું. પછી વિક્રમ સંવત ૧૧૭૮ માં શ્રી મુનિચંદ્રસરિજીનું સ્વર્ગગમન થયું. એક વખતે શ્રી દેવસૂરિજી મહારાજ જ્યારે નાગપુરમાં પધાર્યા, ત્યારે ત્યાંને આહાદન રાજાએ ઘણું આદરમાનપૂર્વક તેમનું સામૈયું કર્યું. ત્યારબાદ કર્ણાવતી નગરીના સંઘ વિનંતિ કરવાથી દેવસરિજી મહારાજ ચાતુર્માસ માટે ત્યાં પધાર્યા.
તે સમયે દક્ષિણમાં આવેલા કર્ણાટક દેશના રાજાને કુમુદચંદ્ર નામે મહા અહંકારી દિગબરમતને એક ગુરુ હતો. તેને દેવરિજીની કીર્તિ સાંભળી ઘણી
સ્થ થઈ. તેથી તેમને વાદમાં જીતવા માટે તે કર્ણાવતી નગરીમાં આવ્યો. તથા એક ભાટને દેવસરિજી પાસે મોકલીને વાદ કરવા માટે જણાવ્યું. ત્યારે દેવરિજીએ કહેવરાવ્યું કે તમે અણહિલપુરપાટણમાં આવો, ત્યાંના રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ ન્યાયી અને નીતિવાન છે, માટે તેમની સભા સમક્ષ આપણે ધર્મવાદ કરીશું. ત્યારે કુમુદચંદે તે અહંકાથીજ કહેવરાવ્યું કે, બહુ સારું હું ત્યાં આવીશ. ત્યારબાદ તે કુમુદચંદ્ર ત્યાંથી અણહિલપુર તરફ પ્રયાણ કરવાની તૈયારી કરી, પરંતુ તે સમયે તેને અપશુકને થયાં, તો પણ તેની દરકાર કર્યા વિના તે અણહિલ્લપુર પહોંચ્યો. અહીં દેવરિજી મહારાજે પણ શુભદિવસે અણહિલપુર તરફ વિહાર કર્યો, તથા ત્યાં પહેચતાં ત્યાંના સંધે ઘણા આડંબરથી તેમને પ્રવેશ મહોતસવ કર્યો; પછી શુભ દિવસે તેમણે ત્યાંના મહારાજા સિદ્ધરાજને મેળાપ કર્યો, તથા કુમુદચંદ્ર સાથે ધર્મવાદ કરવા માટેની સઘળી હકીકત જણાવી, ત્યારે રાજાએ પણ પોતાની સભા સમક્ષ તેમ કરવાની ખુશી જણાવી. એવામાં ત્યાંના મહાધનાઢય બાહડ અને નાગદેવ નામના બન્ને વેતાંબરી શ્રાવંકાએ દેવરિજી મહારાજને વિનંતિ કરીકે હે ભગવન! અહીં

Page #116

( ૬ ) .
દિગંબરેએ ગાંગિલ આદિક કારભારીઆને દ્રવ્ય આપી પોતાને વશ કરેલા છે, માટે જો આપની આજ્ઞા હાય તા અમા પણ તેઓને દ્રવ્ય આપી આપણા પક્ષમાં ખેંચી લઈએ; ત્યારે દેવસૂરિજીએ કહ્યુ કે, એવી રીતે ફાકટ દ્રવ્યના વ્યય કરવાની કંઇ જરૂર નથી, કેમકે વિદ્યાના પ્રબળથી જય મેળવવા, તેજ શ્રેષ્ટ છે; અને અમારી પણ તેવીજ આકાંક્ષા છે. પછી ત્યાં કુમુદ્ર ધર્મવાદ માટે હેર ખબર ચાડાવી, અને તે માટ દિવસ પણ મુકરર થયા; ત્યારે રાજાએ ગાંગિલ કારભારીને તેની જુબાની લખી લેવાના હુકમ કર્યા, પરંતુ ગાંગિલ દિગબરીઆના પક્ષકાર હાવાથી તેણે પ્રતિવાદીની જુબાની લખી નહીં. પછી જયારે રાજાએ તે ધર્મ સંવાદના કેસ માટે ગાંગિલને પૂછ્યું ત્યારે તેણે એવી રીતના ઉત્તર આપ્યા કે, હે રાજન આ લોકાના સંવાદમાં કઇ પણ સાર જેવું નથી તેથી મેં તેની જુબાની લખી નથી; તે સાંભળીતે ન્યાયી રાજાને મનમાં ઘણા ગુસ્સા થયા, અને ફરીને પોતાની સન્મુખ તેની જુબાની લખવાને તેને હુકમ કર્યો, અને તેમાં એવી શરત કરી કેનંદિગબરીઆ હારે તે તેએ દેશપાર થાય, અને જો શ્વેતાંબરીઆ હારે તે તે દેશપાર થાય. એવી રીતની પ્રતિજ્ઞા કરીને વિક્રમ સંવત ૧૧૮૧ના વૈશાખશુદ્ધિ પુનેમનેદિવસે તેબન્ને પક્ષકારેને રાજાએ પોતાની સભામાં ખ્યાલાવ્યા. ત્યારે કુમુદચંદ્ર ચામર આદિક મોટા આડંબર સહિત સભામાં પ્રવેશ કર્યો, તથા પ્રતિહાર મુકેલાં આસન પર બેસી ખેાલવા લાગ્યા કે, અરે ! હજુ શું મારા ભયથી શ્વેતાંબર ભિક્ષુક આવ્યા નથી? એવામાં દેવસૂરિજી મહારાજ પણ ત્યાં પધાર્યાં, અને ત્યાં થયેલા ધર્મસંવાદમાં તેમણે સ્ત્રી માક્ષના અધિકાર આદિકમાં મરૂદેવા આદિકના દષ્ટાંતથી કુમુદચંદ્રના પરાજય કર્યા; ત્યારે મહારાન્ત સિંહરાજે પણ ખુશી થઈને દેવરિજી મહારાજને જયપત્ર આપ્યા, તથા તેજ સમયે શાસનદેવીએ પણ ત્યાં પ્રત્યક્ષ થને સભાજનના દેખતાંજ દેવસુરિજીને તથા મહારાજા સિદ્ધરાજને આશિષ આપી, અને કુમુદચંદ્રના લલાટમાં મીનું તિલક કર્યું-વળી તે સમયે મહારાજા સિદ્વરાજે તુષ્ટિદાન તરીકે દેવસૂરિજી મહારાજને એક લાખ સૈાનામાહારા દેવા માંડી. પરંતુ તે નિસ્પૃહી મુનિરાજે તે સ્વીકારી નહીં. પછી રાજાએ મોટા આડંબરથી દેવસિજી મહારાજને તેમના ઉષાશ્રયે પ્રવેશ કરાવ્યો. હવે પ્રભાતે સર્વ સાધુઓ ત્યારે પડિલેહણ કરવા લાગ્યા ત્યારે તેએ પોતાની ઉપધિઓને ઉદાથી કરડાએલી જોઈ; ત્યારે આચાર્યજી એ વિચાર્યું કે, આ દિગંબરી મંત્રપ્રયાગથી મને પણ પોતાની તુલ્ય કરવાને ઈચ્છતા લાગે છે; માટે આ તેના પ્રયોગના ઇલાજ કરવા. એમ વિચારી તેમણે સવારથી ભરેલા એક કુલ મગાવી મંત્રપ્રયાગથીતે કુંભનુ મુખબધકર્યું. પછી પા પહાર દિવસ વીત્યા બાદ

Page #117

તે દિગંબરીઓના શ્રાવક દેવરિજી પાસે આવી નમસ્કાર કરીને કચ્ચરવા લાગ્યા કે, હે સ્વામી! આપ અમારા ગુરૂને મુકત કરો. પરંતુ આચાર્યજીએ તેમને કહ્યું, કે, અમે તે સંબંધમાં કંઈ જાણતા નથી, એમ કહી તેઓને પાછા વડા છી
જ્યારે અર પહેર થશે, ત્યારે તે દિગંબરાચાર્ય પોતે દેવસૂરિજી પાસે આવી કરગરવા લાગ્યો કે, હે સ્વામી!અમારો અપરાધ આપમાફ કરો. તથા અમારા શ્વા
શ્વાસના નિરોધથી અમોને મુક્ત કરે. કેમકે નહીંતર ખરેખર અમારું મૃત્યુ થશે. એવી રીતનાં તેનાં દીન વચનો સાંભળીને દેવસરિજીએ તેમને કહ્યું કે, તમે સઘળા તમારા પરિવાર સહિત મારા ઉપાશ્રયથી બહાર જાઓ? પછી આ ચાર્યજીની તે આજ્ઞાને મસ્તપર ચડાવી કુમુદચંદ્ર પોતાના પરિવારસહિત ઉપાશ્રયની બહાર ગયો. ત્યારબાદ આ આચાર્યજીએ તે વીર કુંભનું મુખ છગ્યાથી તે દિબગરીઓનાં ઉદ્દે વાયુથી ફૂલી ગયાં હતાં, તે નરમ પડ્યાં, તથા તેઓ પિતાને સ્થાનકે ગયા. પછી કુમુદચંદે તો આવી રીતના પોતાના પરાભવને જોઈ શોકથી જ પ્રાણ ત્યાગ કર્યો; આ ધર્મવાદ સમયે ત્યાં પ્રસિદ્ધ હેમચંદ્રાચાર્યજી પણ સિદ્ધરાજની સભામાં વિદ્યમાન હતા.
હવે મહારાજા સિદ્ધરાજે તુષ્ટિદાન તરીકે દેવસૂરિઓને આપવા માંડેલું તે વ્ય તેમણે નહીં ગ્રહણ કરવાથી તે દ્રવ્યના જિનમંદિર બંધાવવામાં ઉપયોગ કર્યો, તથા તે મંદિરમાં વિક્રમ સંવત ૧૧૮૩ના વૈશાખ શુદિ ૧૦ને દિવસે શ્રી ઋષભદેવજી પ્રભુની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. એવી રીતે આ શ્રી દેવસૂરિજી મહારાજે જૈનશાસનની ઘણીજ પ્રભાવના કરેલી છે. તેમણે સ્યાદ્વાદરત્નાકર નામનો અતિ અભૂત ગ્રંથ રચ્યો છે. એવી રીતે આ શ્રી દેવસૂરિજી મહારાજ પિતાનું વ્યાશી વર્ષનું આયુ સંપૂર્ણ કરીને વિક્રમ સંવત ૧રર૬ના શ્રાવણું વદ ૭ અને ગુરૂવારે દેવલે પધાર્યા.
ઈદ-૧૩

Page #118

પ્રકરણ ૧૬ મું.
વિક્રમદુંસવત ૧૨૦૦ થી ૧૨૭૭, જીવદેવસૂરિ. જીવદેવસૂરિ, વિક્રમ સવત ૧૨૦૦ થી ૧૭૭,
ગુજરાત દેશમાં એક વાયઢ નામે બ્રાહ્મણોના ભોગવટાનું ગામ હતું, તે ગામમાં રહેનારા બ્રાહ્મણા તથા વિષ્ણુકા ‘વાયડા’ નામથી પ્રસિદ્ધ હતા; તે ગામમાં ધર્મદેવ નામના એકરોડની શીળવતી નામની સ્ત્રીની કુક્ષિએ મહીધર અનેમહીપાળ નામના બે પુત્રાના જન્મ થયા હતા. તેમાંથી મહીપાળ કમયેાગે દેશાં તમાં ભ્રમણ કરવા લાગ્યા; અને પોતાના ભાઈ મહીપાળના વિયોગથી મહીધરને પણ વૈરાગ્ય થયો. હવે તેજ વાય! ગામમાં સંસાર સમુદ્રથી તારનારા અને જંગમ તીર્થ સમાન મહાપ્રભાવિકજિનદત્તસૂરિ નામે આચાર્ય વસતા હતા. એક દહાડો તે મહીધરે તેમની પાસે જઈ પોતાને દીક્ષા આપવાની આચાર્ય મહારાજ પાસે માગણી કરી; ત્યારે ગુરૂ મહારાજે તેને યોગ્ય તૃણીને તેના માષિતાની અનુજ્ઞા લઈ તેને દીક્ષા આપી. પછી તે મહીધર મુનિ પંચમહાવ્રત પાળતા સર્વ શાસ્ત્રાના પાર’ગામી થયા; તેથી ગુરૂ મહારાજ તેમનું ક્રમાગતરાસિલ્લસરિનામ પાડીને તથા તેમને પોતાની ગાદીએ સ્થાપીને પોતે પરલોક સબંધી કાર્ય સાધવા લાગ્યા. હવે તે રાસિમ્પ્લøિના બન્ને ભાઇ મહીપાળ ભ્રમણ કરતા રાજશ્રહી નગરીમાં નિવાસ કરી રહેલા દિગંબર મતના શ્રુતકીર્ત્તિ નામના આચાર્યજી પાસે જઇ ચડયો. તે આચાર્યે તેને પ્રતિષ્ઠાધીને દિગંબરી દીક્ષા આપી; તથા તેમનું સુવર્ણકા નામ રાખ્યું. છેવટે શ્રુતકીર્તિ આચાર્ય તેમને યોગ્ય જાણી પાતાની પાર્ટ સ્થાપીને ધરણે આપેલી અપ્રતિચક્રા નામની વિદ્યા તથા પરકાયપ્રવેશ નામની વિદ્યા આપી. હવે તેમની માતા શીળવતી પોતાના સ્વામી પલાક ગયા બાદ પોતાના પુત્ર સુવર્ણ

Page #119

કીર્તિને મળવા માટે રાજગૃહીમાં ગઈ ત્યાં દિગંબરમતના શ્રાવકોએ ગુરૂમાતાને ઘણે આદરસત્કાર કર્યો. પછી માતાએ પુત્રને પૂછયું કે, હે પુત્ર ! શ્રી વીતરાગ પ્રભુને માર્ગ તે વિસંવાદ રહિત છે, ત્યારે શ્વેતાંબર અને દિગંબર મતમાં કેમ ભિન્નતા જોવામાં આવે છે? માટે તો આપણા નગરમાં આવી બન્ને ભાઈઓ શાસ્ત્રપૂર્વક મને નિર્ણય કરી આપકે, કયો ધર્મ સ્વીકારવાથી મને પરમ મેક્ષ મળે ? પછી તે સુવર્ણકીર્તિ મુનિ માતાના ઉપધથી વાયટ ગામમાં આવ્યા, તથા પિતાના ભાઈ રસિલરિજીને મળ્યા. પછી તેમની માતાએ એક ઉત્તમ ભજનમાં ડાં તથા દગ્ધ ભજનો તૈયાર કરીને રાખ્યાં, તથા બીજું એક સામાન્ય ભજનમાં ઉષ્ણુ તથા ઉત્તમ ભોજન તૈયાર કરીને રાખ્યાં. તેમ કરી તેણીએ બન્ને પુત્રોને આહાર માટે નિમંત્રણ કર્યાથી પ્રથમ સુવર્ણકીર્તિ તે ભેજન લેવા માટે આવ્યા. અને તેણે ઉતમ ભેજનપર મોહિત થઈને તેમાંની વસ્તુઓ લીધી. પરંતુ પછી તે વસ્તુઓને ફી તથા દગ્ધ થયેલી જોઇને તેણે પોતાનું મુખ મરડ્યું. એવામાં બીજા પુત્ર શાસિલરિ પણ એક સાધુને સાથે લેને ત્યાં પધાર્યા, ત્યારે માતાએ તેમને ભજન લેવા માટે તે બન્ને વાસણ દેખાડ્યાં. તે જોઈ તે બન્ને સાધુઓએ વિચાર્યું કે, આ ભેજન તો આધામિક છે, માટે આપણે સાધુઓને તે લેવું લાયક નથી. એમ વિચારી તેઓ તે ભેજન લીધા વિના જ ત્યાંથી પાછા વળ્યા. તે જોઈ માતાએ પોતાના દિગંબર પુત્રને કહ્યું કે, હે પુત્ર ! તેં તારા ભાઈને આચાર જોયો ? માટે હવે જેમ તને યોગ્ય લાગે તેમ તું કરે ? તે સાંભળી માતાનાં વચનોથી પ્રતિબધ પામીને સુવર્ણકીર્તિ કરીને રસિકલસરિજી પાસે શ્વેતાંબરી દીક્ષા લેઈને સિદ્ધાંતના પારંગામી થઈ ગીતાર્થ થયા. પછી રાચિલ્લરૂરિજીએ પણ તેમને યોગ્ય જાણી તેમનું જીવદેવરિ નામ પાડી પતિની પાટે સ્થાપ્યા. હવે એક વખતે તે દેવસૂરિજી જ્યારે ઉપાશ્રયમાં રહી વ્યાખ્યા કરતા હતા, ત્યારે ત્યાં કઈક યોગી આવીને વિચારવા લાગ્યું કે, આ મુનિ ખરેખર મહાતેજવી તથા સર્વકળા સંપન્ન છે; માટે મારી શક્તિ હું તેમના પર ચલાવું. એમ વિચારી તેણે પોતાની જીભ ખેંચીને તથા તે જીભથી પચેક આસન બાંધીને તે સભામાં બેઠે. તેના તે કાર્યથી આચાર્યજીની જીભ સ્તબ્ધ થઈ અને તેમણે તેથી તે યોગીના કાર્ય નો ભેદ જાગ્યો. ત્યારે આચાર્યજીએ પોતાના મંત્રપ્રયોગથી તે યોગીને આસનને વજલેપ કર્યાથી તે યોગી પણ ત્યાંથી ચાલવાને અશક્ત થયો. ત્યારે તે ગી હાથ જોડીને આચાર્યજીને કહેવા લાગ્યો કે, હે પ્રભુ! મારો અપરાધ આપ ક્ષમા કરે અને મને મુક્ત કરો ? પછી કેટલાક શ્રાવકોએ પણ વિનંતિ કરવાથી આચાર્યજીએ તે વેગીને મુક્ત કર્યો. બાદ આચાર્યએ પિતાના સાધુ સાધ્વીઓના પરિવારને

Page #120

( ૧૦ ) હુકમ કર્યો કે, આ દુષ્ટ યોગીએ સ્વીકારેલી પશ્ચિમ દિશામાં હાલ કોઈએ જવું નહીં. પરંતુ ભૂલથી એક સાધીનું જોવું તે તરફ ગયું અને ત્યાં તળાવના કાંડા પર રહેલા તે યોગીની દષ્ટિએ પડયું, ત્યારે તે દુષ્ટ યોગીએ ચપળતા વાપરીને તેઓમાંની એક સાધ્વીપર કંઇક ચૂર્ણ નાખ્યાથી તે સાધ્વી તે યોગીની પાછળ ગઈ. તે જોઈ આંખમાં અશ્રુ લાવીને બીજી સાધ્વીએ આચાર્યજી પાસે આવી તે વૃત્તાંત તેમને નિવેદન કર્યો, ત્યારે આચાર્યજીએ તેણીને ધીરજ આપી કે, તેને હું ઉપાય કરું છું, માટે તમારે બંદ કરે નહીં. પછી આચાર્યજીએ એક કુશમય પુતળું બનાવીને શ્રાવકને સે યું, અને કહ્યું કે આ પુતળાંની તમારે આંગળીઓ છે વી. પછી બીજા કેટલાક શ્રાવકેને આચાર્યજીએ તે યોગી પાસે મોકલ્યા. ત્યારબાદ તે શ્રાવકે જેમ જેમ તે પુતળાંની આંગળીઓ છેવા લાગ્યા, તેમ તેમ તે ગીની આંગળીઓ પણ છેદાવા લાગી; ત્યારે તે યોગીએ ગભરાઈને શ્રાવકને કહ્યું કે, તમે આ સાધ્વીના મસ્તપર જળ સીંચે, તેથી તે સાવધ થઈને પિતાને સ્થાન નકે જશે. પછી તેમ કરવાથી તે સાધ્વીએ સચેતન થઈ ગુરુ પાસે જઇ આલચના લીધી. પછી તે યોગી ભય પામીને ત્યાંથી ચાલ્યો ગયો.
હવે તે વાટ નગરમાં લલ્લ નામે મહાધનાઢય શેડ વસતિ હો; તેણે એક મોટા યજ્ઞને પ્રારંભ કર્યો. તે યજ્ઞ કુંડ પર એક આંબલીનું વૃક્ષ હતું, તેમાંથી ધુંવાવને લીધે વ્યાકુળ થયેલા એક સર્પ નીચે આવીને પડ્યો, ત્યારે યજ્ઞ કરનાર બ્રાહ્મણે તે સપને પકડીને તે બળતા યજ્ઞકુંડમાં હો, તે કઈ દયાળ લલ્લુ શેઠે કહ્યું કે, અરે ! આ દુષ્ટ કર્મ તમેએ શું કર્યું ? જાણી જોઈ પંચંદ્રિય જીવની તમોએ હિંસા કરી; ત્યારે તે યત કરનાર બ્રાહ્મણે કહ્યું કે, હે શ્રેષ્ટ ! આમ કરવામાં કંઈ પણ દેપ નથી; કેમકે મંત્રથી સંસ્કાર કરેલા અગ્નિમાં પડેલા આ સર્ષ ખરેખર પુણ્યશાળીજ છે. કેમકે તે આ અતિમાં મૃત્યુ પામીને દેવલોકમાં જઈ દેવતા થશે; માટે તમારે જરા પણ સંતાપ કરવો નહીં; વળી તમે કદાચ દયાળ અને આસ્તિક હો તે પ્રાયશ્ચિત્ત માટે આ સર્પ જેવડા સેનાના બે સપ કરાવીને તમે બ્રાહ્મણને તે સુવર્ણ વહેંચી આપો ? પછી તે શેઠે તુરતજ સુવણના તેવા બે સર્વે કરાવ્યા, જ્યારે બ્રાહ્મણે તેને વહેચી લેવા માટે છે દવા લાગ્યા ત્યારે શું વિચાર્યું કે, એક સર્ષની હિંસા માટે મારે આ સુવર્ણના સંપ કરવા પડ્યા છે તે વળી આની હિંસા માટે મારે બીજા સુવર્ણના સંપ કરવા પડે, માટે આ તે અનવસ્થા દેવ થાય છે; એમ વિચારી તેણે તે ય બંધ કર્યા તથા સત્ય ઘર્મની તેજોધ કરવા લાગ્યા. એવામાં એ તાંબર મુનિઓ તેને ભિક્ષા માટે આવ્યા, ત્યારે તેણે

