Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA * . 1. ahaMta siddha devatatva-AcArya, upadhyAya, sarva sAdhu, 2. gurutatva1) jJAna (2) darzana (3) cAritra (4) tapa, ye 3 dharma tatva, ina 3 , satvoM kI zraddhA yaha vyavahAra samyakta kahAtA hai / (1) AtmA deva (2) AtmA puru (3) prAtmA dharma, aise svarUpa kA pUrNa jJAna hone se nidhaya samyakta kahAtA hai / vyavahAra kAraNa nidhaya kArya hai, jaina dharma ke mUla prakArAka, kAma krodhAdi 'doSa vimukta sarvajJa sarvadazI, viziSTAtmA iMdrAdi devatAoM ke tathA cakravartI Adi nareMdra gaNa ke, dravya bhAva se pUjA ke yogya hone se ahaMta paramezvara hai / anaMta 7 utsapiNI, avasappiNI kAlacakra prathama bhUtakAla meM anaMta covIsI ke ahaMta hokara dharma upadeza se anaMta jIvoM ko janma maraNa se rahita kara zrApa paramAtma pada meM prApta hue| isa avasapiNI kAla meM RSabhAdi cauvIsa hue| prathama arhata RSama deva maunadhara channasya avasthA meM gRhadharma, rAjyadharma tyAga eka sahasU varSa dhyAna mama ho deza 2 prati vicarate rahe, usa samaya yaha samudra jagatI ke bAhira thA isa lie bhagavAn svarNa bhUmi takSalA Adi jo isa samaya anArya deza ho rahe hai, una saba meM vicarate the, una kA darzana jinhoM ne kiyA una kI Arya buddhi hogaI thI, hajAra varSa ke anaMtara jaba kevala jJAna kevala darzana Atma svabhAva pUrNa saMpa prakaTA, usa samaya deva manuSyagaNa ke samakSa parama ahiMsA rUpa jo dharma / upadeza kiyA vahIM dharma gRha jaina hai / una RSabhadeva kA kahA sAta vibhAga rUpa / jayavAda kA eka 2 pAda, bahuzu kakA oNrSapada, dharma kathaka hetu yukti dRSTAMta dvArIna kA vyAsa pada, kalyANaka tapakartAoM ko kalyANa pada, inhoM meM agragaNya ko purohita pada evaM parvatithi meM posaha karanese posahakaranA jAti sthApana karI, cAra veda pAThI, caunveyI / isa prakAra vRddhazrAvaka mahAmAhana kI utpatti huii| ekadA marata samAda ne bhagavAn se vinatI karI ki he taraNatAraNa! Apa sarvasaMsAra dharma gRhastha avasthA meM * pravacana kara 1. usa 2. bhoga 3. rAjanya 1. kSatriya evaM 4 kulasthApana kiye taise maile dhamI nana kA mAhana vaMza sthApana kara sarva adhikAra sAmAnya prajAgaNa ko 15kA adhya mAzAmme
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ asamartha, isa lie ustare se nApita ke pAsa sira muMDavAnA zurU kiyA, sAdhu acitta prAmuka jala gRhastha kA diyA mile to lete haiM, anyathA tRSA saha sambhAva sahate hai| marIci ne apane mukhArtha vastra se chAnA huA jalArtha kama dhAraNa kiyA, sacitta jala kaccA sarvatra mila sakatA hai, jaina sAdhu 42 daM vivarjita zrAhAra eSaNIya hove to lete hai anyathA tapovRddhi samamAva sAdhate haiN| marIci ne gRhastha ke ghara jaisA mile vahAM jAkara vA nimaMtraNa se bhojana karanA zurU kiyA, pada meM padarakSA dhAraNa karI, Atapa (dhUpa) rakSArtha chatra dhAraNa kiyA / jaina muni ina donoM se varjita haiM / isa kA ziSya eka rAjapUta kapila deva huA, usa ne 25 tatva kathana kiye / aAne ziSya AsurI ko, phira krama 2 se eka sAMkhya nAma ina ke ziSya se isa mata kA nAma sAMkhya prasiddha huA / kapiladeva ne jagat kA phI Izvara hai aisA nahIM mAnA, saMsAra ke sarva bheSa eka jaina dharma / ke binA sarva kA Adi bIja yaha kapiladeva huaa| RSabhadevajI kA bar3A putra bharata cakravartI jisake digvijaya se yaha SaT khaMDa bhUmi bharatakSetra ke nAma se prasiddha huI, usane apane 5 bhAIyoM ko apanI sevArtha bulAye, taba 28 bhAI to bharata kI sevA yadi pitA AjJA deMge to kareMge ai vicAra bhagavAn ko pUchane kailAsa para gaye, taba bhagavAn una ko hAthI / kAna kI taraha caMcala rAjyalakSmI darzAkara vairAgya ke upadeza se sAdhunata grahaNa karAyA ve sarva kevala jJAnI hogaye, aisA svarUpa suna bharata samrAT citta meM ciMtA karane lagA, prabhu citta meM jAnate hoMge ki merI dI huI rAjya lakSmI bharata apane bhAiyoM se chInanelagA isaliye bharata durvinItahai, isaliye aba bhAiyoM ko bhojanAdi bhakti kara prasanna kara do minA prasanna ho jAyage, aisA vicAra aneka bhAMti ke gejanA nAmatA pUrvaka bhojana
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ga ] kisako khilAUM vahAM sau dharmendra ne bharata kA kheda miTAne ke liye kahA he sArvabhauma ! tere se jo guNoM meM adhika ho unako yaha bhojana karA, tava bharatacakrI prasanna ho ayodhyA AyA, apane se guNoM meM adhika dvAdazavrata dhAraka zrAvaka dharmI janoM ko jAna kara una ko bulaayaa| ve usa samaya utkRSTadharmI pAMcasaya saMkhyA vAle ayodhyA meM the una ko vaha bhojana karAyA, una kI AcaraNA se bharata atyanta harSita huA aura kahane lagA mere. sarvadA koTyAvadhi jIva bhojana karate haiM vaha sarva svArtha hai, Apa jaise dharmI jana supAtroM ko bhojana karAnA niraMtara paramArtha rUpa hai| Apa mere yahAM sarvadA bhojana kiyA kareM, taba unhoM ne kahA he narapati ! parva tithi Adi meM to hama upoSita rahate hai, sAmAnya divasa meM bhI ekAsana se nyUna tapa nahIM karate, bAkI avila nivi Adi tapa posaha, SaDAvazyaka, dezAvagAsika Adi bhAva kriyA, jinArcana Adi nitya karttavya hamArA hai| taba bharata rAjA una ke dharma karttavya karane, poSaghazAlA tathAlyathA ruci bhojana bhakti karane ko cAra sUpakAra (rasoIdAra) anya khidamatagAra kA prabandha kara una ko apane sabhA maMDapa ke samIpa dharma karane, bhojana karane tathA rahane kI AjJA dii| ve vRddha zrAvaka mahA mAhaNa kahalAye, ina ke paThana pAThanArtha cAra veda bharata rAya ne RSamadeva ke upadezita gRhastha dharmAnukUla race / darzana veda 1 (samyakta kA kharUpa) darzana saMsthApana parAmarzana veda 2 (isameM darzana para kutarka karane vAloM kA samAdhAna) tatvAvabodhaveda 3 (isameM navatatva Sadravya zrAddhabata sAdhuvratAdi mokSa mArga) vidyA prabodha veda 4(isameM vyAkaraNAdi SaT zAstra 72 kalA vijJAna Adi) ina cAra veda ko paDhakara jo5 zrAcAra kI zikSA karate the una ko SaT mAma kI anuyoga parIkSA karane para prAcAryapada jo anya mAhana ko 4 veda kA adhyayana karAte the, una ko uvajhAya pada, bahu zruti ko ArSapada, dharma kathaka hetu yukti dRSTAMta dvArA unako vyAsa pada, kalyANaka tapakartAoM ko kalyANa pada, inhoM meM agragaNya ko purohita pada evaM parvatithi meM posaha karanese posahakaranA jAti sthApana karI, cAra veda pAThI, caunveyI / isa prakAra vRddhazrAvaka mahAmAhana kI utpatti huii| ekadA bharata samrATa ne bhagavAn se vinatI karI ki he taraNatAraNa! Apa sarvasaMsAra dharma gRhastha avasthA meM pravartana kara 1. ugra 2. bhoga 3. rAjanya 4. kSatriya evaM 4 kulasthApana kiye taise maine dharmI jana kA mAhana baMza sthApana kara sarva adhikAra sAmAnya prajAgaraNa ko
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 [ va ucca zikSA dene kA diyA hai aura bhojanAdi vizeSa bhakti meM karatA hUM, mere mAnanIya hone se 32 hajAra bhAratavAsI rAjA tathA prajA ina ko pUjya bhAva se mAnate hai, taba paramezvara ne kahA he bharata! tene to acchA hI kiyA hai lekina AgAmI kAla meM ina kA vaMza vRddhi pAkara bhinna 2 jAti sthApita hogI | navameM suvidhanAtha zrata ke nirvANa pIche jina dharma ke sAdhu viccheda hoMyage taba sarva prajA inako dharma pUcheMge usa samaya yaha apane mahatva kI puSTi nija svArtha siddhyartha aneka kubikalpa rUpa graMtha jAla racate cale jaaveNge| jIvahiMsA, mRSA vacana, adatta maithuna, agamya gamana, apeyapAna, abhakSa bhakSa aisA koI kukRtya nahIM jo isa vaMza vAle nahIM kareMge aura tadrUpa graMtha rceNge| pAtra alpatara kupAtra hI prAyaH hoNge| jinokta tatva satya dharma ke parama dveSI va-naSTakarttA hoyage, prajAgaNa taraNatAraNa ina ko guru bhAva se puujeNge| ina kI AjJA zirodhArya kareMge phira jaba zItala 10 mAM tIrthaMkara hogA taba unake upadeza se kaI eka bhavya jIva punaH dharma ke zraddhAvaMta hoMge / isa prakAra solameM tIrthaMkara paryaMta jina dharma pravartana ho ho kara vicchinna hotA jAvegA / itane meM aneka pASaMDa mithyAtva rUpa mahAtimira bhArata kSetra meM vistAra pAvegA / ugaNIsa meM bIsa meM tIrthaMkara ke madhya meM parbata brAhmaNa mahAkAla asura kI sahAyatA se bakarA havana kara mAMsa bhakSaNa karanA aisA kRtya veda kA mUla artha palaTA ke zurU karegA, bIsa meM tIrthaMkara ke nirvANa pIche yAjJavalkya brAhmaNa tere race ceda ko tyAga naI zrutiyeM hiMsA kAraka rUpa racegA, jisakA nAma zukla yajurveda rakhegA, usa ke pIche jaMgala meM rahanevAle aneka jIvoM ke mArane rUpa aneka brAhmaNa veda kA nAma dharakara zrutiyeM raceMge unakI racI zrutiyoM meM una 2 RSiyoM kA nAma rahegA, una saba RSiyoM ke pAsa phira 2 ke nema tIrthaMkara ke kucha pahile parAzara kA putra dvIpAyana brAhmaNa una hiMsAkAraka maMtroM ko tAr3a patra para likhakara ekatrita karake usake 3 bhAga karegA Rk 1, yajuH 2 aura sAma 3, tabasaba brAhmaNa use veda vyAsa kaheMge, pIche nema tIrthaMkara kA upadeza sunakara vyAsa ke hRdaya meM satya hiMsA rUpa - jina dharma kI zraddhA utpanna hogI tadanaMtara kRSNa nArAyaNa kI AjJAnusAra gItA, bhArata Adi meM sAtvikI lekha bhI svaracitaH purANAdi itihAsoM meM sthala 2 meM likhegA aura kisI sthala meM pUrva gRhIta hiMsA. janaka lekha bhI likhegA / isa huMDA avasarpiNI kAla meM asaMyatiyoM kI pUjA, * '
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ Da ] hone rUpa Azcaryajanaka vArtA yaha prakaTa hogI, pIche 23veM tIrthakara pArzva hoMge una kA nAma sarvasvamata paramata vikhyAta hogA, tadanaMtara marIci terA putra jisane gerU raMgita pUrvokta veSa utpanna kiyA usakA jIva 24 vAM mahAvIra nAma kA tIrthakara hogA vaha sADhA pacavIsa deza meM sva upadeza se sau rAjAoM ko jinadharmI kregaa| . gotama gotrIya Adi 4400 brAhmaNa jIva havana karate huoM ko satya, ahiMsA parama dharma ko syAdvAda nyAya se pratibodha dekara eka dina meM jainI dIkSA sAdhuvrata degA unake upadeza se prAyaH hiMsAjanaka yajJa vedokta karmakAMDa bhArata se dUra hogA / brAmaNa bhI prAyaH purANoM kA Azraya leNge| AjIvikA ke liye dharma ke bahAne se aneka mArga utpanna kareMge ityAdi bhAvI phala saMpUrNa / bharata cakravartI ko bhagavAn ne kathana kiyA bhAvI phala yaha bahuta hai / isa jagaha likhane ke liye sthAna nahIM / sarva tIrthakara kevala jJAnI kA tathA sAmAnya kevala jJAnI kA tatvamaya upadeza eka rUpa hai, kevalajJAnI jaba taka hote rahe taba taka una kA kahA vijJAna munijana kaMThAgra apane 2 kSayopazamAnusAra dhArate rahe / jaba kAla doSa se zakti nyUna hotI gaI taba se jinokta jJAna AcAryoM ne pustaka rUpa se likhA jo paraMparAgata yAda rahA thA, usa meM jo mokSa prApta karane kA mArga thA usa ko Avazyaka samajha sAdhu jana ke caraNa ke liye Agama nAma rUpa se likhA, anya ko payannA (prakaraNa) rUpa se likhaa| eka koTi saMkhyA pramANa jainAgama vikrama rAjA ke pAMcavI zatAbdI meM 2 pUrva kI vidhA pustaka rUpa likhe gaye ve 10 nAma se vikhyAta hue / anuyoga dvAra sUtra meM ve 10 nAma likhe hai (1) sutte (2) gathe (3) payanne (8) Agama ityAdi / isalie sUtra aMtha prakIrNa Agama ekArtha vAcaka honese sarva kevalajJAnI ke kathanAnusArahai, jisara samaya jisa AcAryAdi ne una kaivalyokta vacanoM kI eka saMkalanA karI vaha graMtha usa saMkalanA kAraka ke nAmase prasiddhimeM vikhyAtahuA lekina vaha graMtha jJAna usa karcA kA nahIM, vaha sarva jJAna kevalI kathita hI jina dharmA pramANIka puruSoM ne likhA hai / (dRSTAMta) jaise mai ne saMgraha kartA ne yaha jaina digvijaya pratAkA kA saMgraha kiyAhai isako tatva ke anabhijJa merA racAhuA kaheMge, lekina tatvadRSTivAle kadApi aisA nahIM kaheMge / mujha alpajJa kA aisA kyA sAmarthya hai jo maiM manokta kalpanA karUM, sarvathA nahIM, paraMparAgata zAstrAnusAra aneka graMtha meM se
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ca ] 'udhRta kara yaha saMgraha prakAza mai lAyA huuN| jo pramANa rahita vacana ho ve sarvadA amAnya hote haiM, pramANa yukta vacana ko matAMdha puruSa yadyapi nahIM mAnate, kyoMki unhoM ke hRdaya meM matAMtariyoM ne kutarka rUpa jAla bichA diyA hai jaise pitta-jvara vAle ko mizrI bhI kar3avI mAluma par3atI hai lekina mizrI kadApi kar3avI nahIM hai yaha nIroga puruSa hI jAnatA hai taise isa saMgraha graMtha kA jJAna samadRSTi puruSoM ko mAnanIya hogA, jaise bhartRhari rAjA ne likhA hai : ajJaH sukhamArAdhyaH sukhataramArAdhyate vizeSajJaH / jJAnalavadurvidagdhaM brahmApi taM naraM na raJjayati // 1 // artha- jJAnI ko sukha se jJAna dene se zAyada samajha bhI sakatA hai, vizeSa jJAnavaMta to nyAya vacana dvArA zIghra hI samajhatA hai aura jJAnalava se durvidagdha ( arthAt adhajalA ) matAMtariyoM ke kujJAna se usa puruSa ko brahmA bhI jJAna dene meM samartha nahIM hotA / sarvajJa sarvadarzI ke vidyamAna samaya meM bhI 363 pASaMDiyoM ne apanA haThavAda nahIM tyAgA thA / 24meM tIrthaMkara ke nija ziSya gozAlA tathA jamAlI kI kumati durgati meM paribhramaNa karane rUpa AnupUrvI ne satya zraddhAna kA vamana karAdiyA thA eva 1 ninhava Aja taka jaina dharma meM prakaTa ho gaye anya kI to bAta hI kyA, kyoMki jina ke bAlapana se lazuna ke gandha rUpa, kudeva, kuguru, kuzAstra rUpa dharma zraddhA ho rahI hai ve kadApi kastUrI kI sugaMdhi rUpa sacchAstra kI ora . lakSa nahIM dete| koI prekSAvAn nyAyasaMpanna buddhivAle jina ko saMsAra se zIghra mukti honI hai aise puruSa hI isa grantha ko par3hakara, sunakara satyAsatya ke parIkSaka hoMge / apane mata kI pola na khula jAya, isalie apane bAr3oM ke baccoM ko aisA bhayasAnarUpa vacana sikhArakhAhai ki hastinA pIDyamAno'pi na gacchejjanamaMdiram basa isa lakIra ke phakIra tatvajJAna ke aMdhe kahate haiM ki hAthI se marajAnA lekina jaina maMdira meM nahIM jAnA, koI pUche kisa veda meM, kisa smRti, bhArata, rAmAyaNa yA vasiSTha gItA Adi itane Apa logoM ke prAcIna graMtha haiM una meM kisa zAstra kA yaha kathana hai aura nahIM jAnA isa kA kAraNa kyA ? aura isa meM kauna sA pramANa hai / taba eka hiyA zUnya ne kahA, jaina kA deva mUrti nama hai isa lie nahIM jAnA kahA hai / (uttara) he matAMdha ! prathama to jinamUrti ke -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ va ] aapane kA koI (AkAra) cinha nahIM hai jo tuma ne dekhA ho, pratyakSa mithyA bolate ho tathApi hama tuma se pUchate hai -- ekadA hama ne phAgaNa vadi caturdazI ko dekhA ki tumhAre matAvalaMbI strI puruSa sarva aise sthAna meM gaye the jahAM nIce to pASANa kA vANa ( strI kA bhaga) usa meM eka puruSa kA khar3A huA puruSa cinha DAlA huA usa ko sarva jana daMDavata praNAma kara yA dhatUre Adi puSpa gaMdha se pUjA karate the, kahiye ! isase koI adhika nirlajja namatA anyatra nahIM hogii| aisI sthApanA kI mAnatA karate hue Apako kiJcit mI vicAra nahIM hotA hogA ? aba vicAra pUrvaka vartAva karanA buddhimAnoM kA kRtya hai, rAgI aura dveSI ina donoM ko satya bhI asatya bhAsatA hai, isa 2 prakAra ke jhUThe phaMda anekAneka apanI asatya kalpanA ko koI choDa na deve tava jJAna zUnya manuSya ko svamata meM thira karane svArtha siddhi karane ke liye aisI gappa raca rakhI hai| yaha to jagatprasiddha nyAya hai ki saMsAra ke baMdhana meM phaMse hue kAma, krodha, moha mana ko uddhAra karane ke lie rAga dveSa carjita yathArtha mukti mArga ke dAyaka taraNatAraNa kI pUjA upAsanA karanI yogya hai / dekhA kRSNovAca --- jJAnavairAgya me dehi sthAgavairAgyadurlabham (gItA) / laukikavAle kahate hai ki jaba bhaktajana meM saMkaTApadA vizeSa dekhate hai taba pRthvIkA bhAra utArane ke artha bhagavAn avatAra lete hai / jo bhagavAn zAzvata aura anaMta zaktivaMta haiM jaba ve mAtA ke udara meM mahAazuci sthAna avatarate hai taba to unakA janma maraNa hone se zAzvatatva naSTa hotA hai aura goloka bhI usa samaya zUnya hojAtA hogA kyoMki bhagavAn to mRtyu loka meM padhAra jAte hai phira aisA mAnane se usa bhagavAn meM anaMta zakti kA bhI leza nahIM raha sakatA kyoMki anaMta zakti vAlA paramezvara svasthAna sthita bhakta jana kA kyA saMkaTa kATane meM samartha nahIM thA ? so strI ke garbha meM avatAra dhAranA par3A, aura yuddha saMgrAma karane rUpa mahA vipadA uThAI / vidyamAna samaya meM apane bhakta janoM ke zAyada saMkaTa laukika meM dhana pramukha una bhaktoM ke karmAnusAra dekara kATA hogA aura apanI AjJA nahIM mAnane bAloM ko prANaghAtAdi karmAnusAra daMDa bhI diyA hogA kyoMki vartamAna meM rAjAdikoM kA hama aisA svarUpa dekha rahe hai, lekina parokSa meM bhakta jana kA saMkaTa, kATanA pratyakSa pramANa se siddha nahIM hotA / 1 Apa loga kahate haiM ki bhagavAn matsya, kaccha, vArAha Adi 24 avatAra
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ / ja ] bhakta janoM ke saMkaTa kATane ko dhAraNa kiye khaira mAnalo, lekina jo uttama puruSa jisa jAti kula meM avatAra letA hai usa jAti- kuta ke ApadA kI rakSA svazaktyanusAra avazya karatA hai lekina bhagavAn to sarva zaktimAn haiM unhoMne jisa matsya jAti meM 'avatAra liyA usa matsma jAti ko kanaujiye; saravariye. baMgAlI brAhmaNa- tathA zadravarNa, yavana, mleccha Adi niraMtara bhakSaNa kiyA karate hai aura kareMge isI prakAra kacchapa ko, vArAha (sUkara ko) saMhAra kara pUrvokta jAti bhakSaNa karatI hai jisameM yavana sUkara ko bhakSaNa nahIM karate hai| isI prakAra hayagrIva (Sor3e) kA avatAra bhagavAn ne dhAraNa kiyA usa azva jAti ko yavana jAti tathA mAnsa deza vAle Adi mAra kara bhakSaNa . karate haiM isa prakAra svajAti kula kI rakSA hI tumhArA bhagavAn nahIM karatA to phira kaise yakIna ho ki unake dhyAtA bhakta jana kI vaha rakSA kregaa| phira tuma kahate ho bhagavAn kI sarva 16 kalA haiM so kRSNa nArAyaNa pUrNa solaha kalA' kA avatAra thA, khaira mAnalo, lekina usa kRSNa nArAyaNa ke vidyamAna samaya meM 3 avatAra dUsare bhI vidyamAna the aisA tumhAre zAstra kA lekha hai aura tuma mAnate bhI ho aba batalAo pUrNa 16 kalA to kRSNa meM thI aura veda vyAsa avatAra, / dhanvaMtari avatAra tathA zukadeva avatAra ina meM to eka bhI kalA nahIM thI jaba Izvara kI kalA nahIM to ina kalA rahitoM ko Izvara kA avatAra kisa prakAra mAnate ho! alNvistrenn| kaI eka matAMdha kevala nAma se hI mukti hotI hai aisA kahate haiM, taba to tapa, iMdriya damana, dAna, dayA, krodha, mAna, mAyA, loma kA tyAga karanA vyartha hI ThaharA / mizrI 2 kahane se muMha mIThA ho, roTI 2 kahate bhUkha nivRtta hojAve taba to yakIna bhI karaleM ki bhagavAn ke nAma mAtra se mukti ho jAvegI anyathA ekAMta haTha vacana hai| isa prakAra tIrtha jala ke snAna mAtra se abhyaMtara pApa, jIva hiMsA, jhUTha, caurI, parastrIgamanAdi aneka kukRtya kA dUra honA mAnane vAle bhI vicAra leveM / acche kRtya se puNya, bure kRtya se pApa, jIva Apa hI karatA hai tathA Apa hI bhogatA hai aura saba kamoM ko zuma bhAva dvArA kSaya karane se jIva svayaM mukta ho janma bharaNa rahita Izvara rUpa hotA hai | sAkAra Izvara kA smaraNa, dhyAna, pUMjana isaliye karanA ucita hai ki unhoMne ucca gati prApta karane
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI kriyA upadeza dvArA vatalAI aura azubha kriyA adhogati meM lejAne vAlI catalAI, karma baMdha se mukta hone kA mArga btlaayaa| isaliye jaba taka jIva ke karma kA AvaraNa hai taba taka 3 sAkAra dhyAna una karmoM ke AvaraNoM ko dUra karane ke liye hai| piMDastha dhyAna 1, padastha dhyAna 2, rUpastha dhyAna 3, ina se jaba nirmalatA cetana kA mUla rUpa prakaTatA hai, jIvaAtmA paramAtmA ho nija rUpa ko jAnatA hai aura dekhatA hai taba vaha rUpAtIta cauthA dhyAna kahAvA hai / isaliye jaina zAstra meM AtaMbana yukta dhyAna kahA hai, vaha (1) zubha AlaMvana (2) azubha AlaMbana / zubha AlaMvana dhyAna ke liye vItarAga, nirvikAra strI zajJAdi varjita jina pratimA dhyAnAvasthita mukhya hai / azubha AlaMvana Arca dhyAna kA hetu jaise koka zAstrokta caurAsI AsanAdi ke citra, anya bhI isa prakAra ke AkAra kA dekhanA / citta kA vikAra janaka durgati. kA kAraNa rUpa hai isaliye samyakta ko puSTikAraka jina pratimA hai isaliye svargAdi devatAoM ke vimAna tathA bhavanoM meM taise tirache loka ke zAzvata pahAr3oM para siddha bhagavAna kI pratimA kI sthApanA zAzvata vidyamAna hI hai aisA bhagavatI jIvAbhigama rAyapraveNI jambudvIpaM pannatI Adi jinAgamo meM likhA hai, una siddha mUrti virAjita sthAna ko.pUrvokta sUtroM meM siddhAyatana (siddhagRha) nAma se kevalI tIrthaMkara bhagavAn ne pharamAyA hai / jIvAbhigama sUtra meM vijaya nAma ke indra ke poliye ke jina pratimA ke dravya bhAva pUjA karane ke adhikAra meM jina pratimA ko jinavara kevalI bhagavAn ne pharamAyA hai, isa hI prakAra rAyapraseNI sUtra meM sUryAbha deva ke nina pratimA ke pUjA karane ke adhikAra meM jina pratimA ko jinavara kahA hai, ityAdi kevalI tIrthakara ke vacana se jina pratimA jina sadRzya samyaktI jIva mAnate pUjate anAdi pravAha se cale Aye, phala kI prApti bhAva (irAde) ke anusAra hotI hai, siddha paramAtmA meM guNa ThANa nahIM isa liye siddha kI thApanA pratimA meM bhI guNa ThANA nahIM hai / devacaMdrajI nyAya cakravartI jaina sAdhu vikrama rAjA ke satare zatAbdI se aThArese daza varSa meM hogaye / unhoM ne svaracita cauvIsI ke zAti 16 meM prabhu ke stavana meM tIrthakara kI AjJAnusAra jina pratimAjina sadRza hai| pratimA para saptanaya siddha kara dikhAyA hai aura jo saptanaya siddha hai vaha sarvathA jainadharmI samyaktI ko mAnane yogya hai / mithyAtvake 3 kRtyahai (1) kuguru (2) kUdeva (3)kudharma
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ a ] 5 inakI bhakti, zraddhA, kSAyaka samyaktavaMta, sarvathA kadApi Adara na kare / isa rAyapraseNI sUtra ke lekhAnusAra sUryAbhadeva kSAthaka samyaktavaMta eka bhava se mokSagAmI aisA pATha pragaTa sUtra meM likhA hai vaha kadApi mithyAtva kA kRtya nahIM kare, una sUryAbhadevatA ne siddhAyatana zAzvata meM siddha pratimA kA vaMdana sataraha bheda se dravya pUjana pIche eka so ATha naye kAvya racita se namotthuNaM saMpUrNa kahakara bhAvastavana pUjana kiyA taba eka ne kahA ki sUryAbhadevatA astra zastra anya siddhAyatana meM rahe, devatAoM kI bhI pUjA kI hai (uttara) he mahodaya ! astra zastra aura anya siddhAyatana meM rahe yajJAdi deva pratimAdi ko kevala gaMdhodaka aura caMdana kA chIMTA mAtra diyA hai lekina vaMdana vA namana aura tathA vidhi dravya pUjA tathA sAkSAt arhatakI jaisI bhAvastavanA saMpUrNa namotthuNaM se stuti kI aura aisI hI stuti siddha pratimA ke - sanmukha kI vaha vaMdana bhAvastavana kiMcinmAtra bhI pUrvokta astra zastra deva pratimAdi kA nahIM kiyA hai / isa tatva vicAra ko hRdaya meM bicAro taba kahA, kSAyaka samyaktI sUryAbhadevatA nRtya gIta dekhanA, suganA devAMganAramaNa Adi aneka zrAraMbha bhI to karatA hai ? he mahodaya ! isa kathana se to Apa samyakta ke jJAna se nitAnta ajJAnI siddha hote ho | yaha nATaka dekhanA strI bhogAdi kRtya anata kahAtA hai, samyakta kA bAdhaka nahIM, yadi aisA mAnoge to gRhastha zrAvaka tumhArI samajha mujaba saba samyaktahIna Thahara . jAyaMge kyoMki yaha strI ramaNAdi ata gRhastha zrAvaka sevate hai| samyakta anya hai, vrata anya hai / ata sevana se midhyAtva kA baMdha nahIM hotA, arhata siddha binA anya deva kA vaMdana, pUjana, stavana tathA jinokta tatva zraddhAna rahita guru kI upAsanA kevalIkathita dharma binA anyadharma kI zraddhAruci ina tIna kRtyoMse mithyAtva kA baMdha hotA hai jo anaMta kAla janma maraNa karAtA hai / atrata sevane vAle tadbhava nirvANa anaMtajIvoM ne pAyA yathA cakravartI bharatAdika, isa sUryAmadevatA kI bholA'vana jina pratimA kA vaMdana dravya bhAva pUjana samyakta kI karaNI meM jJAtA sula meM draupadI ko dI hai| jaba sUryAbha samyakta nirmala karane rUpa jina pratimA kI pUjA karI isa sUtra lekha se draupadI samyakta dhAriNI siddha hogaI phira nArada ko atI zrapaccakhANI jAna kara na uThI, na baMdana kiyA, isa sUtra ke lekha se samyanata dhAraNI aura zrAvaka dharma ke dhAranevAlI siddha hogaI aura jo pAMca pati dhAranevAlI draupadI ko zrAvakavratadhAraNakarttA satI nahIM mAnate unase merA savAla hai ki 13 strIvAlA 'mahAzataka zrAvaka jisakA kathana upAsaka dazA sUtra meM likhA hai, isako svadArA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [ 2 ] saMtoSa kA cauthA vrata mAnate ho vA nahIM? vA Ajakala zrAvaka pada dharma kA amiH mAna dharAnevAle pAMcaM 2 sAta 2 vivAha karate haiM ina ko kyA mAnate ho- AtmA dharma to strIpuruSakA samatulyahai phira adhikatA to yaha hai ki pApaNIstrI chaThe narakase Age nahIM jaatii| puruSa sAtaveM naraka paryaMta jAte hai| pUrvavaddha maMda rasa ke niyANe. se pAMca pati se paMca samakSa byAha kiyA lekina bAre ke dina kA pati to eka hI icchatI thI, anya puruSa kA tyAga thA usa draupadI ko kusatI kahane vAle yathA rAjA padmanAma tathA kIcaka ne yahAM to prANa ghAta daMDa pAyA para bhava meM narakaM pAyA Akhira ko yaha gati hogii| nava niyANA kA lekha dazAzrutaskaMghasUtra meM dekho, niyANA janmabhara jIva ke rahatA hai, draupadI kA niyANA kevala jJAna aura mukti kA bAdhaka thA lekina samyakta deza vrata sarve vrata kA bAdhaka nahIM thaa| kaIeka janA bhAsa zrAvakapanA pAMcamAguNasthAnaka apanemeM mAnatehaiM / kuguruoM ke kahane mujaba ve apane AcaraNa ko prathama citta meM vicAra kara pIche apane meM pAMcamA guNa ThAnA mAneM, mithyAtvI devI, devatA, bhUta, preta yakSAdika kA baMdana namana pUjA karate phirate hai| sUtroM kI AjJAnusAra mithyAtvI devI devatA ke mAnane vAle meM cauthA guNa sthAnaka samyakta kA leza mAtra bhI aMza nahIM, jaba samyakta cauthA guNaThANA nahIM to pAMcamA guNaThANA kadApi usa meM siddha nahIM hotA, nAstimUlaM kutozAkhA jisa kI jar3a hI nahIM to zAkhA prazAkhA usa vRkSa kI kaise ho sakatI hai ! yadi ve kaheM ki hama to saMsAra khAte mithyAtvI devI devatAoM ko mAnate pUjate haiM, dharma khAte nahIM uttara-he mahodaya ! bhagavatI stra meM sugiyA nagarI jo aba sUve vihAra nAma se prasiddha hai, una zrAvakoM ke varNana meM likhA haiM ki yakSa, bhUta, pretAdi anya mithyAtvI devI devatAoM kA sahAya ve zrAvaka nahIM cAhate the, kyA ve saMsArI nahIM the ! isa bhagavatI sUtra ke lekha se sarvatra jina dharmI zrAvake anya devI devatA mithyAtviyoM ko kadApi vaMdana; namana, pUjanAdi nahIM karate the| prAyaH isa samaya mithyAlI jana kalpita pauM ko mAnane vAle, vAsI vidalAdi abhakSa ke bhakSaka, midhyAtvI devI devatA ke bhakta janoM ke samyakta sUtrAnusAra siddha nahIM, samyakta binA na zrAvakAta, na sAdhuvrata prApta ho sakatA hai / saMsArI khAte jo mithyAtva kA kRtya kare yA pApAraMbha kare usa kA phala karane vAle kI AtmA bhogegI - vA dUsarA bhAgegA !
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [. ] . saMsArI khAtA muMha ke kahane mAtra se mithyAtva kA baMdha chUTa jAtA hogA, isa samajha ko dhanyavAda hai| jina kumatiyoM ne tumako mithyAtva devI devatAoM ko mAnate pUjate ko saMsArI khAte karanA batalAyA vaha eka apekSA satya pratIti hotA hai, saMsArI khAte kI vRddhi hogI, saMsAra meM paribhramaNa karanA par3egA isaliye saMsAra khAte yathArtha nAma siddha hai| ' aba jina pratimA meM prathama 6 naya siddhatA darazAte haiM-samavasaraNa meM pUrva dizi ke dvAra sanmukha zrI tIrthakara siMhAsana para Apa virAjate hai, dakSiNa pazcima tathA uttara ke dvAra sanmukha zrI arihaMtajI kI pratimA (viba) virAjatA hai vaha pratimA rUpa thApanA jina hai, vaha upakArI hai, usa pratimA kA AlaMbana pAya karake samavasaraNa meM aneka jIva samakita dhArI-huye, vrata ke dhAraNe vAle pUrva dizi ke dvAra baiThate hai| anya 3 dizi jina pratimA se jIva samakita kA lAbha lete haiM isaliye ye dhanyatA thApanA nikSepe kA upakAra hai, thAphnA kA vizeSa upakArIpaNA tathA satyapanA kahate hai / arihaMta tathA siddha paramezvara apane AtmA kA nimitta kAraNa hai aura jina pratimA vaha bhI apane tatva sAdhana kA . nimitta kAraNa hai isaliye ThANAMga sUtra ke dasameM ThANe ThavaNasace sthApanA ko satya kahA, jina pratimA meM arihaMta siddhapanA 6 naya se hai, yadi koI kahe ki arihaMta huye siddha huye una kI thApanA hai to 7 naya chor3a 6 naya kaise kahate ho ! (uttara) mUla to thApanA meM 3 naya hai, nAma sthApanA dravya tIna nikSepa, naigama nayavartI aisA hai| yahAM nAmAdi eka 2 nikSepe kA cAra 2 bheda hotA hai (uktaM ca bhASye) nAmAdi pratyekaM caturUpamiti // ___ nAma sthApanA meM hai usa thApanA, kA nAma nikSepA hai| sthApanA grahaNa kAraNa hotA hai, usa sthApanA kA sthApanA nikSepA hai, samudAyatA anupayogatA usa sthApanA kA dravya nikSepA hai, AgArobhippAtro (AkAra se abhiprAya hotA hai) isa dharma kA kAraNika honA vaha thApanA. kA bhAva nikSepA hai isa taraha thApanA cAra nikSepe yuktahai athavA nasthinaehi vihuNaM suttoasthAyajiyama ekiMci arthAt nahIM hai naya binA sUtra vA artha jina-mata meM kucha bhI, sarva bacana naya (nyAya ) yukta hai| * arihaMta siddha bhagavAn kI thApanA hai usameM naya kahate haiM:: (1) pratimAke dekhane se arihaMta siddha kA saMkalpa citta meM hotA hai|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA strI zastrAdi rAga dveSAdi cinha kA asaMgAdi tadAkAratA rUpa aMza yaha ninakI sthApanA meM hai / naigama naya aMza ko grahaNa kara vastu sidi kahatA hai isa liye pUrvokta aMza rUpa thApanA meM naigama naya siddha hai| (2) arihaMta tathA siddha ke sarva guNa ke saMgraha kI buddhi ko dhAraNa kara ke pratimA kI thApanA karI hai isaliye yaha saMgraha naya arihaMta siddha kI thApanA meM vidyamAna hai| . (3) arihaMta ke AkAra ko baMdana namana stavanAdi sarva vyavahAra zrI arihaMta kA hotA hai usakA kAraNapaNA isa thApanA meM hai isaliye vyavahAra naya thApanA meM hai| () isa jina pratimA rUma thApanA ko dekha sarva bhavya jIvoM ke buddhi kA vikalpa utpanna hotA hai ki ye zrI arihaMtajI hai isa vikalpa se thApanA karI hai isaliye Rju sUtra naya sthApanA meM hai| ' (5) arihaMta siddha aisA zabda idaMprakRtipratyayasiddham ( yaha svabhAva pratyaya siddhapaNA) isa sthApanA meM pravartatA hai isaliye zabda naya thApanA meM hai| '- (6) arihaMta kA paryAyavAcaka vItarAga sarvajJa tIrthakara tAraka jina pAraMgata trikAlavit ityAdi sarva paryAya kI pravRtti bhI thApanA meM hai isaliye samamirUda naya thApanA meM hai| , lekina kevala jJAna, kevala darzanAdi guNa tathA upadeza denA yaha dharma thApanA meM nahIM hai, isaliye evaM bhUta naya kA dharma thApanA meM nahIM isaliye thApanA niSpanatA arihaMta siddha rUpa 6 naya se hai| . , isaliye kAryapaNa se arihaMta vidhamAna meM 6 naya hai vizeSa Avazyaka meM Adi ke tIna naya thApanA meM kahA hai / yahAM upacAra bhAvanA se 6 naya kahA, samabhirUTa naya vacana paryAyavatI hai vaha lakSaNa thApanA meM prApta hotA hai isaliye / 6 naya kahA hai| jina pratimA rUpa thApanA samAkitI dezavirati aura sarvavirati ko mokSa ! sAdhana kA nimitta kAraNa hai vaha nimitta kAraNa 7 naya se hai, kAraNa kA dharma
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ Dha ] kartA ke vaza hai vaha nimitta kAraNa sAta naya se dikhAte hai: (1) saMsArAnuyAyI jIva ko jina pratimA ko dekhane se arihaMta kA smaraNa hotA hai athavA jina vaMdana kU jIva kI sanmukhatA hotI hai isaliye sanmakhatA kA nimitta vaha naigamanaya nimitta kAraNaMpaNA hai| : (2) jina pratimA ke dekhane se sarva guNa kA saMgraha hotA hai| sAdhakatA kI cetanAdi sarva kA saMgraha usa tattvatA kI adbhutatA ke sanmukha hotA hai, vaha saMgraha naya nimitta kAraNa jina pratimA hai| . (3) vaMdana namanAdika sAdhaka vyavahAra kA nimitta vaha vyavahAra naya nimitta kAraNa jina pratimA hai| (4) tatva IhA rUpa upayoga smaraNe kA nimitta vaha Rju sUtra naya nimitta kAraNa jina pratimA hai| (5) saMpUrNa arihaMtapaNe kA upayoga se jo upAdAna isa nimitta se tattva sAdhana meM pariNamA vaha zabda naya thApanA kA nimitta hai, samakitI Adi jIvoM ko isaliye zabda naya nimitta kAraNa jina pratimA hai| (6) aneka taraha se cetana ke vIrya kA pariNAma sarva sAdhanatA ke sanmukha huI vaha samabhirUTa naya nimitta kAraNa jina pratimA hai / (7) isa jina thApanA kA kAraNa pAya kara tattva kI ruci, tattva meM ramaNatA karake zuddha zukla dhyAna meM pariName vaha saMpUrNa nimitta kAraNatA pA karake upAdAna kI pUrNa kAraNatA utpanna huI vaha evaM mUta naya nimitta kAraNa jina pratimA hai| nimitta kAraNa kA yaha dharma hai jo upAdAna ko kAraNapaNe prAya kare, aura upAdAna kAraNa vaha kArya paNe nIpaje yaha maryAdA hai (dRSTAMta) ghar3e kA upAdAna kAraNa zuddha miTTI, usako cakra, kuMbhAra, jala, DorI, lakar3I ye nimitta kAraNa, ghar3A banane rUpa kAryapaNe paraNamAtA hai isa prakAra sAta naya se siddha nimitta kAraNa rUpa jina pratimA bhavya jIva rUpa upAdAna kAraNa ko zukla dhyAna dhyAte nirvANadi kArya nipajAtA hai| isaliye jina pratimA mokSa kA nimitta kAraNa hai usameM zayyaM bhava bhaTTa ko zabda nagra paryaMta nimitta kAraNa lina pratimA- huI,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ] taba ve dIkSA lekara 14 pUrvaghara zruta kevalI zayyaM bhava sUri vIra prabhu ke cauthe paTTadhara huye jina kA lekha dazanaikAlika sUtra kI cUlikA kI 8 gAthA meM hai / anya puNya ruci jIva ko jina pratimA vyavahAra naya nimitta kAraNa paryaMta nimitta kAraNa hoya tathA mArgAnusArI ko samakita kI AThadRSTi jo yogadRSTi samupAya meM kahI hai usameM se Adi kI 4 dRSTi vAle ko Rju sUtra naya paryanta jina pratimA nimitta kAraNa hotA hai aura pUrNa puNyADhya ko yaha jina pratimA saMpUrNa evaM bhUta sAtamI naya paryaMta kAraNa rUpa huI dikhatI hai isa bhAvanA se yaha siddhatA huI jina pratimA meM saMpUrNa sAta naya rUpa nimitta kAraNatA hai pIche to kArya kA kartA jahAM paryaMta nipajAve utanA nIpaje / thApanA zrI arihaMta pada kI mUla to dravya aura bhAva ye doya nikSegavaMta haiN| - lekina nimitta kAraNa kA cAra nikSepA sAta naya sayukta hai so kahA hai nimittasyApi sataprakAratvanayaprakAreNa, nimittasya dvaividhaM dravyabhAvAda, tathopAdanasyApi saptaprakAratvaM nayopadezAt no abhihANamayayaM, iti vacanAt / isalie nimitta kAraNa se jina pratimA aura jinavara arihaMta donoM tulya haiM kyoMki ye donoM sAdhaka jIva ko to nimitta kAraNa hai lekina upAdAna nahIM, sarva meM nimittatA hai aisI siddhAMta kI bAgI hai| arihaMta ko vaMdana karane kA phala tathA arihaMta kI pratimA vaMdana kA phala sUtroM meM eka sadRza likhA hai / nAma 1, sthApanA 2 aura dravya 3 ye tIna nikSepAbhAva ke kAraNa haiM / uktaMca bhASye - zrahavA nAma ThavaNA, davvAha bhAva maMgalagAe pAeya bhAva maMgala, pariNAma nimitta bhAvAo ||1|| ye tIna nikSepA bhAva ke sAdhaka haiM / ina tIna vinA bhAva nikSepA hoya nahIM, nAma tathA thApanA ina do nikSepoM ko bhASya meM upakArI kahA hai, dravya nikSepA piMDarUpa hai isaliye grahaNa karIne nahIM aura bhAva nikSepa rUpI hai isalie nAma thApanA nikSepe vinA grahaNa tathA sevanA hoya nahIM isaliye nAma, thApanA ye do upakArI haiM (uktaMca) vatthusarurvanAmaM * dekho hamArA sagraha kiyA siddha mUrti kA dUsarA bhAga chapA huA 32 sUtra meM kA sUtra pATha, - jinezvara sAvAn kA vadana kala tathA jina pratimA vadana kA phala eka tulya |
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ta ] tappaccayaheuosidhammanva, vatthunAyAvihANA, hojjAbhAvovivajjAso // vatthussalakkhaNaMsaM vabahArovirohasiddhAo, abhihANAddikhAo, buddhisahoakiriyAya // itivAkyAt nAmnaH pradhAnatvam / P gAthA -- AgAro bhippA, buddhikiriyAphalaMcapAeNaM, jahavisaiThavagAe, na sahAnAmedavido // 1 // AgArozciyamaI, saddavatthukiriyAmihAgAI, AgAramayaM savvaM, jamayAgArAtayAnatthi ||2|| ityAdi / isaliye nAma aura thApanA ye doya nikSepA upakArI hai| mokSa sAdhane meM saMbara nirjarA karane ko to vaMdana karane vAle kA jo bhAva hai so grahaNa karanA, yadi arihaMta kA bhAva nikSepA grahaNa karanA koI kahe to sarvathA grahaNa nahIM hotA, arihaMta kA bhAva nikSepA zrI arihaMta ke abhyaMtara hai yadi jo para jIva ko arihaMta gata bhAva nikSepa tAre taba to koI bhI jIva ko saMsAra meM rahanA par3he nahIM arthAt sarva jIva kI mukti hojAve, aisA to kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA nahIM, lekina apanA bhAva arihaMtAvalaMbanI - hoya, tabhI mokSaM mArga kI prApti ho, isaliye prabhu kI thApanA tathA nAma ke nimica se sAdhaka ko bhAva smaraNa ho sudhare, isaliye thApanA nAma doya nikSepe hI upakArI hai phira samavasaraNa meM virAjamAna zrI arihaMta unakA nAma tathA AkAra sarva jIva ko upakArI hotA hai / dmastha ko to vahI prAya hai / avalaMbana donoM kA hI chadmastha kara sakatA hai| kevalajJAnI kA bhAva to kevalajJAna vinA grahaNa hotA nahIM / nimitta laMbI rUpI grAhaka ko zrI jina pratimAM puSTha nimitta hai / (dekho noTa ). noTa - na0 10 dI jaina sTUpA cenaTIkITIsa oNpha mathurA bAI vinasenTa esamitha ( arthAt ) landana jI meM mathurA kA chapA zilA lekha jaina maMdira kA usameM eka zilA lekha kA citra (phoTo) sabase prAcIna hai / pArzvanAtha svAmI ke ziSya prabhu ke vidyamAna samaya kaI eka jainAcAryoM ne milakara jina maMdira kI pratiSThA kI thI una kA sarva vRttAta ukta jI meM chapA seTha zrI cAmalajI DhaDDhA, C. I.E., bIkAnera ke pAsa pustaka hamane svaya dekhA / na0 2. bAI binasenTa esamitha, ladana meM chapA isa meM likhA hai ki akabara bAdazAha vaM jina varthI hogayA thA /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti (satyAsatyanirNaya ) jainadigvijaya patAkA grantha kI bhUmikA saMpUrNA / yadi koI pramAdavaza isa aMtha meM lekha doSa huA ho to sudhAra ke par3heM aura mujhe kSamA kreN| Apa sarva kA kRpAbhilASI-maiM upAdhyAya zrIrAmalAla gaNiH paropakArArtha isa grantha kA saMgraha kara pakSapAta rahita bhavya jIvoM ke artha isa ko arpaNa karatA huuN| shriirstu| . klyaannmstu| isa grantha kA sarva hakka svAyatta rakkhA hai sarakArI aina se rajisTarDa karAyA hai koI binA AjJA na chApe /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJApana , vidita ho ki maiMne mere guru mahArAja upAdhyAya zrI rAmalAlajI gANaH se vAlapana se vidyAbhyAsa kiyA hai jisameM vizeSatayA Ayurveda par3hA hai| roga parIkSA va ilAja guru mahArAja ke anubhUta zIghra phaladAyaka karatA huuN| jvara, sarvataraha ke atisAra, saMgrahiNI, vamana, Amlapitta, sothamukha Adi se rakta giranA, pAMDa, AmavAta, kuSTa, (gaThiyA) vAyu, phiraMga, garmI, sujAka, kAsa, zvAsa, pasalI kA darada, sannipAta, zUla, ajIrNa, haijA, plega, pAgalapanA, mRgI, mUrcA ityAdi rogoM kA vanaspati varga kI davA va rasa rasAyaNa donoM se rAmabANa ilAja hai| ghara bulAne se dina kA 1) rAta kA 2) tathA davA ke dAma / sAmAnya rogI ke // ) dIrgha rogI ke 1) rupayA hamezA kA ye niyama tIna varSa ke liye hai| garIba kA ilAja nuskhA likha dekara muphta karatA huuN| da.paM0 premacandra yatiH, rAMghar3I cauka, bIkAnera, (mAravAr3a), - -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ga] to 131 133 135 151 153 155 ~ 33. 24 tIrthakaroM ke 52 bola ... ... 34. gRhasthoM ke jaina maMtra se 16 saMskAra 35, mRtyu jAnane ke lie jJAna .. .. 36. marakara kisa gati gayA isakA jJAna 37. jabUdvIpa pannatI AcArAMga sUtra meM aneka tIrthoM kA lekha 38. caitya pratiSThA sAmagrI tiyA sAmagrI .. .. 36. caitya pratiSThA vistAra vidhiH .... .... 40. prAtma rakSA aura 1- stuti deva vaMdana 41. saMkSepa caitya pratiSThA vidhiH ... 42. stUpa pratiSThA vidhiH vistAra se ... 43 dvitIya stUpa pratiSThA vidhiH ... 44. kalaza pratiSThA vidhiH 45. daMDadhvaja pratiSThA vidhiH 46. gRha pratiSThA vidhiH .... 17, zAntikArtha jala yAtrA vidhiH .... 48, zAntika pUjA vidhi: 46. guru varNana .... .... 50. vIra prabhU chadmastha cUke nahIM isa para sUtroM kA pramANa 51. ATha prabhAvIka yati guru kA pramANa .... 52, dharma tatva 12 bhAvanA svarUpa .... 53. pAMca dAna svarUpa paMcapAtra .... 54. dAna niSedhaka ko sUtropadeza .... 55. zIladharma svarUpa .... .... 56. tapadharma svarUpa bhAva kI AvazyakatA 57. jIva vicAra vivaraNa 8. navatatva vivaraNa .... 56. jIva tatva kI pahicAna 60. pudgala pahicAna .... .... 160 162 167 171 175 ~ ~ 112 .... ~ .... 195 197 206 Y 240 .. .. 4
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gha ] .... 61. 24 daMDaka gati bhAgati 214 62. cakravarti kA svarUpa 216 63. vAsudeva svarUpa .. ... 240 64. jIva ke agalI gati kA baMdha vicAra 251 65.. sAdhu banane vAle daMbhI ko zikSA 251 66. 20 vizvA dayA, dharmI gRhastha 1 / vizvA dayA pAla sakatA hai 252 67. gRhastha dharmAcAra bhakSAbhakSa .... .... .... 253 68. zaptanaya, ekekanaya mAhI matotpatti 363 pAkhaMDa svarUpa 263 66. paramAstika chaThavAM jainadarzana svarUpa 363 pAkhaMDI aura SaTmata hI ke ekAMtapakSa ke grAhiyoM se bhI pakSavAle jaina darzana dharma kA digvijaya huA, Izvara kartA jagat kA isa pakSa ke mAnane vAle saba se jainadharma kA digvijaya huA 281 70. zivamata, baiSNavamata visaMvAda . . .... ... 297 71, mahAdeva parIkSA hari, hara, brahmA tInoM kI 1 mArta nahIM, jJAna samyaktva, cAritra, triguNAtmaka arhata mUrti eka rUpa hai 301 72. loka tatva rAgI, dveSI, hiMsaka, kAmI, laukIkadeva ke caritra / aura vItarAga inake caritra va murti ko dekha kinakI pUjA kareM 307 73. dvija nirNaya ..... .... .... .... 18 74. veda smRti purANoM meM kiMcit jina vacana .... . .... 326 75. nAstika zabdArtha, Izvara jagat kartA nahIM mahAjana (zrAvaka) dharma - muktidAtA, bhArata kA pramANa, graMtha prazastiH .... 371
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ r atha Nepali Lochyut /10) zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / devAdhidevasvarUpa PARI JIN VIJAI SEN. cUI 110 da ROW. U.. jaya sana 6. zrI sarvajJajinAya namaH // zrI dharmazIlasadgurubhyo namaH // sarva tatvavecA pakSapAta vivarjita paMDitoM se namratA pUrvaka vinatI hai ki jo mere likhane meM jina-dharma se kucha viruddhatA huI ho vaha sthAna yathArtha likha kara par3heM, anugraha hogA / isa graMtha ke likhane kA mukhya prayojana to yaha hai ki isa huMDA avasayI kAla meM bahuta se mata logoM ne sva kaMpola kalpita prakaTa kara diye haiM / aMgarejoM kI vidyA par3hane se tathA kAjI, samAjiyoM ke prasaMga se jIvoM ke citta meM aneka kuvikalpa kI taraMge uThatI haiM isaliye saMsAra ke jIvoM ko yathArtha sudeva, suguru aura sudharma kA jJAna ho tathA kudeva kuguru aura kudharmake svarUpa kA becApanA ho, saMsArake sarvadharmo se prathama dharma jaina mocadAtAhai so isa meM darzAyA hai| phira isa graMthake par3hanese tatvajJAnakI prApti hogI / tatva ke becA ko avazya nikaTa mukti hai| yaha nirvivAda pakSa hai / kiMbahunA sujJeSu / jainadharma meM 12 guNa yukta ko bhaIta paramezvara taraNatAraNa mAnA hai 1
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / una 12 guNoM kI vyAkhyA zloka | azokavRtaH surapuSpavRSTiH divyadhvanizvAmaramAsanaMca / bhAmaMDalaMduMdubhirAtapatraM satmAtihAryAvijinezvarANAm // 1 // (artha) ahaMta paramezvara varttamAna jinarAja ke dehamAna se bAraha guNA UMcA svarNa ratnamayI azoka vRkSa kI chAyA sarvatra sarvadA saMga rahatI hai (1) devatA AkAza se jalathala ke puSpoM kI varSA karate haiM (2) kama se kama eka kroDa devatA jaya 2 dhvani karate saMga rahate haiM ( 3 ) camaroM kI jor3iyoM bIMjhatI rahatI haiM ( 4 ) sphaTika ratna kA siMhAsana caMkramaNa samaya AkAza meM calatA hai, virAjate haiN| vahAM nIce avataraNa hotA hai ( 5 ) bhagavAn kA teja manuSya dekha nahIM sakate isaliye mastaka ke pIche koTi divAkara ke teja ko viDaMvyamAna bhAmaMDala zobhA detA hai (6) sarvadA AkAza meM devagaNa prabhu ke sanmukha deva duMdubhi bAjatra bajAte rahate haiM ( 7 ) mastaka para tIna chatrAtichatra sarvadA rahatA hai (8) isa prakAra ATha mahA prAtihArya tathA cAra mUla atizaya ( 1 ) jJAnAtizaya ( 2 ) vacanAtizaya (3) apAya apagamAtizaya ( 4 ) pUjAtizaya evaM 12 guNa yukta zraIta paramezvara vItarAga hote haiM / jJAnAtizaya se kevala jJAna kevala darzana se bhUta, bhaviSya, varttamAna kAla meM jo sAmAnya vizeSAtmaka vastu hai usako aura ( 1 ) utpanna honA (2) nAza honA (3) dhruva rahanA yuktasat / tInoM kAla saMbaMdhI sat vastu kA jAnanA usako jJAnAtizaya kahate hai / dUsarA bhagavAn kA vacanAtizaya hai usake 35 bheda haiM jaise (1) saMskRtAdi lakSaNa yukta vacana (2) zabda meM uccapanA (3) grAma vAstavya manuSya jaise bhagavAnkA vacana nahIM (4) megha garjArava zabdavat gaMbhIra vacana (5) sarvavAjitroM ke sAtha milatA huA vacana ( 6 ) saralatA saMyukta bacana (7) mAlava koza kI Adi grAma rAga kara yukta bacana (ye sAta atizaya to zabda kI apekSA ke Azraya hote haiM bAkI 28 atizaya artha zrAzraya ke hote haiM) (8) mahAzrartha yukta vacana (6) pUrvApara virodha rahita vacana
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ devaadhidevsvruup| 3 (10)abhimata siddhAMta vacana (11) zrotAjana ko saMzaya nahIM hoya aisA vacana (12) jina ke kathana meM koI dUSaNa nahIM na zrotA ko zaMkAho na bhagavAn usakA dUsarI ghera pratyuttara deveM (13) hRdaya meM grahaNa karane yogya vacana (14) parasparameM vacana kA sApekSapanA (15)prastAvake ucita vacana (16) kahI varatu ke svarUpa anusArI vacana (17) susaMbaMdha hokara pasarane rUpa vacana (18) svazlAghA aura paraniMdA varjita vacana (16) pratipAdya vastu kI bhUmikAnusArI bacana (20) atisnigdha aura madhura vacana (21) kathana kiye guNa kI yogyatA se prazaMsArUpa vacana (22) parAyA marma ughAr3ane se rahita vacana (23) artha kA tucchapanA rahita vacana (24) dharma artha kara saMyukta bacana (25) kAraka kAla liMgAdi kara saMyukta aura ina ke viparyaya rahita vacana (26) vaktA ke mana kI prAti vikSepAdi doSa rahita bacana (27) zrotAoM ko utpanna karAM haiM vitra kautuhalapanA aise vacana (28) adbhutapaNe ke bacana (26) ativilaMba rahita vacana (30) varNana karane yogya vastu jAtIya svarUpa Azraya vacana (31) vacanAntara kI aovA se sthApita hai vizeSatA aise vacana (32) sAhasa kara saMyukta vavana (33) varNAdikoM ke vicchinnapaNe yukta vacana (34) kahe huye artha kI siddhi yAvat nahIM homa tahAM taka anyatracchinna prameyapaNe rUpa pacana (35)zkAvaTa rahita bacana ye vacanAtizaya upadeza dete ahaMta paramezvara ke hote haiN| tIsarA apAyaapagamaatizaya taise cauthA pUjAtizaya ina donoM se vistAra rUpa 34 atizaya hote haiN| tIrthakara bhagavAn ke deha kA rUpa aura sugaMdha sarvotkRSTa roga varjita pasInA aura maila kara rahita hotA hai (1) zvAsa nizvAsa thala kamala ke jaisA sugaMdhIvAlA hotA hai (2) rudhira aura mAMsa go dugdha kI taraha ujvala zveta hotA hai (3) AhAra aura nihAra kI vidhi camacaluvAle ko dikhAI nahIMdetA (4) ye cAra atizaya to janmase hotehaiM, kevala jJAna utpannahuye anaMtara eka yojana pramANa samavasaraNa kI pRthvI, lekina usa meM deva devAMganA manuSya manuSyaNI tiryaMcoM kI koTAkoTi samAya zakti hai, bhIr3a nahIM hotI hai / (1) prabhu kI vANI arddha mAgadhI lekina deva manuSya tiryaca ko apanI 2bhASA . meM paraNamatI hai, aura 1 yojana paryaMta sunAI detI hai (2) prabhAmaMDala mastaka