Page #121

( ૧૦૧ )
ઘરના માણસોને હુકમ કર્યો કે, આ મુનિએ માટે ઉત્તમ ભોજન તૈયાર કરીને આપે ? ત્યારે તે મુનિઓએ કહ્યું કે, તેવું ભાજન અમારાથી લેવાય નહીં, કેમકે તેમ કરવાથી તેા ફક્ત અમારે માટેજ પૃથ્વીકાય આદિકનીહિંસા થાય. તે સાંભળી લલ્લુ શેઠે વિચાયું કે, અહે ! આ સાધુ નિસ્પૃહી તથા નિરંકારી છે, માટે સત્ય ધર્મ ખરેખર તેમની પાસે હોવા જોઇએ; એમ વિચારી તે રોઠે તે મુનિને ધર્મનું સ્વરૂપ પૂછ્યું, ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે, અહીં ઉપાશ્રયમાં રહેલા અમારા ગુરૂ મહારાજ આપને તે સત્ય ધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવશે. ત્યારે તે લલ્લુ રોઢે ત્યાં જઇ શ્રી જીવદેવરિજીને ધર્મનું સ્વરૂપ પૃછ્યું, ત્યારે તેમણે પણ તે રોને યોગ્ય જાણીને દયામય જૈનધર્મનું સ્વરૂપ કહી દેખાડ્યું. તે સાંભળી તે લલ્લુ શેં સમ્યકત્વ સહિત શ્રાવકધર્મ અંગીકાર કર્યા. પછી તે લલ્લુ શેડ શ્રી જીવદેવસરન્ટના ઉપદેશથી પિબ્સકલક નામાના ગામમાં એક સુંદર જૈનમંદિર બંધાવ્યું, તથા તે ધર્મમાં અત્યંત દૃઢ થયા. એવી રીતે તે લલ્લુ રોડને જૈનધર્મમાં અત્યંત આસક્ત થયેલા જાણીને બ્રાહ્મણોને ઘણી ઇર્ષ્યા થઈ, તેથી ગોચરી આદિક માટે જતા જૈનસાધુને તેઓ સંતાપવા લાગ્યા. એક દિવસે તે દુષ્ટ બ્રાહ્મણાના ોકરાઓએ એક મૃત્યુની અણીપર આવેલી ગાયને ગુપ્ત રીતે એક જૈનમંદિરમાં ગુસાડી દીધી. પ્રભાતે ગાયને જિનમંદિરમાં મૃત્યુ પામેલી જોઇને, શ્રી જીવદેવજીએ પરકાય પ્રવેશ નામની વિદ્યાથી તેણીને તુરત ઉડાડીને બ્રાહ્મણેાના મંદિરમાં બ્રહ્માની મૂર્તિ પાસેજ દાખલ કરી, તથા તે ગાય ત્યાં મૃત્યુ પાની. ત્યારે તે બ્રાહ્મણા એકા થઇ વિચારવા લાગ્યા કે, હવે આપણે શું કરવું? આ ગાયને તે શ્રી જીવદેવસૂરિજી શિવાય કાઇ અહિંથી જીવતી કહાડી શકે તેમ નથી; પરંતુ આપણે તે તેમનાપર ઇર્ષ્યા રાખી તેમના સાધુઓને સંતાપીયે છીયે, માટે આપણું આ કાર્ય તે કરી આપશે નહીં. પરંતુ તે આપણે વિનયથી માફી માગીને તેમને વિસ્તૃત કરશું તે તે આપણું કાર્ય કરી આપો. અમ વિચારી તે એકમત થઇ આચાર્યજી પાસે આવ્યા, તથા હાથ તેડી આચાર્યજીને સર્વ વૃત્તાંત કહી કહ્યું કે, આપ કૃપા કરીને આ ગાયને જીવતી બ્રહ્મશાળામાંથી કહાડા ? તે સાંભળી આચાર્યજી મહારાજ જયારે માન રહ્યા ત્યારે લલ્લુ શ્રાવક તેને કહ્યું કે, હે બ્રાહ્મણો ! તમા જૈન ઉપર ઇર્ષ્યા લાવીને હંમેશાં જૈનમુનિઓને ઉપદ્રવ કરે છે, તે આ જથી તમા એવુ લખત કરી આપે। કે, આ નસમાં જૈનલાકા પાતાની ઇચ્છા મુજબ જ્યારે પણ કંઈ ઉત્સાઘ્ધિ કરે ત્યારે તેમને તમારે ક પણ ઉપદ્રવ કરવા નહીં, તથા જ્યારે જૈનના નવા આચાર્ય ગાદીપર

Page #122

( ૧૨ ) બેસે ત્યારે તમારે તેમને અવર્ણની યોપવીત પહેરાવીને મંદિરમાં તેમનું સ્નાત્ર કરવું. પછી તે સર્વ બાબત જ્યારે બ્રાહ્મણોએ કબુલ કરી ત્યારે લલુશેની વિનંતિથી આચાર્યજીએ પરાયપ્રવેશવિદ્યાના બળથી તે ગાયને તેને માંથી જીવતી બહાર કહાડી; ત્યારે બ્રાહ્મણોએ પણ જય જય શપૂર્વક આચાર્યજીને વધાવી લીધા. પછી ત્યારથી તે વાયર ગામમાં બ્રાહ્મણ અને શ્રીલંકા વચ્ચે ઘણોજ સ્નેહ બંધાણે. એવી રીતે આ શ્રી દેવરિએ જૈનશાસનની ઘણી પ્રભાવના કરેલી છે. પછી પોતાના પ્રાંત સમયે તેમણે પોતાના શિવને એકડા કરી કહ્યું કે, જે સિદ્ધયોગી પૂર્વે આથિી પરાભવ પામીને ગયેલા છે, તે અમારું મૃત્યુ સાંભળીને તુરત આહ આવશે; અને તે જે અમારું કપાળ મેળવવાને શક્તિવાન થશે, તે તે જૈનશાસનપર ઘણું ઉપસર્ગ કરશે; માટે તમોએ
નેહને તજીને જ્યારે અમારું શરીર પ્રાણરહિત થાય ત્યારે અમારા કપાળને તમારેચૂરીને છુંદી નાખવું, કે જેથી શાસનપર ઉપદ્રવ થાય નહીં. એવી રીતે શિને શિખામણ આપીને દેવસરિજી પ્રત્યાખ્યાનપૂર્વક પરમેષ્ટિ ધ્યાનમાં લીન થ વા, તથા છેવટે વાયુનેરાધીને મસ્તકદાચ્છી પ્રાણરહિત થઈ વૈમાનિકમાં પધાર્યા : ત્યારે તેમના બુદ્ધિવાન શિવે મજબૂત દંડ લઈને તેમના કપાળને ચુરી નાખ્યું; તથા પછી તેમના શરીરને શિબિકામાં પધરાવીને ચાલવા લાગ્યા, ત્યારે તે સિદ્ધ
ગી હાથમાં ડમરૂ લઈ વગાડત થકે ત્યાં આવી પહો , તથા કપટથી છાતી કુટી રડવા લાગ્યો, અને કહેવા લાગ્યો કે, મારા આ પ્રવામિનું મુખકમળ મને ફકત એકજ વખત દેખાડે, પછી તે સાધુઓએ શિબિકા નીચે મુકીને આચાર્યજીનું મુખ ખુલ્લું કર્યું. ત્યારે કપાળને ચૂણિત કરેલું જેને તે વાગી પિતાના હાથ ઘસી કહેવા લાગ્યો કે, મહાપુરૂષના લાગેને વના ફકત એકજ ટુકડાવાળું કપાળ વિક્રમરાજાનું, મારા ગુરૂનું તથા આ શ્રી દેવસૂરિજીનું હતું, પરંતુ મને નિભંગીને તે કયાંથી મળે? હવે મારે આવા મહાન પુરના અગ્નિસંસ્કારમાં ભાગ લેવો - છે, એમ વિચારી આકાશમાર્ગ મલયાચળ પર જઈ, તથા ત્યાંથી ચંદન આદિક કાટ લાવી તેની ચિતા બનાવી તેણે આચાર્યજીને શરીરને અગ્નિસંસ્કાર કર્યો. એવી રીતે આ શ્રી જીવદેવસરિજી ચમકારિક વિદ્યામાં પારંગની થયેલા છે, તથા તેમના વંશમાં થતા આચાથી આજે પણ પ્રભાવિક જોવામાં આવે છે.
આ
5

Page #123

જે
પ્રકરણ ૧૭ મું
વિક્રમ સંવત ૧રરર થી ૧૨૭૬. (વાભઠ્ઠમંત્રી, પુણેમીયક ગચ્છની ઉત્પત્તિ, આમિકગચ્છની ઉત્પત્તિ, તપગચ્છનું બિરૂદ જયચંદ્રસૂરિ, રત્નપ્રભસૂરિ, પઘદવસૃષિ, માણિકચંદ્રસૂરિ, જિનપતિસૂરિ, ઘર્મષસૂરિ, અમરચંદ્રસૂરિ)
વાગ્લઠ્ઠમત્રી, વિકમ સંવત ૧રરર. કુમારપાળાનનો એક ઉદયના મંત્રી હતા તેને વાગભટ્ટના પુત્ર હતા, તે જૈનધમપર ઘણીજ શ્રદ્ધા રાખતા હતા; તેણે હેમચંદ્રજી મહારાજના ઉપદેશથી વિક્રમ સંવત ૧૨૨રમાં સાડાત્રણ કોડ રૂપીયા ખરચીને શત્રુંજય તીર્થને ચાદમા ઉદ્ધાર કરાવ્યો. સાઈપૂર્ણાયક ગચ્છની ઉત્પત્તિ, વિક્રમ સંવત ૧૨૩૬.
આ સાઈપૂર્ણાયક ગચ્છની ઉત્પત્તિ વિક્રમ સંવત ૧૨૩૬માં થયેલી છે. તેને લગતી હકીકત એવી છે કે, એક વખતે કુમારપાળ રાજાએ હેમચંદ્રાચાર્યજીને પૂછયું કે, પુનમીઆ ગવાળા જેનોના આગમ પ્રમાણે ચાલે છે કે નહીં? તે માટે આપણે તેમની પાસેથી ખુલાસો માગો છેમાટે તે ગચ્છના આચાર્યને મારી પાસે બોલાવી લાવવા. તે સાંભળી હેમચંદજી મહારાજ તે પુનમીઆ ગચ્છના આચાર્યને કુમારપાળ રાજાની પાસે બોલાવી લાવ્યા ત્યારે કુમારપાળ રાજાએ તે પુનમીઆ ગચ્છના આચાર્યજીને જૈન આગમાના સંબંધમાં કેટલાક સવાલ પૂછયા; પરંતુ તેમણે તેના આડાઅવળા ઉત્તરે આયા: તે સાંભળી કુમારપાળ રાજાએ તે પુનમીઆ ગવાળાઓને પિતાના અઢારે દેશોમાંથી હાંકી કહાવ્યા. પછી કુ

Page #124

( ૧૪ ) મારપાળ ૨ અને હેમચંદ્રાચાર્યજીના સ્વર્ગગમન બાદ તે પુનમીઆગચ્છના સુમતિસિંહ નામના આચાર્ય પાછા અણહિલપુર પાટણમાં આવ્યા ત્યારે તેમને કોઇ પૂછયું કે તમે કયા ગ૭ના છે? ત્યારે તેમણે કહ્યું કે, અમો સાઈપૂર્ણમયક ગ૭ના આચાર્ય છીયે. એવી રીતે તે સુમતિસિંહ આચાર્યના વંશજો સાર્ધપૂર્ણાયક ગવાળા કહેવાવા લાગ્યા. તે સાધનાયક ગવાળાઓને એવો મત છે કે, જિનેશ્વરપ્રભુની મૂર્તિઓ પાસે ફળ મુકીને પૂજા કરવી નહીં. એવી રીતે તે ચા“પણમયક ગની ઉત્પત્તિ વિક્રમ સંવત ૧૨૩૬માં થઈ છે.
આગમિક ગચ્છની ઉત્પત્તિ, વિકમ સંવત ૧૨૫૦,
આગમ અથવા ત્રણ યુઈવાળાઓની ઉત્પત્તિ વિક્રમ સંવત ૧૫૦માંથયેલી છે; તેની હકીકત એવી છે કે, પુનમીઆ ગચ્છમાં શાલગણુસૂરિ અને દેવભદસરિ નામના આચાર્યા હતા. કંઇક કારણથી તેઓ બન્ને પુનમીઆ ગચ્છને છોડીને અંચલિક ગમાં દાખલ થયા, તથા પાછળથી તેઓએ તે અંગલિક ગચ્છને પણ છોડીને પિતાને એક નવા પંથ ચલાવ્યો અને તેમ કરી તેઓએ નક્કી કર્યું કે, આપણે દેવતાની ચોથી ઘેાઈ પ્રતિક્રમણ આદિકમાં કહેવી નહીં. એવી રીતે આ આગામિક ગચ્છની અથવા ત્રણ યુવાળાઓની ઉત્પત્તિ વિક્રમ સં. વત ૧૨૫માં થઇ છે.
જગઐકસૂરિ, તેમને મળેલું પાનું બિરૂદ,
વિક્રમ સંવત ૧ર૪૦ થી ૧૨૮૫. શ્રી મહાવીર પ્રભુની સુમાળીસમી પાટે જગચંકરિ થયા. તે મહારાગવાન અને તપસ્વી હતા. તેમણે પોતાના ગ૭માં શિથિલ આચાર જો, તેથી તેમને ક્રિોદ્ધાર કરવાની ઇચ્છા થઇ. આથી તેમણે ગુરૂમહારાજની આજ્ઞાથી ચિત્રવાલીય ગવાળા તથા મહાવેરાગ્યવાન એવા દેવભાઇ ઉપાધ્યાયની સહથતાથી પોતાના ગરને ક્રિયાર કર્યા. વળી તેમણે ચિત્તોડની રાજધાની અહાડમાં બત્રીસ દિગંબરી આચાર્યો સાથે ધર્મવાદ કર્યા; અને તેમાં તેમણે પોતાની વિદ્યાના બળથી તે સઘળા દિગંબર આચાયોને પરાજય કી; આથી ત્યાંના રાજાએ ખુશી થઈને તેમને “હિરલા એવું બિરુદ આપ્યું. અને તેથી તે હીરલા જગચંદ્રસૂરિના નામથી પ્રસિ થયા છે. વળી તેમણે છેક જીવિત

Page #125

( ૧૫ ) પર્યત અબેલ તપ કરવાનું નિયમ લીધું હતું, અને એવી રીતે તપસ્યા કરતાં થકો જ્યારે તેમને બાર વર્ષ વીતી ગયાં, ત્યારે ચિત્તોડના રાજા વિક્રમ સંવત ૧૨૮૫માં તેમને તપાનું બિરૂદ આપ્યું, તેથી પૂર્વથી ચાલ્યા આવતા વડગચ્છનું નામ ત્યારથી તપાગચ્છ પડ્યું. એવી રીતે આ શ્રી જગચંદ્રસૂરિજી મહાપ્રભાવિક થયેલા છે.
રત્નપ્રભસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૨૩૮ આ મહાન ન્યાયપારગામી શ્રી રત્નપ્રભસૂરિજીવડગ૭માં થયેલા અને મહારાજા સિદ્ધરાજની સભામાં દિગંબરોનો પરાજય કરનાર એવા શ્રી દેવસૂરિજીના શિષ્ય ભરેશ્વરસૂરિના શિષ્ય હતા; અને તે વિક્રમ સંવત ૧૨૩૮માં વિદ્યમાન હતા. તેમણે ધર્મ ગણિજીએ રચેલી ઉપદેશમાળા પર મનહર ટીક રચેલી છે, તેમ શ્રી દેવરિજી મહારાજે રચેલા સ્યાદ્વાદ રત્નાકરપર અત્યંત ગહન અને વિદ્વાનોને ચમત્કાર ઉપજાવનારી ન્યાયથી ભરપૂર રત્નાકરઅવતારિકા નામની ટીકા રચેલી છે આ શ્રી રતનપ્રભસરિઝનું જ્ઞાન અપાર હતું, એમ તેમની તે ટીકા ખુધી રીતે સુચવી આપે છે.
પદ્યદેવસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૨૪૦ થી ૧ર.
આ શ્રો પદ્યદેવસૂરિજી મહારાજ વિક્રમ સંવત ૧૨૪૦ થી ૧ર૯ર સુધીમાં વિદ્યમાન હતા; અને તે માનતુંગરિજીના શિષ્ય હતા. તેમનું વૃત્તાંત એવું છે કે, મારવાડ દેશમાં આવેલા પાલી નામના નગરમાં એક સીદ નામે જૈનધર્મ ધાત્ય પિરવાડ જ્ઞાતિનો શ્રાવક વસતિ હતો, તેને વીરદેવી નામે સ્ત્રી હતી; અને તેઓને પૂર્ણદેવ ના પુત્ર હતો. તે પૂર્ણ દેવને વાહુલવી નામે સ્ત્રી હતી; તે વાલવીને જૈનધર્મપર ઘણીજ પ્રીતિ હતી; તેથી તેણીએ વિજયસિહસરિછ પાસે શાસ્ત્રને અભ્યાસ કર્યો હતો; તથા ઉપધાન વહ્યાં હતાં. આ બન્ને સ્ત્રીભરતારને આઠ પુત્રો હતા. તેઓમાં પહેલાનું નામ બ્રહ્મદેવ અને તેની સ્ત્રીનું નામ પિહિની હતું. તે બ્રહ્મદેવે ચંદ્રાવતી નગરીમાં ઘણું દ્રવ્ય ખર્ચીને એક સુંદર જૈનમંદિર બંધાવ્યું હતું. તથા તેની સ્ત્રી પિહિનીએ પણ કેટલુંક દ્રવ્ય ખરચીને જૈનશાસ્ત્રો લખાવ્યાં હતાં. હવે તેઓમાંના ત્રીજા પુત્રનું નામ બહુદેવતું, અને તેણે વૈરાગ્યથી દીક્ષા લીધી હતી; તથા પોતાનું સર્વ દ્રવ્ય તેણે જૈનપુસ્તક લખાવવામાં ખરચ્યું હતું; અને દીક્ષા લીધા બાદ તેમનું પદ્યદેવસૂરિનામ હતું.
JE=૧૪

Page #126

( ૧૦ ) * માણિકથચંદ્રસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧ર૭ર.
આ શ્રી મણિયચંદ્રસૂરિ કટિક ગણની જશાખાના રાજગચ્છમાં થયેલા શ્રી સાગરચંદ્રસુરિજીના શિષ્ય હતા. અને તે વિક્રમ સંવત ૧ર૭૬ માં વિદ્યમાન હતા. તેમણે તે સાલમાં દિવ બંદરમાં ચતુર્માસ રહીને પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર રચ્યું છે; વળી તેમણે કાવ્યપ્રકાશ સંકેત, તથા લાયન નામના ગ્રંથ રચ્યા છે. તેમણે પાશ્વનાથ ચરિત્ર કેવી રીતે રચ્યું? તે વિષેનું વૃત્તાંત એવું છે કે, કુમારપાળ રાજાની સભામાં ભિલ્લમાલ નામના કુળમાં ઉપર થથેલા વર્ધમાન નામે એક માનીતા. ગૃહસ્થ હતા. તેમને માદુ નામની એક ગુણવાન સ્ત્રી હતી. તેણીની કુક્ષિએ ત્રિભુવનપાળ, મહઅને દેહડનામના ત્રણ પુત્રોનો જન્મ થયો હતો. તેમાંના દેહડને પાલન નામે એક પુત્ર હતો, અને તે કવિત્વશકિતમાં ઘણે હુશીયાર હતા. એક વખતે તે દેહડ પોતાના પુત્ર પાલ્હનને લઈને માણિક્યચંદ્રસુરિજી પાસે આ
; અને આચાર્યજીને કહ્યું કે, આપના પૂર્વજો શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિજીએ તથા શ્રી અભયદેવસૂરિજીએ મહાન ગ્રંથે રયા છે; તે આપ પણ કઈકે તે ગ્રંથ ર? તે સાંભળી આ મહાવિદ્વાન શ્રી મણિચંદ્રસુરિજીએ પાર્શ્વનાથચરિત્ર નામનો ગ્રંથ ર.
જિનપતિસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧ર૩૩. આ શી જિનપતિસૂરિ ખડતર ગચ્છમાં થયેલા શ્રી જિનચંદ્રસૂરિજીના શિષ્ય હતા; તેમણે જિનેશ્વરસૂરિજીએ રચેલા પંચલિંગી પ્રકરણ પર ટીકા, ચર્ચરીકસ્તોત્ર, સંઘપટાપર મોટી ટીકા, અને સમાચારપત્ર નામના ગ્રંથો રચ્યા છે. જિનપ્રભસૂરિજીએ રચેલા તીર્થંકલ્પમાં કહ્યું છે કે, જિનપતિસૂરિજીએ વિક્રમ સંવત ૧૨૩૩માં કલ્યાણ નામના નગરમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરેલી છે.
ધર્મશેષ સુરિ (અંચલગચ્છી, વિક્રમ સંવત ૧૨૬૩.
આ શ્રી ધર્મસૂરિજી મહારાજ અંચળ ગચ્છમાં થયેલા શ્રી જયસિંહ રિજીના શિષ્ય હતા. તેમણે વિક્રમ સંવત ૧૨૬૩માં શતપદિકા નામના ગ્રંથ રઓ છે. તેમના શિષ્ય મહેંદસરિજીએ વિક્રમ સંવત ૧ર૯૪માં તે ગ્રંથપર વિવરણ રચ્યું છે. વળી તેજ ગ્રંથપરથી મેરૂતુંગરિજીએ શતપદિસારોદ્ધાર નામનો પણ ગ્રંથ રચ્યું છે. તેની પ્રશસ્તિમાં તે લખે છે કે, આ ધર્માસરજીને જન્મ

Page #127

( ૧૦૭ )
વિક્રમ સંવત ૧૨૦૮માં મારવાડ દેશમાં આવેલા મહાપુર ગામમાં શ્યા હતા; તેમના પિતાનું નામ ચ ૢ અને માતાનું નામ રાજલદે હતું. વળી મેરૂતુ ગરિજી કહે છે કે, આ શ્રી ધર્મધાષસૂરિજીએ શાકંભરી નામની નગરીના રાજા પ્રથમ રાજને પ્રતિબેાધીને જૈતી કર્યાં હતા.
અમરચંદ્રસૂરિ, વિક્રમ સવંત ૧૨૬૫,
આ શ્રી અમરચંદ્રસૂરિજી વાયટ ગચ્છમાં થયેલા શ્રી જિનદત્તસૂરિના શિષ્ય. હતા. તેમણે ચતુર્વિશતિ જિનચરિત્ર (અથવા પદ્માન દાભ્યુદય મહાકાવ્ય) બાલમહાભારત કાવ્ય, કવિ શિક્ષાવૃત્તિ સહિત કાવ્યકલ્પલતા તથા છ દેરત્નાવલી વિગેરે ઘણા ઉત્તમ ગ્રંથા રચેલા છે, તેમની શીઘ્રકવિત્વશક્તિથી ગુજરાતનાં રાજા વિશળદેવે આશ્ચર્ય પામીને તેમને ખુશીથી વિવેણીકૃપાનું બિરૂદ આપ્યું હતું. તેમની વિદ્વત્તા ઘણા ઉંચા પ્રકારની હતી.