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / ke pIche sUrya kI mAnoM viDaMbanA karatA hai, apanI zobhA se aisA mAmaMDala zobhatA hai (3) sADhe pacavIsa yojana kSetra meM cAroM dizi meM upadrava jvarAdi rogoMkI nivRtti hotIhai (4) paraspara virodha nahIMhotA (5) sAta dhAnyAdi upadravakArImupakAdi nahIM hote (6) ativRSTi hAnikAraka nahIMhotI(7) anAthaSTi varSAtakA prabhAva nahIM hotA (8) durbhikSa (kAla) nahIM gire (ha) skhacaka paracakra kA bhaya nahIM hoya punaH gyAre atizaya jJAnAvaraNIya Adi cAra ghanaghAtI karmoM ke kSaya hone se utpanna hote haiN| (1) AkAza meM dharma prakAzaka cakra hotA hai (2) AkAza gata cAmara (3) AkAza meM pAda pITha yukta sphaTikamaya siMhAsana hotA hai (4) AkAza meM tIna chatra (5) zrAkAza meM ratnamaya dhvaja (6)jatra bhagavAn calate haiM taba paga ke nIce suvarNa nava kamala deva racate haiM (7) samavasaraNa meM ratna, suvarNa aura rUpemayI tIna gaDha (koTa) manohara deva racate haiM (8) samavasaraNa meM cAroM dizi meM prabhu ke cAra mukha dIkhate haiM (6) svarNa ratnamaya azoka vRkSa kI chAyA sarvadA prabhu para deva karate haiM (10) kAMTe adhomukha hojAte haiM (11).vRkSa aise nama jAte haiM mAno namaskAra karate haiM (12) ucca nAda se duMdumi bhuvana vyApaka ninAda karatI hai (13) pavana sukhadAI calatI hai (14) pakSI pradakSiNA dete ur3ate haiM (15) sugaMdha jala kA chir3akAva hotA hai (16) goDe pramANa jala thala ke utpanna paMca varNa sarasa sugandhita phUloM kI varSA hotI hai (17) bhagavAn ke DADhI mUMcha ke bAla, nakha zobhanIka avasthita rahate haiM (18) cAra nikAya ke devatA kama se kama eka koTi prabhu kI sevA meM sarvadA rahate haiM (16) pada Rtu anukUla zubha sparza, rasa, gaMdha, rUpa aura zabda ye pAMca bure to lusa - hojAte haiM aura acche prakaTa hojAte haiN| ye ugaNIsa atizaya devatA karate haiN| vAcanAMtara matAntara se koI 2 atizaya anya prakAra se bhI mAnate haiM evaM 1. tatvArtha sUtra ke TIkAkAra samaMta bhadrAcArya ne likhA hai ki he jagadIzvara! deva racita jo 19 atizayAdi bAba vibhUti iMdra jAla vidyAvAlA bhI dikhA sakatA hai lekina jo tujha meM 18 dUSaNa ke kSaya hone se AtmaguNa anaMta prakaTe hai ve
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAdhidevasvarUpa / 4 mUla atizaya aura 8 prAtihArya evaM 12 guNoM se virAjamAna arhata paramezvara hote haiM / aThAraha dUSaNa rahita hote haiM una ke nAma 5 yataH --- antarAyodAnalAbhovIrya bhogopabhogagAH / hAsoratyaratibhAMtirjugupvAzokavaca // 1 // kAmomithyAtvamajJAnaM nidrAcAviratistathA / rAgodveSazcanodoSAsteSAmaSTAdazApyamI // 2 // (1) dAna dene meM aMtarAya (2) lAbhagata aMtarAya (3) vIryagata aMtarAya ( 4 ) jo eka vera bhogane meM Ave so bhoga puSpa mAlAdi tadgata aMtarAya so bhogAMtarAya ( 5 ) bera bera bhogane meM Ave ghara AbhUSayAdi tadgata aMtarAya so upabhogAMtarAya ( 6 ) hAsya ( haMsanA ) ( 7 ) rati ( padArthoM ke Upara prIti ) ( 8 ) arati (padArthoM ke na milane se ) becainI (6) bhaya sAta prakAra kA (10) jugupsA ( malIna vastu ko dekha nAka caDhAnA ) ( 11 ) zoka ( citta kA vaighUryapanA ) vikalapanA (12) kAma ( manmatha ) strI, puruSa, napuMsaka ina tInoM kA bheda vikAra (13) mithyAtva ( darzanamoha) (14) ajJAna ( mUrkhapanA ) (15) nidrA ( zayana karanA ) (16) avirati ( pAMcoM iMdriyoM ko vaza meM na rakhanA) saba vastuoM kA tyAga ( 17 ) rAga ( pUrva sukha use sAdhane meM laMpaTatA) (18) dveSa ( pUrva duHkhoM kA smaraNa aura pUrva duHkha meM vA usake sAdhana viSaya (krodha) ye aThAraha dUSaNa jinameM nahIM so arhata bhagavaMta paramezvara hai / ina meM se eka bhI dUpaNa jisameM ho vaha kadApi bhagavAn paramezvara nahIM hosakatA / ina 18 dUSaNoMkA vistAra artha likhate haiM- prazna - donAntarAya to tere binA anya kisI bhI deva meM nahIM hai / isaliye tU paramezvara taraNatAraNa hai| bhaktAmara stotrakAra kahatA hai " nAnyaM sutaM tvadupamaM jananI prasUtA" arthAtterI tulanA karane vAlA anya putra mAtA ne nahIM janA / 1. dAnAMtarAya ke naSTatA se nija jJAnAdi ananta guNa kA dAna dete hai /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / ke naTa hone se kyA paramedhara dAna detA hai, lomAntarAya ke naSTa hone se kyA lAma paramezvara ko hotA hai, vIryA rAya ke naSTa hone se kyA paramezvara zakti dikhalAtA hai, bhogAMsarAya ke naSTa hone se kyA paramezvara bhoga karatA hai, upabhogAMtarAya ke naSTa hone se kyA paramezvara upabhoga karatA hai / uttara-he bhavya ! ye pAMca antarAya (vina) jisa ke laga rahe hoM vaha paramezvara kaise ho sakatA hai| pUrvokta pAMca vighna ke kSaya hone se bhagavaMta meM pUrNa pAMca zaktiyeM prakaTa huI hotI haiM, jaise netroM ke paTala dUra hone se nirmala cakSu meM dekhane kI zakti prakaTa hotI hai, cAhe kisI vastu ko dekhe yA na dekhe, samartha vaha kahAtA hai ki mAra sake lekina mAre nahIM, kisI ko mArade vaha kadApi jJAniyoM kI samajha se samartha nahIM kahalAtA! aise ina pAMca antarAya ke naSTa hone kI zakti svarUpa samajhanA, pAMca zakti se rahita jo hogA vaha paramezvara nahIM ho sakatA (6) chaTThA dUSaNa hAsya hai, hAsI apUrva vastu ke dekhane se vA sunane se AtI hai vA apUrva Arya ke anubhava ke smaraNa se AtI hai, ye hAsya ke nimitta haiM, hAsya mohakarma kA prakRti rUpa upAdAna kAraNa hai, ye donoM hI kAraNa ahaMta paramezvara meM nahIM haiM, prathama nimitta kAraNa kA saMbhava kaise hoya, ahaMta bhagavAn sarvajJa sarvadarzI haiN| una ke jJAna meM koI arva aisI vastu nahIM jo use dekhe sune vA anubhave, jisa se Azcarya ho aura mohakarma to ahaMta ne sarvathA kSaya karadiyA, isaliye upAdAnakAraNa kaise hosake, isaliye ahaMta meM hAsya rUpa dUSaNa nahIM hotA, hasanasvabhAvavAlA avazya asarvajJa, asarvadarzI aura moha se yukta hotA hai vaha paramezvara kaise ho sakatA hai (7) sAtamA dUSaNa rati, jisa kI prIti padArthoM ke Upara hogI vaha avazya dhana, strI, zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza, sundara dekha prItimAn hogA, prItimAn avazya usa padArtha kI lAlasA vAlA hogA to avazya usa padArtha ke na milane se 2. lAmAMtarAya ke naSTa se nija svarUpa kA lAbha lete hai| 3. vIryAtarAya ke naSTa hone se nija ananta jJAna meM anaMta vIrya pherate haiN| 4. bhogAntarAya ke naSTa se jJAnAdi ananta guNa kA paryAya usa kA samaya 2 upabhoga tathA bhoga karate haiN|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [kha] 19. 18 meM aura 16 meM tIrthaMkara ke madhya meM mAM subhUma cakravartti aura parazurAma hue inoM kA vRttAnta ... 20. sUbhUma cakrI se pahale chaThA puruSa puMDarIka vAsudeva zrAnanda baladeva balI prati vAsudeva hue 21. sUbhUma cakrI ke pIche datta 7 mAM vAsudeva, nanda baladeva, prati vAsudeva hue www 1234 1009 2300 ---- ... 22. 16 meM mali tIrthakara hue 23. 20 meM muni suvrata tIrthaMkara inoM ke cakravatti ke bhrAtA viSNu kumAra ko mArA 63 24. 20 meM aura 21 meM tIrthaMkara ke madhya meM lakSmaNa 8 meM vAsudeva rAmacandra baladeva, rAvaNa prati vAsudeva hue badrI tIrtha kI utpatti www. * samaya naumA mahA padma muni ne balI brAhmaNa ---- 1000 **** 66 UPP .... 25. 21 nami tIrthakara inake samaya 10 mAM hariSeNa cakravartti huA 26, 21 meM aura 22 meM tIrthaMkara ke madhya meM 11 mAM jaya cakravartti huA 27. 22 me nema tIrthaMkara inoM ke cAcA ke putra 1 mAM kRSNa vAsudeva rAmabaladeva jarA sindhu prati vAsudeva hue kRSNa ko Izvara mAMnanA kRSNa ke jIte dama nahIM huA ye vRttAnta 28. 22 meM 23 meM tIrthaMkara ke madhyakAla meM 12 mAM brahmadatta cakravartti huA .... 21. 23 meM pArzva tIrthaMkara tathA inake jIvita tathA inase pahale inakI murti sthApanA se jaina tIrthasthapane kA vRttAnta 30. 24 mahAbIra tIrthakara ke samaya satya kI nAma 11 meM rudra kI utpatti vRttAnta 31. koNika rAjA se mare ke pIche piMDAdidAna zrAddhAdi kRtya ke calane kA vRtAnta gaMgA gayA mahAtmya calane kA vRtAnta vItarAga .... 6000 prahlAda ... .... *** pRSTha. 41 57 60 63 63 65. 66 66 66 61 74 76
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrmnnikaa| 1. maMgalAcaraNa bhUmikA 2. devAdhideva svarUpa . . 3. adeva svarUpa . 4. prAcIna itihAsa RSabhacaritra . . 5. daMDiyoM kI utpatti marIcI kapila se 6. veda tathA brAhmaNotpatti 7. hiMsAkArI veda kI utpatti ... 8. ajita tIrthakara sagara cakravarti . . ... ... 2. 10 meM zItala tIrthakara ke samaya haribaMza kulotpatti .. 10. zreyAMsa 11 meM tIrthakara samaya vAnaradvIpa vasA aura prathama vAsudeva baladeva tathA prajApati rAjA ne svaputrI se.vivAha karA 54 11. vAsu pUjya 12 meM tIrthaMkara dvipRSTa vAsudeva vijaya baladeva tAraka prati vAsudeva ... ... .... . 12. vimala 13 meM tIrthaMkara svayaMbhu vAsudeva bhadra baladeva mairaka prati ____ vAsudeva ... .... .. 13. ananta 14 meM tIrthakara puruSottama vAsudeva suprama baladeva madhu kaiTama prati0 .... .... 14. dharma 15 meM tIrthakara puruSa siMha vAsudeva sudarzana baladevaM nizuMbha prativA0 ... 15. 15 meM 16 meM tIrthakara ke madhya meM maghavA aura sanatakumAra do cakravarti huye ... .... .... ..... 16. zAMti 16 meM tIrthakara aura pAMcameM cakravAta huye .. 17. kuMthu 17 meM tIrthaMkara cakravarci chaThe hue ... ... 18, aranAtha 18 meM tIrthakara aura 7 meM cakravarti gRhasthAvasthA meM hue 57. 57
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAdhidevasvarUpa | / duHkhI hogA vaha bhagavAn paramezvara kadApi nhiiN| yaha rati dUSaNa arhata meM nahIM (8) AThamA dUpaNa ati, jisa kI padArtha para aprIti hogI vaha to prIti rUpa duHkha se duHkhita hai vaha paramezvara nahIM, arhata paramezvara meM rati dUSaNa nahIM (E) natramA dUSaNa bhaya, jirA se apanA hI bhaya dUra nahIM huA vaha paramezvara kaise ho sakatA hai / zraIta sarvadA nirbhaya hote haiN| (10) dazavAM dUpa jugupsA hai, malIna vastu ko dekha ke ghRNA karanA, paramezvara ke jJAna meM saba vastu kA bhAna hotA hai, jugupsA duHkha kA kAraNa hai, jo karatA hai vaha paramezvara nahIM, zrarhata jugupsA rahita hai (11) gyAramA dUSaNa zoka hai, zoka karane vAlA paramezvara nahIM, arhata zoka rahita hote haiM (12) bAramA dUSaNa kAma haiM, jo striyoM ke sAtha vivaya secatA hai, strI rakhane vAlA avazya kAmI haiM aise strI bhogI ko kauna buddhimAn paramezvara kaha sakatA hai, ata paramezvara ne kAma ko jaya kiyA hai (13) tevAM dUSaNa mithyAtva hai, darzana moha se lita vaha paramezvara nahIM, ata bhagavaMta ne zuddha darzana prApta moha kA caya kiyA haiM (13) caudavAM dUSaNa jJAna hai, jisa ko mUDhatA hai yaha paramezvara nahIM, zraIta bhagavaMta kevala jJAna kara virAjamAna hote haiM (15) paMdaravAM dUSaNa nidrA hai, nidrA prApta ko jJAna bhAna nahIM rahatA, vaha nidrA lene vAlA paramezvara nahIM, arhata nidrA rahita hai (16) solamA dUpaNa avirati hai, jisa ko tyAga nahIM vaha sarva vastu kA abhilApI hotA hai aisI tRpyA vAlA paramezvara nahIM, arhata bhagavaMta pratyAkhyAna (tyAga) yukta hote haiM (17-18) ruttarAM aura aThAravAM dUSaNa rAga aura dveSa hai, rAga dvepa vAlA madhyastha satyavatA nahIMhotA, kyoMki usa meM krodha, mAna, mAyA, lobha kA saMbhava hai / bhagavAn to vItarAga, sama, zatru, mitra sarva jIvoM para samabuddhi, na kisI ko duHkhI na kisI ko dhana dhAnya strI Adi ko de sukhI kare, AtmA kA janmamaraNa rUpa saMsAraparibhramaNa rUpa duHkha miTAne, tatva upadeza dekara sukhI karate haiM, yadi saMsArasambandhI duHkha vA sukha deve to paramezvara vItarAga karuNAsamudra nahIM ho sake, rAga dveSa ! jisa ke hai vaha saMsArI sAmAnya jIva hai, paramezvara nahIM, arhata paramezvara vItarAga rAga dveSa rahita hote haiN|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / ahaMta ke 25 nAma mukhya haiM so likhate haiM arhan jinaH pAragatastrikAlaviva, kSINApTakarmA parameSTayadhIzvaraH / / zaMbhusvayaMbhUbhagavAn jagatpabhustIrthakarastIrthakarojinezvaraH // 1 // syAdvAghabhayadasarvAH sarvajJaH sarva darzikevalino devAdhidevabodhida puruSottamavItarAgAptA // 2 // vizeSa 1008 nAma jina-sahasranAma dekho| adeva-svarUpa adeva kA svarUpa likhate haiM--jo pUrvokta paramezvara bhagavAn ke guNoM se rahita jina ko saMsArI jIvoM ne apanA mata bhinna dikhAne apanI buddhi se paramezvara pada meM sthApana kara liyA hai / buddhimAn to adeva kA svarUpa ukta devAdhideva ke svarUpa se viparyaya lakSaNoM vAloM ko samajha hI. leMge lekina jo vistAra se likhane se hI samajhane vAle haiM unhoM ke liye kiMcit likhate haiM shlok| yestrIzastrAkSasUtrAdi raagaacNkklNkitaaH|| nigrahAnugrahaparAstedevAsyunamuktaye // 1 // nAvyATTahAsasaMgItAyapanavavisaMsthulAH // laMbhayeyuH padaMzAMtaM prapannAnmANinAkatham // 2 // iti yogazAstre / / artha-jisake pAsa strI ho tathA una kI mUrti ke pAsa strI ho kyoMki jaisA puruSa hotAhai usakI mUrti bhI prAyaH vaisI hI hotIhai / Aja kala sarve citroM meM unakA vaisA hI dekhane meM AtA hai so mUrti dvArA deva' kA bhI svarUpa pragaTa hojAtA hai| isaliye unakI mUrti una puruSoM ke jIvana . caritra graMthAnusAra banI hai jaise zastra, dhanuSa, cakra, gadA, trizalAdi jisa ,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ adeva svarUpa 1 .. .. ke pAsa ho, taise akSasUtra, japamAlA, Adi zabda se kamaMDala pramukha hoya, rAga dveSAdi dUSaNoM kA jinameM cinha hoya, trI rakhanevAlA avazya kAmI strI se bhoga karanevAlA hogA isase adhika rAgavAlA honekA phira kaunasA cinha hogA, isI kAma rAya ke vaza hokara pradevoM ne parastrI svanI beTI mAtA, bahina aura putra kI vadhU pramukha ro kAma krIDA krii| una ke jIvana caritra pakSapAta tyAga kara vicAro, aba jo puruSa mAtra hokara para strI gamana karatA hai use Aja kala ke matAvalaMbiyoM meM se koI bhI acchA nahIM kahatA na usa samaya unoM ko koI acchA kahatAthA / paramezvara unoM ko mAnane vAle kucha buddhi dvArA vicAra kareM, paramezvara parastrI se kAma kuceSTA kare usake kudava hona meM koI bhI buddhimAn zaMkA nahIM karasakatA / jo paraNItAM svastrI se kAma sevana karatA hai aura parastrI kA tyAgI hai uttathaM mI dharmIgRhasya svastrIsaMtoSI paradArAtyAgI loga kahate haiM lekina use muni vA pi, sAdhu koI bhI nahIM kahatA, Izvara kahanA to dUra rahA kyoMki jo Apa hI kAmAdhi ke kuMDa meM jala rahA hai aise meM kamI IzvaratA nahIM ho sktii| isa liye jo rAga ke cinha se saMyukta hai vaha adeva, punaH jo dveSa ke cinna kara yukta hai vaha bhI adeva hai| zastra rakhanA dveSa ke cinha haiM, ghanupa, cakra, trizata pramukha rakkhegA vaha avazya kisI arane bAhya zatru ko mAranA cAhatA hai nahIM to zanna rakhane se kyA matalaba, jisa ke vaira virodha kalaha lagA huA hai vaha paramezvara nahIM ho sktaa| jo DhAla, talavAra rakkhegA yaha avazya bhaya se yukta hai jo Apa maya se yukta hai usa kI sevA karane se hama nirbhaya kaise ho sakate haiM / aise dvepa saMyukta ko kauna buddhimAn paramezvara kaha sakatA hai, paramezvara to vItarAga hai, rAga dvepa yukta jo hai so paramezvara nahIM, adeva hai| jisake hAtha meM jAmAlA hai vaha asarvajJatA kA cinha hai| jo sarvajJa hotA to vinA mAlA ke maNi ke bhI japa kI saMkhyA kara sakatA aura japa karatA hai to apane se ucca koI dUsarA hai usakA karatA hogaa| buddhimAn vicAra sakate haiM ki paramezvara se ucca phira kauna hai jisakA yaha japa karatA hai isaliye mAlA japane vAlA sarvajJa paramezvara nhiiN|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / kamaMDala rakhanevAlA paramezvara nahIM, kamaMDala zuci karane ke liye rakhatA hai, apavitratA hotI hai usake liye kamaMDala dhAraNa kiyA hai / paramezvara to sarvadA pavitra hai usako kamaMDala kI kyA jarUrata hai| tathA jo zarIra meM bhasmI lagAtA hai aura dhUNI tApatA hai, naMgA hokara kuceSTA karatA hai, bhAMga, aphIma, dhatUrA, khAtA hai, madya pItA hai, mAMsa Adi azuddha AhAra karatAhai, hastI, UMTa, baila, gardabha pramukha para savArI karatA hai vaha adeva hai / bhasmI lagAnA, dhUNI tApanA vaha kisI vastu kI icchA vAlA hai, jisakA abhI taka manoratha pUrA nahIM huA vaha paramezvara nhiiN| strI kI citAbhasmI lagAne se moha kI vikala dazA jisameM vidyamAna hai, aisA moha viDambanAvAlA kaise Izvara ho sakatA hai ? jo nazA pItA hai vaha naze ke amala meM AnaMda aura harSa DhUMDhatA hai aura paramezvara to sadA AnaMda aura sukha rUpa hai, rogI vA viSayI puruSa nazA vizeSatayA dhAraNa karate haiM, paramezvare meM vo kaunasA AnaMda, nahIM thA so nazA pIne se use milatA hai / isa hetu se nazA pIve, mAMsAdi abhaya khAve vaha paramezvara nhiiN| aura savArI car3hanA hai so para jIvoM ko pIr3A upajAnA hai| paramezvara to dayAvaMta hai kisI jIva ko takalIpha nahIM detA, savArI car3he so pradeva hai aura asamartha hai shlok| strIsaMgakAmamAcaSTe dveSaMcAyudhasaMgrahaH // vyAmohaMcAkSasUtrAdi ghazaucaM ca,kamaMDaluH // 1 // artha-strI kA saMga kAma kahatA hai, zastra dveSa ko kahatA hai, japa mAlA vyAmoha ko kahatI hai aura kamaMDala jo hai so azucipane ko kahatA hai|' taise jo jisa para krodha kare usa ko badha, baMdhana, mAraNa, rogI zokI iSTaviyogI, naraka meM paTakanA, nirdhana, dIna, hIna, kSINa kare, aisA nigraha
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prdev-svruup| - - karanevAlA adeva hai| aura jisa para anugraha (tuSTamAn) hoya usako iMdra, cakravartI, baladeva, cAsudeva, mahAmaMDalIka, maMDalIka rAjyAdi kA vara deve, suMdara apsarA strI kA saMyoga, putra parivArAdika kA saMyoga jo kare, kisI ko zApa denA, kisI ko vara denA, ye paramezvara ke kRtya nahIM, rAgI dvepI hai vaha moca ke tAI nahIM hai, vaha bhUta preta pizAcAdikoM kI taraha krIr3Apriya kathanamAtra deva hai, Apa hI rAga dveSa karma se parataMtra hai baha sevakoM ko kaise tAra sakatA hai ? jo nAda, nATaka, hAsya, saMgIta ina ke rasa meM magna hai, vAjA bajAve, pApa nAce, auroM ko nacAve, haMse, kUde, viSayavarddhaka gAyana gAve ityAdi mohakarma ke vaza saMsAra kI ceSTA karatA hai aise asthira svabhASI nAyikA bheda meM magna, apane bhaktajana ko zAntipada kaise prApta karA sakatA hai ? kisI ne eraMDa vRkSa ko kanpavRkSa mAna liyA to kyA vaha kalpavRkSa kA sArA kAma de sakatA hai, isa prakAra mithyASTiyoM ne pUrvota cinhavAloM ko deva mAna liyA to kyA ve paramezvara ho sakate haiN| prathama likhe jo 18 dUSaNa rahita vahI paramezvara taraNatAraNa deva hai| phira jagata meM 84 lAkha jIvayonI hai, usa meM bhaise, bakare Adi paMceMdriya, tithaMca tathA manuSya haiN| ina jIvoM ko maravAkara una ke mAMsa aura rakta se bali lekara saMtuSTa hone vAtI vaha jagajjIvoM kA saMhArakAraNI jagadaMbA vA jagajjananI kaise ho sakatI hai| jo mAtA hokara apane bAla baccoM kA khUna kara usa se prasanna ho vaha jagatpratipAlakA kisa nyAya ho sakatI hai phira jisane 3 puruSa utpanna kara phira una tInoM kI bhAryA ho unoM se viSaya sevana karA vaha nija putroM kI mAryA tIna puruSoM se ramaNa karane vAlI zIla dhAraNI satI nahIM ho sktii| aisI IzvarI kadApi nahIM ho sakatI, jisane yuddha meM asaMkhya manuSya gaNAdi jIvoM kA saMhAra karA aisI rAga dvepa se kaluSita cittavAlI kI sevA kara ima kaise zAnti pada prApta kara sakate haiN| phira jo eka strI ke aMga se maila kA banA putalA jisakA mastaka anya ne kATa DAlA phira pazu ke mastaka lagAne se jIvita karA gayA vaha apane vighna ko dUra karane