Page #128

છે
છે
દે
પ્રકરણ ૧૮ મું.
સાજન અને મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ, તથા
હેમચંદ્રાચાર્યની દીક્ષા. સાજન અને મહારાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ, ગુજરાતમાં આવેલા ઊંદિરા નામના ગામમાં સાજીદે નામના એક વણિક વસતા હતા. દેવયોગે નિધન થવાથી તે ખંભાતમાં ગયામાર્ગમાં સકરપુર નામના ગામમાં એક રંગારી ભાવસારના ઘરમાં તે ઉલવા તે ઘર પાસે તેણે એક સેનામહોરાથી ભલી કડા જોઈને તે રંગારીને તેણે કહ્યું કે, આ દ્રવ્ય તમારૂં છે, માટે તમે તે ગ્રહણ કરી? તે સાંભળી તે રંગારીએ વિચાર્યું કે, આ દિવ્ય ખરેખર આ સાજનદેના ભાગ્યનું છે; કેમકે મેં તેની ઘણી શોધ કર્યા છતાં પણ તે મને મળ્યું નહીં. પછી તેણે સાજનદેને કહ્યું કે, આ દ્રવ્ય મારા ભાગ્યનું નથી, પરંતુ તમારા ભાગ્યનું છે, માટે તો તે ગ્રહણ કરો? પછી તે દ્રવ્ય સાજનદેએ પિતે નહીં લેતાં, તેણે તે મહારાજા સિદ્ધરાજને સમર્પણ કર્યું, ત્યારે સિદ્ધરાજે પણ તેને શુદ્ધ શ્રાવક જાણીને તેની પ્રશંસા કરીને તેને સેરઠ દેશને સુબા તરિકે સ્થાપ્યો. એક વખતે તે સાજનદે ગિરનારજીના પવિત્ર પર્વત પર ચડ્યો, પણ ત્યાં શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ આદિના જિનમંદિરને જીર્ણ થયેલાં જોઈ તેને સંતાપ થ; અને વિચાયુ કે, જે હું આ જિનમંદિરને ઉદ્ધાર ન કરાવું તે ખરેખર મારા જીવતરને ધિક્કાર છે. એમ વિચારી રઠ દેશની ઉપજ તરીકે આવેલી સાડીબાર કોડ નામેહેરે ખરચીને તેણે ત્યાં જિનમંદિરોનો ઉદ્ધાર કરાવ્યું. પછી તેણે વિચાર્યું કે, રાજાનું દ્રવ્ય ખરચીને મેં આ દ્ધારતો કરાવ્યો, પણ તેથી જે કદાચ રાજા ગુસ્સે થશે, અને તે દ્રવ્ય જે પાછું માગશે, તો તેને ઉપાય પેહેલેથી શોધી રાખે છે, કે જેથી આગળ જતાં પશ્ચાત્તાપ થાય નહીં એમ વિચારી તે વણ

Page #129

( ૧૦૯ ) થલી નામના ગામમાં આવ્ય; તે ગામમાં ઘણું લક્ષાધિપતિ જૈને રહેતા હતા; તે જૈનશાહુકારોને બોલાવી તેણે સઘળું વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યું, ત્યારે કેટલા કૃપ મહામડે એકબીજાના કાનમાં વાત કરવા લાગ્યા કે, સાજનદેને આવું સાહસ કરવું ય ન હતું. પહેલાં વિચાર વિના જ રાજાનું દ્રવ્ય ખરચી હવે જે ભીખ માગવા આવ્યો છે, તેથી તેને શું શરમ થતી નથી ? કેટલાક ગંભી
માણસોએ વિચાર્યું કે, ખરેખર આ સાજનદે પુણ્યશાળી છે; તેણે ઉત્તમ પુર ધ્યનું કાર્ય કર્યું છે, માટે તેમાં આપણે મદદ કરવી જોઈએ; એમ તે સર્વ શાહુકારે વિચાર કરતા બેઠા હતા, એટલામાં એક ભીખ નામનો શેઠ ત્યાં આવી ચડ્યો; તેના શરીર પર મેલાં અને ફાટાં તુરાં કપડાં હતાં; તેને પામાં પહેરવાને પગરખાં પણ નડતાં; પછી તે સવ શાહુકારોને પ્રણામ કરી તેણે કહ્યું કે, હે મહાજનો! આપ અહીં શામાટે એકઠા થયા છે ? ધમના કાર્ય માટે જે કઈ દ્રવ્યનો ખપ હોય તો મને પણ ફરમાવશે, હું પણ મારી શક્તિ મુજબ આપીશ. તે સાંભળી કેટલાકએ તો તે બિચારાની હાંસી કરી. પછી તે સાજનદેને પિતાને ઘેર લઈ ગયે, તથા ત્યાં તેને ભેજન કરાવી સેનામહોરાના ઢગલા બતાવી કહ્યું કે, આમાંથી તમારે જોઈએ તેટલી ? ત્યારે સાજનદેએ કહ્યું કે, હે શેઠજી! હાલ તો તેને મારે ખપ નથી, પરંતુ જે રાજા માગશે, તે તે વખતે હું તે લઇશ; એમ કહી તે સાજનદે પિતાને સ્થાનકે ગો. એવામાં કઈક યુગલખેરે સિદ્ધરાજ પાસે ચાડી કરી કે, હે સ્વામી ! સાજનદેએ આપનું સઘનું દ્રવ્ય એક જિનમંદિર બાંધવામાં ખરચીને પિતાનું નામ પ્રસિદ્ધ કર્યું છે. તે સાંભળી ક્રોધાયમાન થયેલા સિદ્ધરાજે પોતાના માણસને હુકમ કર્યો કે, . તમે તે સાજનદેને બાંધીને અહીં મારી પાસે લાવો ત્યારે તે મણ પોએ સેરડમાં જઈ સાજનદેને કહ્યું કે, રાજા તમને બેલાવે છે, માટે તરત ચાલે ? . ત્યાં કોઈ યુગલોરે તમારી ચાડી કરી છે, એમ કહી સઘળું વૃત્તાંત તેઓએ તેને કહી બતાવ્યું. ત્યારે સાજનદેએ વિચારીને તેઓને કહ્યું કે, તમે રાજાને જઈ કહે કે, હાલ અહીં રાજનું કામ છેડીને આવી શકાય તેમ નથી, માટે જે આપને દ્રવ્યની ઈચ્છા હોય તો અહીં પધારી સુખેથી લઈ જાઓ? પછી તે માણસોએ ત્યાં જઈ સિદ્ધરાજને તે હકીકત કહેવાથી તેને ઉલટે વધારે ગુસ્સે ચ; અને તેથી તે લશ્કર લઇને સેરમાં આવ્યો, ત્યારે સાજનદે પણ તેમની સન્મુખ આવ્યો, તથા નજરાણું તરિકે ઘણું દ્રવ્ય રાજા પાસે મૂકીને રાજાને પગે પડ્યો; પરંતુ કોંધાતુર રાજાએ તે તેની સન્મુખ પણ જોયું નહીં; છેવટે ભ્રકુટી ચડાવી રાજાએ કહ્યું કે, આ સેરઠ દેશની ઉપજ કયાં છે? તેને હિસાબ આપે છે,

Page #130

( ૧૧ ) ત્યારે રાજનદેએ હાથ જોડીને કહ્યું કે, હે સ્વામી! તે સઘળું દ્રવ્ય હું આપને સમર્પણ કરીશ, પરંતુ સેવકની વિનંતિ સ્વીકારીને પ્રથમ આપ આ તીર્થાધિ રાજની યાત્રા કરી આ દુર્લભ મનુબ જ મને સફળ કરો ? તે સાંભળી શાંત,
એ રાજા મનના ઉલ્લાસપૂર્વક ગિરનાર પર ચડો ત્યાં ઇંદભુવન સરખાં મનોહર જિનમંદિરને જે તેને ઘણો જ ઉલ્લાસ થો; અને તે ઉલાસના આવેશમાંજ તે બોલી ઉો કે, ધન્ય છે તેના માતાપિતાને કે જેણે આવાં મનહર જિનમંદિરો ઉદ્ધાર કર્યો છે. આ સર આવ્યો જાણીને સાજાએ પણ કહ્યું કે, ઘ-ય છે તે મીરાવમાતાને તથા કરણ મહારાજા કે જેમના પુત્રે આવાં મનોહર જિનમંદિરને ઉદ્ધાર કર્યો છે. તે સાંભળી આશ્ચર્ય પામી સિદ્ધરાજે જયારે સાજનદે તરફ જોયું ત્યારે તેણે હાથ જોડીને કહ્યું કે, હે સ્વામી અપની સેરડ દેશની ઉપજનું દ્રવ્ય આ જિનમંદિરને ઉદ્ધાર કરવામાં વાપર્યું છે; માટે હવે જે આપને તે દ્રવ્ય લેવાની ઈચ્છા હોય તે હું આપને તે સઘળું દ્રવ્ય અડધું. તે સાંભળી ખુશી થપેલા સિદ્ધરાજે કહ્યું કે, હે મંત્રીરાજ! તે મારૂં દ્રવ્ય આયંત શુભ માગે ખરી? ખરેખર આ જગતમાં મારું નામ અમર કર્યું છે; અને ચુગલબેરનાં વય નથી મને તમારા તરફ જે ગુ થશે છે, તે માટે મને માફ કરશે. એમ કહી રાજાએ તે યુગલબારને તયાં તેના જેવા બીજા પણ ગુમલાખોરોને એકઠા કરી મડડે મી ચેપડાવી ગધેડે બેસાડી ચોટામાં ફેરવી નગરની બહાર કડાડી મેલ્યા. એવામાં તે ભીમાશાહે આવી સાજનદેને વિનંતિ કરી કે, હે સ્વામી! જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર માટે આપ આ દ્રવ્ય ગ્રહણ કરો ત્યારે સાજનદેએ તેમને કહ્યું કે, હે શેઠજી! હવે આપતા દ્રવ્યને ખપ નથી; આપે ખરેખર અસર સાચવીને મારા પર ઉપકાર કરી છે. તે સંભળી ભીમાશાહે કહ્યું કે, હે મંત્રીશ્વર જે દ્રવ્ય મેં નિર્માલ્ય કર્યું છે, તે હવે હું મારા ઉપગમાં લેઇશ નહીં. તે સાંભળી સાજ દેએ તે વ્યવો અનુલ્ય હાર કરાવી શ્રી નેમિનાથ પ્રભુની મૂર્તિના કંઠમાં પહેરાવ્યો.
હેમચંદ્રાચાર્યજીને જન્મ તથા તેમની દીક્ષા.
એક સમયે શ્રી દેવચંદ્રસૂરિજી વિહાર કરતા થકા અનુક્રમે ધંધુકા નગરમાં પધાર્યા. તે નગરમાં એક ચાન્ચશાહ નામને મોઢ જ્ઞાતિને વણિક વસતે હતા. તેને ચાહરી નામે એક સૌભાગ્યવંતી સ્ત્રી હતી; એક દહાડે રાત્રિએ તેણુએ એવું સ્વમ જેયું કે, મેં એક અમૂલ્ય ચિંતામણિ રત્ન ગુરૂમહારાજને

Page #131

( ૧૧૧ )
સમર્પણ કર્યું. તે સ્વમના ફળ માટે તેણીએ જ્યારે ગુરૂમહારાજને પૂછ્યું ત્યારે તેમણે કહ્યું કે, હું શ્રાવિકા! તમાને એક મહાપુણ્યશાળી પુત્ર થશે; પરંતુ તે દીક્ષા લેઇ જૈનધર્મની ણીજ ઉર્જાત્ત કરશે, અને જગત્માં ધૃણા જશ મેળવશે. એમ કહી ગુરૂ મહારાજ તા અન્ય દેશમાં વિહાર કરી ગયા. અહીં તે ચાતુરીએ પણ નવ માસ સંપૂર્ણ થયે કાર્તિક શુદિ પુનેમને દિવસે એક મહાતેજસ્વી પુત્રને જન્મ આપ્યા. માપિતાએ પણ ઉત્સવપૂર્વક તેનું ચંગદેવ નામ રાખ્યું. હવે તે ચંગદેવ જ્યારે પાંચ વર્ષના થયા, ત્યારે દેવચંદ્રસુરિજી પણ અવસર જાણીને ત્યાં પધાર્યા. તે વખતે ચાહરી પણ સર્વ સંધની સાથે તેમને વાંદવા માટે પેતાના પુત્ર સહિત આવી. તે સમયે તે રાગદેવ રમતા રમતા ગુરૂમહારાજના આસનપર ચડી બેઠે. ત્યારે આચાર્ય મહારાજે ચાહરીને કહ્યું કે હું શ્રાવિકા ! તમેા તે દિવસનું વચન યાદ લાવીનેઅમેને તમારે આ પુત્ર ભાવ સહિત આપી ઘા ? ત્યારે ચાહરીએ કહ્યું કે, હે પુજ્ય ! આપ વિચારેઃ કે, મારે સ્વામી મિથ્યાત્વી છે, માટે મારાથી તે પુત્ર આપને શી રીતે અપાય? કેમકે તેમ કરવાથી મારે સ્વામી મારા પર અત્યંત ગુસ્સે થાય ત્યારે સર્વ સંધે તે ખાઈને કહ્યું કે, તમા તે તમારે પુત્ર ગુરૂમહારાજને આપે!? અને તેથી તમાને ણા પુણ્યના લાભ થશે. તે સાંભળી તે ચાહરીએ શરમાઈને પેાતાના તે પુત્રને ગુરૂમહારાજને સોંપી દીધું.. ગુરૂમહારાજ પણ તે ચગદેવને લેને કર્ણ પુરીમાં આવ્યા, અને ત્યાં ઉદયન મંત્રીને ધેર રહી તે બાળક વિદ્યાભ્યાસ કરતા થકેા વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યા. હવે અહિં ચાચા શેડ જ્યારે ઘેર આવ્યા ત્યારે પેાતાના પુત્રને નહીં જોવાથી તેણે સ્ત્રીને પુછ્યું કે, આજે ચાંગદેવ કયાં ગયા છે? ત્યારે સ્ત્રીએ સર્વ હકીકત તેમને કહી સંભળાવી. તે સાં.ભળી તે ગુસ્સે થઇ પાતાની સ્ત્રીને ગાળે દેવા લાગ્યા, તથા અન્નપાણીના ત્યાગ કરીને તે ગુરૂમહારાજ પાસે આવ્યા. ત્યાં ગુરૂમહારાજે તેને મિષ્ટ વચનેાથી ઉપદેશ આપી શાંત કર્યા; તથા પછી ઉદ્દયન મંત્રીએ તેને પાતાના ઘેર તેડી જઇ ઉત્તમ ભાજન કરાવીને કહ્યું કે, હે શેઠ! આજે આપના જન્મ સફળ થયા છે, કેમકે આપે આજે ગુરૂમહારાજને પુત્રદાન આપી આપનુ નામ અમર કર્યું છે; વળી આ ત્રણ લાખ સેાનામેાહેરે લેઇને તમે! હમેશાં ધર્મકાર્ય કરે ? ત્યારે તે ચાચા શાહે કહ્યું કે, મેં ધર્મ માટે પુત્ર આપ્યા છે, મારે તે સાનામાહારા જોઈતી નથી; એમ કહી શાંત થઈ તે પેાતાને ઘેર પાછે ગયા. પછી જ્યારે તે ચગદેવ નવ વર્ષના થયા, ત્યારે આચાર્યજીએ તેને યોગ્ય જાણી દીક્ષા આપીને તેમનું સામદેવ નામ રાખ્યું.

Page #132

પ્રકરણ ૧૯ મું.
(હેમચંદ્રજીને સૂરિપદ, હેમચંદ્રજી અને સિદ્ધરાજ, સિદ્ધરાજ અને કુમારપાળ, કુમારપાળે ભાગવેલા સકટો),
હેમચદ્રજીને સૂરિપદ, વિક્રમ સવત ૧૧૬૬,
એક વખતે તે સામદેવ સુનવિહાર કરતા કરતા નાગપુરમાં ગુરૂમહારાજની સાથે પધાર્યાં. તે નગરમાં એક ધનદ નામે વણક રહેતા હતા. તે પૂર્વભવના કર્મના ઉદયથી નિધન થયા હતા. એક સમયે તેણે ઘરની જનીત ખેાદવાથી તેમની કેલાતે દ્વારા નિક, તે કાલમા તેણે કહાડીને પેાતાના આંગણા અ:ગળે તેને ઃ । રે. કી રાો. હતા. એક દિવસે ત્યાં તે સામદેવ મુનિ ગુરૂ સાથે ગેચી માટે તે ધનને ઘેર આવ્યા; ત્યારે ધનદે દિલગીરીથી કહ્યું કે, હું ભગવન્! મારા નિર્ધનના ઘરમાં તે! આ વખતે જુવારની ધેંસ રાંધી છે, તે આપને દેતાં મને શરમ આવે છે; ત્યારે સામદેવ મુનિએ ગુરૂમહારાજને ગુપ્ત રીતે કહ્યું કે, આ વણુકના આંગણામાં ા સેાનામાહારાના ઢગલા પડયા છે, છતાં તે પોતાને નિધન કેમ જણાવે છે ? ત્યારે ગુરૂમહારાજે જાણ્યુ કે, આ સામદેવ મુનિનાસ્પર્શથી ખોખર આ કાલસાના ઢગલા સાનામાહારાના થશે, એમ વિચારી તેમણે તે ઢગલાપર સામદેવમુનિને બેસવાનું કહ્યું, અને તેમ કર્યાથી તુરત તે કાલસાના ઢગલા સાનામે હાટાના થઈ ગયા. તે નઇ ધનદ ણા ખુશી થયા; અને ગુરૂમહારાજને વિનતિ કરવા લાગ્યો કે, આ સામદેવ મુનિના પ્રભાવથી હું ધનપાત્ર થયા ;, માટે આ મુનરાજને આપ અહિં આચાર્ય પદ્મી આપે!? અને તે માટેના સધળા મહેાન્સર હું કરીશ; પછી ગુરૂમહારાજે પણ તે સામદેવ મુનિરાજને યોગ્ય જાણી ત્યાં મડ઼ાત્સવપૂર્વક આચાર્ય પછી આપીને તેમનુ હેમચંદ્રાચાર્ય નામ પાડ્યું,

Page #133

( ૧૧૩ ) હેમચંદ્રજી અને મહારાજા સિદ્ધરાજજયસિંહ,
એક વખતે આ શ્રી હેમચંદ્રજી મહારાજ તથા સિદ્વરાજને મેળાપ થયા; તથા વાતચિત થવાથી સિદ્વરાજને હેમચંદ્રજીપર ઘણી પ્રીતિ થઇ; તેથી તેણે હેમયજીને કહ્યુ કે, આપે હમેશાં મારી સમામાં અધી મને ધર્મોપદેશ કરવા; તેથી હેમયદ્રજી પણુ હમેશાં રાજાની સભામાં પધારીને તેમને ધર્મના ઉપદેશ દેવા લાગ્યા. સિદ્વરાજે તેમના ધમેાંપદેશ સાંભળીને શિકાર કરવાનેા ત્યાગ કર્યાં, તથા દર વર્ષે ધર્મકાર્ય માટે એક ક્રેડ સેનામે ડેરે તે ખરચવા લાગ્યા. ત્યારબાદ શ્રી હેમચંદ્રજી મહારાજે સસ્કૃત ભાષાનું એક અ યંત શ્રેષ્ટ વ્યાકરણ બનાવ્યું, તે જોઈ સિદ્ધરાજે ખુશી થઇ, તે પુસ્તકને હાથી ની અબાડીપર પધરાવી તેના મહે ઉત્સવ કર્યાં.
સિદ્ધરાજ અને કુમારપાળ
કુમારપાળ સિદ્ધરાજના પિત્રાઇ થછ્તા હતા, અને તે મડાગુણવાન માણુસ હતા; અને વારંવાર તે હેમયદ્રજી મહારાજ પાસે આવી તેમના ઉપદેશ સાંભળતા હતા. હવે સિદ્ધરાજને પુત્ર નહેાતા, તેથી તે વારવાર ચિંતાતુર રહેતા હતા; એક વખતે તેણે હેમચંદ્રજી મહારાજ પાસે આવીને પૂછ્યું કે, હે મુનીંદ્ર ! મને પુત્ર થશે કે નહીં? તે આપ જેવું હાય તેવું મને કહેા, તેજ વખતે હેમચંદ્રજી મહારાજે અખાદેવીનું ધ્યાન ધર્યું; ત્યારે તેણીએ કહ્યું કે, તેને પુત્ર થશે નહીં. પછી આચાર્યજીએ સિદ્ધરાજને કહ્યુ કે, હે રાજન! તમેાને પુત્ર થશે નહીં; અને તમારૂં
આ સધળું રાજ્ય કુમારપાળ ભાગશે. તે સાંભળી સિકુરાજને મનમાં ઘણ એક થા, પરંતુ તે વાત તેણે કોઈ ી પાસે પણ પ્રકાશી નહીં. છેવટે રાજસભામાં આવી ખીજા કેટલાક દ્વેષીઓને મેલાવી પૂછ્યાથી તેઓએ પણ કહ્યું કે, હું સ્વામી! આપને પુત્ર થશે નહીં; અને આપના રાજ્યના મલિક કુમારપાળ થશે. તે સાંભળી સિદ્ધરાજ તે અત્યંત ઉદાસ થયે. પછી છેવટે તેને એવી દુર્બુદ્ધિ આવી કે, હવે જો હું કુમારપાળને હજુ તે મને પુત્ર થશે, એમ વિચારી તે કુમારપાળને મારવાનેા ઉપાય શોધવા લાગ્યા; પરતુ કુમારપાળનું પુણ્ય પ્રબળ હાવાથી સિદ્ધરાજના તે સર્વ ઉપાયા ફ્રાગટ ગયા. છેવટે કુમારપાળને તે માઞતની ખબર મળવાથી તે દેશાંતરમાં નાશી ગયા, અને પેાતાના બનેવી કૃષ્ણદેવને ત્યાં ગુપ્તપણે રહ્યા.