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| aura maMgala karane samartha nahIM huA aise kA dhyAna smaraNa pUjana kara hama kisa prakAra vighna se nivRtti pAsakate haiM / isa prakAra karma se paratantra jo dina rAta paryaTana karane vAlA hai vaha kadApi paramezvara nahIM jisane aneka kumArI kanyAoM kA brahmavata khaNDana kara abrahma sevana karA aisA kAmI hamako kaise zAntipada prApta kara sakatA hai, ityAdi lakSaNa paramezvara ke nahIM, kaI kahate haiM ki pavitrAtmA paramezvara ne eka strI kumArI se viSaya kiyA, usa ke putra huA, pitA, putra, pavitrAtmA, deva paramezvara ke 3 bheda haiN| zarIradhArI binA strI se viSaya nirAkAra saccidAnanda paramezvara ne kaise karA, vIryapAta vinA putra kaise ho sakatA hai? sAyansa se yaha viruddha vArtA hai, phira likhA hai ki eka puruSa se Izvara ne kuztI karI aura gaU ke vaccha kA mAMsa aura roTI khAI, mAMsa roTI joM khAtA hai vaha dehadhArI hai,pAkhAne mI jAtA hai, malamUtrAdi yukta sAmAnya manuSya kI taraha saptadhAtuniSpanna zarIravAlA hai,aisA rAgI, dvepI Izvara kadApi nahIM hosakatA / Izvara hokara strI se maithuna kare, aise ko Izvara mAnane vAloM kI buddhi kI kahAM taka prazaMsA karI jAya / Izvara kA putra eka dina calate 2 thaka gayA, thakane vAle ko samartha prabhu kauna kaha sakatA hai, Izvara meM to sarva prakAra kA anaMta bala hotA hai isaliye ste calate thakane vAlA Izvara vA Izvara kA putra nahIM / ekadA Izvara ke putra ko gulara phala khAne kI icchA huI jaba vRkSa ke samIpa gayA to vRkSa sUkhA pAyA taba krodha se zrApa diyA jA terA phala manuSya nahIM khAvegA, aba duddhivAn vicAra sakate haiM yadi jJAnavAna hotA to prathama se jAna sakatA ki vRkSa sUkhA hai to phira jAtA hI kyoM ? isaliye ajJAnI Izvara vA Izvara kA putra kadApi nahIM ho sktaa| vRkSa ko zrApa denA kitanI ajJAnatA hai, vRkSa kucha jAnakara sUkhA nahIM thA ki Izvara kA putra AvegA usake lie maiM sUkha jaauuN| avyakta cetana ko zrApa dene vAlA ajJAnI siddha hotA hai, aisA Izvara vA Izvara kA putra kadApi nahIM ho sakatA hai| phira Izvara kA putra karAmAta dikhalAne khAlI ghar3oM meM madya bhara ke dikhalAyA, bAjIgara isa vakhata khAlI usatAvA dikhalAke phira phUMka se pAnI bharake dikhalAtA hai jaise bAjIgarI kA khela / apanI IzvaratA madya pIne vAloM meM pragaTa karane vAlA kadApi Izvara vA Izvara kA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zradeva-svarUpa / putra nahIM ho sakatA / jisa madya ke pIne meM 52 avaguNa pragaTa haiM aisI nahA zramakSa vastu cetanatA naSTa karane vAlI Izvara ko pragaTa karane kI kyA garaja thI phira aneka pApI janoM ke pApa kI sajA Apa bhogane marane ke mukha huA / Izvara kA putra apane Izvara se prArthanA kara pApoM kI mAphI karAne samartha nahIM thA so anya logoM ke pApa kA daMDa Apa bhogA, punaH yaha bhI gaira insApha hai pApa kare eka, usakA daMDa pAve dUsarA, ityAdi aneka lakSaNoM se aisI ceSTA vAlA na to Izvara na Izvara kA putra ho sakatA hai| kaI matAvalambiyoM ne zuddha pUraNa brahma jJAnAnaMda Izvara ko jagat jIvoM ko sukha duHkha dene vAlA jagat sAre kA nyAya karane vAlA cIphajaja banA DAlA / dina rAta usako insApha kI ciMtA meM magna rahane vAlA ThaharAyA jaise garamI ke mausama meM hAkima loga chuTTI para insApha kI ciMtA se nivRtti pAte haiM vaise hI jana Izvara una matAvalaMbiyoM kA sarva jagajjIvoM ko suSupti meM gera detA hai una dinoM meM kucha insApha se chuTTI pAkara sukhI rahatA hogA phira una vicAre jIvoM ko jAgrata kara karma phala bhogAne unakA Izvara udyama karatA rahatA hai| una vicAre jIvoM ko suSupti meM par3e ko kyoM Izvara jagAtA hai isameM Izvara ko kyA lAbha hotA hai prathama to unhoM ko jAgrata karanA phira ve karma kareM unako acche bure kA phala denA baiThe biThAye Izvara ko kyA gudagudI uThatI hai so aisA kRtya bera 2 karate rahatA hai / isa prakAra aneka kalaMka zuddhaM Izvara ko matAvalambiyoM ne sva kapola kalpita granthoM meM likhe haiM / grantha gaurava bhaya se ihAM saMkSepatayA likhA hai / 13 (1) vizeSa Izvara ko jagat kA karttA harttA mAnane vAloM kA khaMDana hamArA racA samyagdarzana grantha dekho /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / . zrI vItarAgAya nmH| jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / (prazna) jainadharma kaba se pravartana huA (uttara) he mahodaya ! jainadharma anAdi kAla se jIvoM ko mokSa prApta karAne vAlA pravAha se pracalita hai| (prazna) hamane sunA hai bauddha mata kI zAkhA jaina mata hai aura aisA bhI sunA hai jaina mata kI zAkhA bauddha mata hai, kisI kAla meM ye eka the aura kaI manuSya aisA bhI kahate haiM ki vikrama samvat cha. sau ke laga bhaga jaina mata pragaTA hai tathA koI kahate haiM viSNu bhagavAn ne daityoM kA dharma bhraSTa karane ko ahaMta kA avatAra liyA tathA koI kahate haiM machaMdaranAtha ke beToM ne jaina mata calAyA hai tathA koI kahate haiM sADhAtIna hajAra varSoM se aura vilAyatoM se jainamata isa AryAvarta meM AyA hai ityAdi jisa ke dila meM Ane vaisI hI kalpanA kara vaka uThate haiM lekina ina saba daMta kathAoM ko Ala jaMjAlavat buddhimAna samajha sakate haiN| pramANa zUnya kathana hone se vivekI svabuddhayanusAra hI vicAra leM ina pUrvota kuvikalpoM meM se kaunasA kuvikalpa saccA hai kyoMki eka se eka viruddha kuvikalpa hai isa mujiba hI agara saba satya mAnane meM Ave to vAMbhI (DheDha ) loka kahate haiM brahmA kA bar3A putra bAMbhI thA, bAMbhI kI aulAda vAle sava caMbhaNa kahalAye, isa vaje hI tailaMga dezI DheDha apane ko mAdagaur3a nAma se pukArate haiM, kahate haiM svayaMbhU bhagavAn ke do putra bhaye, zrAdagaur3a aura maadgaudd'| bhAdagaur3a brAmaNa bajane lage aura hama loga mAdagaur3a DheDha bajane lge| isa baje hI camAra kahA karate haiM cAmoM, aura bAnoM, vizvasTajU ke do lar3akiyAM thI, cAmoM kI aulAda camAra bajane lage, vAnoM kI aulAda baniye, he buddhimAnoM yadi Apa ina vRttAMtoM ko satya kabhI mAna sakate ho to pUrvokta jainadharma kI utpatti bhI satya mAnate hoge, istare zaMkaradigvijayAdika graMthoM meM jo jainamata kA khaMDana likhA hai vaha bhI jainadharma kA anabhijJatA sUcaka hai, sAMpa kI lakIra ko
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihaas| . 15 sAMpa kI buddhi se mArane meM sAMpa ke prahAra nahIM lagatA, jainadharmI jisa bAta ko mAnate hI nahIM to usa bAta kA khaMDana karanA hI nirarthaka bhayA, jinoM ko vedAMtI zaMkarAvatAra mAnate haiM, una jaisoM ko bhI jaba jainadharma ke-tatvoM kI anabhijJatA thI to Adhunika galla bajAne vAloM kI to vAta hI kyA kahaNI hai, sava buddhimAnoM se savinaya prArthanA karatA hUM ki pahale jainadharma ke tatvoM ko acchI taraha samajhane ke anantara punaH khaMDana ke tarapha lakSya deNA, nahIM to pUvokta svAmIvat hAsyAspada vnnoNge| atra sajjanoM ke jJAnArtha prathama isa jagat kA thor3A sA svarUpa darsAte haiN| isa jagata ko jainI dravyArthika naya ke mata se zAzvata pravAha rUpa mAnate haiN| isa meM do kAla cakra, ekeka kAlacakra meM kAlavyatikrama rUpa chaH, chaH mAre varttate haiM eka avasappiNI kAla vaha sarva acchI vastu kA nAza karate calA jAtA hai, dUsarA utsapiNI kAla vaha sarva acchI vastu kA krama se vRddhi karate calA jAtA hai| pratyeka kAlacakra kA pramANa daza koTAkoTi sAgaropama kA hai, eka sAgaropama asaMkhyAta varSoM kA hotA hai, isakA svarUpa jaina zAstroM se jAna lenA, aise kAlacakra anaMta vyatIta ho gaye aura Age anaMta bIteMge, eka ke pIche dUsarA zurU hotA hai| anAdi anaMta kAla taka yahI vyavasthA rhegii| aba chahoM AroM kA kucha svarUpa darzAte haiM___avasarpiNI kA prathama pArA jisakA nAma sUkhama sukhama kahate haiM vaha cAra kor3A kor3I sAgaropama pramANa hai / usa kAla meM bharata kSetra kI pRthvI bahuta suMdara ramaNIka Dholaka ke tale sadhza samathI, usa kAla ke manuSya tiryaca bhadraka sarala svabhAva alpa rAga, dveSa, moha, kAma, krodhAdivAn the, suMdara rUpa niroga zarIra vAle the, manuSya usa kAla ke 10 jAti ke kalpavRkSoM se apane khAne pIne pahanane sone Adi kI sarva sAmagrI kara lete the, eka lar3akA eka lar3akI donoM kA yugala janmate the| 46 dina saMtAna huye ke pazcAt vaha mara ke devagati meM ihAM jitanI Ayu thI utanI hI sthiti yA kama sthiti kI Ayu ke deva hote the, ihAM se jyAdA umara vAle nahIM hote the, tada pIche vaha saMtAna kA yugala jaba yAtrana vaMta hote the, taba isa vartamAna sthitya
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / nusAra vahina aura bhAI, strI bhAra kA saMbaMdha karateye, unoM ke phera yathAnukrama yugala hotethe, jainamatake mApase tIna gAu pramANa unakA zarIra UMcAMthAtIna palya kI Ayu thI, do sau chappana pRSTha karaMDa (pAMsalI) the, dharma karanA tathA pApa kRtya jIva hiMsA, jhUTha, corI, pramukha ye donoM hI vizeSa nahIM thI, ginatI ke yugata the, vAkI anya jIva jaMtu the, vaha kSudra pariNAmI nahIM the, dhAnya, phala, puSpa, itu, pramukha padArtha vanoM meM svayameva hI utpanna hote the, manuSyoM ke kAma meM nahIM Ate the, ticaMca kAma meM lete the, valkalacIvara pahanate the, mare bAda una manuSyoM kA zarIra kIravat havA se uDajAtA thA, durgadhI nahIM phailatI thI, una 10 jAta ke kalpa vRkSoM kA nAma jaina zAstroM se jAna lenaa| jambUdvIpa panacI Adi zAstroM se kucha prathama Are kA svarUpa likhA hai| asaMkhyAtaguNa hAni hokara dUmarA ArA lagA 3 koDA koDI sAgaropama pramANa kA, isa ke praveza samaya do gAU kA dehamAna. do palya kA Ayu, 128 pAMzulI, vAkI vyavasthA prathamAraka kI tare samajha lenaa| . asaMkhyAta guNa hAnI hokara tIsarA ArA lagA, eka gAU kA dehamAna, eka palya kI Ayu, 64 pasaliyA krama 2 se sarva vastu hAnI ekAeka nahIM hotii| Akhara utarate agale pAre kA bhAva A ThaharatA hai, isa tIsare Are ke aMta meM sAta kulagara-eka vaMza meM utpanna huye, jinoM ne usa kAla ke manuSyoM ke ucita kucha 2 maryAdA bAMdhI, ina hI sAtoM ko laukIka meM manu kahate haiM, unoM kA anukrama se utpanna honA-uno ke nAma (1) vimala vAhana (2) cakSuSmAna (3) yazasvI (4) abhicaMdra (5) prazreNi (6) marudeva (7) nAbhi / dUsare vaMza ke bhI sAta kulagara bhaye, evaM 14 manu, panaramA nAbhi kA putra RSabhadeva evaM 15 bhaye / pUrvokta vimalavAhanAdi 7 kulagaroM ke yathAnukrama bhAryAoM kA nAma-(1) caMdraMyazA (2) caMdrakAMtA (3) surUpA (4) pratirUpA (5) catukAMtA (6) zrIkAMtA (7)maru devI ye sarva kulakara / gaMgAsiMdhu ke madhya khaMDa meM bhaye, inoM ke hone kA kAraNa kahate haiM, tIsare Are ke utarate kAla doSa se 10 jAva ke
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / kalpavRkSa khalpa hote cale, tatra yugalaka loka apane 2 kalpavRkSoM kA mamatva kara liyA, jaba dUsare yugalaka dUsare ke kalpavRkSa se phalAzA karane lage taba una vRkSoM ke mamatvI una se kalaha karane lage taba saba yugalaka lokoM ne aisI sammati karI, koI aisA honA cAhiye so hamAre kleza kA nipaTArA kare usa samaga una yugala meM se eka yugala manuSya ko vana ke zveta hastI ne pUrva bhava kI prItI se apane skaMdha para saMDa se uThAke caDhA liyA taba vAkI ke yugaloM ne vicArA ye hama saboM se bar3A hai, so hAthI para ArUr3a phiratA hai, isa vAste isako apaNA nyAyAdhIza banAnA cAhiye isa ke vAkya zirodhArya karanA, basa soM ne usako apaNA svAmI canAyA, isa hastI aura yugalaka kA. pUrva bhava saMbaMdha Avazyaka sUtra tathA prathamAnuyoga RSabha caritra kalpa sUtra kI TIkA se jANa legaa| pazcAt usa vimalavAhana ne yathA yogya kanmakSoM kA vibhAga kara diyA, tadanaMtara kAla doSa se koI yugala asaMtuSTatA ge anyoM ke kalpavRkSa se phala le taba usakA svAmI usase kleza kare, yaha khabara sunake anya yugaloM ko bheja ghinalAhana pakaDa maMgAne aura kahe hA! yaha tumane kyA kiyA tada pIche vaha phira aimA akRtya nahIM karatA thA, vimala bAhana ne hA! isa zabda kI daMDanIti calAI / usakA putra cakSuSmAn bhayA, bApa ke pIche vaha rAjA bhayA, hAkAra kI daMDa nIti rakkhI isakA putra yazasvI, yazasvI kA putra amicandra ina donoM ke samaya meM thor3e aparAdhI ko hAkAra aura bahuta dhITha ko mAkAra kA daMDa ye kAma mata karanA / aime abhicandra kA putra prazreNi kulakara (rAjA) bhayA, prazreNi kA marudeva, marudeva kA putra nAbhi ina tInoM ke samaya meM svAnpApagadhI ko hAkAra, madhyama apa- . rAdhI ko mAkAra, utkRSTa aparAdhI ko dhikkAra aise tIna daMDa nIti calatI rhii| inhoM kA nivAsa sthAna, ikSA bhUmi sAma ke mulka meM kAzmIra ke pahale tarapha aba bhI ayodhyA nAma se vikhyAta nagara hai| ayodhyA zabdakA, apabhraMza hI ayodiyA hogA, isa ayodhyA vinItA ke cAroM dizA meM cAra parvata jaina zAstroM meM likhA hai, pUrva dizi meM aSTApada (kailAza ) jo ki tibbata ke mulka meM baraphAna se AcchAdita adhunA vidyamAna hai, dakSiNa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / dizA meM mahA zainya, pazcima dizA meM sura zailya tathA uttara dizi meM udayAcala parvata hai, kyoMki bahuta se jaina zAstroM meM lekha hai aSTApada para RSabha prabhu samavasare ayodhyA se bharata vaMdana karane gayA, ye ayodhyA apara nAma sAketapura jo lakhaneu (lakSmaNa) pura ke pAsa hai ihAM se kailAza bahuta hI dUravartI hai| haravakhta tvarita jAnA kaise siddha hosake isa vAste vinItA (ayodhyA) pUrvokta hI saMbhAvanA hai| usa 7 meM nAmi kulakara kI bhAryA marudevA kI kUkha meM ASADha badi cautha kI rAtri ko sarvArtha siddha deva loka se cyava ke RSabhadeva kA jIna garbha meM putrapane utpanna bhaye, maru devI ne 14 svapna dekhe, indra mahArAja ne khapna phala kahA, caitra badi aSTamI ko janma huA, chappana dikkumAriyoM ne sUtikA kA karma kiyA, 64 hI indroM ne meru parvata para janmAbhiSeka kA mahotsava kiyaa| marudevI ne 14 svapna meM prathama vRSabha dekhA thA tathA putra ke donoM jaMghAoM meM bhI vRSabha kA cinha thA isa hetu RSabha nAma diyaa| vAlyAvasthA meM jaba RSabhadeva ko bhUkha lagatI thI taba apane hAtha kA aMgUThA cUsate the / indra ne aMgUThe meM amRta saMcAra kara diyA thA, sarva tIrthakaroM kI ye maryAdA hai| jaba bar3e bhaye taba devatA RSabhadeva ko kalpavRkSoM ke phala lAkara dete the, vaha khAte the, jatra kucha kama eka varSa ke bhaye tava indra apane hAtha meM ikSu daMDa lekara AyA usa samaya RSabhadeva nAmi rAjA ke utsaMga meM baiThe the, taba indra bolA he bhagavan ! "ikSu aku" arthAt ikSu bhakSaNa karoge, tatra RSabhadeva ne hAtha pasAra itu daMDa chIna liyA, taba indrane prabhu kA ikSvAku vaMza sthApana kiyA tathA RSabhadeva ke atirikta anya yugaloM ne kAsakA rasa pIyA isa vAste una saboM kA kAzyapa gotra prasiddha bhyaa| RSabhadeva ke jisa 2 vaya meM jo jo ucita kAma karane kA thA vaha saba indra ne kiyaa| yaha zaka indroM kA jIta kalpa hai ki avasarpiNI kAla ke prathama tIrthakaroM kA saba kAma kre| isa samaya eka yugalaka lar3akA lar3akI tAla vRkSa ke nIce khelate the tAla phala girane se laDakA mara gayA, taba usa laDakI ko anya yugaloM ne nAbhi kulakara ko sauMpA, nAmi ne RSabha kI bhAryA ke vAste rakhalI, usakA nAma sunaMdA thA, RSabha ke saMga janmI usakA nAma sumaMgalA thA, ina donoM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / kanyA saMga RSabhadeva bAlyAvasthA meM khelate yauvana ko prApta bhaye taba iMdrAdika deva saba milake vivAha vidhi prAraMbha kI, Age yugaloM meM vivAha vidhi nahIM thI isaliye puruSa ke kRtya to indra ne kare aura striyoM ke sarva kRtya indrAnI ne kare, taba se vivAha vidhi jagata meM pracalita huI vaha 16 saMskAra meM Age likhA hai usa meM dekhnaa| aba donoM bhAryAoM ke sAtha RSabhadeva pUrvavaddha bhogAvalI karma ko kSaya karane viSaya sukha bhogate haiM, jaba 6 lAkha pUrva varSa vyatIta bhaye tava sumaMgalA rANI ke bharata, brAmI, yugala janme tayA sunaMdA ke bAhuvala sundarI yugala janme, pIche sunaMdA ke to koI saMtAna nahIM huA paraMtu sumaMgalA ne krama se 46 jor3e putroM ke janA evaM sau putra do putriyAM bhaI / una putroM ke nAma-1 bharata, 2 bAhuvalI, 3 zrImastaka, 4 zrI putrAMgAraru, 5 zrI manideva, 6 aMga jyoti, 7 malayadeva, 8 mArgavatArtha, 6 vaMgadeva, 10 vasudeva, 11 magadhanAtha, 12 mAnavarcika, 13mAnayukti, 14 vaidarbha deva, 15 vanavAsanAtha, 16 mahIpaka, 17 dharmarASTra, 18 mAyakadeva, 16 pAsaka, 20 daMDaka, 21 kaliMga, 22 Ipakadeva, 23 puruSadeva, 24 akala, 25 bhogadeva, 26 vIryabhoga, 27.gaNanAtha, 28 tIrNanAtha, 26 aMbudapati, 30 AyuvIrya, 31 nAyaka, 32 kAttika, 33 Anarcaka, 34 sArika, 35 grahapati, 36 karadeva, 37 kacchanAtha, 38 surASTra, 36 narmada, 40 sArasvata, 41 tApasadeva, 42 kuru, 43 jaMgala, 44 paMcAla, 45 zUrasena, 46 puTa, 47 kAlaMgadeva, 48 kAzI kumAra, 46 kauzalya, 50 bhadrakAza, 51 vikAzaka, 52 trigarta, 53 zrAvarSa, 54 sAlu, 55 matsyadeva, 56 kuliyaka, 57 muSakadeva, 58 vAlhIka, 56 kAMboja, 60 madunAtha, 61sAMdraka, 62 Atreya, 63 yavana, 64 AbhIra, 65 vAnadeva, 66 vAnasa, 67 kaikeya, 68 siMdhu, 66 sauvIra, 70 gaMdhAra, 71 kASTadeva, 72 topaka, 73 zauraka, 74 bhAradvAja, 75 zUradeva, 76 prasthAna, 77 karNaka, 78 tripuranAtha, 76 avaMtinAtha, 80 cedipati, 81 viSkama, 82 naiSadha, 83 dazArNanAtha, 84 kuzamavarNa, 85 bhUpAladeva, 86 pAlaprabhu, 87kuzala, 88 pana, 86 mahApana, 60 vinidra, 61 vikeza, 12 vaideha, 63 kacchapati, 64 bhadradeva, "65 bajadeva, 16 sAMdrabhadra,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| 67 setaja, 68 vatsa, 16 aMgadeva, 100 narottama / isa avasara meM jIvoM ke kapAya pravala hone lagA, anyAya bar3hane lagA, taba hakArAdi tInoM akSaroM kA daMDa loka kama karane lage, isa avasara meM lokoM ne sarva se adhika jJAna guNoM kara ke saMyukta zrI RSabhadevajI ko dekha yugalaka saba kahane lage he RSabhadeva ! lokadaMDa kA bhaya nahIM karate, RSabhadeva garbha meM bhI mati 1, zruti 2, avadhi 3, tIna jJAna karake saMyukta the, RSabhadevajI ke pUrva bhava kA vRttAMta Avazyaka sUtra tathA prayamAnuyogase jAnanA / tava zrI RSabhadeva yugaloM se kahane lage rAjA hotA hai vaha yathA yogya aparAdhI ko daMDa detA hai| usake maMtrI, koTapAlAdika, caturaMgaNI senA hotI hai, usakI AjJA anatikramaNIya hotI hai, rAjA kRtAbhiSeka hotA hai usake nagara vA, astra, zastra, kArAgArAdi aneka rAjya zAsana kA prabaMdha hotA hai ityAdi vacana suna vaha yugataka vole, aise rAjA hamAre Apa hojaao| taba RSabhadeva ne kahA tuma sava rAjA nAbhi se araja aura yAcanA karo taba unhoMne vaisA hI kiyA, taba nAbhi ne zrAjJA dI Aja se RSabha deva tumhArAM rAjA bhayA, taba ve yugalaka RSabhadevako gaMgA ke taTa para reNu puMja banA ke abhiSeka karane jala lAne ko pAnI sarovara meM gaye, isa avasara meM indra kA Asana kaMpamAna bhayA avadhi jJAna se prabhu ke rAjyAbhiSeka kA samaya jANa prabhu pAsa AyA, jo kucha rAjA ke yogya chatra, cAmara, siMhAsa-- nAdi sAmagrI hotI hai vaha saba race, mukuTa, kuMDala, hArAdi AmaraNa, deva, duSyAdi vastra pahanAye aura rAjyAbhiSeka kiyA, vaha vidhi indra dArzita, rAjyAbhiSeka kI pracalita bhaI, tadanaMtara vaha yugalaka padmaNI patroM meM jala bhara 2 ke lAye, RSabha ko AbharaNa tathA vastroM se alaMkRta dekha saboMne caraNoM para vaha jala DAla diyaa| taba indra ne vicAra kiyA ye saba vinIta haiM, inake vasane ko vaizramaNaM ko AjJA dI, vinItA nagarI vasAo, taba. 3zramaNa ne nagarI vasAI, isakA svarUpa zatrujaya mahAtma grantha se jaannaa| . aba Rpamadeva upayogArtha banameM se hastI, ghor3e, UMTa, gaUAdikajIvoM ko pakar3a maMgA ke upabhogalAyaka kare, aba prabhu prajA. kI vRddhi karane ko