Page #134

( ૧૧૪ ) કુમારપાળે ભેગલાં સંકટે. એવી રીતે કેટલાક દિવસ સુધી ત્યાં ગુપ્તપણે રહેવા બાદ સિદ્ધરાજને તેની ખબર મળવાથી તેને મારવા માટે ત્યાં તેણે પોતાના સુભટને મોકલ્યા; પરંતુ કુમારપાળને પ્રથમથી જ તે ખબર મળવાથી તે ગાને વેધ લેઈ ત્યાંથી ભાગી પાટણમાં આવી છેગીઓની જમાતમાં રહેવા લાગ્યા. એવી રીતે કેટલાક દિવસે વીત્યા બાદ વળી દેવગે સિદ્ધરાજને ખબર મળ્યા છે, કુમારપાળ અહિં યોગીઓની જમાતમાં છે. તેથી સિદ્ધરાજે તે સર્વ યોગીઓને ભોજન માટે તેડ્યા, અને એક પછી એક એમ સર્વના તે પિતે પગ ધોવા લાગ્યો; એવામાં પગમાં રાજચિન્ટવાળા કુમારપાળને તેણે ઓળખી કહાડો, પછી પોતાના સુભટોને તેણે હુકમ કર્યો કે, હવે તમારે આ યોગીઓને અહિંથી જવા દેવા નહીં; એમ કહી તેણે છુપી રીતે રઇયાનેવિ મિશ્રિત ભજન તૈયાર કરવાનો હુકમ કર્યો. રાજાની આ ચેષ્ટાથી કુમારપાળ ચેતી ગયા કે, આજે ખરેખર આપણું હવે મૃત્યુ થશે; તોપણ બની શકે ત્યાંસુધી છુટવાનો પ્રયત્ન કરવો એમ વિચારી તેણે પોતાના જળામાં આંગળીઓ બેસી વમન કરીને પોતાનું આખું શરીર ખડી મેલું, આથી બોના યોગીઓને સુમ થવાથી તેઓએ તેને ત્યાંથી કાઢી મેલ્યો; એવી રીતે પોતાનો છુટકારો થવાથી તે કુમારપાળ ત્યાંથી ભાગીને એક આલિંગ નામના કુંભારને ઘેર પહો. એવામાં રાજા ઝેરવાળું ભોજન તૈયાર કરીને આવ્યો. પરંતુ ત્યાં કુમારપાળને નહીં તેને તે સુભટોપર ગુસ્સે થયોઅને ગમે ત્યાંથી તે ગીને શોધી લાવવાને તેણે પોતાના સુભટને હુકમ કર્યો. ત્યારે તે સુભટો પણ તેના પગલાં લેતાં
જોતાં આલિંગ કુંભારને ઘેર ગયા; પરંતુ કુંભારે પ્રથમથીજ કુમારપાળને પોતાના નિભાડામાં છુપાવ્યા હતા. સુભટેએ કુંભારને ધમકી આપી, પરંતુ ત્યાં તે યોગી, નહીં મળવાથી તેઓ નિરાશ થઈને પાછા ગયા. ત્યારે સિદ્ધરાજે બહુજ ગુસ્સે થઈ તેઓને કહ્યું કે, અરે! દુટો. તેમાં પાછા જાઓ અને તેને શોધી લાવીને તમો મને તમારૂં મુખ દેખાડ? તે સાંભળી તેઓ પાછા તે કુંભારને ઘેર આવવા લાગ્યા, પરંતુ કુંભારને તેની ખબર પડવાથી તેણે કુમારપાળને કહ્યું કે, હે રાજકુમાર: હવે તમે અહિંથી તુરત નાશી જાઓ કે હવે મારાથી તમારું રક્ષણ થશે નહીં. તે સાંભળી કુમારપાળ તેનો ઉપકાર માની ત્યાંથી નાશીને એક ભીમ નામના બેદુના ખેતરમાં છુપાયો. તે બેકુએ પણ તેને એક ખાડામાં સંતાડી પર ઝાંખ
નાખ્યાં. સિદ્ધરાજના માણસો પગ જોતાજોતા ત્યાં આવી લાગ્યા તથા ને ધમકી આપી ખેતરમાં તપાસવા લાગ્યા; તેઓએ તે ઝાંખરાના ઢગલા પર પણ

Page #135

( ૧૧૫ )
ભાલાંની અણી ખાસી, પરંતુ મહાપરાક્રની કુમારપાળ કંઇ પણ હલ્યાચા વિના ખાડામાં બેશી રહ્યા, તથા તેમના પુણ્યબળથી તેમને જરા પણ ઇજા ન થઈ. છેવટે તે માઞા નિરાશ થઇ ત્યાંથી પાછા ચાલ્યા ગયા. ત્યારબાદ કુમારપાળ તે ખેડુતને પ્રત્યુપકાર કરવાના કેલ આપી ત્યાંથી પરદેશ પ્રત્યે ચાલતા થયા. આગળ ચાલતાં વનમાં તેમણે એક ઉંદરને પેાતાના દરમાંથી સાનામાહારા લાવતા હોય. એવી રીતે અનુક્રમ એકવીસ સાનામાહારા બહાર લાવીને તે ઉંદર ત્યાં અત્યંત હર્ષથી નાચવા લાગ્યા; ત્યારે કુમારપાળે તે સઘળી સેનામેાારા લલીધી. પછી ત્યારે તે ઉંદર બહાર આવ્યા, અને પોતાની સાનામેાહેરે તેણે ન હોઈ ત્યારે તે ત્યાં પાતાનું મસ્તક પછાડીને મૃત્યુ પામ્યા. તે જોઇ કુમારપાળને મનમાં ખેદ થયા કે, અરે ! મેં... પાપીએ આ ઉંદરના પ્રાણ લીધા. ત્યાંથી કુમારપાળ તેા આગળ ચાલ્યા, ત્યાં તેમને ત્રણ દિવસા સુધી કંઈ પણ ભાજન મળ્યું નહીં. એવામાં કાઇક શાહુકારની સ્ત્રી તેમને વનમાં મળી; તેણીએ કુમારપાળને ઉત્તમ પુરૂષં જાણીને ભાજન કરાવ્યું, ત્યારે કુમારપાળે ખુશી થઈને તેણીને કહ્યું કે, જ્યારે મને રાજ્ય મળશે, ત્યારે હું તમારે હાથે તિલક કરાવીશ. ત્યાંથી નીકળી કુમારપાળ દહીંથળી ગામમાં આવ્યા, તે વખતે સિંહરાજના માઞા પણ તેમને શોધતા રોાધતા ત્યાં આવી ચા; પરંતુ ત્યાં સાધન નામના કુંભારે તેમને પોતાના ઈંટોના નિભાડામાં છુપાવવાથી તે બચી ગયા. ત્યાંથી નીકળી કુમારપાળ ખંભાત પાસે આવ્યા; તે વખતે તેમને શુભ શુકન થયાં. એવામાં હેમચંદ્રજી મહારાજ પણ દેઢચિંતા માટે શહેર બહાર આવ્યા હતા, તેમણે કુમારપાળને એળખ્યા. કુમારપાળે પણ ર્યજીને ઓળખીને કહ્યું કે, હે ભગવન્ ! મેં ઘણું કષ્ટ સહન કર્યું, હવે માાં તે કં”ના કયારે અંત આવશે? ત્યારે આચાર્યએ નિમિત્તો તેમને કહ્યું કે, હવે તમાને થોડી મુદતમાંજ રાજ્ય મળશે. એવામાં ત્યાં ઉદ્દયન મંત્રી આવી ચડયા, તેને આચાર્યએ કહ્યું કે, આ રાજકુમારનું તમારે રક્ષણ કરવું, કેમકે આ રાજકુમારથી આગળજતાં જૈન શાસનના ઘણા મહિમા થવાના છે. પછી ઉદયન મંત્રી કુમારપાળને પેાતાને ઘેર લેઈ ગયા. એવામાં સિદ્ધરાજને ખબર મળ્યા કે, કુમારપાળ તે ઉદયન મંત્રીને ઘેર છે; તેથી ત્યાં તેણે પેાતાનુ લશ્કર મોકલ્યું. ત્યારે ઉદ્દયન મંત્રીએ કુમારપાળને કહ્યું કે, હવે આ સમયે તમા અહિંથી ચાલ્યા જાઓ નહીંતર આપણા બન્નેનું મૃત્યુ થશે. તે સાંભળી કુમારપાળ ત્યાંથી નાસીને હેમચંદ્રજી પાસે આવ્યા; ત્યારે હુંમચંદ્રજીએ તેમને ઉપાશ્રયના ભોંયરામાં છુપાવ્યા, તથા ઉપર પુસ્તકા ખડકી મૂક્યાં. કુમારપાળની શેાધ માટે આવેલા સિદ્ધરાજના માણસાએ ઉદ્દયન મંત્રી તથા
ચા

Page #136

- ( ૧૬ ), હેમચંદ્રજીને ત્યાં ઘણી તપાસ કરી, પરંતુ ત્યાં પત્તો ન મળવાથી તેઓ નિરાશ થઈ પાછા ગયા. પછી ત્યાંથી નીકળીને કુમારપાળે વિદેશમાં ભ્રમણ કરવા માંડ્યું, તથા ત્યાં તેમને ઘણું કષ્ટ સહન કરવું પડયું. એક વખતે ત્રણ દિવસ સુધી તેમને બિલકુલ ભેજન મળ્યું નહીં, તેથી તેમણે વિચાર્યું કે, હવે આજે જે ખાવાનું નહીં મળે તે હવે મારા પ્રાણ જશે. એવામાં એક કણબણ પિતાના પુત્ર માટે ભાત લઇ ખેતરે જતી હતી, તેણીની પાસે કુમારપાળે ભેજન માગ્યું, પરંતુ તેણીએ નહીં આપવાથી કુમારપાળે તેણીની પાસેથી બળાત્કારે ઝુંટવી લઈ ખાધું. આગળ ચાલતાં કુમારપાળને માર્ગમાં એક જાન મળી, ત્યારે કુમારપાળે વિચાર્યું કે, આજનના માણસની જે હું ચાકરી કરીશ તે મને સુખેથી ભેજન મળશે. એમ વિચારી તેણે તે જાનના સર્વ માણસેને પાણી ભરીને નવરાવ્યાં, તથા તેઓએ ભજન કરી લીધા બાદ તેઓનાં વાસણ પણ કુમારપાળ માં જ્યાં; આટલી ચાકરી કરતાં છતાં પણ કોઈ તેમને ભેજન આપ્યું નહીં, તેથી કુમારપાળને ઘણો ક્રોધ ચડયો; અને પૂછવાથી માલુમ પડયું કે, તે જાન પાટણના રહેવાસી લાડ વાણીઆઓની હતી. પછી તેમણે વિચાર્યું કે, જ્યારે મને રાજ્ય મળશે, ત્યારે હું આ લોકોનું વેર વાળીશ. એવી રીતે ભુખ્યા તરસ્યા કુમારપાળ તે ત્યાંથી આગળ ચાલ્યા; એવામાં તેમને એક વણિક મળે. તે વણિક પિતાના ખભાપર ઘીની કેટલીક કુલીઓ લઈને બહાર ગામ જતો હતો; પછી માર્ગમાં તે વણિકને રસેઈ કરવાની તૈયારી કરતે.
ઈને કુમારપાળે તેને બળતણ તથા પાણી લાવી આપ્યું. આથી તે ઉદાર વણિકે રાઈ કરીને પ્રથમ કુમારપાળને જમાડ્યા, અને પછી પોતે જ. ત્યારે કુમાર પાળે તેની સ્તુતિ કરીને કહ્યું કે, હે ગુણવાન વણિક! મારું નામ કુમારપાળ છે, અને
જ્યારે મને રાજ્ય મળે ત્યારે તું તુરત મારી પાસે આવજે, હું તારી સારી રીતે ભક્તિ કરીશ. એમ કહી કુમારપાળ તો આગળ ચાલ્યા. એવામાં તેમને ખબર મળ્યા કે સિદ્ધરાજ મૃત્યુ પામ્યો; તેથી તે જેમ બને તેમ તુરત પાટણમાં આવ્યા.
s,
બSSA

Page #137

પ્રકરણ ૨૦ મું.
(કુમારપાળને મળેલી રાજગાદી, કુમારપાળ અને હેમચંદ્રાચાર્ય, કુમારપાળે પ્રતિબધ પામી જૈનધર્મ અંગીકાર કરી કરેલા ધાર્મિક કામા.)
કુમારપાળને મળેલી રાજગાદી,
સિદ્ધરાજે પાતાના મરણ સમયે પેાતાના મંત્રીઓને પ્યાલાવી કહ્યું હતું કે, જો તમેાએ મારૂં નિમક ખાધું હોય તે તમારે કુમારપાળને રાજગાદી આપવી નહીં; પરંતુ મંત્રીઓએ પાછળથી વિચાર કરીને કુમારપાળનેજ રાજગાદી યાગ્ય જાણીને તેનેજ ગાદી આપી. તે વખતે કેટલાક ઘરડા પ્રધાનેાને તે વાત પસંદ પડી નહીં, તેથી તેઓ કુમારપાળને મારી નાખવાના ઉપાયો શોધવા લાગ્યા; આ વાતની કુમારપાળને જાણ થવાથી તુરત તેણે તે પ્રધાનેાને મારી નખાવ્યા; અને તેના તે ઉપાયથી અનુક્રમે સઘળા કારભારીઓ ડરીને કુમારપાળની આજ્ઞા મુજબ
ચાલવા લાગ્યા.
કુમારપાળ રાજા અને હેમચંદ્રાચાર્ય,
ત્યારબાદ કુમારપાળે પેાતાના ઉપકારી ઉદયન મંત્રીને ખેાલાવી તેના પુત્ર બાહુડને મહામંત્રીની પદ્ન આપી; તથા પેાતાનાં સંકટ સમયે જેણે જેણે પેાતાપર ઉપકાર કર્યા હતા, તે સર્વને ખેાલાવી તેને ગામ ગરાસ વિગેરે આપી સંતુષ્ટ કર્યાં. જે જગાએ સાનામાહારાવાળા ઉંદર મરણ પામ્યા હતા, ત્યાં તેણે ઉંદરાણવહાર નામનું જિનાલય બધાવ્યું. આર્ટલું છતાં પણ દૈવયોગે પાતાના ખરા ઉપકારી હેમચંદ્રાચાર્યજીને તે વિસરી ગયા. એક સમયે હેમચંદ્રજીએ ઉદ્દયન મંત્રીને ખેાલા

Page #138

( ૧૧૮ ) વીને કહ્યું કે, આજે કુમારપાળરાજની નવી રાણીના મહેલમાં મધ્યરાત્રિએ પ્રાણઘાતક ઉપગ થવાનો છે, માટે આજે રાજાને ત્યાં જતા અટકાવ? અને આ બાબતની રાજા ને વધારે પૂછપરછ કરે તે અમારું નામ જણાવજો. ઉદયન મંત્રીએ પણ રાજને રાત્રિએ ત્યાં જતા અટકાવ્યા. અને તેજ રાત્રિએ ત્યાં વીજળી પડવાથી તે રાણીનું મૃત્યુ થયું. તે જ વખતે રાજાએ ઉદયનને બોલાવી પૂછયું કે, હે મંત્રી! આ ભવિષ્યજ્ઞાની માણસ તેમને કણ મળે? કે જેણે મને આજે વિતદાન આપ્યું. ત્યારે મંત્રીએ કહ્યું કે, હે રાજન! અહીં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજી પધાર્યા છે; અને તેમણે આ વાત મને જણાવ્યાથી મેં આપને ત્યાં જતા અટકાવ્યા છે. તે સાંભળી રાજાએ બહુ ખુશી થઈ આચાર્યજીને રાજસભામાં બોલાવ્યા. હેમચંદ્રજી પણ તરત ત્યાં ગયા, ત્યારે રાજાએ ઉભા થઈ તેમને વંદન કર્યું; તથા હાથ જોડી આંખોમાં અશ્રુઓ લાવી કુમારપાળે કહ્યું કે, હે ભગવન્! આપને મુખ દેખાડતાં પણ મને લજા થાય છેકેમકે આજદિન સુધી મેં આપને સંભાર્યા પણ નહીં; આપના ઉપકારનો બદલે મારાથી કોઈ પણ રીતે વળી શકે તેમ નથી. વળી હે પ્રભે! આપે પ્રથમથીજ મારાપર નિકારણ ઉપકાર કર્યો છે, અને આપનું તે કરજ હું કયારે અદા કરીશ ? ત્યારે આચાર્યજીએ કહ્યું કે, હે રાજન! હવે તમે દિલગર ન થાઓ? તમને ઉત્તમ પુરષ જાણીને મેં ઉપકાર કર્યા છેહવે અમારા ઉપકારના બદલામાં તમે ફક્ત જૈનધર્મ આરાધો છે એટલીજ અમારી આશિષ છે; ત્યારે કુમારપાળે કહ્યું કે, હે ભગવન! આપની તે આશિવ તે મને હિતકારી છે; એમ કહી રાજાએ જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યા; એક વખતે કુમારપાળને પેલી જાનની વાત યાદ આવવાથી તેમણે લાડ જતિના સઘળા વણિકને માર મારી નગરથી બહાર કાઢી મેલ્યા; અને ફક્ત દયા લાવી તેઓને જીવતા મેલ્યા. આ કુમારપાળ રાજાના રાજ્યમાં સર્વ પ્રજા દયાધર્મ પાળવા લાગી. કુમારપાળ રાજાને જૈન ધર્મ પાળતે જોઈને મને ઈગ્યાથઈ આથી તેમણે પોતાના મંત્રતંત્રવાદી એવા દેવધ નામના આચાર્યને બોલાવ્યા. તેની સાથે હેમચંદ્રજીને ઘણું પ્રકારના વાદવિવાદ થયા, પરંતુ છેવંટે સર્વ વાદોમાં હેમચંદ્રજીએ તેને હરાવવાથી તે ઝાંખા પીને ત્યાંથી ચાલ્યો ગયો. ત્યારબાદ કુમારપાળ રાજાનું જૈન ધર્મમાં દક ચિત્ત થવાથી તેમણે શ્રાવકનાં બાર તો અંગીકાર કર્યો. એક સમયે કુમારપાળ રાજા જ્યારે કાવ્યર્ગ ધ્યાનમાં હતા, ત્યારે તેમને પગે એક મંકો આવીને ચોટ. કાઉસગ્ગ પારીને તેમણે તે મંકોડાને ઉખેડવા માંડ્યો, પરંતુ તે ઉખો નહીં; ત્યારે તે દયાળુ રાજાએ તે જગાએથી પિતાનું તેટલું માંસ છેદાવીને તે