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa | svagotra kA vivAha baMdha karane, bharata ke saMga janmI brAhmI ko bAhubali ko byAhI, bAhubalI ke saMga janmI sundarI ko bharata se byAhI, aisA jugala dharma dUra kiyA, anya yugala bhI isa bAta kA rahasya jAna ke anyoM ke jAMta ko putrI dene se krama se koTyAvadhi prajAkI vRddhi bhaI / RSabha ne dUdha TAla ke svaputriyoM kA vyAha kiyA, vahI maryAda Ajakala bhI yavana jAti karatI hai / yavana putra se yavana deza vasA, vaha saba yavana kahalAye, vaha deza vAdana. jaMgavAra nAma se adhunA prasiddhI meM hai / taba pIche prabhu ne cAra varNa kI sthApanA karI / jisako daMDapAsaka ( koTavAla ) nyAyAdhIza baNAyA, unhoM kA ugravaMza sthApana kiyA / 1 usake AvAMtara nAjama, 1 taisIladArAdika aneka adhunA bhedAMvara pracalita haiN| vaha ugravaMzI adhunA agravAla vaizva nAma se prasiddha hai, jo bhagavAna ne apane kAyarakSaka citragupta yugala ko bnaayaa| vaha adhunA kAyaratha nAma se prasiddha hai / ye prabhu pAsa zastra bAMdha praharA denA, alaMkArAdi zRMgAra likhanA, hiphAjata karanA ityAdi cAroM varNoM kA kAma prabhu ke kAya rakSArtha karate the, tathA jisako prabhu ne guru arthAt UMca as karake mAnA unhoM kA bhogavaMza sthApana kiyA ( vaha rAjaguru prohita bajate haiM ) vA 10 bhojaka jAti, 2 jo RSabhadevajI ke mitra yA nija paravAra unhoM kA rAjanyavaMza sthApana kiyA, 3 zeSa sarva prajA kA kSatriya vaMza sthApana kiyA (4) ugra 1, bhoga 2, rAjanya 3, kSatriya 4, aise 4 varNa kI sthApanA karI, gRha haTTa pulAdi bAMdhane kA zilpa jisako sikhAyA vaha vArddhakI sUtradhAra zilAvaTAdi nAnA bheda se pracalita huye / anAdi AhAra prabhune isa kAraNa pravartAyA, kAla doSa se kalpavRkSoM ke phala kA abhAva huA taba loka kaMda, mUla, patra, phUla, phala khAne lage kaI eka ittu kA rasa pIne lage tathA nAnA jAta ke kaccA anna khAne lage lekina vaha unhoM ke udara meM jIrNa nahIM hone lagA, pIDA hone se RSabha nAtha ko apanA duHkha nivedana karane lage / tava prabhu ne kahA isa anna ko masala tUMtaDe dUra kara khAyA karo jaba vaha bhI nahIM pacane lagA taba jala meM. migA ke khAnA kahA jaba vaha bhI nahIM pacA taba kUTa kara khAnA batalAyA aise nAnAvidha batalAne para bhI vaha nahIM jIrNa hone lagA isa avasara meM 21
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| vana meM vAMsAdika ke Apasa meM gharSaNa hone se agni utpanna bhaI, koI / kahegA RSabhadevajI ko jAti smaraNa tathA mati Adi tIna jJAna thA to. prathama hI se agni kyoM nahIM utpanna karalI aura agni paka AhArAdi kI vidhI kyoM nahIM sikhalAI ? he bhavya ! ekAMtasnigdha kAla meM aura ekAtaH rUkSa kAla meM agni kisI vastu se bhI bAhira pragaTa nahIM ho saktI. shrii| jaba sama kAla AtA hai tabhI paidA hotI hai, pratyakSa bhI eka pramANa hai cirakAlIna ghaMdha tala ghara meM agara dIpaka le jAyA jAyagA to tatkAla dIpaka svataH bujha jAtA hai aise pUrvokta kAla meM koI devatA balAtkAra videha kSetroM se agni le bhI Ave to usa sthAna tatkAla bujha jAtI hai isa vAste agni meM pakAkara khAnA nahIM batalAyA, pIche vaha vanotpanna agni. tRNAdi dAhakartA dekha apUrva nirmala ratna jANa yugala hArthoMse pkdd'nelge| jaba hAtha jala gayA tatra bhaya se dauDa RSabhadevajI ko sarva vRttAMta kahA, prabhu ne agniM dAha nivarcanI vanauSadhI se unhoM kA dagdha. zarIra acchA kiyA aura agni ko lAne kI vidhi batAI, usa kriyA se ve loka agni ko apane 2 gharoM meM le Aye taba RSabhanAtha hastI para ArUDha hokara bahuta puruSoM ke saMga gaMgAtaTa kI cikaNI maTTI le eka mRtpAtra banA kara unhoMse agni meM pakSa karA kara usameM jala kA pramANa Adi vidhi se taMdulAdi pakAna karAkara unhoM ko bhojana karAyA jisase vo mRtpAtra agni paka karAyA thA usako kuMbhakAra prajApati nAma se prasiddha kiyA tadanaMtara zanaiH zanaiH aneka bhAMta ke AhAra vyaJjanAdi prabhu ne soM ko pakka kara khAnA sikhAyA, vizeSa sAdhana dina 2 prati sikhAne lage, usa agni ko prANa rakSaka samajha loka deva karake pUjane lage, krama se agni ko mAnanIya kiyA, aba RSamanAtha ke upadeza se pAMca mUla zilpa arthAt kArIgara bne| kuMbhakAra 1, lohakAra 2, citrakAra 3, vastra bunane vAle 4, nApita (nAI), ina ekeka zilpa ke AvAMtara bheda, vIza vIza hai evaM sauzilpa kA bhedAMvara utpanna kiyaa| . __ pIche karma dvAra pragaTa karA, asI zastroM se 1 masI, likhane vagairaha se, 2 kRSi, khetI Adi karane se, 3 AjIvikA, udara vRtti sikhalAI, likhane
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / meM vyApAra karanA, vyAja vRddhi, dhanakA mamatva karanA, ityAdi kA samAveza hai, prathama maTTI ke saMcaya banAkara vanaspatI tathA anya dravya se mRttikA gata lohehUM galAkara aharaNa, hathor3I, sAMDasI pramukha banAye, unoM se anya sarva vastu vnnaaii| aba bharatAdi prajA lokoM ko 72 kalA sikhalAI, unoM kA nAma likhane kI kalA, 1 par3hane kI kalA, 2gaNita kalA, 3gIta kalA, 4 nRtya kalA, 5 tAla bajAnA, 6 paTaha bajAnA, 7 mRdaMga bajAnA, 8 bherI bajAnA, vINA bajAnA, 10vaMza parIkSA, 11bherI parIkSA, 12gaja zikSA, 13turaMga zikSA, 14 dhAturvAda, 15 dRSTivAda, 16 maMtravAda, 17 vali palita vinAza, 18 ratna parIkSA, 16 nArI parIkSA, 20 nara parIkSA, 21 chaMda baMdhana, 22 tarka jalpana, 23 nIti vicAra, 24 tatva vicAra, 25 kavi zakti, 26 jyotiSa zAstra jJAna, 27 vaidika, 28 SaD bhASA, 28 yogAbhyAsa, 30 rasAyaNa vidhi, 31 aMjana vidhi, 32 aThAraha prakAra kI lipi, 33 svama lakSaNa, 34 iMdrajAla darzana, 35 khetI karanA, 36 vANijya karanA, 37 rAjA kI sevA, 38 zakuna vicAra, 36 vAyu staMbhana, 40 agni staMbhana, 41 megha vRSTi, 42 vilepana vidhi, 43 maIna vidhi, 44 Urdhva gamana, 45 ghaTa baMdhana, 46 ghaTa bhramana, 47 patra chedana, 48 marma bhedana, 46 phalAkarSaNa, 50 jalAkarpaNa, 51 lokAcAra, 52loka raMjana, 53 aphalapakSa saphala karaNa, 54 khar3a baMdhana, 55 churI baMdhana, 56mudrAvidhi, 57lohajJAna, 58daMtasamAraNa, 56kAla lakSaNa, 60citra karaNa, 61bAhu yuddha, 62muSTi yuddha, 63dRSTi yuddha, 64daMDa yuddha, 65 khaDyuddha, 66 vAgyuddha, 67 gAruDIvidyA, 68 sarpadamana, 66 bhUta maIna, 70 yoga, dravyAnuyoga, akSarAnuyoga, vyAkaraNa, auSadhAnuyoga, 71 varSa jJAna, 72 nAma mAlA, ye puruSoM kI 72 klaa| atha apaNI putriyAdi striyoM ko 64 kalA sikhalAI unoM ke naam| nRtya kalA 1,.aucitya kalA 2, citrakalA 3, kAditra 4, maMtra 5, taMtra .6, jJAna 7, vijJAna 8, daMbha 6, jara staMma 10, gIta gAna 11, vAla mAna
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatya nirNaya ) / 12, meghavRSTi 13, phalAkRSTi 14, ArAma ropaNa 15, zrAkAragopana 16, dharma vicAra17, zakuna vicAra 18, kriyA kalpana 16, saMskRta jalpana 20, prAsAda nIti 21, dharma nIti 22, varNikA vRddhi 23, svarNa siddhi 24, taila surabhI karaNa 25, lIlA saMcaraNa 26, gaja turaMga parIkSA 27, strI puruSa ke lakSaNa 28, kAma kriyA26, aTAdaza lipi pariccheda 30, tatkAla buddhi 31, vastu zudvi 32, vaidyaka kriyA33, suvarNa ratna bheda 34, ghaTa bhrama 35, sAra parizrama 36, aMjana yoga 37, cUrNa yoga 38, hasta lAghava 36, vacana pATava 40, bhojya vidhi 41, vANijya vidhi 42, kAvya zakti 43, vyAkaraNa 44, zAli khaMDana 45, mukha maMDana 46, kathA kathana 47, kusuma gUMthana 48, caraveSa 46, sakalabhASA vizeSa 50, zrabhidhAnaparijJAna 51, AbharaNa pahananA 52, bhRtyopacAra 53, gRhyAcAra 54, zAThyakaraNa 55, para nirAkaraNa 56, dhAnya raMdhana 57, keza baMdhana 58, bINAdi nAda 56, vitaMDAvAda 60, aMka vicAra61, loka vyavahAra62, aMtyAkSarikA 63, prazna prahelikA 64, evaM striyoM ko 64 kalA sikhalAI / 24 , isa kAla meM jo jo kalAyeM cala rahI haiM vaha sarva pUrvokta kalAoM ke aMtargata hI haiM, jaise prathama lipi kalA ke 18 bheda brAhmI nija putrI ko dakSiNa hAtha se likhI sikhAI, 1 haMsalipi, 2 bhUtalipi, 3, yacalipi, 4 rAcasalipi, 5 yAvanI lipi, 6 turakIlipi, 7 kIrIlipi, 8 drAvar3I lipi, 6 saiMdhavI lipi, 10 mAlacIlipi, 11 nar3Ilipi, 12 nAgarI lipi, 13 lATIlipi, 14 pArasI lipi, 15 animatIlipi, 16 cANakkIlipi, 17 mUladevIlipi 18 uDDIlipi, ye aThAre brAhmI lipi nAma se prasiddha karI, bhagavatI sUtra meM gaNadharoM ne brAhmI lipi ko namana karA hai phira deza bheda se nAnAlipi hogaI jaise 1 lATI, 2 caur3I, 3 DAhalI, 4 kanar3I, 5 gaurjarI, 6 soraThI, 7 marahaTI, 8 koMkaNI, khurAsANI, 10 mAgadhI, 11 siMhalI, 12 hADI, 13 korI, 14 hammIrI, 15 paratIrI,16 masI, 17 mAlatrI, 18 mahAyodhI, isa kAla meM kaiyAM kAmadArI, gurumukhI, vANikA Adi aneka lipi pracalita haiM, isa taraha sundarI putrI ko vAmahasta se aMka vidyA sikhAI jo jagat meM pracalita hai| jinhoM se
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa | aneka kArya siddha hote haiM vaha saba prathama se isa avasarpiNI kAla meM RSabhadeva ne ye haiM jisa meM kitanIka kalA kaI bera lupta ho jAtI haiM aura phera sAmagrI pAkara punaH pragaTa ho jAtI haiM, jaise rela, tAra, bijalI, nAnA misana aneka bhAMti phonogrApha, moTara, vAisikila, vilona (vimAna) Adi aneka vastu dravyAnuyoga jo pahale likhA hai usa ke aMtargata hI jAnanI, parantu navIna vidyA vA kalA koI bhI nahIM, zatanI (baMdUka) sahasranI (topa) isa ke nAnA bheda pUrvokta loha jJAnakalA ke AvAMtara haiN| kisI kAla meM kAgaja banane kI kriyA loga bhUla gaye the taba tAr3a patra, bhoja patra Adi se kAma calAne lage, tadanaMtara phera sAmagrI pAkara kAgajoM kI kalA prakaTa ho gaI lekina jaba likhata kalA, citrakalA tathA 72 kalA ke zAstra likhane ko avazya hI kAgaja bhI RRramadevajI ne banAnA prathama pracalita karAyA, binA kAgada bahI khAte vyApAra kisI taraha bhI calanA sambhava nahIM, RSabhadeva ne sarva/ kalA utpanna karI, yaha sava yAvazyaka sUtra meM likhI hai, RSabhadeva ne pUrva 63 lAkha varSoM taka rAjya karA, prajA ko sukha sAdhana sAmagrI tathA nIti meM nipuNa karA, isa hetu se RSabhadevajI ko jainI loka jagat kA karttA mAnate haiM parantu pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspatI, jIva ityAdi sarva padArtha anAdi anaMta dhruva, tInoM kAla meM mAnate haiM, sUkSma agni saba dravyAMtargata mAnate haiM, sthUlAgni ko nityAnitya mAnate haiM, jar3a padArtha meM nAnA kAryakaraNasattA, vyApaka hai lekina cetanatva dharma jIva meM hai / 1. dravya, 2 kSetra, 3 kAla, kI apekSA se dUsare matoM vAle jo Izvara kI karI sRSTi mAnate haiM ve bhI Izvara, AdIzvara, jagadIzvara, yogIzvara, jagatkarttA, AdibUjha, Adi viSNu, zrAdi yogI, Adi bhagavAn, Adi aMta, Adi tIrthakara, prathama buddha, saba se bar3A, yAdama, allA, khudA, rasUla ityAdi jo nAma mahimA gAte haiM vaha sarva RSabhadevajI ke hI guNAnuvAda haiM aura koI bhI nirAkAra sRSTi kA karcA nahIM hai / 25 mUrkha aura ajJAniyoM ne svakaMpola kalpita zAstroM meM Izvara viSaya meM manamAnI kalpanA karalI hai, una kalpanA ko bahuta jIva Aja taka saccI mAnate cale Aye haiM, koI to kahatA hai' mahAdeva, (mahezvara) bha
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrInainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| se sRSTi racI hai, koI kahatA hai viSNu, jalazAyI ne brahmA ko raca sRSTi racI hai, koI kahatA hai devI ne brahmA, viSNu, zaMkara tInoM ko racakara pazcAt vaha devI sAvitrI, lakSmI aura pArvatI tInoM rUpa raca kara tInoM kI krama se strI hokara ke sRSTi utpazca karI, ityAdi aneka mana to purAyokna haiM / eka svAmI veda ke akharvagarvI bana ke kaha gaye Izvara, puruSa aura striyoM ke taruNa jor3e racakara tibbata ke mulka meM paTaka diye usa se sRSTi kA pravAha zurU ho gayA, usa ko 28 caukar3I zatayugAdi kI bItI hai ityAdi aneka kalpanA karate haiM kyoMki prAya: sarva mata eka jaina dharma binA prAkSaNoM ne calAye haiM, brAhmaNa hI matoM ke vizvakarmA haiM, laukika zAstra meM mo kucha hai so brAhmaNoM ke vAste hI hai, brAhmaNoM ko laukika zAstra ne tAra diyA, kyoMki zAstra banAne vAloM ke saMtAnAdi khUba khAte, pIte, Ananda karate haiM, ina brAhmaNoM kI utpatti tathA vedoM kI utpatti jaise bhAvazyakAdi zAstroM meM likhI hai vaha bhavya jIvoM ke jJAnArtha yahAM likhatA huuN| nidAna sarva jagat kA vyavahAra pravarcA kara bharata putra ko vinItA nagarI kA rAjya diyA, aura bAhubalI ko takSazilA kA rAjya diyA, (usa takSazilA kA aba patA aMgreja sarakAra ne pAyA hai, prayAga ke sarasvatI patra meM likhA dekhA thA) bAkI saba putroM ke nAma se deza vasA 2 kara 18 meM putroM ko de diyA, bhArata ke 3 khaMDa ko praphullita karA, jaise (1) aMga putra se aMga deza, (2) baMga putra se vaMga deza, (3) maru putra se marudeza, (4) jAMgala se jaMgala deza ityAdi sarva jAna leNA! pIche zrI RSabhadeva ne svayameva dIkSA lI, unoM ke saMga kaccha, mahAkacchAdi cAra hajAra sAmaMtoM ne dIkSA lii| RSabhadevajI pUrvavaddha aMtarAya karma ke vaza, eka varSa paryaMta AhArapAnI kI bhikSA nahIM pAI, tava 4 hajAra purupa bhUkha marate jaTAdhArI kaMda, mUla, phala, phUla, patrAdi AhAra karate gaMgA ke donoM kinAre Upara valkala cIra pahana kara, tApasa bana kara rahane lage aura RSabhadevajI ke eka hajAra ATha nAmoM kI zrRMkhalA raca kara japa, pATha, dhyAna Adi sukRtya karane lage
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / . 27 yaha jina-sahastranAma hai, sADhI AThase varSa hue rAmAnuja svAmI se vaiSNava mata pragaTA,taba usa jina sahasUnAma kI praticchAyA viSNusahasranAma racA gayA, vikrama sambat 1535 meM valabhAcAryajI se gopAlasahasra nAma racA gayA / tadanaMtara vaha karma eka varSa pIche kSaya hone se vaizAkha sudi tIja ko hastinApura meM Aye vahAM zrI RSabhadevajI kA par3a potA jAti smaraNa jJAna ke pala se prabhu ko bhikSA vAste paryaTana karate dekha ke mahala se nIce utarA, prabhu ke pIche hajAroM loka, koI hAthI, koI ghoDA, koI kanyA, sAla, duzAsA, ratna, maNi, sonA ityAdi bheTa kara rahe haiM, svAmI to viSThA, vo padArtha icchate nahIM, kyoMki usa samaya ke lokoM ne AhArArthI, mikSAcara, koI bhI dekhA nahIM thA, taba zreyAMsa kumAra ne sau intu, rasa ke mare ghar3oM se pAraNA karAyA taba saba loka zreyAMsa kumAra ko pUchane lage tumane bhagavAn ko AhArArthI kaise jAnA, taba zreyAMsa ne apane aura apabhadevajI ke pUrva pATha bhavoM kA saMbaMdha kahA, uhAM sAdhuoM ko dAna diyA thA isa bAste pAhArArthI bhagavAna ko jAnA taba se saba loka ne sAdhunoM ko AhAra dAna kI vidhi sIkhI, tadanaMtara pramu eka hajAra varSa taka dezoM meM chamasthapaNe vicarate rhe| usa samaya meM kaccha aura mahAkaccha ke beTe nami, vinamI ne Akara prabhu kI bahuta bhakti sevA karI, tava dharaNeMdra ne prabhu kA rUpa raca kara aDatAlIsa hajAra siddha vidyA unoM ko dekara vaitADhaya giri kI dakSiNa aura ucara yaha donoM zreNikA rAjya diyaa| vidyA se manuSyoM ko lAkara basAyA, vaha tinvata prasiddha hai ina hI vidyAdharoM ke vaMza meM rAvaNa, kuMbhakarNa tathA bAlI, suprIvAdi aura pavana, hanumAnAdi, indra Adi asaMkhya vidyAdhara rAjA hogaye, inoM meM se rAvaNAdi 3 prAtApAtAla laMkA meM janme the, keiyaka isako amerikA anumAna karate haiM, nIcI bahuta hone se zrIkRSNa bhI draupadI sAne ko amarakakA ratha se samudra meM devatAdatta sthala mArga se 4-5 mAsa meM pahuMce kA jaina zAstroM meM ullekha hai paraMtu usa amarakaMkA ko, ghAta kI : khaMDanAmA dUsare dvIpa kI eka rAjadhAnI likhI hai, bahuzruti ke vAkya isa meM 1 pramANa haiM tatva kevalI gamya hai| aba zrI RpamadevajI chamasthapaNe vihAra karate bAhubali kI tacca
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya ) / zilA nagarI meM gaye, bAhira bana meM kAyotsarga meM sAMjha samaya Akara samabasare jaba bAhubali ko khabara milI taba bAhubali ne manameM vicAra karA ki phala bar3e zrADambara se pitA ko baMdana karane jAUMgA, prabhAta, samaya senyAdi samate derI ho gaI, bhagavAn pratibaddha bihArI sUryodaya hote hI bihAra kara gaye, bAhubali AyA, bhagavAn ko jaba nahIM dekhA taba udAsa hokara kAnoM meM aMgulI DAla ke bar3e UMce svara se pukArA, bAbA Adima, bAbA zrAdima, kauna jAne isa hI vidhi ko yavana loka kAma meM lene lage, tadanantare bAhubala ne bhagavAn ke caraNoM para dharmacakratIrtha kI sthApanA karI, ye caraNa abhI siMhaladvIpAMtargata sIlona meM vidyamAna haiM, jahAM ke loka kahate haiM, zrAdima buddha, AsmAna se pahale ihAM utarA thA, usake caraNa haiM, eka Adhunika jaina sAdhu ne Aye racita bhASA graMtha meM likhA hai vaha dharmacakratIrtha, vikrama rAjA ke bakhta taka to vidyamAna thA pIche jaba pazcima deza meM mata matAMtara, utpanna ho gaye taba se vaha tIrtha asta ho gayA / tadapIche zrI RSabha devajI bAlhIka, jonaka, aDaMba, (araba) makke meM bhI caraNa haiM, illAka, suvarNa bhUmi, pallavakAdi dezoM meM vicarane lage, jina 2 dezavAloM ne RSabhadevajI kA darzana karaliyA, vaha sababhadraka svabhAva vAle hogaye, zeSa jo rahe ve saba mleccha, nirdayI, anArya hogaye, aneka kalpanAke mata mAnane lage, unoM kA AcAra, vicAra vilakSaNa hI banagayA, usasamaya samudra khAr3I aba hai una sthaloM meM nahIMthA, jagatI ke bAhira thA, RSabhadeva ke pIche pacAsa lAkha koDa sAgaropama varSa vyatIta hone para sagara cakravartti ke putra janhu isa samudra kA pravAha kailAsa parvata para bharata cakrI kA karAyA jina maMdira ke rakSArtha lAyA aisA zatruMjaya mahAtmya graMtha meM likhA hai, usa jala se bahuta deza naSTa ho gaye, UMcesthaloM meM bhAga 2 kara manuSya basa gaye, vaha jarmanI, phAMsAdi deza hai | pIche janhu ke putra bhagIratha ko bheja sagara cakrI pIchA pravAhadakSiNa samudra meM milAyA, gaMgA ko phAMTa kara pUrva samudra meM milAI taba se gaMgA kA nAma jAnhavI, bhAgIrathI kahalAyA, isa taraha chadmasthapaNe vicarate. RSabhadeva ko eka hajAra varSa vyatIta ho gayA, taba vihAra karate vinItA nagarI ke purImatAla nAmA bAga meM Aye taba bar3a vRkSa ke nIce phAguNa " 28