Page #139

મંકોડાને દૂર કર્યો. કુમારપાળરાજાએ માળવાના રાજા અર્ણરાજને પણ પિતાને મિત્ર કરી તેને પ્રતિબંધીને જૈન ધમાં કયો. આ કુમારપાળ રાજાના સમયમાં તેમના મંત્રી બાહે શત્રુંજય તીર્થને ઉદ્ધાર કર્યા છે; તથા હેમચંદ્રજી મહારાજે
ત્યાં પ્રતિષ્ઠા કરી; વળી તે મંત્રીના બીજા ભાઈ અંબડે ભરૂચમાં શમલિકાવિહાર નામના જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કર્યો, તથા તેમાં શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામિજીની પ્રતિમાની હેમચંદ્રજીએ પ્રતિષ્ઠા કરી. કુમારપાળ રાજાએ હેમચંદ્રજીમહારાજના ઉપદેશથી સર્વ મળી ચૌદ હજાર નવાં જિનમંદિરો બંધાવ્યાં, તથા સોળ હજાર જૈનમદને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો. તારંગા પર ઘણુંજ ઉંચું વિસ્તારવાળું જૈનમંદિર બંધાવી તેમાં શ્રી અજિતનાથજીની મૂર્તિની સ્થાપના કરી તથા હેમચંદ્રાચાર્ય
જીના ચરણેની પણ તેમણે સ્થાપના કરી. ઘણા નિધન શ્રાવકને તેણે દ્રવ્ય આપી સ્વામિવાત્સલ્ય કે. એવી રીતે અનેક પ્રકારનાં ધર્મકાયો કુમારપાળ રાજાએ હેમચંદ્રજી મહારાજના ઉપદેશથી કયા. હવે તે કુમારપાળ રાજાને અજયપાળ નામે એક ભત્રિ હતોતેણે વિચાર્યું કે, કુમારપાળને પુત્ર નથી, માટે તે આ રાજગાદી પોતાની પુત્રીના પુત્ર પ્રતાપમલને દેશે, અને મને આપશે નહીં; માટે જો હું કુમારપાળને મારી નાખું તે મને રાજગાદી મળે; એવો વિચારને હમેશાં કરતો હતો. આ બાજુ હેમચંદ્રજીનો એક બાળચંદ નામ શિષ્ય હતા, તેને તે અજયપાળ સાથે મિત્રાઈ હતી; તેથી તે એમ વિચાર તો કે જો અજયપાલને ગાદી મળે, તો હું પણ હેમચંદ્રજીની પેઠે માન પામું એવામાં કુમારપાળે હેમચંદ્રજીને વિનંતિ કરી કે, હે ભગવન! આજદિન સુધી મેં મારી શક્તિ મુજબ પુષ્યનાં કાર્યો ક્યો; પરંતુ જિનપ્રતિમાઓની એક અંજનશલાકા કરવાની મને ઘણી હોંશ છે; ત્યારે આચાર્યએ પણ તે માટે અનુમોદન આપ્યું, તેથી રાજાએ સુવર્ણ આદિક ધાતુઓની પ્રતિમાઓ બનાવીને અંજનશલાકા માટે તૈયારી કરી; તથા તે માટે મહત્સવ શરૂ થયે. દેવગે મુહુર્તના સમયની ખબર રાખવાનું કાર્ય આચાર્યજીએ બાળચંદ્રને સોંપ્યું. તે વખતે ત્યાં અજયપાળ પણ આવી ચડ્યો. તેને બાળચંકે કહ્યું કે, જે આ સમયે હું મુહૂર્તના વખતમાં ફેરફાર કરી નાખું તે હેમચંદ્રજીનું તથા રાજાનું ડા સમયમાંજ મૃત્યુ થશે. તે સાંભળી તે દુષ્ટ અજયપાળે પણ તેમ કરવાનું બાળચંદ્રને સમજાવ્યું, અને કહ્યું કે, જો મને રાજ્ય મળશે, તો હું પણ તમને આ હેમચંદ્રજીની પિઠે ઊંચે દરજે ચડાવીશ. પછી તે દુષ્ટ શિષ્ય તે મુહૂર્તના સમયમાં ફેરફાર કરી નાખ્યું. છેવટે હેમચંદ્રજીને તે બાબતની ખબર પડવાથી તેને કુમારપાળને

Page #140

( ૧૦ )
કહ્યું કે, આ બાળચંદ્ર મુશિષ્ય નિવડયા છે, અને તે અજયપાળને મળેલે છે; તેથી તેણે મુત્ત માં ફેરફાર કરી અનર્થ કર્યો છે. હવે આપણુંબન્નેનું મૃત્યુ નજદીક છે. એવામાં હવે ત્યાં એક યોગી આવી ચડ્યો; તેણે હેમચંદ્રના મસ્તમાં મણિ યા, તેથી તે લેવાની તેણે તીર રચવા માંડી. એક દિવસે હેમચંદ્રજી મહારાજના કાક શિષ્ય આહાર લેઈને આવતા હતા, તે આહારની ઝાળીમાં તે યેગી બે હાથપાલકી વાપરી ઝેર નાખી દીધું; તથા તે શિષ્ય સાથે તે કેટલીક મીઠી વાત કરીને ચાણ્યો ગયો. તે મુખ્ય મુનિને તે બાબતની ખબર ન રહેવાથી તે આહાર તેમણે હેમચદ્રને ભેજન માટે આપ્યા; હેમચંદ્રજીએ ભા જન કર્યા બાદ તેમનું શરીર કંપવા લાગ્યું, ત્યારે તુરત તેમણે તે શિષ્યને ખેલાવી પૂછયાથી માર્ગમાં મળેલા તે યોગીની હકીકત માલુમ થઇ; જેથી આચાય જીરે વિચાર્યું કે, જેમ ભાવી બનનાર હતું તેમ બન્યું છે. પછી તેમણે પોતાના શિષ્યોને બોલાવી કહ્યું કે, જ્યાં મારી ચિતા સળગાવા, ત્યાં મારા મસ્તક નીચે એક દૂધથી ભરેલું પાત્ર રાખો, જેથી મારા મસ્તકમાં રહેલું મણિ તેમાં પડશે, તે મને તમે સાચવીને રાખો. અને કાઈ પણ રીતે તે મણને તે યાગીના હાથમાં જવા દેશે નહીં. એમ કહી અનશન કરી હેમચંદ્રજી મહારાજ ચેાર્યાંશી વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી વિક્રમ સંવત ૧૨૨૯માં સ્વર્ગે પધાર્યાં. ત્યારબાદ કુમારપાળ રાજાનુ અજયપાળે આપેલા ઝેરથી વિક્રમ સંવત ૧૨૩૦માં મૃત્યુ થયું.

Page #141

પ્રકરણ ૨૧ મુ
વિક્રમ સવંત ૧૨૫૦ થી ૧૩૦૦.
(જગડુશાહ શેઠ, વસ્તુપાળ તેજપાળ.) જગડુશાહુ શેઠ, વિક્રમ સવત્ ૧૨૫૦
ગુજરાતમાં વાઘેલા વંશના વિશળદેવ નામે રાજા જ્યારે રાજ્ય કરા હતા, ત્યારે પાટણમાં એક જગડુશાહુ નામે મહા ધનાઢચ રોડ વસતા હતા. તે કોડ મહાદયાળુ, પરાપકારી અને જૈન ધર્મમાં દૃઢ ચિત્તવાળા હતા. એક સ મયે તેને ઘેર એક યોગી આવી ચડયા; તેને શેઠે ભાવથી ભાજન કરાવ્યું; ત્યારે તે યાગીએ ખુશી થઇ ગેડને કહ્યુ કે, હે શેઠજી! આજથી પાંચ વર્ષ સુધી ભયંકર દુકાળ પડશે. નવું ધાન્ય કે ધાસ થશે નહીં. એમ કહી સે યાગી ત્યાંથી ચાલ્યા ગયે. યાગીનું વચન સાંભળી આ દયાળુ શેર્ડ દેશે! દેશમાં પેાતાનાં માણસા મેકલી કરેાડા સાનામાહારા ખરચી ધાન્ય અને ધાસના જમરે સંગ્રહ કર્યાં, ત્યાર બાદ યાગીના કહેવા મુજબ પાંચ વર્ષ સુધી ભયંકર દુકાળ પડયા. તે વખતે આ દયાળુ જગડુશાહ શેઠે સ્થળે સ્થળે દાનશાળા ખેાલીને લાખા મનુષ્યના તથા પશુઓના બચાવ કર્યાં. ધણા રાજાઓને પણ ધાન્ય આપી તેઓની પ્રજાના પણ બચાવ કર્યા. ઘણી જગેાએ તેણે કૂવા, વાવ, તળાવે ખાદાવ્યાં, તથા પાણીની પા બાંધી કચ્છમાં આવેલાં પ્રાચીન ભદ્રેશ્વરજીના જિનમંદિરના તેમણે જણાવ્હાર કરેલા કહેવાય છે. એવી રીતે દુકાળનુ સંકટ દૂર કરવા માટે આ જગડુશાહનુ નામ હિંદુસ્તાનમાં ઘણુ: પ્રખ્યાત થયેલ છે. તેણે અધાવેલાં તળાવેા, તથા કુંડા વગેરે આજે પણ હયાત છે.

Page #142

( ૧૨ ) વસ્તુપાળ તેજપાળ, વિક્રમ સંવત ૧ર૩૦થી ૧૨૫.
આ વસ્તુપાળ અને તેજપાળ બને પિરવાડ જ્ઞાતિના જૈનધર્મ પાળનારા વણિક હતા. તેમના પિતાનું નામ અપરાજ હતું. તેઓ બન્ને મહાચતુર અને પાડા વિધાન હતા. તેઓને શિયાર જાણી ગુજરાતના રાજા વિરધવેળે પોતાના પ્રધાનો કર્યો, ત્યારબાદ તેઓએ પોતાની હુશીયારીથી વિરધવળનું રાજ્ય વિધા. રવામાં ઘણી મદદ કરી. તેઓ લડાઈમાં મહાશુરવીર હોવાથી ઘણું રાજાઓને હરાવી ઘણી દોલત એકઠી કરી. એક વખતે તેઓ ધોળકાથી મોટી સંધ કહાડી શત્રુંજય તીર્થયાત્રા માટે જવા લાગ્યા; તે વખતે તેમની સાથે ઘણું દ્રવ્ય હતું; તે લાગ જોઈ કેટલાક ભીલ લુંટારાઓએ એકઠા થઈ તેમને લુંટવાને વિચાર કરી રાખ્યો હતો, આ બાબતની તે બને મંત્રીઓને અગાઉથી ખબરમળવાથી તેઓએ ધંધુકા નજદીક હડાળા ગામ પાસે એક વૃક્ષની નીચે ખાડો ખોદી તેમાં પોતાનું દ્રવ્ય છુપાવવા માંડ્યું, પરંતુ તે ખાડો ખોદતાં તે તેમાંથી ઉલટું ઘણું જ દ્રવ્ય નીકળ્યું. પછી તે નિકળેલું દ્રવ્ય તથા પોતાની સાથેનું દ્રવ્ય, એ બન્ને દ્રવ્યોને ત્યાં ગુપ્ત રીતે દાટીને તેઓએ આગળ પ્રયાણ કર્યું, તેમના પુણ્યના બળથી તે લુંટારૂઓ પણ પિતાનો વિચાર ફેરવીને ડરથી નાશી ગયા. મંત્રીઓએ નિર્વિRપણે સંઘસહિત શત્રુંજય પર જઈ ઘણુજ ભાવથી યાત્રા કરી; તથા ત્યાં જિનમંદિર બંધાવી અઢાર ઝેડ કનુ લાખોનામહોરાનો ખરચ કર્યો. ત્યાંથી ગિરનાર પર છે. ત્યાં પણ ભાવથી યાત્રા કરી તેમણે બાર કોડ એંસી લાખ સે નામહોર ખચી નવાંજિનમંદિર બંધાવ્યાં. એવી રીતે શાંતિથી યાત્રા કરી યાંથી પાછા વળી તેઓ ધંધુકા પાસે હડાળા ગામની નજદીક ત્યાં દ્રવ્ય છુપાવ્યું હતું ત્યાં આવ્યા. અને તે સઘળું કાવ્ય કહાટીને તેઓ વિચારવા લાગ્યા કે, હવે આ વ્યનું આપણે શું કરવું ? તજેાવાની શી અનુપમાદેવી નામે હતી, તે મહા ચતુર અને ડાહી હતી; તેણીએ તેને કહ્યું કે, દશે છુપાવવાથી કંઈ ફાયદો નથી, દ્રવ્યને તો જેમ સહુ દેખે તેવી રીતે રાખવું, અને તે પણ દેખતાં છતાં કાઈ તેને જોઈ શકે નહીં તેમ રાખવું; એટલે કે તે દ્રવ્યને પર્વતના શિખરપર ઉંચી જગાએ જિનમંદિર બંધાવી ખરચવું, જેથી આ લેમાં આપણી કીરિ અમર રહેશે, અને પરલોકમાં જિનભકિત કરે વાથી મોક્ષરૂપી ફળ મળશે. અનુપમાદેવીની આ સલાહ તે બન્ને ભાઈઓને પસંદ પડી. તેથી તેઓએ આબુના ઉંચા પહાડપર જ્યાં પૃવે વિમળશાહ મંત્રીએ જિનમંદિર બંધાવ્યું હતું. ત્યાં ઉત્તમ કાગિરનું જનમંદિર બંધાવવાને તેઓએ

Page #143

" ( ૧૨ ) વિચાર કર્યો. એમ વિચાર કરી તેઓ દ્રવ્ય લ ળકામાં સંધ સહિત આવ્યા; તથા સકળ સંઘને મહેસવક ઘણી પહેરામણી આપી સ્વામિવાસવ્ય કર્યું. ત્યારબાદ તેઓએ આબુ પર્વત પર જિનમંદિર બાંધવાનો પ્રારંભ વિક્રમ સંવત ૧૨૮૩ માં કર્યો. તથા શેભન નામના એક મહાહુશીયાર કારીગરની દેખરેખ નીચે કામ ચાલવા માંડ્યું; તે કામ ચલાવતી વખતે તેઓએ દ્રવ્યના ખર્ચ માટે જરા પણ મનમાં સંકેચ કર્યો નહીં. થોડો ભાગ તૈયાર થયા બાદ એક સમયે તેજપાળ મંત્રી તથા તેમની સ્ત્રી અનુપમાદેવી તે જોવા માટે આબુપર ગયાં; પરંતુ હજુ બાકીનું ઘણું કામ અધુર ને અનુપમાદેવીએ શોભન સલાટને કહ્યું કે, હે કારીગર ! હજુ કામ તે ઘણું અધુરું છે, માટે જેમ બને તેમ તુરત કામ કરે છે ત્યારે શેભન સલાટે કહ્યું, કે હે માતાજી ! આ ગરમીની વાતુ છે, જેથી મધ્યાન્ટ સમયે કામબંધ રાખવું પડે છે; વળી સઘળા કારીગરો પ્રભાતમાં આવી કામે વળગે છે, પછી તેઓ સઘળા ભોજન કરવા માટે પોતપોતાને ઘેર જાય છે ત્યારબાદ સસ્ત તાપને લીધે છેક પાછલે પહોરે કાર્ય શરૂ થાય છે, વળી અમારા મંત્રિરાજ આ સમયે સંપૂર્ણ વ્યપાત્ર છે, તે કદાચ બે ચાર વર્ષ વધારે કામ કરતાં થશે તે પણ કંઈ હરત જેવું નથી. તે સાંભળી ચતુર અનુપમાદેવીએ કહ્યું કે, હે સલાજી ! તમારું તે કહેવું વ્યાજબી છે, પરંતુ આ શરીર અને લક્ષ્મીને ભરૂ નથી. આજે મંત્રીશ્વરે સર્વ બાબતથી પરિપૂર્ણ છે, પરંતુ કાળને ભરૂસો નથી, માટે મારી ઈચ્છા તે એવી છે કે, જેમ આ પ્રારંભેલું કાર્ય તુરત સંપૂર્ણ થાય તેમ સારું છે. આમ વાતચિત ચાલે છે, એવામાં તેજપાળ મંત્રી પણ ત્યાં આવી ચડ્યા, અને તેમણે શોભનને પૂછયું કે, અનુપમાદેવી તમોને શું કહે છે? ત્યારે શોભને સઘળી વાત મંત્રીને કહી સંભળાવી; ત્યારબાદ અનુપમાદેવીએ પોતાના સ્વામીને કહ્યું કે, હે સ્વામી ! આ શરીર તથા લક્ષ્મીને ભરૂસે નથી માટે આ કાર્ય હવે તુરત સંપૂર્ણ થવું જોઈએ. અને તેને ઉપાય એ કે કારિગરોને જે સ્નાન અને ભેજન માટે ઘેર જવું પડે છે, તે માટે અહીં ક્ષિા રાખી એક જળોએ રસ તૈયાર કરાવવું, તથા હમેશાં ઉત્તમ પસ ભજન તૈયાર કરાવવા તથા તેઓને
સ્નાન આદિક માટે પણ અહીંજ ગોઠવણ કરાવવી. ઉન્હાળાની ઋતુ હોવાથી મધ્યાન્હ સમયે તેઓ માટે શીતોપચાર તૈયાર કરાવવાનું તેમજ જે આ પંદર કારીગરો દિવસે કામ કરે છે તેવા બીજા પંદર કારીગરે રાખી તેમની પાસે રાત્રિએ કામ ચાલુ રખાવવું, દીવાબત્તીની સઘળી ગોઠવણ કરાવવી; અને જે તેમ કરશો તે આ કાર્ય તુરત તૈયાર થઈ સંપૂર્ણ થશે. તેજપાળ મંત્રીને પણ અનુપમાદેવીની સલાહ વ્યાજબી લાગવાથી તેણે તે મુજબ સઘળો

Page #144

બંબસ્ત કર્યો; અને તેથી તે ભવ્ય કારિગિરિ વાળું જિનમંદિર વિક્રમ સંવત ૧૨૯૨ માં તૈયાર થઈ ગયું. તથા તેમાં પ્રતિષ્ઠા થઈ તે એક જિનમંદિર બનાવવા પાછળ બાર કેડ અને પચાસ લાખ સેનામહોરોનો ખર્ચ થશે. આ બને મંત્રીશ્વરોએ તેર તેર નવાં જિનમંદિર બંધાવ્યાં, તેત્રીસ જિનમંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો. પાંચસો પૌષધશાળાઓ બંધાવી. સાત ક્રોડ સોનામહેર ખરચીને જૈનપુસ્તકે લખાવી ભંડાર કરાવ્યા. તે સિવાય સેંકડો દાનશાળાઓ, ધર્મશાળાઓ, કૂવા, વાવ, તળાવ આદિક લોકોપયોગી કાર્યો કરી જૈનશાસનનો ઘણે મહિમા વધાર્યો. વળી તેમણે ઘણા કવિઓને, તથા ભાટચારણને લાખો સોનામહેર આપી પોતાની કીર્તિ ફેલાવી. તેઓએ પોતાના વિધમી જનકેને પણ ઘણી મદદ કરીને પોતાની અમર કીર્તિ કરી છે. તે સંબંધ વિશેષ હકીક્ત તેમના ચરિત્રમાં આપેલી છે.

Page #145

પ્રકરણ રર મું.
વિક્રમ સંવત્ ૧૩૦૦ થી ૧૪૦૦,
( દેવેંદ્રસૂરિ, જિનેશ્વર, ધર્મધાષર, સોમપ્રભસૃરિ, જિનપ્રબોધસૂરિ, પ્રભાચંદ્રસૂરિ, વસેનસૂરિ,જિનપ્રભસૂરિ, મહેંદ્રપ્રભસૂરિ દેવેંદ્રસરિ, વિક્રમ સવત્ ૧૩૨૭.
શ્રી વીપ્રભુથી પિસ્તાલીસની પાટે શ્રી દેવેદ્રસૂરિ થયા. તેમને વસ્તુપાળ મત્રીની આગેવાની નીચે સૂરિપદ આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે કમ ગ્રંધા, તેએ પર ટીકા, શ્રાદ્ધદિનકૃત સૂત્રત્તિ, સિદ્ઘપંચાસિકાત્તિ, ધર્મરત્નત્તિ, વિગેરે ઘણાં ગ્રં રચ્યાં છે. આ આચાર્યજી મહા વિદ્વાન હતા. તેમનું સ્વગમન વિક્રમ સ`વત્ ૧૯૨૭માં માળવામાં થયું હતું.
જિનેશ્વરસૂરિ વિક્રમ સંવત્ ૧૩૩૧,
આ શ્રી જિનેશ્વરસૂરિજી ખરતર ગચ્છમાં થયેલા શ્રી જિનપતિસૂરિના શિષ્ય હતા. તેમણે ચંદ્રપ્રભચરિત્ર નામના ગ્રંથ રચ્યા છે. તેમના શિષ્ય અભયતિલકગણીજીએ જ્યાશ્રયકાવ્ય તથા વ્યાશ્રય કોષ પર શ્ર્લાકબટ્ટુ ટીકાઓ રચેલી છે.
ધર્મઘેષસૂરિ વિક્રમ સવત્ ૧૩૩.
શ્રી દેવેદ્રસૂરિની પાટે શ્રી ધર્મધાષસૂરિ થયા. આ આચાર્યજી મહાપ્રભાવિક થયેલા છે, તેમના સમયમાં મંડપમાં પૃથ્વીધશાહુ નામે એક ગરીબ

Page #146

શ્રાવક વસતે હતે: પરંતુ તેને જૈનધર્મપરઘ અદ્ધા હતી. એક વખતે આ શ્રી ધર્મઘોષસરિજી તે નગરમાં પધાર્યા ત્યારે તે પૃથ્વીધર શ્રાવકે અમુક ઘડી રકમનો પરિગ્રહ રાખવા માટે પિતાને નિયમ કરાવવાનું શ્રી ધર્મપરિજીને કહ્યું. ત્યારે આચાર્યજીએ પોતાના જ્ઞાનથી જાણ્યું કે, આ શ્રાવકને થોડી જ મુદતમાં ઘણું ધન પ્રાપ્ત થવાનું છે, એમ જાણી તેને કહ્યું કે, હે પૃથ્વીર! હાલ તમાડી મુદત બાદતે વ્રત ગ્રહણ કરે? ત્યારબાદ ડીજ મુદતમાં તે પૃથ્વીધર શેડ તે મંડપાચળને રાજાના પ્રધાન થયા; અને તેમની પાસે ઘણું ધન એકઠું થયું. પછી તે પૃથ્વીધર શેઠે શ્રી ધર્મપરિમા ઉપદેશથી ચાયણી જિનમંદિર બંધાવ્યાં, તથા સાત જ્ઞાનભંડાર કરાવ્યા. શત્રુંજય પર ઘણું ખરચીને તેણે જિનમંદિર બાંધ્યાં. બત્રીશ વર્ષની ઉમરમાં જ તેમણે ચેથા વિતનાં પચ્ચખાણ કર્યા; તેને એક ઝઝણ નામે પુત્રી હોય તે પણ મહા ભાગ્યશાળી તથા જૈનધર્મપર દર શ્રદ્ધા વાળા હ; તેણે પણ ઘણું ઉત્તમ કાર્યો કરી જૈનશાસનનો મહિમા વધાર્યો. બહોતેર હજાર રૂપિયા ખરચીને તેણે શ્રીધર્મસૂરિજીનો મંડપદુર્ગમાં પ્રવેશ મહેત્સવ કર્યો હતો. આ શ્રી ધર્મઘજી મહારાજ માતા આદિક વિદ્યાઓમાં પારંગાની હતા. આ આચાર્યજીએ સંગારભાધ્યતિ. આદિક અનેક છે. રચ્યા છે.
શ્રી સેમિપ્રભસૂરિ, વિક્રમ સંવત ૧૩૩ર. શ્રી ધર્મઘસરિઝની પાટે શ્રી સોમપ્રભસૂરિ થયા, આ આચાર્યજી મહા વિદ્ધાન થયા છે; અગ્યારે અંગે અર્થ સહિત તેમને કઠે હતા. તેમણે જિનકલ્પ સુત્ર આદિક ઘણું છે રચેલાં છે. તેમણે કંકણ દેશમાં અપ્લાયની વિરાધનાથી તથા ભરૂસ્થળમાં શુદ્ધ જળના અભાવથી સાધુઓને વિહાર અટકાવ્યો હતો.
જિનમબેધસૂરિ, વિક્રમ સંવત્ ૧૩૪૧.
આ શ્રી જિનપ્રબોધસૂરિજી ખરતરગચ્છમાં થયેલા શ્રી જિનેશ્વરસરિના શિષ્ય હતા; તેમણે કાતંત્ર વ્યાકરણ પર ટીકા રચેલી છે. ગિરનાર પરના વિક્રમ સંવત ૧૩૩૩૩ના એક શિલાલેખમાં તેમનું નામ આપવામાં આવ્યું છે.

Page #147

( ૧૭ ). પ્રભાચંદ્રસૂરિ, વિક્રમ સંવત્ ૧૩૩૪ થી ૧૩૬૦.
આ શ્રીપ્રભાચંદ્રસૂરિજી વિક્રમ સંવત ૧૩૩૪માં વિદ્યમાન હતા, તે ચાંદ્ર કુળમાં થયેલા શ્રી ચંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય હતા; તેમણે પ્રભાવિચરિત્ર નામનો જૈનેને એક ઉત્તમ ઇતિહાસિક ગ્રંથ રચ્યો છે.
વજસેસરિ, વિક્રમ સંવત્ ૧૩૬, આ શ્રીવજસેનસૂરિજી તપગચ્છની નાગપુરીય શાખાના શ્રી હેમતિલકસૂરિ જીના શિષ્ય હતા, તેમણે મહેશ્વરસૂરિજીને મુનિચંદ્રસૂરિજીની આવશ્યકસતી પર ટીકા રચવામાં મદદ કરી હતી. આ આચાર્યજીને સીહા મંત્રીની લાગવગથી અલ્લાઉદ્દીન બાદશાહ તરફથી રૂ| નામના ગામમાં એક સુંદર હાર તથા કેટલાક જૈન શાસનના હક માટે ફરમાને મળ્યાં હતાં.
જિનપ્રભસરે વિક્રમ સંવત્ ૧૩પ. આ શ્રીજિનપ્રભસૂરિજી ખરતરગચ્છને રથાપનાર શ્રી જિનસિંહસૂરિના શિષ્ય હતા; તેમણે વિક્રમ સંવત ૧૩૬પમાં અયોધ્યામાં રહીને ભયહર તેત્ર પર તથા નંદિઘણુજીએ રચેલા અછતશાંતિસ્તવ પર ટીકા રચેલી છે. વળી તેમણે રિમાદેશવિવરણ, તીર્થકલ્પ, પંચપરમેષ્ટીસ્તવ, સિદ્ધાંતાગમસ્તવ, યાય મહાકાવ્ય વિગેરે અનેક ચમત્કારી સ્તોત્ર અને ગ્ર રચ્યાં છે. તેમને એવું નિયમ હતું કે, શાં એક નવીન તોરા રચીનેજ આહારપાણી કરવાં. તેમની કવિત્વ શક્તિ અને વિદ્વત્તા અતિ અદ્ભુત હતી, એમ તેમના ગ્રંથેથી ખુલ્લું જણાય છે. વળી આ શ્રી જિનપ્રભસૂરિજીએ હેમચંદ્રાચાર્યજીએ રચેલી અન્યયોગવ્યવછે. દિકા નામની બીશીપર ક્યાદાદમંજરી નામની ટીકા રચવામાં શ્રી મલ્લિકુસુરિજીને મદદ કરેલી છે, એમ તે ટીકાકાર શ્રીમક્ષિણસરિજી જણાવે છે.
મહેદ્રપ્રભસૂરિ વિક્રમ સંવત ૧૩૯૦. આ આચાર્યજી અંચળગચ્છમાં થયેલા સિંહતિલસરિના શિષ્ય હતા, તથા મેટતુંગરના ગુરુ હતા; તેમને જન્મ વડગામના રહેવાસી આભા નામના

Page #148

૧૨૮ )
શેડની લીખ઼િણી નામની સ્ત્રીની કુક્ષિયે થયા હતા. જ્યારે તે નાણી નામના ગામમાં ચતુર્થાંસ રહ્યા હતા ત્યારે ત્યાં વર્ષાઋતુ આવ્યા છતાં પણ વરસાદ નહીં પડવાથી આચાર્યએ પોતાના બ્યાતિાનના માહાત્મ્યથી ચાળીસ દિવસોનું વિઘ્ન જાણીને ધ્યાનના પ્રારંભ કર્યો; અને તેથી ત્યાં ઘણી સારી મેધ ષ્ટિ . એક સમયે તેમને એક મહા ઝેરી સર્પ ડંખ માર્યો; અને તેથી તે શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુના મંદિરમાં જઈ સરમંત્રના જાપ કરવા લાગ્યા; અને તે નૃપ નાં પ્રભાવથી દશ ધાહાર ગયાબાદ સર્વ શરીરમાં પ્રગટેલું વિધ મુખદ્રારા વમાઇ ગયું; પ્રભાતે સર્વ લોકાએ તેમનું તે આશ્ચર્ય જોઇ મહે!ત્સવ કર્યો; તથા ચૂણા આદિક શ્રાવકાએ ચતુર્થ વ્રત આદિક તેમની પાસેથી ગ્રહણ કર્યાં.
BHATT

Page #149

|
5
છે
N
E PAPER
JEG ||
||
AT
''
*
.
પ્રકરણ ૨૩ મું
વિક્રમ સવંતુ ૧૪૦૧ થી ૧૫૫૦. (વસુંદરસૂરિ, સેમસુંદરસૂરિ, રાણકપુરનું જિનમંદિર, મુનિસું
દરસૂરિ, રશેખરસૂરિ, લુપકેની ઉપત્તિ)
દેવમુંદરસૂરિ વિક્રમ સંવત ૧૪૦૪, આ શ્રીદેવસુંદરસૂરિજી શ્રી મહાવીર પ્રભુ પછી ઓગણપચાસમી પાટે થયા છે. તે મહાટા ધાગાભ્યાસી તથા મંત્રને જાણનારા હતા; નિમિત્તશાસ્ત્રના પારંગામી હતા. તથા રાજમંત્રી આદિથી પૂજનીક હતા. તેમને વિક્રમ સંવત ૧૪૨માં સૂરિપદ મળ્યું હતું. તેમને ચાર શિષ્યો હતા.
સેમસુંદરસૂરિ વિક્રમ સંવત. ૧૪૫૦ આ શ્રીમસુંદરસૂરિજી ત્રીદેવસુંદરસૂરિજીની પાટે થયા; તેમને અઢારસો સાધુઓને ક્રિયાપાત્ર પરિવાર હતે; તે જોઈ ઈર્ષાળુ પાખંડીઓએ તેમને વધ કરવા માટે વિચાર્ય, તથા કેટલાક લફંગા માણસેને પાંચ રૂપીયા આપવા ઠરાવીને તેમને મારવા માટે મોકલ્યા. જ્યારે તેઓ મારવાને તૈયાર થયા, ત્યારે રાત્રિએ ચંદ્રના અજવાળામાં તેઓએ જોયું ક, આચાર્યજીએ હરણથી પૂંછને પાસું બદલ્યું; તે જોઈને તેઓના મનમાં એવો વિચાર થયો કે, આ તે નિદ્રામાં પણ આવાં સુકમ જીવોની દયા કરે છે, અને આપણે તેમને મારવા આવ્યા છીયે; એ કેવું નિર્દય કામ છે? એમ વિચારી તેઓએ આચાર્યજીના પગમાં પડીને પિતાના અપરાધની ક્ષમા માગી.
JE-૧૭

Page #150

( ૧૩૦ ) આ શ્રીઞામસુંદ મહારાજ ઘણા ભાવિક થયેલા છે.
રાણકપુના જિનમદિર, વિક્રમ સંવત્, ૧૪૦૬,
આ રાણકપુરનુ જિનમંદિર મારવાડમાં આવેલા સાદરી નામના ગામ પાસ હાલ જંગલમાં આવેલું છે; પ્રાચીન કાળમાં તે જગાએ રાણકપુર નામનું મહાટું શહેર હતું; અને ત્યાં ઋતિહાસમાં પ્રખ્યાત થયેલાં કુંભારાણાનું રાજ્ય હતું. તે વખતે ત્યાં પારવાડ જ્ઞાતિના મહાદ્યવાન અને જૈનધર્મની સંપૂર્ણ શ્રદ્ઘાવાળા ધનાશાહ કરીને શાહુકાર વસતા હતેા. તેણે આ ગતવર જિનમંદિર શ્રીસામણુંદર સુરિજીના ઉપદેશથી બધાવેલું છે. તે જિનમંદિર હિંદુસ્તાનમાંના સર્વ જિનમત્રિા કરતાં ઘણુંજ વિશાળ છે, અને તેની અંદર ચોદસા ચુમ્માળીસ થંભા છે. સકડા ગમ જિનમંત્તિએ તેમાં પધરાવેલી છે. તેજિનમંદિરમાં તે મંદિર બનાવવા સંબંધિ હકીકતને સૂચવનારા એક શિલાલેખ છે ; ક જે શિલાલેખ એક સફેદ આરસપાણના થભમાં કાતરેલા છે; તે લેખની લખાઈ ત્રણ ટ અને ચાર ઇંચ અને પહેાળાઇ એક ટ અને અરધા ઇંચની છે. કાળના ઘસારા ને લીધે તેમાંના કેટલાક અક્ષરો કે ઘસાઈ ગયા છે, તાપણ તે સારી રીતે વાંચી શકાય તેવા છે, આ ગાવર જિનમદિર બાંધવામાં તે ધનાશાહ ધારવાડ નવાણું ફ્રોડ દ્રવ્ય ખર્યું છે, એવી દંતકથા છે; આ જિનમદિર વિક્રમ સંવત્ ૧૪૦૬ માં બાંધેલું છે, તથા તેની પ્રતિષ્ટા શ્રીઞામસુંદરજીએ કરેલી છે.
મુનિસુંદરસરિ, વિક્રમ સંવત ૧૪૭૮,
શ્રી સામસુંદરરિજીની પાટે શ્રી મુનિસુ ંદરસૂરિ થયા; તે મહાવિદ્વાન થયેલા છે; વિક્રમ સંવત્ ૧૯૭૮ માં તેમને આચાર્ય પદવી મળેલી હતી. તેમણે ઉપદેશ રત્નાકર, અધ્યાત્મકપદુમ આદિક ઘણાં ગ્રંથો રચેલાં છે. તેમને કાળીસરસ્વ તીનું બિરુદ મળ્યું હતું; તથા મુકુરખાન તરફથી વાદિગોકુળપઢનું બિરુદ પણ... મળ્યું હતું. તેમને માટે એમ કહેવાય છે કે, તે હંમેશાં એક હજાર શ્લોકા ક કરી શકતા હતા. તેમણે શાંતિકર નામનું સ્તોત્ર રચીને દેશમાં ચાલતા મરકીના ઉપદ્રવનો નાશ કર્યા. તેમના ઉપદેશથી ધારાનગરી આદિક પાંચ નગરીના રાજાએ અમારીપતુ વગડાવ્યો. શિાહીમાં તીડાના ઉપદ્રવ તેમણે દૂર કર્યો,

Page #151

( ૧૩૧ ) તેથી ત્યાંના રાજાએ પણ ખુશી થઈને પોતાના રાજ્યમાં અમારી પરહ વગડાવ્યો. વડનગરના દેવરાજશાહ નામના શ્રાવકે બત્રીસહજાર રૂપિયા ખરચીને તેમના સુરિપદને મહત્સવ કર્યો. એવી રીતે આ શ્રીમુનિસુંદરસંરિજી મહારાજ મહા પ્રભાવિક થયા છે.
રત્ન શેખરસારિ, વિક્રમ સંવત ૧૫૦૨ શ્રી મુનિસુંદરસૂરિજીની પાટે શ્રીરનશેખરસુરિ થયા. આ આચાર્યજી મહા વિદ્વાન થયેલા છે. તેમણે શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણવૃત્તિ, શ્રાદ્ધવિધિવૃત્તિ, લઘુત્રસમાસ તથા આચારપ્રદીપ આદિક ઘણાં ગ્રંથ રચ્યાં છે. તેમની વિદ્વત્તા જોઈ ખંભાતમાં બાંબી નામના ભટે તેમને બાળસરસ્વતીનું બિરુદ આપ્યું હતું. તેમના સમયમાં વિક્રમ સંવત ૧પ૦ ૮ માં લંપકની ઉત્પત્તિ થઈ છે. તેનું વૃત્તાંત નીચે મુજબ છે,
લંપની ઉત્પત્તિ, વિક્રમ સંવત ૧૫૮. | ગુજરાતમાં આવેલા અમદાવાદ શહેરમાં એક લંકા નામનો લહીયો રહે. હતો. તે એક શાનજી નામના યતિના ઉપાશ્રયમાં રહીને પુસ્તક લખી પિતાની આજીવિકા ચલાવતા હતા. એકવખતે એક પુસ્તક લખતાં લખતાં તેણે તેમાંથી સાત પાનાં છોડી દીધાં; તેથી તે પુસ્તકના માલીકે તેને પૂછયું કે, આટલાં પાનાં લખ્યા વિના કેમ છોડી દીધાં ? ત્યારે તે પોતાની તે ભૂલ કબુલ નહીં કરતાં ઉલટો ગુસ્સે થયે; ત્યારે ત્યાંના સંધે તેને અયોગ્ય જાણીને ઉપાશ્રયની બહાર કહાડી મે: તથા સંધે જાહેર કર્યું કે, આ લંકા લહીયાની પાર કેઈએ પુસ્તક લખા. વિવું નહીં. ત્યારે તે હું લાચાર થઈને ઝેધથી અમદાવાદ છેડી લીંબડીમાં આવ્યું. તે વખતે તેને એક લખમશી નામે ભાયાત તે રાજમાં કારભારી હત; તેની પાસે જઈ તે ઘણું રોવા લાગ્યો. ત્યારે લખમસીએ તેનું કારણ પૂછ્યાથી બનેલી વાતને છુપાવી તેણે કહ્યું કે, અમદાવાદમાં હું ભગવાનને સાચે મત કહેતે હતા, ત્યારે તપગચ્છના શ્રાવકોએ મને મારીને કહાડી મેલ્યો; હવે હું અહિં તમારે શરણે આવ્યો છું, માટે મને તમે આશ્રય આપી મદદ કરે તે હું સાચો માર્ગ પ્રગટ કરું. ત્યારે લખમસીએ તેને કહ્યું કે, આ લીંબડીના રાજ્યમાં તું ખુશીથી તારો સાચો મત પ્રગટ કર ? તારે મદદગાર થઈ તને ખાવાપીવા વગેરેને બંદેબસ્ત કરી આપીશ; અને તારી પાસે શાસ્ત્ર સાંભળીશ. ત્યારે તેલુંકા

Page #152

( ૧૨ ), જોરમાં આવીને સાધુઓની તથા જિનપ્રતિમાની ઉથાપના કરવા લાગ્યો; તથા જે શાસ્ત્રમાં જિનપ્રતિમાને અધિકાર આવતું હતું, તે શાને અપ્રમાણુ ગણીને બાકીનાં જિનપ્રતિમાના અધિકાર વિનાનાં શાસ્ત્રને પ્રમાણભૂત માનવા લાગ્યો. એવી રીતે સંવત ૧૫૩૩ સુધિ તેણે જગે જગેએ પોતાના મતને ઉપદેશ દીધો; ત્યારે એક ભાણા નામના વણિકે તેના ઉપદેશ મુજબ વેશ પહેર્યો; તથા એવી રીતે શિષ્યોની પરંપરા ચાલી; એવી રીતે આ લુપકોની ઉત્પત્તિ થઈ છે.
જ
Es ;
|| HITI
|
,
લા: 13 નામ
TheEll:BITI
RTER,
:
કરે છે
)
ITI
-
1

Page #153

પ્રકરણ ૨૪ મું.
વિક્રમ સવત્ ૧૫૧ થી ૧૬૫૦,
(હેવિમલસર, કડવા મતની ઉત્પત્તિ, બીજ મતની ઉત્ત્પત્તિ, પાશ્ચઋતની ઉત્પત્તિ, આનંદિવમલસૂસર, મહેાપાધ્યાય વિદ્યાસાગરગણી, વિજયદાનમૂરિ, શ્રીહીરવિજયસૂરિ વિજયસેનસૂરિ, લેખહુએ, પરમાનંદ),
1
હેવિમલસૂરિ, વિક્રમ સંવત્ ૧૫૬૦,
શ્રીમહાવીરપ્રભુ પછી પંચાવનની પાટે શ્રીહેવિમલÁર થયા, તેમના સમયમાં સાધુના આચાર શિથિલ થયા હતા; પરંતુ તેમના ઉપદેશથી ઘણા સાધુએ એ શિથિલાચારના ત્યાગ કરીને શુદ્ધ આચાર પાળવા માંડ્યા. તેમ કેટલાક લુપકાએ પણ તેમના ઉપદેશથી કુંપકમતને છેડીને શુદ્ધ સાધુપણું કાર કર્યું.
ગીં
કહેવામંતની ઉત્પત્તિ વિક્રમસંવત્ ૧પ૬ર
શ્રીહેવિમલસૂરિજીના સમયમાં કડવા નામના એક વણુકે કડવામત કઢાયા; તેના વિચાર એવા હતા કે પ્રતિક્રમણ આદિકમાં ચાર ઘે. ન કહેવી ; ફક્ત ત્રણ થાયાજ કહેવી; તેમ તેનું માનવું વળી એવું હતું કે, આ કાળમાં કાદ પણ શુદ્ધ આચાર પાળનાર સાધુ નથી.