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / badi ekAdazI ke dina, tIna dina ke upavAsI the, tahAM pahale prahara meM kevala jJAna bhUta bhaviSyat vartamAna meM sarva padArthoM ke jAnane dekhane vAlA AtmasvarUpa rUpa pragaTa huA, taba causaTha iMdra Aye, devatAoM ne samayasaraNa kI racanA karI, prathama rajatagar3ha, sone ke kAMgare, dvitIya svarNagar3ha ratna ke kAMgare, tIsarA rasa kA gar3ha, mANi rata ke kAMgare, madhya meM maNiratA kI pIThikA, usa para phaTika ratna ke 4 siMhAsana, bhagavAna ke zarIra se 12 guNa UMcA azoka vRkSa kI chAMha. ekeka gar3ha ke cAroM dizA meM cAra 2 dvAra bar3he daravajje ke Asa pAsa do choTe daravAje, bIsa hajAra pair3I ekeka dizi meN| aba RSabhadeva ke sadRza tIna siMhAsana para tIna viMva devatAoM ne sthApana karA, jaba jisa daravAje se koI AtA hai usa tarapha hI zrIRSabhadeva dIkhate the, isa vAste jagata meM cAra mukhayAlA zrI bhagavAna RSabhadeva brahmA ke nAma se prasiddha huA, vizva kI pAlanA karane se lokoM meM viSNu nAma se RSabhedava prasiddha huA, jagata ko sukha prApta karane se zaMkara nAma se RSabhadeva prasiddha huA, devatoM se arcita hone se buddha kahalAye, athavA binA guru hI jJAnavAn sarva tatva ke vettA hone se buddha nAma se prasiddha huA / - jaba RSabhadevajI ke kevala jJAna kI bardApanikA rAjA bharata ko prApta. huI taba hI AyudhazAlA meM cakra ratna utpanna huA usakI bhI vardApanikA usI samaya AI, RSabhadevajI vanovAsa padhAre, taba se mAtA marudevA bharata ko upAlaMbha detI thI rebharata ! tuma saba bhAiyoM ne milake mere putra kA rAjya chIna ke nikAla diyA, merA putra bhUkha, pyAsa, zIta, uSNa, DAMsa, maccharAdi aneka duHkha se duHkhI hogA, tuma kabhI mere putra kI sAra saMbhAla lete nahIM,aisA duHkha kara ro ro ke AMkhoM se aMdhI hogaI, usa samaya bharata rAjA ne marudevA se cInatI karI he mAta tUM nirantara mujhe olaMbhA detI hai,cala dekha terA putra kaisA sukhI hai so tujhe dikhalAUM, hastI para prArUDha kara Apa mahAvata bana samavasaraNa ko Ane lagA, devatoM ke gamanAgamana kA kolAhala suna marudevA pUchatI hai ye avyakta dhvani kahAM ho rahI hai, tava bharata ne svarUpa kahA, marudevA nahIM mAnatI hai, Age deva duMdubhi kA zabda AkAza meM bajatA suNa marudevA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| bharata se pUchatI hai, ye vAjiba kahAM baja rahe haiM, bharata ne kahA he mAtA, tere putra ke sAmane devatA bajA rahe haiM to bhI marudevA nahIM mAnatI hai, taba bharata bolA he mAtA, dekha tere putra kA rajata svarNa ratna maI gRha jisa ke Age hajAra yojana kA iMdra dhvaja lahaka rahA hai, koTAna koTi deva iMda 64 iMdra jisa ke caraNoM meM luTate jaya 2 dhvani kara rahe haiM, koTi sUrya ke seja se dedIpyamAna tere putra ke pichAr3I bhAmaMDala sobhatA hai, iMdra camara , dulA rahe haiM, isa samavasaraNa kI mahimA maiM mukha se varNana nahIM kara sakatA tU dekhegI taba hI satya mAnegI, aisA suNa satya mAna ke AMkheM masalane lagI, AMkha niSpaTala ho gaI, saba svarUpa dekha marudevA vicAratI hai, dhik 2 pApakArI moha ko, maiM jANatI thI merA putra duHkhI hogA, ye itanA sukhI hai, mujhe kabhI patra bhI nahIM diyA ki he mAtA tUM phikara nahIM karaNA maiM atIva sukhI hUM, mesarAgaNI, ye vItarAga isa mujaba bhAvanA bhAte, kSapaka zreNI caDha kevala jJAna pAyakara hasti para hI mukti ko prApta ho gii| tava zokAtura bharata ko iMdrAdika devatA samajhA ke bhagavAna ke pAsa lAye, bhagavAna ne saMsAra kI anityatA batA kara zoka dUra karA, taba se uThAvaNe kI rIti calI, usa samaya samavasaraNa meM bharata ke pAMcaso putra, sAtase pote, dIcA lI, vAmI ne tathA aura bhI bahutasI striyoM ne dIkSA lI, bharata ke bar3e putra kA nAma RSabhasena puMDarIka thA, vaha soraTha deza meM zatruaya tIrtha Upara moca gayA, isa vAste zarbujaya tIrtha kA nAma puMDarIkagiri prasiddha huA / bharata ke pAMcaso putroM ne jo dIkSA lI thI usa meM eka kA nAma marIci -thA, vo marIci ne jaina dIkSA kA pAlanA kaThina jAna apanI AjIvikA calAne vAste navIna manaH kampita upAya khar3A kiyA, gRhavAsa karane meM hInatA samajhI, taba eka kuliMga banAyA, sAdhu to mana daMDa, vacana daMDa, kAyA daMDa, se rahita hai aura maiM ina tInoM se daMDA huA hUM, isa vAste mujhe tridaNDa rakhanA cAhiye, sAdhu to dravya bhAva kara ke muMDita hai so loca karate haiM aura maiM dravya muMDita hUM isa vAste mujhe ustare se zira muMDavAnA,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ } * jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / 31 cAhiye, zikhA bhI rakhanA cAhiye, sAdhu to paMca mahAdUta pAlate haiM aura mere to sadA sthUla jIva kI hiMsA kA tyAga raho aura sAdhu to sadA niHkaMcana hai arthAt parigraha rahita hai aura mujha ko eka pavitrikA rakhanI cAhiye, sAdhu to zIla se sugaMdhita hai aura mujhe caMdanAdi sugaMdhI lekhI cAhiye, sAdhu moha rahita hai, zubha moha yukta ko chatra rakhanA cAhiye, sAdhu pAMvoM meM jUte nahIM pahanate mujha ko upAnat rakhanA cAhiye, sAdhu to nirmala haiM, isa vAste unoM ke zuklAmvara hai, maiM krodha, mAna, mAyA, lobha, ina cAroM kapAyoM se mailA hUM, isa vAste muhaM ko kaSAyale, gerUM ke raMge ( bhagaveM) vastra 'rakhanA cAhiye, sAdhu to sacitta jala ke tyAgI haiM, isa vAste maiM chAna ke sacitta (kaccA jala ) pIUMgA, snAna bhI kruuNgaa| isa taraha sthUla tRSA vAdAdi se nivRtta huA, aisA bheSa marIci ne banAyA, ihAM se paribrAjakoM kI utpatti huI / marIci bhagavAna ke sAtha hI vicaratA rahA, loka sAdhuoM se visaraza liMga dekha ke marIci se dharma pUchate the, taba marIci sAdhuoM kA yathArtha dharma kahatA thA, aura apanA pAkhaMDa veSa, svakalpita yathArtha kaha detA thA, jo puruSa isa ke pAsa dharma sukha dIkSA liye cAhatA, usa ko bhagavAna ke sAdhuoM ke pAsa dilA detA thA, ekadA samaya marIci roga grasita huA, sAdhu koI bhI isa kI vaiyAvRtya kare nahIM, taba marIci ne bicArA maiM asaMyati hUM isa vAste sAdhu merI vaiyAvRtya karate nahIM aura mujhe karAnI bhI ucita nahIM, acchA hone bAda koI celA bhI karanA cAhiye, jisa se glAna dazA meM sahAyaka hoya, keI dinoM se niroga huA, isa samaya eka kapila nAma kA rAjapUta marIci pAsa dharma suna prativodha pAyA, aura pUchane lagA, jo dharma sAdhu kA tuma ne kahA so tuma nahIM pAlate, marIci ne kahA maiM pAlane ko samartha nahIM hUM, tU Rbhapadeva pAsa jAkara dIkSA le, taba marIci samavasaraNa meM gayA, bhagavAna ko chatra cAmara siMhAsanAdi prAtihArya yukta aura devAMganoM se guNagIyamAna dekha bhArI karmApane se pIchA marIci ke pAsa AyA aura bolA RSabhadeva pAsa to dharma nahIM haiM, vaha to rAjya lIlA se bhI adhika sukha kA bhoktA hai, ihAM eka sAdhu likhate haiM RSabhadeva usa samaya nirvANa prApta ho cuke the, ye vArcA pIche kI hai, nidAna marIci ne kahA RSabhadeva ke
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / sAdhuoM kA dharma mujhe rucatA nahIM, tuma kaho tumAre pAsa dharma hai yA nahIM taba marIci ne jAnA ye bahula saMsArI jIva hai, merA hI ziSya hone yogya hai, taba svArtha baza kaha uThA, uhAM bhI dharma hai aura kuchaika mere samIpa bhI dharma hai, isa utsUtra vacana ke leza se eka koTA koTi sAgara kAla kA saMsAra meM janna maraNa kI vRddhi karI, kapila marIci kA ziSya ho gayA, usa bakhata taka marIci tathA kapila pAsa koI bhI pustaka nahIM thA, nikevala mukha jabAnI marIci jo kucha AcAra kapila ko batAyA, vo hI AcAra kapila karatA rahA, aba kapila ne AsurI nAmA ziSya karA, aura bhI keI zijya kare, unoM ko bhI kapila marIci kI batAI kriyA prAcAra mAtra pUrvokta hI batAI, marIci prathama marA, kitaneka lakSa pUrvo varSa pIche kapila mara ke pAMcameM brahmadeva loka meM devatA huA, avadhi jJAna se dekhA, maiMne pUrva janma meM dAnAdi kyA anuSThAna karA, jisa puNya- se devatA huA, taba sthUla jIvoM kI hiMsA TAlane Adi kriyA kA phala jAnA, aba apane ziSyoM ko graMtha jJAna se.zUnya jAna kara unoM ke prema se vicArane lagA, ye mere ziSya, merI taraha kevala kriyA, merI batAI jAnate haiM aura kucha nahIM jAnate, merA guru marIci kriyA to apaNe mana kalpita khar3I karI so karatA bhI rahA, magara upadeza usakA RSabhadeva kathita jaina sAdhuoM jaisA thA, jaba liMga kriyA bhinna hai to kucha tatva jJAna meM bhI bhinnatA karanI cAhiye aisA vicAra kara kapila brahmadeva loka kA devatA AkAza meM paMca varNa ke maMDala meM sthita una ziSyoM ko upadeza karane lagA, avyakta se vyakta pragaTa hotA hai, itanA bacana apane guru kA suna AsurI ne 60 taMtra zAstra banAyA usa meM likhA, prakRti se mahAn hotA hai, aura mahAn se ahaMkAra hotA hai, ahaMkAra se 16 gaNa hotA hai, usa gaNa SoDaza meM se paMca tanmAtroM se paMcabhUta, aise 24 tatva nivedana karA, akartA viguNa , -bhoktA aisA puruSa tatva nitya cidrupa vaha prakRti bhI nahIM,vikRti bhI nahIM, ese 25 tatva kA kathana karA, pIche isa AsurI ke saMtAna krama seM zaMkha nAma kA AcArya huA, usa ke nAma se iMsa-mata kA nAma sAMkhya prasiddha duA, vAstava meM sarva parivrAjaka saMnyAsiyoM ke liMga, prAcArAdi mata kA. .
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI prAcInatA kA itihAsa / mUla marIci huA, sAMkhya mata kA tatva bhagavadgItA, bhAgavatAdi sAMkhya graMthoM meM pracalita hai, jaina dharma binA sarva matoM kI jar3a isa sAMkhya mata se samajhanI cAhiye, isa vAste hI kapiladeva ko sarva magaveM kapar3e vAle svAmI sanyAsI mAnate haiM / 33 rAjA bharata ne cakraratna kA 8 dina ucchava karA, taba vaha cakra ratna saha yacAviSTata gagana mArga se calA, usake pIche sarva sainyA se rAjA bharata calA, vaitADhya kI dakSiNa zreNi tathA uttara zreNi ke 66 kama 32 hajAra deza -6 khaMDa ko sAtha ke rAjA bharata cakrI ayodhyA vinItA pIchA AyA, apaNe laghu bhAiyoM ko AjJA manAne dUtoM ke hAtha lekha bhejA, taba laghu bhAiyoM ne Apasa meM sammati kI, rAjya to apaNe sarvo ko apaNA pitA de gayA hai to phira hama bharata kI AjJA kaise mAne, calo pitA se kaheM yadi pitA kaha deveMge ke tuma bharata kI AjJA mAnoM to mAneMge, yadi yuddha karaNA kaheMge to yuddha kareMge, aisA vicAra kara 68 bhAI mila RSabhadebajI ke pAsa kailAsa parvata Upara gaye, bhagavAna unoM kA manogata abhiprAya sarva jJAna ke unoM ko rAjya lakSmI, gajakarNavat caMcala isa rAjya mohotpanna akRtyoM se durgati hotI hai, aisA baitAlI adhyayana sunAyA, jo suyagaDAMga sUtra meM hai, taba 68 putra vairAgya pAya dIkSA lI, sarva kalaha choDa diyA, tadanaMtara bharata cakravarti bAhubali se 12 varSa yuddha karA usa meM muSTi yuddha maiM bAhubAle ne vicAra karA, dhik rAjya ko, merI muSTi kA prahAra se bharata kA cUrNa 2 ho jAyagA, apakIrti hogI, tuccha jIvatavya rAjyArtha vRddha bhrAtA ko mAra DAlanA ucita nahIM paraMtu merI muSTi rikta bhI nahIM jAtI, aisA vicAra paMca muSTi loca karA, mana meM garva AyA, mere choTe bhAIyoM ne mujha se prathama dIkSA lI, punaH kevalI bhI hogaye, isa vAste mere se ve dIkSA vRddha haiM, namana vaMdana karaNA hogA, maiM bar3A bhAI unoM ko kaise prathama vaMdana karUM, jaba mujhe kevala jJAna hogA taba hI samavasaraNa meM jAUMgA, aisA vicAra bana meM khaDDAsana kAyotsarga meM khar3A rahA, zIta, uSNa, bhUkha, pyAsa se 1 barSa AtApanA karI, bhagavAn kevala jJAna samIpa jANa brAhmI, suMdarI sAdhvI ko 5
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjaina digvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya ) | samajhA ne bhejI, ve donoM ke "bIrA mhArA gaja thakI utaro, gaja caDhyA kevala na hoI re" aisA gAyana karane lagI, bAhubala gAyana sukha tatvArtha vicAratA, pAMva uThAyA, tatkAla kevala jJAna utpanna kevalI parSadA meM samavasaraNa meM prApta huye / veda aura brAhmaNoM kI utpatti | 34 atra cakravartti bharata sAmrAda 66 bhatIjoM ko apane caraNoM meM lagAya nija 2 rAjya ko bheja diyA, caMdrayaza, takSazilA gayA, isa ke hajAroM putroM se candra vaMza calA, atra bharata apane bhAiyoM ko manAne nijApakIrtti miTAne pAMca sau gADe pakvAnna ke lekara samavasaraNa meM AyA aura kahane lagA, maiM apabhrAtAoM ko bhojana karA, merA aparAdha kSamA karAUMgA / taba bhagavAna ne kahA, nimitta karA huA sanmukha lAyA huA evaM 42 doSa yukta AhAra lekhA muniyoM ke yogya nahIM, taba bharata bar3A hI udAsa huA aura kahane lagA uttama pAtroM kA AhAra kalpita, maiM kisa ko dUM, taba zakrendra ne kahA, he cakrI, jo tere se guNoM meM adhika hoya unoM ko yaha bhojana do, tatra bharata ne vicAra karA, maiM to abUta samyak dRSTivaMta hUM, mere se guNoM meM adhika aNuvratadhara samyaktI zrAvaka hai, taba bharata bahuta guNavAna zrAvakoM ko vaha bhojana karAyA aura kahA tuma saba pratidina mere yahAM hI bhojana karA karo, khetI, vANijyAdi kucha bhI mata karA karo, niHkevala svAdhyAya karaNe meM tatpara rahA karo, aura mere yahAM bhojana kara mahaloM ke dvAra nikaTavartI rahake aisA dama 2 meM uccAraNa kiyAkaro "jito bhavAnvardhatebhayaM tasmAnmAna mAhaneti " taba ve zrAvaka aisA hI karate huye, bharatacakrI bhogaM vilAsa meM mana trilakSya bAjitra vAjate, jaba unoM kA zabda sugatA thA, noTa --- ( 1 ) isa samaya isa vAkya kI nakala zrImAlI vipra bhojana samaya anyokti se karate hai / 1
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMda aura brAhmaNoM kI utpatti / 35 taba vicAratA thA, kisane mujha ko jItA hai, vicAratA hai krodha (1) mAna (2) mAyA ( 3) loma ( 4 ) ina cAra kapAyoM ne mujhe jItA hai, unoM se hI maya kI vRddhi ho rahI hai. isa vAste kisI bhI jIva ko nahIM hananA, isa vAsya se bharata ko bar3A vairAgya hotA thA, taba ina zrAvakoM kI bhakti, tana, mana, dhana se cakravarti bahuta hI karane lagA, yaha bhakti dekha zahara ke sAmAnya loka kama koza bhI una mAhanoM meM Aya mile| taka rasoiyA bharata mahArAja se bInatI karI, maiM nahIM jAna sakatA inoM meM kauna to bhAvaka hai aura kauna nahIM, taMba prAjJA dI, tuma ina kI parIkSA karo, tava apakAra pUchatA hai, tuma koNa ho, unoMne kahA hama pAcaka haiM, tava. phera pUchA bhAvaka ke vrata kitane, jinoM ne kaha diyA, hamAre 5 anubata, 3 guNavata, 4 zivAnata hai, ekeka vrata ke aticAra saba zrAvaka ke. 124 hote haiM, .21 guNa zrAvaka ke batalAdiye,unoM ko bharata ke pAsa lAyA, bharata ne unameM ke gale meM kAMgaNI ratna se vIna. 2 rekhA. karadI, vaha ratla kI taraha damakane lagI, jaise diyAsalAI jala meM bhigA rAta ko aMga para ghasane se camakatI hai, camar3I ko ijA nahIM hotI taise jo nahIM batA sake unoM ko sUpakAra ne kahA tuma pAThazAlA meM par3ha ke sAdhuoM ke pAsa 12 vratAdi dhAraNa karo, bharata ke hukma se chaTTe mahIne anuyoga parIkSA unoM kI karate rahe, ve zrAvaka mAhana jagat meM brAhmaNa nAma se prasiddha huye, ve mAhana 2 zabda ghera 2 uccAraNa karane se loka unoM ko mAhana mAhana kahane laga gaye, jaina dharma ke zAstroM meM prAkRta bhASA meM unoM ko mAhana hI likhA hai aura saMskRta meM brAhmaNa banatA hai, vaha prAkRta vyAkaraNa meM ghamaNa aura mAhan zabda ke rUpakA vaNatA hai, anuyoga dvAra sUtra meM ghuDDhasAvayA mahAmAhanA, yAne bar3e zrAvaka, mAhamAhana, aisA likhA hai, isa taraha brAhmaNoM kI utpatti huI, jo mAhana dIkSA lI yaha to sAdhu hote rahe, avazeSa vratadhArI zrAvaka mAhana kahalAye / bharata ne brAhmaNoM kA satkAra bar3hAyA, taba dUsare loka bhI bahuta taraha kA dAna sanmAna karane lage, bharata cakravarti ne zrI RSabhadevajI ke upadezAnusAra una brAhmaNoM ke svAdhyAya ke artha zrI AdIzvara Rpamadeva kI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| stuti aura zrAvaka dharma svarUpa garmita cAra Arya veda race, unoMkA nAma 1 saMsAradarzanaveda, 2 saMsthApana parAmarzanaveda, 3 tatvAvabodhaveda, 4 vidyAprabodhaveda, ina cAroM meM sarvanaya, vastu kathana, sole saMskAra Adi aneka svarUpa unoM ko par3hAye, vaha suvidhanAtha ahaMta ke zAsana taka vo yathArtha rahA, pIche tIrtha viccheda huA, tada pIche vaha brAmaNAbhAsoM ne dhana ke lAlaca se una vedoM meM apaNe svArtha siddhi kI kaI zrutiyAM apaNe mahatva kI DAla dii| pIche bharatarAya ne zatrujaya tIrtha kA saMgha nikAlA, pahalA uddhAra karAyA, pRthvItala ko jina maMdiroM se alaMkRta karA, aSTApada parvata para bhagavAna ke / upAdezAnusAra Age hone vAle 23 tIrthaMkaroM kA varNa laMchana dehamAna yukta 'siMha niSadyA prAzAda karAyA, ekeka dizA meM cattAri, aTTa, dasa, doya baMdiyA, aise 24 bhagavAnoM kI pratimA sthApana karI, isa kA varNana pAvazyaka sUtra meM hai| bharata ne daMDa ratna se pahAr3a ko aisA chIlA so koI bhI apane pAMvoM ke cala Upara nahIM car3ha sake usa ke ekeka yojana ke phAsale para pATha pagathiye baNAdiye, taba se kailAsa kA aparanAma aSTApada prasiddha huA, RSabhadeva apaNe 66 putra tathA daza hajAra sAdhu sAtha kailAsa para nivANa pAye taba se kailAsa mahAdeva kA sthAna khlaayaa| bharata cakrI eka dina solaha zrRMgAra puruSa kA dhAraNa kara Adarza bhavana meM gayA uhAM aMgulI kI eka mudrikA girajAne se usakI azobhA dekha krama 2 gahanA bana utAra kara dekhatA hai to vibhatsAMga dIkhane lagA saba para pudgala kI zobhA saMsAra kI anitya bhAvanA bhAte kevala jJAna utpanna bhayA tava zAsana devatA ne yati liMga lAkara diyA, Apa vicarate aneka bhavyoM ko upadeza se tAra ke mokSa prApta bhaye / inoM ke paTTa sUryayaza baiThA, isa ne bhI pitA kI taraha jina-gRha se pRthvI ko zobhita karI, isa kA apara nAma Adityayaza bhI hai, isa ke hajAroM putroM se sUrya vaMza calA, bhagavAna RSabha ke kuru putra se kuru vaMza palA, jisa vaMza meM kaurava pAMDava hue haiM / sUryayaza pAsa kAMkaNI rana nahIM.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna veda ke bigar3ane kA itihAsa | thA, kyoMki 14 ratna cakravatIM binA anya pAsa nahIM hotA, taba sUryayaza ne brAhmaNoMke gale meM svarNamayI, jinopavIta, yajJopavIta (janeU) DAlI, yajJayajana pUjAyAM bAkI saba bahumAna pitAvat karatA rahA, sUryayaza bhI pitAbat sukura bhavana meM kevala jJAna pAya moca gayA, isa ke pATa mahAyaza baiThA, isa ne cAMdI kI jinopavIta brAhmaNoM ke DAlI, pitAbada bahumAna karate rahA, Age pATadhAriyoM ne paTasUtramaya janeU krama se sUtra kI DAlI gaI, ATha paTTa taka to ArIkSA bhavana meM kevala jJAna pAye, tada pIche vaha bhavana khola DAlA / prAcIna veda ke bigar3ane kA itihAsa / 37 atra veda kaise astavyasta huA, so jaina dharma ke 63 zalAkA - puruSa caritra se likhate haiN| navane suvidhanAtha, zrahaMta ke bAda jaina sAdhu viccheda ho gaye, taba loka ina mAhanoM ko dharmma pUchane lage, tatra mAhanoM ne jisa meM apanA lAbha dekhA taisA dharma batalAyA, aura aneka taraha ke graMtha banAne lage, dhIre 2 jaina dharma kA nAma bhI veda meM se nikAlanA zurU karA, anyokti kara ke daityaM, dasyu, vedabAjha, rAkSasa, ityAdi nAma likha mArA, nAstika, pAkhaMDI ityAdi zabdoM se jaina sAdhuoM ko kahakara dveSI bana gaye, vedoM kA nAma bhI badala diyA, asalI Arya vedoM ke maMtra koI 2 kisI pustaka vedoM meM raha gaye, ve bhI vedoM meM haiM, dakSiNa karNATaka jainavadrI, mUlabadrI, belagula, mahezvara rAjyAMtargata deza meM jinoM ne Aryaveda nahIM tyAgA, una brAhmaNoM pAsa Arya vedoM ke maMtra abhI vidyamAna haiM, jainAgama meM likhA hai-gAthA -- siribharahacakavaTTI, AyariyaveyANavissu uppattI, mAhaNapaDhaNatthamiyaM kahiyaM suhajjhANavivahAraM / jiNa tityevucchinne micchate mAhaNehiM teThavidyA, assaM jayAyapUtrA, appA kAhiyAtehiM / / . yahAM se Age kitaneka kAlAMtara se vedoM kI racanA hiMsA saMyukta yAjJavalkya, sulasA, pippalAda aura parvata brAhmaNAdikoM ne vizeSatayA racadI /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / bahadAraNyaka upaniSad ke bhASya meM likhA hai, yajJoM kA kahane vAlA so yAvansya, usa kA putra yAjJavalkya, aisA lekha brAhmaNoM ke banAye zAstra meM bhI hai isa vAkya se bhI yahI pratIta hotA hai ki yajJoM kI rIti prAyaH yAjJavalkya se calI hai tathA brAhmaNa vidyAraNya sAyaNAcArya ne apane racita bhedoM ke bhASya meM likhA hai,yAjJavalkya ne pUrva kI bama vidyA kA vamana karake sUrya pAsa navIna bama vidyA sIkha ke veda pracalita karA, vaha zuklayajurveda kahalAyA, isa vAkya se bhI yahI tAtparya nikalatA hai, gAvaskya ne agale prAcIna veda tyAga diye aura navIna race / jaina dharma ke 63 zalAkA puruSa caritra ke bhAThameM parva ke dUsare sarga meM likhA hai, kAzapurI meM do sanyAsiNiyAM rahatI thIM, eka kA nAma mulasA, dUsarI kA nAma subhadrA thA, ye donoM hI veda vedAMga kI jJAtA thI, ina donoM ne bahuta vAdiyoM ko bAda meM jItA, isa avasara meM eka yAtravalkya parivAjaka, una donoM ke sAtha vAda karane ko pAyA aura Apasa meM aisI pratijJA karI ki jo hAra jAve vo jItane vAle kI sevA kare; nidAna bAda meM yAjJavalkya sulasA ko jIta ke apanI sevAkAriNI banAI, sulasA rAta dina sevA karane lagI, donoM yovanavaMta the, kAmAtura ho donoM viSaya sevane laga gaye, satya to hai agni ke pAsa haviSya jarUra pipatA hai isa meM zaMkA hI kyA, vaha to kor3oM meM eka hI narasiMha, koI eka hI sthUla bhadra jaisA nikalatA hai, jo strI samIpa rahate bhI zIlavaMta rahe, isa liye hI rAjA bhartRhari ne zRMgAra zataka kI Adi meM likhA hai, yata:-" zaMbhusvayaMbhuharayo haraNekSaNAnAM yenAniyaMta satataM gRhakarmadAsAH, vAcAmagocaracaritravicitratAya tasmai namo bhagavate kusumAyudhAya" (martha ) usa bhagavaMta kAmadeva ko namaskAra hai jisa ke nAnAbhAdharyakArI vacana se nahIM kahe jAveM, aisA caritra hai jisa meM rudra, mAM, aura hari viSNu ko hiraNa jaise netroM vAlI, kAntAoM ne sadAgRhake kAma karanevAle dAsa (anucara ) banA DAlA / nidAna yAjJavalkya sulasA / kAma krIr3A meM magna, nadI taTastha kuTi meM vAsa karate the, sulasA ke putra .
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna veda ke bigar3ane kA itihAsa / 36 utpanna bhayA, tada pIche lokApavAda ke bhaya se usa jAta putra ko pIpala vRkSa ke nIce chor3a kara donoM vahAM se cala ghare, kyoMki saMtAna honA . kAma krIr3A kI pUrNatayA sabUtI hai, isa vAste iya vArtA subhadrA ne jANI, usa bAlaka ke pAsa AI to cAlaka pIpala kA phala svayameva jo usa ke muMha meM girA, usa ko cabola rahA thA, taba usa kA nAma pippalAda rakhA aura apane sthAna lAke yatna se pAlA, vedAdi zAstra par3hAye, pippalAda bar3A buddhizAlI vidagdha huA, bahuta vAdiyoM kA mAna mardaina karane lagA, ye kIrti suNa yAjJavandraya sulasA, ajJAnapaNe vAda karane bhAye subhadrA mAsI ke kahane se donoM ko apane mAtA pitA jAnA, taba bahuta krodha meM pAyA, ina nirdayoM ne mujhe mAraNArtha bana meM DAla diyA thA, atra inoM se badalA lenA rAjasabhA meM pratijJA karAI, aura kahA azvamedhAdika he yAjJavalkya, tene pravacana karA hai, ye yajJa meM havana kiye jAte hai jo nAnA jaMtugaNa una kI aura karAne vAle kI aura prohita no beda maMtroccAraNa karatA hai, ina tInoM kI kyA gati hotI hai, yAvAkya aura sulasA ne kahA tInoM svarga jAte haiM taba pippalAda bolA, putra kA pahalA dharma hai ki mAtA pitA ko svarga pahuMcAve, pazugaNa to avAcya kahate nahIM ki mujhe svarga pahuMcAno, isa chala ko nahIM jAnate, yAjJavalkya sulasA pazuyajJa ko siddha karane kahA, hAM mAtA medha pitA megha bhI agara vedAjJA hoya to kara sakate haiM / taba pippalAda aisI zruti prathama hI banA rakhI thI vaha aisI yukti se sthApana kara ke pippalAda ne kahA tUM merA pitA hai, ye merI mAtA hai maiM tuma ko svarga pahuMcAUMgA, mAsI kI sAkSI de dI, pippalAda donoM ko jIte jI agni kuMDa meM homa diyA, mImAMsaka matakA pippalAda mukhya AcArya huA, isa kA ghAtalI nAmA ziSya huA, basa jIva * hiMsA karaNe rUpa yajJa kA bIja yahAM se utpanna huA, yAjJavalkya ke veda banAne meM kucha bhI zaMkA nahIM, kyoMki veda meM likhA hai "yAjJavalkyeti hovAca" (yAjJavalkya aisA kahatA huA) tathA Adhunika vedoM meM jo jo zAkhA haiM, ve vedamaMtrakA muniyoM ke savatra se hI haiM, isa vAste jo Avazyaka zAstra meM likhAhai ki jo jIvahiMsA saMyukta veda hai vaha sulasA aura yAjJavalkyAdikoM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jainadivijaya patAkA (satyA pratyanirNaya ) / ne banAye haiM so satya hai kyoMki kitanIka upanipadoM meM pippalAda kA bhI nAma haiM aura aura RSiyoM kA bhI nAma hai, jamadagni, kazyaga- to vedoM meM khuda nAma se likhA hai to phira vedoM ke navIna banane meM zaMkA hI kyA hai ?.. 40 aba tatpazcAt ina vedoM kI hiMsA kA pracAraka parvata nAma kA brAhmaNa huA usakA bhI kucha saMkSepa se caritra likhate haiM / laMkA kA rAjA rAvaNa jana digvijaya karane caturaMgaNI senA yukta saba dezoM ke rAjAoM ko AjJA manAne nikalA usa avasara meM nArada muni lAThI, soTe, lAta aura ghUMsoM kA mArA huA pukAratA rAvaNa ke pAsa AyA rAvaNa ne nArada ko pUchA, tuma ko kisane pITA hai, taba nArada kahane lagA he rAjAdhirAja, rAjapura nagara meM maruta nAma rAjA hai, vaha mithyA dRSTi hai, bo brAhmaNAbhAsoM ke upadeza se hiMsaka yajJa karane lagA hai, homa ke vAste, sonikoM kI taraha ve brAhmaNAmAsa arrATa zabda karate vicAre nirAparAdhI pazuoM ko mArate maiMne dekhA taba maiM AkAza se utara ke jahAM maruta rAjA brAhmaNoM ke madhya baiThA hai, usake samIpa jAke maiM kahane lagA, he rAjA yaha tuma kyA karate ho, taba rAjA maruta bolA, brAhmaNoM ke upadezAnusAra devatAoM kI tRpti vAste aura svarga vAste yaha yajJa meM pazuoM kA balidAna karatA hU~, yaha mahAdharma hai, taba nArada ne kahA, yataH "yUyaMcchitvA pazun hatvA kRtvArudhirakarddamaM yadyevaMgamanaMsvarge narake kena gamyate " he rAjA, cArya vedoM meM Izvarokta yajJa kriyA isa taraha se likhI hai, so tuma ko sunAtA hUM, so suno, AtmA to yajJa kA yaSTA ( karanevAlA) tapa rUpa agni, jJAna rUpa ghRta, karma rUpa Idhana, krodha, mAna, mAyA, lobhAdi pazu satya bacana rUpa grupa (yajJastaMbha ) sarva jIvoM kI rakSA karanI, ye dakSaNA; jJAna darzana cAritra rUpa trivedI aisA yajJa jo yogAbhyAsa ( mana, bacana, kAyAvaza ) yukta jo kare vaha mukta rUpa ho jAtA hai aura jo rAkSasa bana ke azva, chAgAdi, mArake yajJa karatA hai vaha karane aura karAne vAlA donoM ghora narka ke cirakAlIna duHkha bhogeMge, he rAjA tUM sukulotpanna buddhimAn dhanavAna hokara yaha adhamAdhama vyAthocita pApa se nivarttana hojA, jo 1
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna veda ke vigar3ane kA itihAsa / - 'prANi badha se hI jIvoM ko svarga milatA hoya to thor3e hI dinoM meM yaha jIva loka khAlI ho jAvegA, aura kevala svarga hI raha jAyagA, yaha merA 'bacana sunate hI agni kI taraha dhamadhamAyamAna brAhmaNa mere ko pITanelage, , taba meM apanA prANa le bhAgatA huA tere pAsa pahuMcA hUM, he rAvaNa, vicAre nirAparAdhI pazu mAre jAte haiM unoMkI rakSA karaNe meM tUM tatpara ho taba rAvaNa maruta rAjA ke pAsa gayA, masta ne rAvaNa kI bahuta bhakti pUjA karI, tava rAvaNa bahuta kopa meM Akara maruta rAjA ko kahane lagA, are naraka kA denevAlA yaha hiMsAmaI caMDAla karma yajJa kyoM kara rahA hai, kyoMki dharma to ahiMsA meM hai, aisA anaMta tIrthakaroM kI AjJA hai, vahI jagat kA hita karaNe vAlA hai, agara nahIM mAnegA to isa yajJa kA phala isa bhava meM to maiM dedUMgA, aura paraloka meM narka meM phala milegA, aisA sunate hI maruta ne yajJa chor3a diyA, kyoMki usa samaya rAvaNa kI aisI bhayaMkara AjJA thI, isa kathana se yaha bhI mAlUma hotA hai ki jo brAhmaNa loka kahA karate haiM, Age rAkSasa yajJa vidhvaMsa kara dete the, jaina dharmI rAvaNAdi rAjA ne pazu bagha rUpa yajJa baMdha sthAna 2 para karA hogA, taba se hI brAhmaNoM ne apane banAye purANoM meM calavaMta jainadharmI rAjAoM ko rAkSasa karakelikhAhai, koNa jAye isa rAvaNa ke kathAnaka kA yahI tAtparya brAhmaNoM meM likha liyA hogaa| , tada pIche rAvaNa ne nArada ko pUchA, aisA pApakArI pazu badhAtmaka yaha yajJa kahAM se calA, taba nArada kahatA hai, zuktimatI nadI ke kinAre Upara eka zuktimatI nagarI hai, usameM zrI muni suvrata svAmI, harivaMzI tIrthakara kI saMtAnoM meM jaba kitaneka rAjA hogaye, tatpazcAt abhicandra nAma kA rAjA huA, usa abhicaMdra kA putra vasu nAma kA hai, vo mahAbuddhimAn satyavAdI , lokoM meM vikhyAta huA, 'usa nagarI meM upAdhyAya, khIrakadaMba mAmaNa guNasaMpana vasatA hai, usakA putra parvata hai, usa upAdhyAya pAsa maiM, parvata, vasu tInoM vedavedAMga par3hate the, eka dina hama tInoM pATha karane ke zrama se thake hue rAtri ko so gaye the, upAdhyAya jAgate the, usa samaya
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjaina digvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya ) | cAraNa, zramaNa do sAdhu zrAkAza mArga ur3ate paraspara vArtA karate bole, khIrakaMdaMba ke 3 vidyArthiyoM meM se do naraka jAyeMge, eka svargagAmI hai| yaha suni bacana suna ke upAdhyAya cintA karane lagA, mere par3hAye naraka meM jAyaMge ye mujhe bar3A duHkha hai, paraMtu iMnoM meM se do narka kauna 2 jAyeMge, inoM kI parIkSA karanI, prabhAta samaya guru ne tIna piSTamaya, kurkaTa kyA hama tInoM ko dekara kahA, yatra koI bhI nahIM dekhatA hoya usa jagaha ina ko mAranA hai, tada pIche vasurAja putra (1) aura parvata (2) nirjana bana meM jAkara maarlaaye| maiM (nArada) nagara se bahuta dUra gayA, jahAM koI bhI manuSya nahIM thA, taba mere mana meM yaha tarka utpanna bhaI, guru mahArAja dayAdharmI hai, nahIM mAranA hI kahA hai, kyoMki ye kurkaTa mujhe dekhatA hai, aura maiM isa ko dekhatA hUM, khecara lokapAla, jJAnI, ityAdi sarva dekhate haiN| aisA jagat meM koI bhI sthAna nahIM jahAM koI bhI na dekhatA ho / guru pUjya, hiMsA se parAGmukha hai, nikevala parIkSA lene yaha prapaMca racA hai, taba aisA hI guru pAsa calA gyaa| sarva busAnta guru ko kaha sunAyA, guru ne mana meM nizcaya kara liyA, aisA vivekI nArada hI svarga jAyagA | guru ne mujhe chAtI se lagAyA, dhanyavAda diyA / guru ne parvata aura vasu kA tiraskAra karA aura kahA tumane kaise jhurkaTa ko mArA, nAradokta bAta kahI, he pApiSTho, tuma ne merA hAtha hI lajAyA, kyA karUM, pAnI jaise raMga ke pAtra meM giratA hai tadvat varNa detA hai, yahI svabhAva, vidyA kA hai, prANoM se bhI pyAre parvata aura vasu, naraka meM jAyaMge, ana maiM saMsAra meM nahIM rahatA, na kupAtroM ko par3hAtA, khIrakadaMba ne dIkSA lelI, pitA kI jagaha parvata sthApana huA, vyAkhyA karane meM parvata bar3A prabINa - thA, maiM bhI guru kI kRpA se sarva zAstroM kA vizArada hokara anya sthAna meM calA gayA, abhicandra rAjA ne dIkSA lI, vasu rAjA siMhAsana Upara baiThA, vasu rAjA ko eka siMhAsana aisA milA, jaba sUrya kA prakAza hotA taba sphaTika ke siMhAsana para baiThA huA rAjA vasu adhara dIkhatA / siMhAsana lokoM ko nahIM dIkha par3atA thA, taba lokoM meM aisI prasiddhi ho gaI, rAjA basu bar3A satyavAdI hai, satya ke prabhAva se devatA isake siMhAsana ko adhara rakhate hai, rAjA bhI isa kIrti ko satya rakhane, satya kA hI vartAva karane, 42
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna veda ke bigar3ane kA itihAsa! 43 - lagA, taba aneka sajA isa mahimA se vasu kI bhAzA mAnane lage, satya . ho yA asatya paraMtu lokoM meM jo prasiddhi ho jAtI hai vaha vasu rAjA kii| taraha jayapada ho jAtI hai / tatvagaveSI thor3e hI buddhimAn milate haiN| , , nArada kahatA hai, he mahArAjA rAvaNa meM eka dina zuktamati nagarI gyaa| guru ke gRha gayA, vo pAge parvata chAtroM ko veda par3hA rahA hai, usa meM eka aisI ati AI, ajairyaSTavyamiti, aba yaha zruti agveda meM vidyamAna hai, isa kA martha parvata ne aisA karA, aja (bakarA) se yajJa karanA, taba maiMne parvata ko kahA, he prAtA, yaha vyAkhyA tUM kyA prAnti se karatA hai, guru khIrakadaMba ne to isa zruti kA artha isa mujava karAyA thA, (na jAyaMta ityajA) jo bone se nahIM utpanna hoya aise tIna varSa ke purAne jau se havana krnaa| ye artha tumako hamako aura vasu ko sikhAyA thA, so tUM kaise bhUla gayA? vaine karA so artha gurujI ne kabhI bhI nahIM karA thA, taba parvata bolA, he nArada, tUM bhUla gayA, gurujI ne maiMne karA vohI artha karA thA, kyoMki nighaDa meM bhI majA nAma bakare kA hI likhA hai, taba maiMne kahA, zabdoM kA artha do taraha se hotA hai, eka to mukhyArtha, dUsarA gauNArtha, isa zruti kA gurujI ne gauNArtha karA thA, he bhrAtA, eka to guru vAkya, dharmopadeSTA ke aura dUsarA zruti kA artha donoM ko anyathA karake tUM mahApApa upArjana pravakara, taba parvata ne kahA, guru vAkyArtha, zrutyartha, donoM tUM virAdhatA hai| maiM to yathArtha hI artha kartA hUMapanA sahAdhyAI rAjA vasu haiN| isa ko madhyastha karo, jo jhUThA hoya usa kI jivA cheda DAlanA, taba maiMne isa pratijJA ko maMtavya karI, kyoMki sAca ko pAMca kyA, maiM dUsaroM se milane gayA, bhava pIche se parvata kI mA ne putra ko kahA, he parvata, nArada saccA hai, maiMne keha vakta tere pitA ke muMha se isa zruti kA nAradokta hI artha suNA thA, tUM jhUThA kadAgraha mata kara, nArada ko bulAkara ghara hI meM apane vismRti kI kSamA mAMgale, taba parvata ne kahA he mAtAjI, jo maiM pratijJA kara cukA, usa se maiM kisI taraha bhI haTa nahIM sakatA, taba peTa kI jvAlA durnivArya, apane putra ke duHkha se duHkhakhI parvata kI mAtA, basu rAjA ke pAsa phuNcii|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| rAjA vasu guraNI ko zrAtI dekha siMhAsana se uTha khar3A hokara kahane lagA, maiMne Aja Apa kA kyA darzana karA, sAkSAt khIrakadaMba kA hI darzana karA, he mAtA, AjJA karo vo maiM karUM, aura. jo mAMgo so deU, taba vAhaNI kahane lagI, tU mujhe putra ke jIvatavyarUpa bhikSA de, putra vinA dhana, ghAnya kA kyA karanA hai, tava rAjA vasu kahane lagA, he mAtA, parvata mere pUjane yogya aura pAlane yogya hai, kyoMki guruvat guru ke putra sAtha bartAva karanA yaha zruti vAkya hai, to phira Aja aisA yama ne kisa ko patra bhejA hai so mere bhrAtA parvata ko mArA cAhatA hai, taba brAmaNI ne saba vRttAnta kaha sunAyA, aura bolI jo bhAI ko bacAnA hai to ajA zabda kA artha bakarA bakarI karanA, kyoMki mahAtmA jana paropakArArtha apanA prANa bhI dedete haiM, to vacana se paropakAra karane meM to kyA kahanA hai, taka vasu bolA he mAtA, maiM mithyA bhASaNa kaise karUM, satyavAdI prANAMta kaSTa para bhI asatya nahIM bolate, to phira guru kA vacana anyathA karanA, jhUThI sAkSI denA, ye adharma maiM kaise karUM, taba vAmaNI ne kahA yAto mere putra ke prANa hI baceMge, yA tere satya vrata kA Agraha hI rahegA, putra ke pIche maiM bhI tujhe prANa kI hatyA deuMgI, taba lAcAra ho rAjA vasune guruNI kA vacana maanaa| tad pIche parvata kI mAtA prabhudita ho ghara ko AI, vahAM bar3e 2 paMDita samA meM mile, adhara siMhAsana rAjA vasu sabhApati banakara baiThA, taba apanA 2 pakSa rAjA ko suNAyA, aura maiMne kahA, he rAjA vasu, tU satya kahanA guru ne isa zruti kA kyA artha karA thA, taba bar3e 2 paMDita vRddha bAmaNa kahane lage, he rAjA, satya se megha varSatA hai, satya se hI devatA siddha hote haiM, satya ke prabhAva se hI ye loka khar3A hai aura tU pRthvI meM satya se sUrya kI taraha prakAzaka hai, isa vAste tuma ko satya hI kahanA ucita hai, isa sunakara vasu rAjA ne satya ko jalAMjali dekara ajAnmeSAn guruyAkhyAditi, arthAt ajA kA artha guru ne meSa (bakarA) kahA thA, aisI sAkSI rAjA vasu ne dI, isa asatya ke prabhAva se vyaMtara devatoM ne sphaTika siMhAsana ko tor3a vasu rAjA ko paTaka ke mArA / vasu rAjA mara ke sAtamI naraka gayA, tada pIche pitA ke paTTa, rAjasiMhAsana basu rAjA'
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna veda ke bigar3ane kA itihAsa / 45 ke ATha putra pRthuvasu 1, citravasu 2, vAsava 3, zakka 4, vibhAvasu 5, vizvavasa 6, zUra 7, mahAzUra 8, ye anukrama gaddI para baiThe, unoM AThoM ko vyaMtara devatoM ne mAra diyA, tava suvasu nAma kA navamA putra uhAM se bhAga kara nAgapura calA gayA aura dazamA vRhadhvaja nAmA putra bhAgakara mathurA meM calA gayA, mathurA meM rAjya karane lagA, isa kI saMtAnoM meM yadu nAma rAjA bahuta prasiddha huA, isa vAste harivaMza kA nAma chUTa gayA, yaduvaMza prasiddha huA, jo vidyamAna samaya mATI bajate haiM, yadu rAjA ke zUra nAma putra huA usa sUra ke do putra hue, bar3A zaurI, choTA subIra, bApa ke pIche zaurI rAjA huA, zaurI ne mathurA kA rAjya to suvIra ko dekara Apa kuzAvarca deza meM apaNe nAma kA zaurIpura nagara vasA ke rAjadhAnI vanAI, zaurI kA beTA aMdhakavRSNi Adi putra hue, aMdhakavRSNi ke daza putra hue 1 samudravijaya, 2 akSomya, 3 stimita, 4 sAgara, 5 himavAna, 6 acala, 7 dharaNa, 8 pUrNa, abhicandra, 10 vasudeva / unoM meM samudravijaya kA bar3A beTA ariSTanemi jo jainadharma meM 22 meM tIrthakara hue, jisa kA nAma brAhmaNa loka bhI donoM vakhta sandhyA karate japate haiM, zivatAti ariSTanemiH, svasti vAcana meM bhI hai aura vasudeva ke beTe bar3e pratApI kRSNa vAsudeva jisako jainadharmI Izvara koTi ke jIvoM meM ginate haiM, dUsare balabhadrajI bhye| tathA suvIra kA putra mojakakRSNi, bhojakavRSNi kA ugrasena, ugrasena kA putra kaMsa huA, vasurAjA kA eka beTA suvasu jo bhAga ke nAgapura gayA thA, usa kA putra vRhadratha usane rAja gRha meM Akara rAjya karA, usa kA beTA jarAsiMdhu yaha prati vAsudeva, yaha bhI Izvara koTi kA jIva thA, yaha vAcA prasaMgavaza likhadI hai| ___ aba uhAM nagara ke loka aura vidvAn brAhmaNoM ne parvata ko dhikAra diyA, aura kahA, he satyavAdI, Apa ivaMtA pAMDiyA, le DUbA yajamAna, terI jhUThI sAkSI meM aisA pratApI rAjA vasu ko devatoM ne mAra diyA, tUM
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjaina digvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya ) / mahApApI, tere mukha dekhane se hI pApa lagatA hai, saba ne mila ke deza se bAhira nikAla diyA, taba mahAkAla asura, he rAvaNa, usakA sahAyaka huA ! 46 rAvaNa ne pUchA, mahAkAla asura koNa thA ? taba nArada kahatA hai, hai rAvaNa, ihAM najadIka hI caraNAyugala nAma kA nagara hai, usa meM prayodhana nAma rAjA thA, usakI diti nAma kI bhAryA una donoM se sulasA nAma putrI utpanna huI, rUpa lAvaNya yukta yovana prApta huI, sulasA kA svayambara pitA ne racA, sarva rAjAoM ko bulAye, usa rAjAoM meM sagara rAjA adhika thA, usa sagara kI maMdodarI nAma kI svAsa kI dvAra pAlikA, sagara kI AjJA se pratidina rAjA bhayodhana ke AvAsa meM jAtI thI, eka dina diti aura sulasA ghara ke bAga meM kadalI gRha meM gaI, usa avasara para maMdodarI bhI unoM ke pIche 2 vahAM jA pahuMcI, mAtA putrI kI bA sunane uhAM pracchana khar3I rahI, diti sulasA ko kahatI hai, he putrI mere mana meM ye cintA hai vaha miTAnI tere AdhIna hai, prathama zrI RSabha svAmI ke bharata aura bAhubalI do putra huye, bharata kA, sUrya yaza jisa se sUrya vaMza calA, bAhubali kA caMdrayaza, jisa se caMdravaMza calA, caMdravaMza meM merA bhAI tRNabiMdu huA, aura sUryavaMza meM terA pitA rAjA ayodhana hai, ayodhana kI bahina satyayazA, tRNaviMdu kI bhAryA se madhupiMgala nAmA utpanna merA bhatIjA hai, isa lie he beTI, maiM tujhe usa madhupiMgala ko denA cAhatI hUM, tUM na mAluma svayaMbara meM kisa rAjA ko varegI, taba sulasA ne mAtA kA kahanA svIkAra karA, ye vArttA sukha maMdodarI Akara rAjA sagara ko sarva svarUpa nivedana karA, taba sagara rAjA apane vizvabhUti purohita jo bar3A kavi thA usa se kahA, usa ne rAjoM ke lakSaNoM kI saMhitA banAI, usa meM sagara ke to zubha lakSaNa likhA, aura madhupiMgala ke azubha lakSya likhA, usa pustaka ko saMdUka meM baMdhakara rakha chor3A, jaba saba rAjA svayaMbara meM Akara baiThe, taba sagara kI AjJA se vizvabhUti paMDita vo pustaka nikAla kara bolA, jo rAjyacinha rahita rAjA isa sabhA meM hoya, una ko bAto .