Page #154

બીજમતની ઉત્પત્તિ વિકમ સંવત્ ૧૫૭૦. બીજ નામને માણસ એક ગુનાક નામના વપધરને અજ્ઞાની શિષ્ય હતા; એક વખતે તે મેવાડમાં ગ: અને ત્યાં તેણે પોતાનો એ મત ચલાવ્યો કે, પુનમની પાખી કરવી, તથા પંચમીને દિવસે પાણા પર્વ (સંવ-સરી) કરવી. ત્યાં બીજા સાધુઓનો વિહાર મતી થવાથી લોકો તેના રાગી થયા, અને તેના ઉપદેશ મુજબ ચાલવા લાગ્યા. એવી રીતે આ બીજમતની ઉત્પત્તિ વિક્રમ સં. વત ૧૫૭૦ માં થઇ છે.
પાશ્ચકમતની ઉત્પત્તિ વિકમ સંવત ૧૫૭૨.
પાશ્ચકમતની ઉત્પત્તિ વિક્રમ સંવત ૧પ૭ર માં થયેલી છે; પાશ્ચંદ્ર નામના તપગચ્છની નાગપુરી શાખાના એક ઉપાધ્યાય હતા; તેમને પિતાના ગુરુ સાથે કંઇક તકરાર થંવાથી તેમણે પોતાને એક નવોજ ગષ્ટ સ્થાપવાનો પ્રયત્ન કર્યો : કે જે ગછ પાછળથી તેમના નામથી પાશ્ચંદ્રગચ્છને નામે ઓળખાવા લાગ્યો. તેણે કેટલીક તપગચ્છની અને કેટલીક લુંપકોની ક્રિયાઓ અંગીકાર કરી; તથા વિધિવાર, ચરિતાનુવાદ અને યથાસ્થિત વાદને ઉપદેશ આ. તે પાગવાળાએ નિર્યુક્તિઓ, ભાવ્યો, ચૂર્ણઓ તથા છેદ ગ્રંથને માનતા નથી.
આનંદવિમળસૂરિ વિક્રમ સંવત્ ૧૫૭૫. શ્રીમવિમલસરિની પાટે શ્રી આનંદવિમલસરિ થયા. તેમના સમયમાં જિનપ્રતિમાનું ઉથાપન કરનારા લુંપોનું જોર ઘણું વધવા માંડ્યું, તે જે ભવ્યજનો પર દયાદષ્ટ લાવીને ગુરુની આજ્ઞાથી કેટલાક સંવેગી સાધુઓને સાથે લઈને જગો જગો પર ઉપદેશ દેઈ ઘણા લોકોને તે મુમતરૂપી અંધકારમાંથી તેમણે ઉદ્ધાર કર્યો; તથા ઘણા ધનવાનેને વૈરાગ્ય પમાડી શુદ્ધ દીક્ષાઓ આપી, તેમના સમયમાં તૃણસિંહ નામે એક મહધનવાન શ્રાવક હતો કે જેને બાદશાહે માટે ઇલકાબ તથા બેસવાને પાલખી આપી હતી : તેણે શ્રી આનંદવિમલસરિને વિનંતિ કરી કે, સેર દેશમાં લુપકેનું જોર વધતું જાય છે, માટે અહીં પધારીને ભવ્યજનોને ઉદ્ધાર કરે. ત્યારે આચાર્યજીએ ત્યાં પધારી બાદશાહની સભામાં વાદમાં તે લુંપોને હરાવી તેમને દેશપાર કર્યા. વળી અગાઉ શ્રીસેમપ્રભસર

Page #155

- એ જેસલમેર આદિક મારવાડના શહેરમાં જળની તંગીને લીધે સાધુઓનો જે વિહાર બંધ કરાવ્યો હતો, તે વિહાર શ્રી આનંદવિમલસરિજીએ પાછો શિરૂ કરાવ્યો, કે જેથી ત્યાં લેપનું જોર ચાલ્યું નહીં.
મહેપાધ્યાય શ્રીવિદ્યાસાગરગણુંજીવિકમ સંવત્ ૧૫૮૫,
મહોપાધ્યાય શ્રીવિદ્યાસાગરગણીજીએ જેસલમેરમાં ખતરો સાથે વાદ કરી તેમને હરાવ્યા; તથા મેવાડમાં લુપકેને તથા બીજમતીઓને હરાવી ત્યાંથી દેશપાર કર્યા. વીરમગામમાં તેમણે પાશ્ચંદ્રની સાથે વાદ કરી તેને હરાવ્યા, તથા તેમણે માળવામાં ઘણા માણસોને પ્રતિબોધીને જૈની કર્યા. તે હંમેશાં કહને તપ કરતા, તથા પારણે આચાલ કરતા.
શ્રીવિજયદાનસરિ, વિક્રમ સંવત્ ૧૫૮૭ શ્રીઆનંદવિમળસુરિજીની પાટે શ્રવિજયદાનેર થયા; જેમણે ખંભાત, અમદાવાદ, મેસાણ તથા ગંધાર આદિમાં જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરી. વળી જેમના ઉપદેશથી બાદશાહના મંત્રી ગલરાજાએ શત્રુંજય તીર્થને મોટો સંઘ કહાડ્યો હતોતેમ તેમનાજ ઉપદેશથી ગધારના શ્રાવક રામશાહે તથા અમદાવાદના શ્રાવક કુંવરજીશાહે શત્રુંજય પર મુખ અષ્ટાપદાદિ જિનમંદિર બંધાવ્યાં, અને ગિરનારજીના મંદિરનો જિર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. તેમણે ગુજરાત, મારવાડ, કચ્છ, માળવા આદિકમાં વિહાર કરી ઘણુ માણસોને પ્રતિબોધ્યા; આ આચાર્યજી ઘણુંજ પ્રતાપી થયેલા છે.
શ્રીહીરવિજયસરિ વિક્રમ સંવત્ ૧૬૧૦ - શ્રીવિજ્યદાન રિજની પાટે શ્રીહીરવિજયસૂરિજી થયા. આ આચાર્યજી મહા પ્રભાવિક થયા છે, તેમનું વૃત્તાંત નીચે મુજબ છે. ગુજરાતમાં આવેલા પાલણપુર નામના નગરમાં કુરાશાહ નામે એક જૈનધમાં વણિક રહેતા હતા; તેને નાથી નામે એક મહાભાગ્યવંતી સ્ત્રી હતી. તેણીની કુક્ષિએ વિક્રમ સંવત ૧૫૮૩ માં શ્રીહીરવિજયસરિજીને માગશીરશુદિ નમને દિવસે જન્મ થયો હતો. કાતિવદ બીજને દિવસે પાટણમાં તેમણે દીક્ષા લીધી હતી; તથા વિક્રમ સંવત

Page #156

૧૬૫૦ માં શિહીમાં તેમને આચાર્યપદવી મળી હતી. તેમના ઉપદેશથી ખભા. તના સંઘે એક કોડરૂપૈયા ધર્મકાર્યમાં ખરા; તેમણે હજાર જિનપ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરેલી છે. તેમના ઉપદેશથી સેંકડો લંપકમતીઓએ તે કુમતને છેડીને શુદ્ધ ધર્મ અંગીકાર કર્યો છે. વળી તેમના ઉપદેશથી દિલ્હીના અકબર બાદશાહે પણ પ્રતિબોધ પામીને પોતાના રાજ્યમાં દર વર્ષે છ માસ સુધી હિંસા નહી કરવાને હુકમ કર્યો હતો. તે સબંધિ વૃત્તાંત નીચે મુજબ છે. એક વખતે અકબર બાદશાહે પોતાના મંત્રીઓના મુખેથી સાંભળ્યું કે, જૈનેના ગુરુ શ્રીહીરવિજયસારછ શાંત, દાંત, તથા વૈરાગ્ય આદિક મહાન ગુણોને ધરનારા છે. તે સાંભળી બાદશાહે તેમનાં દર્શન કરવા માટે પોતાની મહોરછાપ વાળે વિનંતિ પત્ર
ચાર્યજી મહારાજને લખ્યો. તે સમયે આચાર્યજી મહારાજ ગંધાર બંદરમાં બિરાજ્યા હતા. બાદશાહની વિનંતિ વાંચીને શ્રીહીરવિજયસૂરિજી ત્યાંથી વિહાર કરી આગ્રા પાસે આવેલા ફતેહપુર નામના નગરમાં પધાયાં. ત્યાં અકબર બાદશાહ તથા આચાર્યજીની મુલાકાત થઈ. તે વખતે બાદશાહે તેમને ઘણું આદરમાનથી પિતાની સભામાં બોલાવી દેવ, ગુ તથા ધર્મનું સ્વરૂપ પૂછયું. આચાર્યના ઉત્તમ પ્રકારના ઉત્તરથી બાદશાહ બહુ ખુશી થયા. તે સમયે બાદશાહે આચાર્યજીને વિનંતિ કરી કે, આપના ઉપદેશથી હું બહુ ખુશી થી છું, વળી આપ કંચન કામિનીના ત્યાગી તેથી આપને સુવર્ણ દાન દેવું વ્યાજબી નથી; પરંતુ મારા મકાનમાં જૈનધર્મનાં ઘણાં પ્રાચીન પુસ્તકે છે, તે આપ ગ્રહણ કરવાની મારાપર કૃપા કરો? પછી બાદશાહના ઘણા આગ્રહથી આચાર્યજીએ તે પુસ્તક લઈને આગ્રાના જ્ઞાનભંડારમાં સ્થાપન કર્યા. પછી ઘણું આદરમાન પૂર્વક આડંબરથી આચાર્યજી ઉપાશ્રયે પધાર્યા, તે સમયે ત્યાં જૈનધર્મની ઘણી ઉન્નતિ થઈ. ચતુર્માસ બાદ આચાર્યજીમહારાજ જ્યારે વિહાર કરવાની તૈયારી કરવા લાગ્યા, ત્યારે બાદશાહે તેમને વિનંતિ કરીકે, મેં આપને ઘણું દૂરદેશથી બોલાવ્યા છે, પરંતુ આપ અમારી પાસેથી કંઈ લેતા નથી; માટે મારા લાયક કઈ અન્ય કાર્ય ફરમા? ત્યારે આચાર્યજીએ કહ્યું કે, આપના રાજ્યમાં પર્યપણ ના આઠે દિવસમાં કોઈ પણ જીવની હિંસા ન થાય એ હુકમ બહાર પડે. જોઈએ. તે સાંભળી રાજાએ બહુ ખુશી થઈને તે વચન માન્ય રાખી કહ્યું કે, આઠ દિવસ આપની તરફથી અને બીજા ચાર દિવસે મારી તરફથી એમ બાર દિવસે સુધિ મારા રાજ્યમાં કોઈ પણ જીવની હિંસા ન થાય, એમ કહી અકબર બાદશાહે લખાણ મારફતે તે હુક્ષ્મ પિતાને સર્વ રાજ્યમાં એટલે લગભગ

Page #157

(id)
માખા હિંદુસ્તાનમાં ફરમાવ્યા. ત્યારબાદ હીરવિજયસૂરિજીની અનેકવાર અકબર બાદશાહ સાથે મુલાકાત થઇ, અને તેમાં તેમણે શત્રુજય આદિક પાંચે તીર્થો નાની માલિકીનાં છે, તે તીર્થીની આસપાસ કાવ્યે પણ જીવ હિંસા કરવી નહીં, એવા પરવાના બાદશાહ પાસેથી તેમણે કરાવી લીધા. એવી રીતે મુસલમાન બાદશાહને પણ પ્રતિભેાધીને તેમણે જૈનધર્મની ઘણી ઉતિ કરી છે. તેમણે અનેક જગાએ જિનપ્રતિમાની પ્રતિષ્ટા પણ કરેલી છે.
વિજયસેનસૂરિ વિખહુર્ખ, પરમાનદ વિક્રમ સંવત્ ૧૬૨૮. શ્રીહીરવિજયસૂરિજીની પાટે શ્રીવિજયસેનસુરિ થયા; તે પણ ધણા પ્રભાવિક થયા છે. તેમના શિષ્ય વેખદુખ તથા પરમાનંદે અકબર બાદશાહના પુત્ર નહાંગીર બાદશાહને પ્રતિમાધીને જૈનધર્મના ફાયદા માટે ઘણા પરવાના મેળવ્યા હતાં, તથા જૈનધર્માંની ઘણી ઉતિ કરી હતી.

Page #158

કાં
!
IN W: ''
iOS
2
પ્રકરણ ૨૫ મું.
વિક્રમ સંવત ૧૬૫૧ થી ૧૭૦૦. [પાસુદરગણું, જિનસિંહસૂરિ, જિનરાજસૂરિ, આનંદધનજી, કલ્યાણસાગરસૂરિ, વર્ધમાનશાહ, યશવિજયજી, સમયસુંદરજી)
પસુંદરગણું વિક્રમ સંવત ૧૬૬. આ ગ્રંથ ક તપગચ્છની નાગપુરી શાખાના પદ્મના શિષ્ય હતા. તેમણે રાયમલાવ્યુદય મહાકાવ્ય, ધાતુપાઠ, પાર્શ્વનાથ કાવ્ય, જંબુસ્વામી કથાનક વિગેરે અનેક ગ્રંથે રહ્યાં છે. વળી તેમણે દીલ્હીના બાદશાહ અકબરની સભા માહે ધર્મ વિવાદમાં એક મહાપંડિતને પરાજ્ય કર્યો હતો, અને તેથી અકબર બાદશાહે તેમને એક હાર, એક ગામ, તધા સુખાસન વિગેરે વસ્તુઓ ભેટ આપી હતી.
જિનસિંહસૂરિ વિક્રમ સંવત ૧૯૭૦. આ આચાર્ય ખરતરગચ્છમાં થયેલા જિનરાજરિના શિષ્ય હતા, તેમને જન્મ વિક્રમ સંવત ૧૯૧૫માં, દીક્ષા ૧૬ર૭ માં સૂરિપદ ૧૬૭૮માં તથા તેમનું સ્વર્ગગમન ૧૬૭૪માં થયું હતું. તેમને વિક્રમ સંવત ૧૯૪૯માંદીલ્હીના બાદશાહ તરફથી ઘણું માન મળ્યું હતું; વળી જોધપુરના રાજા સુરસિંહજી તથા તેમને પ્રધાન કર્મચંદ તેમને ઘણું ચાહતા હતા.
જિનરાજરિ વિક્રમ સંવત ૧૬૭૪, આ શ્રીજિનરાજસૂરિ નામના આચાર્ય ખરતરગચ્છમાં થયેલા છે; તે - પણ પ્રણાવિક હતા. તેમણે ઘણી જ એ જિનતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે;

Page #159

( ૧૮ ) દાખલા તરીકે એક શત્રુંજય તીર્થમાં જ તેમણે પાંચસો એક પ્રતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે; વળી તેમણે નૈવેધીય કાવ્યપર જિનરાજીનામની ટીકા રચેલી છે, તેમ તેમણે બીજા પણ ઘણુ ગ્રંથ રચ્યાં છે. વિક્રમ સંવત ૧૬૯૯માં પાટણમાં તે-, મનું સ્વર્ગગમન થયું છે.
આનંદઘનજી મહારાજ વિક્રમ સંવત્ ૧૯૭૫
આ પ્રખ્યાત અધ્યાત્મનાની આનંદઘનજી મહારાજ લગભગ વિક્રમ સંવત ૧૬૫માં વિદ્યમાન હતા; તે પરમ વૈરાગ્યવાન્ યોગના પારંગાની તથા અધ્યાત્મ શાસ્ત્રમાં નિપુણ હતા; એમ તેમણે રચેલાં પદો પરથી માલુમ પડે છે. વળી તેમની પાસે ચમત્કારી વિદ્યાઓ પણ હતી, એવી પણ દંતકથા છે. તેમણે રચેલાં પદે નો ભાવાર્થ ગહન અને અધ્યાત્મ જ્ઞાનથી ભરેલો છે.
કલ્યાણસાગરિ વિક્રમ સંવત્ ૧૬૭૬. - આ આચાર્યજી અંચલગચ્છમાં થયેલા શ્રીધર્મમૂર્તિસૂરિજીના શિષ્ય હતા. તથા તેઓ વિક્રમ સંવત ૧૬૭૬માં વિદ્યમાન હતા. કેમકે તેમણે તે સાલમાં કાઠીયાવાડમાં સમુદ્ર કિનારે આવેલા જામનગરમાં વસતા લાલણ ગોત્રના મહા ધનાઢય વર્ધમાનશાહ નામના ઓશવાળે બનાવેલાં અપૂર્વ જિનાલયમાં જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવેલી છે; અને તે જિનાલય પણ તે શાહુકારે તેમનાજ : ઉપદેશથી બાંધેલું છે. એમ તે જિનાલયમાં રહેલા શિલાલેખથી માલુમ પડે છે.
વર્ધમાનશાહ શેઠ વિક્રમ સંવત ૧૬૮૦ - વર્ધમાનશાહ શેઠ કાઠીયાવાડની ઉત્તર દિશાએ આવેલા કચ્છ નામના દેશમાં રહેલા અલસાણ નામે ગામના રહેવાસી હતા. તેઓ ઘણા ધનવાન અને વ્યાપારના કાર્યોમાં બહુજ પ્રવીણ તથા લાલગેત્રમાં જન્મેલા હતા. વળી તેજ ગામમાં રાયસીશાહ નામના પણ એક ધનાઢય શેઠ રહેતા હતા. તેઓ બને ઓશવાળ જ્ઞાતિના હતા, તથા તેઓ વચ્ચે વેવાઈયોનો સંબંધ હતો; તેમજ તેઓ બને જૈનધર્મમાં ચુસ્ત હૃદયવાળા હતા. એક વખતે જામનગરના મહારાજા જામસાહેબે તે અલણના ઠાકરની કન્યા સાથે લગ્ન કર્યા; તે વખતે

Page #160

( ૧૪ )
જામશ્રીના કહેવાથી તે કુવરીએ દાયજામાં પેાતાના પિતા પાસે તે બન્ને શાહુકારા જામનગરમાં આવી નિવાસ કરે એવી માગણી કરી. તે માગણી તેણીના પિતાએ કબુલ રાખવાથી ઓશવાળ જ્ઞાતિના દશહજાર માણસા સહિત તે બન્ને શાહુકારેાએ જામનગરમાં આવી નિવાસ કા; અને ત્યાં રહી અનેક દેશાવરે સાથે તે વ્યાપાર કરવા લાગ્યા; અને તેથી જામનગરની પ્રજાની પણ ઘણી આબાદી વધી. જામનગરના રાજ્યની મેહેસુલમાં પણ તેઓના વ્યાપારથી ઘણા વધારા થયા. વળી તે બન્ને શાહુકારેએ પોતપોતાનાં દ્રવ્યનેા સદુપયોગ કરવા માટે ત્યાં જામનગરમાં લાખા ગમે દ્રવ્ય ખરચીને મેટાં વિસ્તારવાળાં તથા દેવાના વિમાન જેવાં જિનમંદિરા બંધાવ્યાં. એવી રીતે લાખા પૈસા ખરચીને તેએ પેાતાના જન્મ સફળ કરવા સાથે માટી કાર્ત્તિ સંપાદન કરી. તે જિનમદિશ વિક્રમ સંવત્ ૧૬૭૬માં સંપૂર્ણ થયાં. ત્યાર બાદ વમાનશાહ શેઠે શત્રુંજય તથા ગિરનારની આડંબર પૂર્વક યાત્રા કરીને ત્યાં પણ જિનમંદિર બંધાવ્યાં. આથી કરીને વમાનશાહ શેડનુ રાજદરબારમાં ઘણું સન્માન થવા લાગ્યું; અને જામસાહેબ પણુ ઘણું ખરું કાર્ય તેમની સલાહ મુજબ કરવા લાગ્યા; આથી કરીને જામસાહેબના એક લુહાણા જાતિના કારભારીને વર્ધમાનશાહ શેઠપર ઘણી ઇર્ષ્યા થઇ; અને તેથી તે વર્ધમાનશાહપરની જામસાહેબની પ્રીતિ ઓછી કરાવવાની તજવીજ કરવા લાગ્યા; જામસાહેબની તિન્નેરી વર્ધમાનશાહ શેને ત્યાં રહેતી; જેથી જામસાહેબની રાજ્યની ઉપજનું દ્રવ્ય વર્ધમાનશાહને ત્યાં ભરાતું, અને ખર્ચ માટે જોઇતા દ્રવ્યના ઉપાડ પણ તેમને ત્યાંથી થતા. એક વખતે રાજ્યમાં દ્રવ્યના ખપ હાવાથી નેવુ હમ્બર કારીની એક ચીઠી જામસાહેબે વર્ધમાનશાહપર લખીને તે લુહાણા કારભારીને આપી; ત્યારે લાગ આવેલા જાણીને તે દુષ્ટ કારભારીએ તે નેવુ હજાર કારીની ચીકીપર એક મીંડી વધારીને તે ચીડી નવ લાખ કારીની કરી; અને તેજ દિવસે તે કારભારી સાંજે વાળુ સમયે તે ચીડી લેઈને વર્ધમાનશાહ પાસે આવ્યો; અને શેઠને કહ્યું કે, જામસાહેબે હુકમ કર્યાં છે કે, આ ચીડી રાખીને આજ વખતે નવ લાખ કારી આપે? ત્યારે વર્ધમાનશાહે તે ચીડી વાંચીને કહ્યું કે, આજે તે! રાત પડવા આવી છે, વળી આ સમય અમારે વાળુ કરવાના છે, માટે આવતી કાલે સવારમાંતમા આવો? એટલેતેટલી કારી હું તમાને ગણી આપીશ; એવી રીતે વર્ધમાનશાહ શેઠે કહ્યા છતાં પણ તે દુષ્ટ કારભારીએ તેજ સમયે તેટલી દારી લેવાની હઠ લીધી. આથી કરીને વર્ધમાનશાહે તે તેજ વખતે કાંટે ચડાવીને નવ લાખ કારી `પેાતાની વખારમાંથી ઈંખી આપી. તે કારભારીના આવા કૃત્યથી વર્ધમાનશાહને ગુસ્સા ચડ્યા;

Page #161

તેથી પ્રભાતમાંરાયસીશાહ શેઠ સાથે મળીને તેમણે એ ઠરાવ કર્યો છે, જે રાજ્યમાં પ્રજા૫ર આવો જુલમ હેય ત્યાં આપણે રહેવું લાયક નથી; માટે આપણે આજેજ અહિંથી ઉપડીને કચ્છમાં જવું. તે સમયે રાયસીશાહે પણ તે વાત કબુલ કરી, અને જ્યારે વર્ધમાનશાહે ત્યાંથી નીકળી કચ્છ તરફ પ્રયાણ કરવા માંડ્યું ત્યારે રાયસીશાહે કહ્યું કે, હાલ તો મારાથી આવી શકાશે નહીં. પછી વર્ધમાનશાહે તે ત્યાંથી પ્રયાણ કર્યું, તથા તેમની સાથે ઓશવાળના સાડાસાત હજાર માણસે પણ જામનગર છોડીને કઈ તરફ રવાના થયા; તે સઘળા માણસેનું બારાકી વિગેરે સર્વ ખર્ચ વર્ધમાનશાહે આપવું કબુલ કર્યું હતું. એવી રીતે જામનગરથી પ્રયાણ કરીને વર્ધમાનશાહ બાર ગાઉ ઉપર આવેલા ધ્રોળમુકામે પહોંચ્યા. ત્યારે મહારાજા જામસાહેબને તે વાતની ખબર પડી; તેથી તેમણે પોતાના માણસોને વર્ધમાનશાહને પાછા બેકાવવા માટે ધ્રોળ મોકલ્યા. પરંતુ વર્ધમાનશાહ જ્યારે પાછા ન વળ્યા, ત્યારે જામસાહેબખાતે ધ્રાળ પધાયાં; અને આવી રીતે એકાએક પ્રયાણ કરીને કરવાનું તેમને કારણ પૂછ્યું, ત્યારે વર્ધમાનશાહે પણ હકીક્તબની હતી તેનિવેદન કરીકે, હું આપની તિજોરી રાખું છું, જેમાં આપની ફક્ત પાંચદશહજરકેરીની
જ રકમ મારે ત્યાં બાલા હતી. અને આપે કંઈ પણ અગાઉથી ચેતવણી આપ્યા વિના એકદમ નવ લાખ કેરીની ચીઠી લખીને પાછી તે જ વખતે તે માગી; અમો આપની છાયામાં રહી વ્યાપાર કરીયે છીયે; પરંતુ અગાઉથી બે ચાર દિવસ પહેલાં અમોને ચેતાવ્યા વિના આવડી મોટી રકમની અમારાપર ચીઠી જે લખાય, તે વખતે અમારી આબરૂ જવાનો ભય રહે. ઈત્યાદિ હકીકત સાંભળીને મહારાજા જામસાહેબે તે આશ્રયે પામી કહ્યું કે, મેં તો ફક્ત નેવું હજાર દોરીની ચીઠી લખી હતી; પછી તેલુહાણા કારભારીપર જામસાહેબને ઘણોજ ગુસ્સો ચડ્યો; તેથી તેઓ એકદમ જામનગરમાં આવ્યા, ત્યાં કલ્યાણજીના મંદિર હેઠે તે કારભારી જામસાહેબને મળે. જામસાહેબે પણ એકદમ ગુસ્સામાંજ ત્યાં તેને જુમીયાથી પોતાના હાથે મારી નાંખે. તે લુહાણા કારભારીને પાળીયો હાલ પણ જામનગરમાં કલ્યાણજીના મંદિરમાં મોજુદ છે; વળી જે વખારમાં વર્ધમાનશાહે તેને નવ લાખ કેરીઓ તેળી આપી હતી, તે વખારનું જામનગરમાં માંડવી પાસે રહેલું મકાન હાલ પણ નવલખાના નામથી ઓળખાય છે. જામનગરમાં તેમનું ચણાવેલું અત્યંત મનોહર જિનમંદિર હાલ પણ તે સમયની તેમની જાહોજલાલી દેખાડી આપે છે. તેમનું રહેવાનું મકાન લગભગ ત્રણસો વર્ષોનું પ્રાચીન છતાં પણ હાલ અહિં જામનગરમાં તાફળીઆ પાસે વર્ધમાનશાહની મેડીના નામથી હાલ પણ જીર્ણ અવસ્થામાં હયાત છે. તેમણે અનેક પ્રકારનાં જૈનધર્મની ઉન્ન

Page #162

( ૧૪૨ )
તિનાં કાર્યો તથા લેાકેાપકારનાં કાર્યો કરેલાં છે. આ વર્ધમાનશાહના ગજાવર જિનમદિરમાં જતાં રંગમંડપના દરવાજા બહાર ડાબા હાથ પર એક આળીમાં તે જિનમંદિર બનાવવાને લગતી હકીકતવાળેા શિલાલેખ છે. આ ગંજાવર જિનમંદિરના વિશાળ રંગમંડપ તેમાં પાથરેલા રંગબેરંગી આરસના પથ્થરેાથી ધણાજ ગાભિતા થયેલા છે. મૂળ મંડપને ફરતી શિખરબંધ ભવન દેરી એક માળાના આકારમાં ભી રહેલી છે. તે જિનમંદિરમાં દાખલ થવાના વિશાળ દરવાજને ભભકાદાર તાક વાળેલા અને શિલ્પ કળાના નાદર નમુના સરખા ગજાવર મડપથી ગાભા રહેલા છે. તથા તે એક મહાટા શરીયાન રસ્તાપર આવેલા છે; તેથી તે જિનમંદિર સન્મુખ આવતા માણસોને એક ગનવર દેવવિમાનના આભાસ ઉત્પન્ન કરે છે. આ જિનમંદિરનું ઉંચું અને ગ ંજાવર શિખર તે સમયના કારીગરે ની બેહદ શિલ્પ કળાના ખ્યાલ આજે પણ આપણને બતાવી આપે છે. આ જિનમંદિર બંધાવવામાં વર્ધમાનશાહ શેડને સાત લાખ મુદ્રિકાના ખરચ થયા હતા, એમ તે શિલાલેખમાં લખેલુ છે. શ્રીકલ્યાણસાગરસૂરિજીના હાથથી આ જિનમદિરમાં પાંચસા ને એક જિનપ્રતિમાની અંજનશલાકા સહિત પ્રતિષ્ઠા વિક્રમ સંવત્ ૧૬૭૬ વૈશાખ શુદ ત્રીજ અને યુધવારે થયેલી છે. એવી રીતે આ શ્રી વર્ધમાનશાહ શેઠ જૈનધમ ની ઘણી ઉતિ કરનારા થયેલા છે. તે વર્ધમાનશાહના વશો આજે પણ જામનગર તથા કચ્છના શેહેરેમાં ઘણા વસે છે.
યશોવિજયજી મહાપાધ્યાય વિક્રમ સવત્ ૧૬૮૨
આ મહા વિદ્વાન. શ્રીયશેાવિજયજી ઉપાધ્યાય લગભગ વિક્રમ સંવત્ ૧૬૮૨ માં વિદ્યમાન હતા; તે તપગચ્છમાં થયેલા શ્રીનવિજયજી મહારાજના શિષ્ય હતા. તેમણે ન્યાયબિંદુ પ્રકરણ, જ્ઞાનસાર, વૈરાગ્ય કલ્પલતા, ન્યાયપ્રવેશિકા, પ્રતિમાશતક, નયપ્રદીપ, અધ્યાત્મસાગર, વ્યાનુયોગતર્ક, દ્રવ્યગુણપર્યાયનેા રાસ, તથા અધ્યાત્મમતપરીક્ષા વિગેરે એકસા મહાન ગ્રંથા રચેલા કહેવાય છે. તેમને માટે નીચે મુજબ દંતકથા સંભળાય છે. જ્યારે આ શ્રીયોવિજયજી મહારાજ બાલ્યઅવસ્થામાં હતા, ત્યારે તે પાતાની માતા કે જે હમેશાં પ્રતિક્રમણુ કરવા માટે ઉપાશ્રયે જતાં હતાં તેમની સાથે તે પણ હમેશાં જતા હતા; અને ત્યાં પ્રતિક્રમણના પાઠ સાંભળતાં સાંભળતાંજ તેમણે કઠે થઇ ગયા હતા; એક દહાડે ઘણા વરસાદ પડતા હોવાથી તેની ધાર્મિક માતા દિગિર થઇ કે આજે તો મારૂં પ્રતિક્રમણ રહી ગયું. તે સાંભળી આ બાળક યશે વિજય, કંહ્યુ કે,

Page #163

(૪૩)
હું માતાજી ! તમે દિગિર ન ધાએ ! હું તમાને અહીંજ પ્રતિક્રમણ કરાવીશ. પછી તેમણે પોતાની માતાજીને ત્યાં અસ્ખલિત રીતે પ્રતિક્રમણ કરાવ્યું. બીજે દિવસે તેમની માતા જ્યારે ગુચ્છ પાસે પ્રતિક્રમણ કરવા ગયાં, ત્યારે ગુરૂમહારાજે તેમને પૃયું કે, તમા ગઇ કાલે પ્રતિક્રમણ કરવા માટે કેમ ન આવ્યાં ? ત્યારે તેણીએ જણાવ્યુ કે, ગઈ કાલે તે ઘણા વરસાદ વરસતા હતા તેથી હું આવી શકી નહીં; અને આ મારા જસલાએજ ઘેર રહીને મને પ્રતિક્રમણ કરાવ્યું તે સાંભળી ગુરૂ મહારાજે આશ્ચર્ય પામી જવજયની હાધની રેખા જેઈ; અને ત્યારબાદ તેમણે તે ડેશીને કહ્યું કે, તમારે આ પુત્ર તમને કમાઇ ખવરાવે તેવેા નથી; પરંતુ તે અમારા ઉપયોગના છે; કેમકે તેના હાથની રેખા જોતાં તે એક મહા વિદ્વાન્ થઇ જૈનશાસનની ઘણી ઉન્નતિ કરશે. પછી તે ડોશીએ પેાતાના તે પુત્રને ગુરૂમહારાજને સમર્પણ કર્યો. હવે દીક્ષા લીધા બાદ તે શ્રીયશેાવિજયજી મહારાજ વ્યાકરણ, તથા સર્હહત્ય વિગેરેમાં પારગામી થયા. છેવટે તેમને ન્યાયશાસ્ત્રના અભ્યાસ કરવાની ઇચ્છા થઇ, તેથી તે પેાતાના ગુરૂ ભાઈ વિનયવિજયજીની સાથે વેધ બદલાવી બ્રાહ્મણેાના વેધ લઇ કાશીએ ગયા. તેને વેધ બદલવાની જરૂર એટલા માટે પડી કે, તે સમયમાં કાશીના વિદ્વાને ઇર્ષ્યાથી જૈનીઓને વિદ્યાભ્યાસ કરાવતા નહાતા. પછી ત્યાં રહી તેઓએ ન્યાય શાસ્ત્રાને સંપૂર્ણ અભ્યાસ કર્યા. અને તેની તીવ્ર બુદ્ધિ જોઈને ત્યાંના પડિતાએ શ્રીયશે વિજયજી મહારાજને · ન્યાયવિશારદનુ ” બિર્દ આપ્યું. છેવટે ત્યાં તેઓ જેમની પાસે અભ્યાસ કરતા હતા, તેને માલુમ પડયું કે, આ તે. જૈનીઓ છે, તથા તેણે તેને પણ પૂછ્યાથી તેઓએ પણ પાતાના ખરેા વૃત્તાંત કહી બતાવ્યા. છેવટે એક ન્યાયશાસ્ત્ર તેમને ભણવાનું બાકી હતું, અને તેથી તેઓએ પોતાના અધ્યાપકને તે ન્યાયશાસ્ત્ર ભણાવવાની વિન ંતિ કરતાં અધ્યાપુંકે ના પાડી. ત્યારે તેમણે તે અધ્યાપકને એવી નમ્ર અરજ કરી કે, અમારાપર કૃપા કરીને ફ્કત એકજ વખત અમાને તે શાસ્ત્ર પાથી સભળાવા, પછી તે અધ્યાપકે તેમ કર્યાંથી તે બન્નેએ એવુ અરધું તે શાસ્ત્ર કંઠે રાખી આખું લખી કહાડયું; તથા પછી તે વાત અધ્યાપકને પણ જાહેર કરવાથી તે પણ તેની
સમયમાં પ્રખ્યાત જૈનાત્મજ્ઞાની તથા ચમત્કારી વિદ્યાઓના
બુદ્ધિ નેઇ આશ્ચર્ય સહિત આનંદ પામ્યા. આ શ્રીયમુનારાજનાં
વિદ્યામાં નિપુણ એવા શ્રીઆનદધનજી
અને યાગ
પાસે સુવર્ણસિદ્ધિ તથા આકાશ ગામિની મહારાજ ના હતી. એક વખતે તેમણે
પણ વિદ્યમાન હતા. તેમની
વિચાર્યું કે, આજના સમયમાં જૈનમુનિએમાં આ શ્રીયોવિજયજી પ્રભાવિક છે;

Page #164

માટે મારી પાસેની આ બન્ને ચમત્કારી વિદ્યાઓ મારે તેમને આપવી લાયક છે; એમ વિચારી તેમને પોતાની પાસે બોલાવવા માટે તેમણે માણસ મોકલ્યું. તે વખતે થશોવિજયજી મહારાજ દેહચિંતા માટે બહાર ગયા હતા. ત્યાંથી આવ્યાબાદ તેમને ખબર મળ્યા કે, મને આનંદઘનજી બાવાનું માણસ બોલાવવા આવ્યું તું; તેથી આશ્ચર્ય પામી તેમણે વિચાર્યું કે, ખસુસકેઈજરૂરનું કાર્ય હોવું જોઈએ. એમ વિચારી તેમણે લગ્નકુંડલિકા માંડી તપાસી જોયું તો જણાયું કે, મને તેમણે કઈક અપૂર્વ વિદ્યા આપવા માટે લાવ્યો છે. એમ વિચારી તુરત તે તેમની પાસે ગયા; પરંતુ તે સમયે આનંદઘનજી મહારાજ તો સમાધિમાં હતા, તેથી યશોવિજયજી તો ત્યાં બેઠા. છેવટે સમાધી ખલાસ થયા બાદ કેટલીક જ્ઞાનગોષ્ટી તેઓ બન્ને વચ્ચે ચાલી; પરંતુ આનંદઘનજીએ પિતાને હૃદયની વાત હજુ કહાડી નહીં. આહારપાણીનો સમય થવાથી ય વિજયેળ અધીરા બની બેલી ઉલ્યા કે, આપે મને જે કંઈ કાર્ય માટે બોલાવ્યો છે, તે સંબંધી આપ મને કેમ કંઈ કહેતા નથી? ત્યારે આનંદઘનજીએ કહ્યું કે, મેં તમને શું કાર્ય માટે લાવ્યા છે? ત્યારે યશોવિજયજીએ કહ્યું કે, આપે મને કંઈક વિદ્યા આપવા માટે બાલા વ્યો છે. તે સાંભળી આનંદઘનજીએ વિચાર્યું કે, મને હૃદયમાં આટલી વાત પણ અધીરતાને લીધે જ્યારે રહી શકી નહીં, ત્યારે તે આવી ચમત્કારી વિદ્યાઓને શી રીતે જીવી શકશે ? એમ વિચારી તેમણે તેમને કહ્યું કે, “એકમબખત તો ચલ ગયા એમ કહી તે વિદ્યાઓ તેમણે તેમને આપી નહીં; ઇત્યાદિ ઘણી દંતકથાઓ તેમના સંબંધમાં સાંભળવામાં આવે છે.
સમયસુંદરજી, વિક્રમ સંવત ૧૯૮૬ બ્રીસમયસુંદર મહારાજ શ્રીસકળચંગાણજીના શિષ્ય હતા, તથા તે લગભગ વિક્રમ સંવત ૧૬૮૬માં વિદ્યમાન હતા. તે મહા વિદ્વાન થયેલા છે. તેમણે “પાનાનો જો હૈ ’ એ વાક્યના આઠ લાખ જૂદા જૂદા અર્થ કરીને તેને એંસી હજારફ્લેકાના પ્રમાણુવાળા ગ્રંથ રચ્યો છે. તેમજ તેમણે ગાથા સહસ્ત્રી, વિશમવાદશતક, તથા દશવૈકાલિકસૂત્ર ટીકા આદિક ઘણું છે રચેલાં છે.
ક

Page #165

+ રિ
,
Jર.
S
જ
:
-
:
:
T
'
ww
પ્રકરણ ૨૬ મું.
વિક્રમ સંવત ૧૭૦૧ થી ૧૯૬૪
કેની ઉપત્તિ, મોતીશાહ શેઠ, શ્રીવિજ્યાનંદસૂરિ, શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ શેઠ કેશવજી નાયક, શેઠ નરશી નાથા.
ઢંઢની ઉત્પત્તિ, વિકમ સંવત્ ૧૭૧૩, સુરતમાં વીરજી વેરા નામનો એક દશાશ્રીમાળી વણિક વસતો હતો. તેને ફુલાં નામની એક બાળવિધવા પુત્રી હતી. તેણીએ એક લવજીનામના છોકરાને ખોળે લીધો હતો. તે છોકરો હમેશાં લોકાના ઉપાશ્રયમાં ભણવા જતો હતો. ત્યાં યતિયોની સંગતથી તેન વૈરાગ્ય થયો; અને તેથી તે લોકાગચ્છના યતિ બજરંગનો શિષ્ય થયો. બે વર્ષ બાદ તેણે પોતાનો ટુંકોનો નવો મત ચલાવ્યો, તથા મુખે મુપત્તિને ટુકડો બાંધવા લાગ્યો લોકોએ તેને નવો વેષ જોઈને ઉતરવા માટે જગા આપી નહીં. જેથી તે એક ઉજડ મકાનમાં રહ્યા. ઉજડ મકાનને ગુજરાત તથા મારવાડમાં ઢંઢાં કહે છે; અને તેથી તે ટૂંક કહેવાવા લાગ્યો. અનુક્રમે તેના શિખ્ય પ્રશો ઢુંઢકના નામથી ઓળખાવા લાગ્યા; તથા તેમના ઉપદેશ મુજબ ચાલનારાઓ પણ ટુંદીયાના નામથી પ્રસિદ્ધ થયા.
મિતીશાહ શેઠ વિક્રમ સંવત્ ૧૯૩. * : આ મોતીશાહ શઠ સુરત શહેરના રહેવાસી મહા ધનવાન શ્રાવક હતા. JE -૧૯

Page #166

તેમને જૈનધર્મપર ઘણીજ શ્રદ્ધા હતી. જૈનધર્મની ઉન્નતિ કરવામાં તેમણે તનમન અને ધનથી ઘણેજ પ્રયત્ન કરેલો છે. તેમણે ઘણુ મોટા આડંબરથી શત્રુંજયને સંઘ કહાવ્યો હતો, અને તેમાં લાખો રૂપિયાનો ખર્ચ કરી જેધર્મનો મહિમા વધારે હતે. વળી તેમણે શત્રુંજય પર લાખો રૂપિયા ખર્ચી કુંતાસરને ખાડો પુરાવી તે પર મનહર ટુંક બાંધેલી છે. પરોપકાર માટે તેમણે બંધાવેલી ધર્મશાળાઓ ઘણી જગાએ જોવામાં આવે છે. લાખો રૂપિયાની કિંમતનાં ધર્માદા મકાનો તેમણે મુંબઈ આદિક શહેરોમાં બંધાવેલાં છે. એવી રીતે આ ધાર્મિક મોતીશાહ શેઠે પણ જૈનધર્મની ઘણી ઉન્નતિ કરેલી છે, એમ હાલ પણ આપણે નજરે જોઈએ છીએ.
શ્રી વિજ્યાનંદસૂરિ અથવા શ્રી આત્મારામજી મહારાજ
વિક્રમ સંવત્ ૧૯૪૦. આજના સમયમાં આ પ્રખ્યાતિ પામેલા શ્રીવિજ્યાનંદસૂરિશ્વર મહાવિદ્વાન તથા જૈનશાસનનો મહિમા વધારનારા થયા છે. વળી તે શ્રી આત્મારામજી મહારાજના નામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે, તેમણે જૈતવાદશ, અજ્ઞાનતિમિરભાસ્કર, તત્વનિર્ણય પ્રાસાદ આદિક ગ્ર બનાવ્યા છે. પંજાબ આદિક દેશમાં વિહાર કરી તેમણે ઘણું મનુષ્યને પ્રતિબંધીને શુદ્ધ જૈનધર્મમાં દાખલ કર્યા છે. તેમણે પિતાની વિદ્વત્તાથી અંગ્રેજ સરકાર તરફથી પણ ઘણું માન મેળવ્યું છે. વળી તેમણે અંજનશલાકા તથા પ્રતિષ્ઠા આદિક ઘણાં ધર્મ કાર્યો કર્યા છે. ઘણી જગોએ તેમના ઊપદેશથી નવાં જિનમંદિર બાંધવામાં આવ્યાં છે, તથા ઘણાં જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો છે. આર્યસમાજીઓ સાથે ધર્મવાદ કરીને તેમણે જયપતાકા મેળવી છે. ચિકાગોમાં ભરાયેલી ધર્મસભામાં તેમણે મી. વીરચંદ રાઘવજીને મોકલીને અમેરિકામાં પણ જૈનધર્મને મહિમા

Page #167

( ૩૪૭ .)
ફેલાવ્યો છે. એવી રીતે આ શ્રીવિજયાનંદસૂરિજીએ પણુ જૈનધર્મની ઘણી ઉત્ત્તત કરેલી આપણે જોઈએ છીયે.
શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ્ર વિક્રમ સંવત્ ૧૯૫૦
આ વીરપુરૂષ શેડ પ્રેમચંદ રાયચંદ સુરત શેહેરના રહેવાસી હતા. તે કરાડપતી હતા, તથા જૈનધર્મ પર સપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાન હતા. તેમણે લાખા રૂપિયા ખરચીને જગેાજગાએ ધર્મશાળાઓ વિગેરે અનેક ધર્મનાં કાયા કયા છે. તેમને નામદાર અંગ્રેજ સરકાર તરફથી પણ ઘણું માન મળ્યું છે. આ વીરપુરૂષનું નામ આખા હિંદુસ્તાનમાં પ્રસિદ્ધ છે; કેમકે તેમણે લેાકેાપયોગી અને ધર્મનાં અનેક કાર્યો કર્યા છે.
*
શેઠ નરશી નાથા.
આ મહાન પુરૂષ શેઠ નરશીનાથા મૂળ કચ્છ દેશના રહેવાસી હતા; તથા ઘણા ધનવાન હતા. જૈનધર્મના ધણા રાગી હતા. તેમણે પેાતાનું લાખેાગમે દ્રવ્ય પેાતાના સ્વધર્મીઓને સારી સ્થિતિએ લાવવા માટે ખરચીને જૈનધમની ઉન્નતિ કરેલી છે. કચ્છની જૈની પ્રજામાં તેમના ઉપકાર માટે તેમનું નામ પ્રસિદ્ધિ પામેલું છે. તેમણે જિનબિંમેાની અંજનશલાકા કરાવેલી છે; તથા શત્રુ જયપર વિશાળ ટુંક ખધાવી છે, તથા યાત્રાળુઓ માટે ધર્મશાળા બધાવી છે. મુંબઇ શેહેરમાં પણ તેમણે સુંદર જિનમંદિર આદિક બાંધીને પેાતાનુ નામ અમર કર્યું છે.
શેઠ કેશવજી નાયક વિક્રમ સંવત્ ૧૯૩૦
આ જૈનામાં પ્રખ્યાત થયેલા શેઠ કેશવજી નાયક મૂળ કચ્છના રહેવાસી હતા; તથા લાખા રૂપીયાની માલિકી ધરાવતા હતા. જૈનધમ પર દૃઢ શ્રદ્દાવાળા

Page #168
( 148 ) હતા. તેમણે પોતાના સ્વધર્મીઓને અનેક પ્રકારની મદદ આપી જૈનધર્મની સારી ઉન્નતિ કરેલી છે. લાખો રૂપિયા ખરચીને શત્રુંજય પર તેમણે ટુંક બંધાવી છે; તથા યાત્રાળુઓને ઉતરવા માટે તે તીર્થની તળેટીમાં વિશાળ ધર્મશાળા બંધાવી છે. બીજા પણ ઘણું લોકપકારનાં કાર્યો કરીને તેમણે જૈનધર્મની ઘણી ઉન્નતિ કરેલી આપણે જોઈએ છીએ. છે 5 ) સમાપ્ત થઈ છે.