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prAcIna veda ke bigar3ane kA itihAsa / mAra DAlanA, yA svayaMbara se nikAla denA, ye vacana saba rAjoM ne maMtavya karA, aba vo paMDita yathA yathA pustaka bAMcatA jAtA hai, tathA tathA madhupiMgala apane meM apalakSaNa mAna, lajjA pAtra bana svayaMvara se svataH nikala gayA, tadanaMtara sulasA ne sagara ko vara liyA, aba madhupiMgala usa apamAna se duHkha garmita vairAgya se bAlatapa kara ke marA, 60 sahasra varSoM kI Ayu vAlA mahAkAla nAmA asura tIsarI naraka taka nArakiyoM ko daMDa dAtA paramAdhArmika devatA huA, avadhi jJAna se pUrva bhava dekhA, sagara kA kapaTAdi sarva ghRtAMta jAna vicArane lagA, sagara ko kisI taraha pApakarmI banAkara mArUM, naraka meM Aye vAda isa se pUrA badalA lUM, taba chidra dekhane lagA, usa avasara meM usa ne parvata ko dekhA, taba vRddha brAhmaNa kA rUpa kara ke parvata ko kahane lagA, he parvata, tU aisA duHkhI kyoM, maiM tere pitA kA mitra. hUM, merA nAma zAMDilya hai, hama donoM gautama upAdhyAya pAsa par3e the, maiMne suNA hai ki nArada tathA aura lokoM ne tujhe duHkhI karA hai, aba maiM terA pada karUMgA, maMtroM se lokoM ko vimohita karUMgA, aba parvata se mila ke lokoM ko naraka meM DAlane vAste usa asura ne vyAdhi bhUtAdi grasta lokoM ko karanA zurU karA hai, pIche jo loka parvata ke vacana jAla meM phaMsa jAtA unoM se hiMsaka yajJa karA kara Arogya kara apane mata meM milAne lagA, Akhara usa asura ne rAjA sagara kI rANiyoM ko, putroM ko rogagrasita karA, parvata ne somAdi yajJa rAjA se karAkara unoM ko nIroga kraa| tada pIche rAjA parvata kA bhakta banA mahAkAla kI preraNA se parvata kahatA hai, he rAjA, svarga kI kAmanA se isa mujaba kRtya kara sautrAmANa yajJa kara madha pAna karane meM doSa nahIM, gosava / yajJa meM agamya strI (cAMDAlI) tathA mAtA, bahina, beTI Adi se viSaya / sevana karane meM doSa nahIM, mAtRmedha meM mAtA kA, piTa medha meM pitA kA, hai vadha antarvedI kurukSetrAdi meM kare to dopa nahIM, tathA kAchave kI pITha para agni sthApana kara tarpaNa kare, yadi kachuvA nahIM mile to zuddha brAhmaNa kI khoparI para bhAgna sthApana kara homa karanA, kyoMki khoparI bhI kachue : sadRza hI hotI hai yaha vedoM kI AjJA hai isa meM hiMsA nahIM hai, vedoM meM likhA hai
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| yataH sarva puruSaivavedaM yadbhUtaMyaviSyati / IzAnoyaMmRtatvasya yada nAtirohati // 1 // __arthAt jo kucha hai so saba brahma rUpa hI hai, jaba eka brahma huA to kauna kisa ko mAratA hai, isa vAste yathA rAci yajJoM meM paca Adi havana kara unoM kA mAMsa khAo, isa meM kucha doSa nahIM, kyoMki devoddezya karane se mAMsa pavitra ho jAtA hai, aise upadeza dekara sagara rAjA se aMtarvedI kuruveMtrAdi meM parvata yajJa karAtA huA, aura jo jIvoM ko parvata yajJoM meM maravAtA unoM ko vaha mahAkAla asura deva mAyA se vimAnoM meM baiThAyA huA svarga ko jAte dikhAtA, jaba lokoM ko pratIti AgaI, taba niHzaMka hokara jIva adharUpa yajJa karane lage, rAjasUyAdika yajJa meM ghor3e ko usake saMga aneka jIvoM kA vadha hone lagA, aise aghora pApoM se sagara aura sulasAbhara narka ko prApta hue, taba mahAkAla asura ne mAraNa, tADana, chedana bhedanAdika se apaNA vaira liyA, he rAjA rAvaNa, parvata pApI se yaha jIva hiMsA yajJa ke vAhane vizeSatayA pravartana huo, jisako Apane isa avasara para baMdha karA, taba rAvaNa nArada ko praNAma kara vidA karA, isa taraha jainazAstroM meM veda kI utpatti likhI hai, so Avazyaka sUtra AcAra dinakara tesaTha zAlA kA puruSa caritrAdi se ihAM likhA hai| . .. navIna vedoM kI utptti| . isa vartamAna kAla meM jo cAroM veda hai, inoM kI utpatti DAvara ' mocamUlara sAhaba, pazcimI vidvAn apaNe banAye saMskRta sAhitya graMtha meM aisA likhate haiM ki vedoM meM do bhAga haiM, eka to chaMdo bhAga, dUsarA maMtra bhAga, tina meM se chaMda bhAga meM aisA kathana hai jaise ajJAnI' ke mukha se akasmAt bacana-nikalA ho, .isa..bhAga kI utpatti ikatIsa se varSoM se huI hai, aura maMtra bhAga ko bane gunatIsa sau.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ . navIna vedoM kI utptti| ' ' varSa hue haiM, isa likhane meM kyA Azcarya hai, jo kisI ne ulaTa pulaTa ke cavIna banAdiye ho, ina vedoM para uhUTa, sAyaNa, rAvaNaM, mahIdhara aura zaMkarAcAryAdikoM ne bhASya banAye haiM, TIkA, dIpikA racI haiM, aba usa prAcIna bhASya dIpikA ko ayathArtha jAna ke dayAnanda sarasvatI svAmI bhAna mata ke anusAra navIna bhASya vikrama 1632 saMvat ke pIche banAyA hai parantu sanAtana nAma dharAne vAle brAhmaNa paMDita dayAnandajI ke bhAgya ko pramANika nahIM mAnate haiM, parantu aMgrejI paDhe cAroM varNa ke loka agale veda mata se tathA cAroM saMpradAyoM ke mata se ghRNA kara samAja kI vRddhi karate jAte haiM, aura jainadharmI vo jaba se prAcIna veda bigAr3e gaye usa dina se hI kalpita veda ko Izvarokta nahIM hone se chor3a diyA hai| jaba bhagavAna RSabhadevajI kA nirvANa kailAsa parvata para huA, taba saba devatoM ke saMga 64 hI iMdra, nirvANa mahimA karane ko Aye, una saba devatA meM se agni kumAra devatA ne bhagavAna kI citA meM agni lagAI, taba se ye zruti lokoM meM prasiddha huI, "agnimukhAvaidevA" arthAt agni kumAra devatAoM meM mukhya hai, aura anya buddhiyoM ne to yaha zruti kA artha esA banA liyA hai, agni jo hai so tetIsa kror3a devatAoM kA mukha hai, yaha prabhu kA nirmANa svarUpa jaMbudvIpa prajJati sUtra Avazyaka sUtra se jAna lenaa| jaba devatAoM ne RSamadevajI ke dAda, daMta liye, tara zrAvaka brAhmaNa devatAoM se yAcanA karate huye, taba devatA inoM ko yAcaka yAcaka kahane lage, devatoM ne kahA tuma citAgni lejAo, taba brAhmaNa citAgni apane ghara legaye, usa ko yatna se vRddhi karate rahe taba se brAhmaNoM kA nAma, "mAhitAmayaH" par3A, yahI AtasaparastI pArasa dezame pracalita rahaneke kAraNa pArasI jAti bhI agni ko pUjate haiM aura nitya nija gRha meM rakhate haiM, parazurAma ne 7 vera phiraphira ke nicatraNI pRthvI karI usa samaya bhaya / noTa.--(1) yaha bhASyakA rAvaNa nAma kA brAhmaNa thA, vaha laMkApati rAvaNa 1 ne nahIM banAyA hai|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| . se kSatrI loka vyApArI bana gaye, ve kirAr3a khatrI bajate haiM, tada pIche subhUsa cakravartI rAjapUta parazurAma ko mAra 21 bera nivAmaNI pRthvI karI usa bhaya se jagata ke bahuta brAhmaNa sunAra Adi ho gaye, 4 varNa kA kRtya karane lage tathA lAkhoM pArasa deza meM jA pase ce pArasI pajane lage, agni pUjanA, janeU chipI huI kamara meM jaba se hI rakhate haiM aisA sthAna hai| asthi cugaNe kA vyavahAra devatoM kI taraha loka bhI karane lage, dUsare dina citA zItala hone se vAhmaNa zrAvakoM ne citA kI bhasmI thor3I 2 saboM ko dI, aura apane mastaka para tripuMDAkAra lagAI, taba se tripuMDa lagAnA zurU huA, saMdhyA karate brAmaNa bhasmI usa dina se lagAte haiM / RSabhadevajI ko pAlapane meM ikSu khAne kI icchA huI aura prathama varSApavAsI kA pArakha bhI ikSurasa se hI huA, prabhu ko miSTa iSTa hone se sArI prajA ne gur3a ko sarva kArya meM maMgalIka mAnA, dIkSA lete iMdra kI prArthanA se zikhA ke bAla nahIM loce, taba se hI Arya loka zikhA mastaka para rakhanA prArambha karA / - bharata cakravarti ke sUryayaza, mahAyaza, atibala, mahAbala, tejavIrya, kIrtivIrya aura daMDavIrya evaM ATha pATa taka 3 khaMDa meM rAjya karate rahe, daMDavIrya seva'jaya tIrtha kA bharata kI taraha dUsarA uddhAra karAyA, asaMkhya pATadhArI huye, saba koI mukti, koI sarvArtha siddha vimAna meM gaye, ina asaMkhya pAToM kI vyavasthA citAMtara gaMDikA meM likhA hai, tada pIche jitazatru rAjA huye / iti saMkSepataH RSabhAdhikAra saMpUrNam / atha ajitanAtha 2 tIrthakara kA saMkSepa svarUpa likhate haiM, ayodhyA nagarI meM jitazatru ikSvAku vaMzI rAjA rAjya karatA hai, jisakA mUla nAma vinItA hai, yaha ayodhyA pIche casI hai, isa meM rAma lakSmaNa kA janma huA hai, jitazatru rAjA kA choTA bhAI sumitra yuvarAja thA, jitazatru kI vijayA devI rApI thI, una donoM ke 14 svama sUcita ajitanAtha nAma kA putra humA, aura sumitra kI yazomatI rANI ke bhI 14 sama sUcita, sagara nAma kA putra huA, jaba donoM putra yovanavaMta hue taba jitazatru rAjA aura sumitra
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIta tIrthakara sagara cakravarti kA itihaas| dIcA le moca gaye / ajitanAtha rAjA hue, aura sagara yuvarAja huA, bahuta pUrva lAkha varSoM taka rAjya kara ajita svAmI svayaM dIcA lI kevala jJAna pAya dUsare tIrthakara hue, pIche sagara rAjA huA, tada pIche cakravartI huzrA, pad khaMDa kA rAjya karA, janhukumAra pramukha 60 hajAra putra hue, unoM ne daMDaratna se gaMgA nadI ko apane asalI pravAha se phirA ke kailAsa ke giradanavAha khAI khoda ke usa khAI meM gaMgA ko lAke DAlA, kyoMki unoM ne vicAra karA, hamAre bar3e puruSA bharata cakrI ne jo isa parvata para suvarNa ratnamaya 24 tIrthaMkaroM kA siMha niphyA prAsAda karAyA usako tIna ho,usake racArtha gaMgA nadI kA pravAha khAI meM pheradiyA vaha jala nAgakumAra devatoM ke bhavana meM praveza karane se unoM ne 60 hajAra putroM ko mAra DAle, tadanaMtara gaMgA ke jala ne deza meM bar3A bhArI upadrava karA, taba sagara kA potA janhu kumAra kA putra bhagIratha ne sagara kI AjJA se daMDaratna se pRthvI ko khoda ke gaMgA ko pUrva samudra meM jA milAI, isa kAste maMgA kA nAma jAhnavI bhAgIsthI kahA jAtA hai, sagara cakrI ne zatrujaya kA tIsarA uddhAra karAyA, anya bhI jina maMdiroM kA jIrNoddhAra karAyA, tathA yaha samudra bhI jo khAr3I bajatI hai, so bharata kSetra meM devatA ke sahAya se sagara hI jagatI ke mAhira ke samudra meM se lAyA hai, laMkA ke TApU meM vaitAtya parvata ke vAsiMde pana pAhana ko apanI AjJA se sagara ne prathama rAjA sthApana karA, laMkA ke TApU kA nAma rAvasa dvIpa hai, dhana vAhana ke vaMza vAle rAkSasa kahalAye, isa vaitAtya parvata ke rAjAoM meM katipaya kAla ke pazcAt iMdra tulya samAjya kartA iMdra rAjA humA, usane rAkSasadvIpa chIna liyA, taba rAvasa vaMzI rAjA bhAga ke pAtAla laMkA meM jA base, tada pIche ratnazravA ke 3 putra rAvaNa kumbhakarNa, vibhIpaNa iMdra ko mAra, laMkA pIchI le lI, sagara cakravarti kA vistAra caritra tesaTha zalA kA purupa caritra se jAna lenA, vaha 33 hajAra kAvya baMdha hai| sagara ajitanAthajI pAsa dIkSA le kevala jJAna pAkara mokSa gayA, ajitanAthajI bhI sammeta zikhara parvata para mukti pahuMce, apabhUdeva svAmI ke nirvANa pIche 50 lAkha kor3I sAgaropama ke vyatIta hone se ajita svAmI kA nirvANa huA, unoM ke nirvANa pIche 30 lAkha kor3I sAgaropama varSa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| . vyatIta hone se zrIzambhavanAthajI tIsare tIrthakara hue, rAjya sarva syavaMzI candravaMzI kuruvaMzI Adika rAjoM ke gharAne meM rahA / iti ajita tIrthakara sagara cakravartI kA saMkSepa adhikAra saMpUrNa / aba zrAvastI nagarI meM ikSvAku vaMzI jitAri rAjA rAjya karatA thaa| usa ke senA nAme paTarANI, unoM kA zaMbhava nAmA putra tIsarA tIrthakara huA, inoM kA vistAra caritra SaSTi zAlAkA puruSa caritra se jAga leyA iti / tada pIche kitanA hI kAla ke anatara ayodhyA nagarI. meM iccAku vaMzI saMbara rAjA kI siddhArthA nAmaka rANI se abhinaMdana nAma kA cauthA tIrthakara huA, tadanaMtara ayodhyA nagarI meM ikSvAku vaMzI megha rAjA kI sumaMgalA rANI unoM kA putra sumatinAtha nAma kA pAMcamA tIrthakara huA, tadapIche kitanA kAla vyatIta hone se kozaMbI nagarI meM, ikSAku vaMzI zrIdhara rAjA kI musImA rANI se panaprama nAma kA chaTThA tIrthakara utpanna huaa| tada pIche kitanA hI kAla vyatIta hone se vArANasI nagarI meM ikSvAku vaMzI pratiSTha rAjA kI pRthvI nAmA rANI se supArthanAtha nAma kA sAtamA tIrthakara utpanna huA, tada pIche kitanA hI kAla vyatIta hone se caMdrapurI nagarI meM ikSvAku vaMzI mahAsena rAjA kI lakSmaNA nAma rANI se caMdraprama nAma kA AThamAM tIrthaMkara utpanna huaa| tada pIche kitanA kAla vyatIta hone se kAMkar3I nagarI meM ikSvAkuvaMzI sugrIva rAjA kI rAmA nAmaka rANI se suvidhinAtha nAmakA aparanAma puSpadaMta navamAM tIrthakara utpanna huA ! * yahAM paryaMta to rAjA prajA saMpUrNa jaina dharma pAlate the aura sarva brAhmaNa jaina dharmI zrAvaka aura cAra prAcIna vedoM ke paDhane vAle bane rahe / java navameM nIrthakara kA tIrtha vyavaccheda hogayA taba se brAhmaNa mithyAdRSTi aura jaina dharma ke dveSI aura sarva jagata ke pUjya, kanyA, bhUmi, gau, dAnAdika ke lene pAle jagata meM ucama aura sarva ke hI kartA, matoM ke mAlaka banane kI,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmaNa loga krama 2 se jainadharma tyAMgate gye| 53 kaI eka grantha banAye kyoMki sUnA ghara dekha ke kuttA bhI ATA khAjAtA hai| zanaiH 2 nadI deva, pahADa deva, ghRkSa deva, brahmA deva, rudra deva, iMdra deva, viSNu deva, gaNeza deva, zAlaga deva ityAdi aneka pAkhaMDoM kI sthApanA karate cale una saboM meM apanI svArtha siddhi kA vIja bote rahe aura bhI jo vAmamArga holI pramukha jitane kumArga pracalita hue haiM ve saba inhoM hI ne calAyA hai mAnoM AdIzvara bhagavAna kI pracalita kI huI amRta rUpa sRSTi ke pravAha meM jahara DAlane vAle huye kyoMki Age to jaina dharma aura kapila mata ke vinA aura koI bhI mata nahIM thaa| kapila ke matAvalambI bhI zrI AdIzvara RSabhadevajI ko hI deva mAnate rhe| yaha asaMyatiyoM kI pUjA honI isa huMDA avasarpiNI meM jaina dharma ke zAstroM meM 10 AzcaryoM meM Azcarya mAnA hai| tisa pIche bhahilapura nagara ke ikSvAku vaMzI dRDharatha rAjA kI naMdA nAmA rANI unhoM kA putra zrI zItalanAtha nAma kA damavAM tIrthakara huA inhoM ke samaya harivaMza kula kI utpatti huI vaha vRttAMta likhate haiM kozAMnI nagarI meM bIrA nAma kA. kolI rahatAthA / usakI pratirUpavatI vanamAlA nAmA strI thI, usako usa nagara ke nRpa ne apane aMteura meM DAla lii| bIrA kolI usa strI ke viraha meM prathila ho hA! vanamAlA, hA! vanamAlA, aisA uccAraNa karttA nagara meM ghUmane lagA, ekadA varSAkAla meM rAjA banamAlA ke sAtha apane gaukha meM baiThA thaa| donoM ne aisI avasthA cIre kI dekha baDA pazcAcApa kiyA aura vicArane lage, hamane bahuta nikRSTa kRtya kiyA, itane meM akasmAt donoM para vidyatpAta huaa| rAjA aura vanamAlA zuma dhyAna se marake harivAsa kSetra meM yugalapaNe utpanna bhye| bIrA kolI donoM ko marA suna ke acchA hokara tApasa bana ajJAna tapakara kilviSa devatA mara ke huaa| avadhi jJAna se una donoM ko yugaliye paNe meM dekha vicAra karane lagA, ye donoM bhadraka pariNAmI anyAraMbhI hai, isa vAste bhara ke devatA hoveMge to phira maiM apanA vaira kisa taraha lUMgA aisA karUM ki jisa se ye mara ke narka jAveM / aba una donoM ko vahAM se uThAyA usa
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| avasara meM caMpA nagarI kA ikSvAkuvaMzI candrakIrci rAjA binA putra mraayaa| loka ciMtA karate the ki yahAM rAjA kisako krnaa| una lokoM ko lejA ke deva ne sauMpA aura kahA ye hari nAma kA tumhArA rAjA huA aura ye hariNI nAma kI rANI huI / vaha deva devakuru uttarakuru kSetra se una rAjya vargI lokoM * kalpa vRkSa kA phala lA detA hai aura kahatA hai ina phaloM meM mAMsa mizrita kara ina donoM ko khilAyA kro| inhoM se AkheTa ( zikAra ) karAyA karo, taba lokoM ne vaisA hI kiyA, unhoM kI olAda harivaMzI kahalAye vaha donoM mara pApa ke prabhAva se naraka gye| isake pIche kaI eka rAjanyavaMzI mAMsa bhakSaka huye / isa vaMza meM vasu rAjA huA / zItalanAtha svAmI nirvANa pAye bAda tIrtha viccheda gayA / isa taraha panara meM dharmanAtha svAmI taka zAzana tIrtha viccheda hotA rahA, aura mAhana lokoM kA mithyAsva baDha gayA, aneka maTha maMDapAdika bana gye| tada pIche siMhapurI nagarI meM icvAku vaMzI viSNu nAma rAjA unakI viSNu zrI nAma kI rANI se zreyAMsanAtha nAma ke gyAravAM tIrthakara utpana huaa| inhoM ke vidyamAna samaya meM vaitAtya nAma parvata se zrIkaMTha nAmA vidyAdhara ke putra ne pamottara vidyAdhara kI beTI ko apaharaNa kara apane bahanoI rAkSasarvazI laMkA kA rAjA kIrtidhavala kI zaraNa gyaa| taba kIrcidhavala ne tIna sau yojana pramANa vAnara dvIpa unake rahane ko diyaa| usa zrIkaMTha kI santAnoM meM citra, vicitra nAma ke vidyAdharoM ne vidyA ke prabhAva me baMdara kA rUpa banAyA taba vAnara dvIpa ke rahane se aura vAnara rUpa banAne se vAnaravaMzI prasiddha huye / manuSya jaise manuSya the, na rAkSasa dvIpa vAle koI anyAkRti ke the, bAnara dvIpa vAle vidyA se adbhuta rUpa banAlenA vidyAdharoM kA kRtya thA, inhIM ke hI saMtAna paramparA meM bavAlI, sugrIva, hanumAna, nala, nIla jAmavaMtAdi huye haiN| zreyAMsanAtha ke samaya meM pahilA tripRSTa nAma kA vAsudeva marIci kA jIva harivaMza meM huaa| potanapura nagara meM harivaMzI jitazanu nAmA rAjA.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 meM nIrthakara ke samaya hgniNshaatpti| 55 huA, usakI dhAraNI rANI usake acala nAmA putra aura mRgAvatI nAma putrI thii| atyanta rUpavAn yauvanavatI ko dekhake usake bApa jinazatru ne mRgAvatI ko apanI bhAryA banAlI, nava lokoM ne rAjA jitazatru kA nAma prajApati rakhA arthAt apanI putrI kA pati taba vedoM meM brAmayoM ne yaha zruti banA ke DAlI prajApativaisvAduhitaramabhya dhyAyadiva nityanya mAhupurasa mityanyetAmRzyo bhUtvA tadasAvAdityo'bhavat / / isakA paramArtha aisA hai, prajApati brahmA apanI beTI se viSaya saMvana ko prApta hotA huaa| jaina dharmavAloM ke to isa artha se kucha hAni nahIM hai paraMtu jina lokoM ne brahmAjI ko bedakarcA hiraNyagarma ke nAma se Izvara mAnA hai aura phira aisI kathA purANoM meM likhI hai usakA phajItA to jarUra dUsare dharma bAle kareM hoMge kyoMki jA puruSa apane hAtha se apane hI pAMvoM para kulhAr3I mAre to phira vedanA bhI vahI bhAge, apane hAtha se jo apanA muMha kAlA kare usako jarUra dekhane vAle iMse hoNge| yadyapi mImAMsA ke vArtikakAra kumArila bhaTTa ne isa zruti ke artha kA kalaMka dUra karane ko manamAnI kalpanA karI hai tathA isa kAla meM svAmI dayAnandajI ne bhI veda zrutiyoM ke kalaMka dUra karane ko apane banAye bhASya meM khUba arthoM ke jor3a tor3a lagAye haiM parantu jo bhAgavatAdi purANoM meM kathAnaka likhI hai usako kyoMkara chipAyaMgedohA-gahalI pahalI kyoM nahIM samajhI, maiMhadI kA raMga kahAM gyaa| vaha to prema nahIM aba sundara, vaha pAnI multAna gayA / / jainadharma pAle to veda kI zruti aura brahmA (prajApati) kA artha yathArtha hI kiyA hai jo yathArtha huA so likhA hai| usa mRgAvatI ke kUkha se tripRSTa nAma kA prathama vAsudeva jnmaa| acala baladeva mAtA dhAraNI thI donoM jaba .yovanavaMta huye taba azvagrIva prati vAsudeva ko yuddha meM mAra kara pahilA nArAyaNa huaa|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI digvijaya patAkA ( satyAsatya nirNaya ) / kitanA kAla vyatIta hone se caMpApurI meM icvAkuvaMzI vasu pUjya rAjA usakI jayA nAma rANI se vAsupUjya nAma kA 12mAM tIrthaMkara utpanna, huA / inhoM ke bAre meM dviSTa vAsudeva aura vijaya baladeva tAraka prati vAsudeva ko mArake dUsarA nArAyaNa 3 khaMDa kA bhoktA huA / 56 tadanantara kitanA kAla vyatIta hone se kaMpilapura nagarameM ikSvAkuvaMzI kRtavarma nAma rAjA usakI zyAmA nAma rAkhI se zrI vimalanAtha nAma kA terahavAM tIrthakara utpanna huA, ina ke bAre meM tIsarA svayaMbhu vAsudeva, bhadra baladeva, mairaka nAma prati vAsudeva ko yuddha meM mAra ke 3 khaMDa kA rAjyAdhipati nArAyaNa huA / tadanaMtara ayodhyA vinItA nagarI meM ikSvAkuvaMzI siMhasena rAjA, una kI suyazA nAma rAkhI se caudahavAM anaMtanAtha tIrthaMkaraM utpanna huA, jisa. ko anya tIrthI bhI deva mAnakara anaMta caudasa karate haiN| una ke bAre meM puruSottama cauthA vAsudeva, suprabha baladeva, madhukaiTabha prati vAsudeva ko yuddha meM mAra kara 3 khaMDAdhipati nArAyaNa huA / ' tadapIche ratnapurI nagarI meM ikSvAkuvaMzI, bhAnu nAma rAjA, usa kI suvratA nAma rANI se zrIdharmanAtha nAma kA panaramA tIrthakara utpanna huA, usa ke bAre meM pAMcavAM puruSa siMha vAsudeva aura sudarzana valadeva tathA nizuMbha nAma prati vAsudeva ko mAra ke trikhaMDAdhipati nArAyaNa huA, jisako narasiMha avatAra anyatIrthI kahate haiM, iya pAMcoM hI nArAyaNa baladeva prati va sudeva 15 jIva jinadharmI arihaMtoM ke bhakta the / 15 meM tIrthakara aura 16meM tIrthakaroM ke madhya meM tIsarA maghavA nAmA aura cauthA sanatkumAra nAmA ye do cakravarttI 6 khaMDa ke bhoktA sAmrAda hue ye bhI arihaMtoM ke bhakta jinadharmI the / tadanaMtara hastinApurI nagarI meM kuruvaMzI vizvasena rAjA usakI acirA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ * parazurAma kA vRttAnta / * * 57 saNI se 16meM zAntinAtha tIrthakara huye, co pahile gRhavAsa meM to meM cakravarci huye, dIkSA lekara tIrthakara hue| tisa pIche hastinApura nagara meM kuruvaMzI sUranAma rAjA unakI zrIrANI unoM kA putra kuMthunAtha nAmA gRhavAsa meM vo chaDhe cakravarci hue, dIkSA le 1) tIrthakara hue| tisa pIche hastinApura meM kuruvaMzI sudarzana nAma rAjA, una ke devI rANI se bharanAtha putra gRhavAsa meM to sAtameM cakravarti hue, dIkSA le aThAraveM tIrthakara hue| aThArameM aura ugaNIsameM tIrthaMkara ke madhya meM subhUma nAma kA pAThamAM cakravarti huA, isa ke samaya meM hI parazurAma huA, ina donoM kA vRttAnta bainazAstrokta likhatA hUM, yaha kathA yoga zAstra meM aise likhI hai vasaMtapura nAma nagara meM jisakA koI bhI saMbaMdhI nahIM aisA ucchina baMzI agnika nAma kA eka lar3akA thA, vaha sathavAre ke sAtha kisI dezAMvara ko jAtA sAtha bhUla ke kisI tApasa ke Azrama meM gayA, taba kulapati ne apane putravat rakkhA, uhA~ usa agnika ne bar3A ghora tapa karA, aura baDA tejasvI huA, taba yamadagni vApasoM meM nAma se prasiddha huA, isa avasara meM eka jainadharmI, vidhAnara nAma kA devatA aura dUsarA tApasoM kA. bhakta dhanvaMtari nAma kA devatA, ye donoM deva paraspara meM vivAda karane lage, usa meM vizvAnara to kahatA hai, ahaMta kA kahA dharma prAmANika hai, aura dhanvaMtarI kahatA hai tApasoM kA dharma prAmANika hai taba vizvAnara ne kahA, donoM dharma ke guruoM kI parIkSA karalo, jisameM jainadharma meM to jo jaghanya guru hoya usakI dhairyatA dekhalo,tApasa dharmavAloM meM utkRSTa se utkRSTa kii| usa avasara meM mithilA nagarI kA patraratha rAjA nayA hI jina dharmI ho. kara bhAvayati huA thA, vaha caMpA nagarI guru pAsa dIkSA lene jAtA thA, 'usako una donoM devatoM ne dekhA taba rAste meM duHkha dene vAle karar3e kaMkara
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjaina digvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya ) / banA diye, rAste ke cAroM girada bahuta kIr3e yadi jIva hara jage banA diye, taba rAjA jIva dayA ke bhAva se kamala jaise sukumAra naMge pAMvoM se una kaMTaka jaise kaMkaroM para hI cala rahA hai, pAMvoM meM se rudhira kI zirAya cala rahI hai, to bhI jIvAkula bhUmi para nahIM gayA, taba devatA ne nATaka aura gAyana prArambha karA, to bhI vo rAjA cobhAyamAna nahIM huA, taba donoM devatA siddha putroM kA rUpa karake kahA, he rAjAM, abhI terI Ayu bahuta hai, bhoga vilAsa karaM, aMta avasthA meM dIkSA lenA, taba rAjA bolA, jo merI Ayu laMbI hai to bahuta cAritra dharma pAlUMgA, yovana meM iMdriyoM ko jItanA hai, vahI pUrA tapa hai, taba devatAoM ne bicArA yaha Digane vAlA nahIM hai, tadanaMtara ve donoM deva sarva se utkRSTa yamadagni tApasa ke pAsa Aye, jisakI jaTA bar3avRkSa ke bar3avAI kI taraha pRthvI meM saMlagna ho rahI hai, pAva ke pAsa pRthvI meM sarpoM kI vidhiyA par3a rahI hai, aisA tapezvarI dekha parikSA. karane donoM devatA cir3A cir3I kA rUpa raca kara yamadagni kI dAr3hI meM ghosalA banA ke baiTha gaye, pIche cir3A cir3I se kahane lagA, maiM himavaMta parvata lAUMgA, taba cir3I kahane lagI, maiM tujhe kabhI nahIM jAne dUMgI, kyoMki tUM uhAM jAkara aura cir3I se Asakta ho jAyagA, pIche merA kyA hAla hogA, taba cir3A kahane lagA, jo maiM pIchA nahIM AUM to mujhe gau dhAMta kA pApa lage, taba cir3I kahatI hai, aisI zapatha maiM nahIM mAnatI, maiM kahUM so zapatha kare to jAne dUMgI, taba cir3A bolA kahade, taba cir3I kahatI hai ki jo tUM kisI cir3I se yArI kare to isa yamadagni ko jo pApa hai so tujha ko lage cir3A cir3I kA aisA vacana suna yamadagni krodhAtura ho cir3A cir3I donoM ko hAthoM se pakaDa liyA aura kahane lagA maiM saba yApoM kA nAza karane vAlA duSkara tapakatI hUM to phira aisA kaunasA pApa zeSa raha gayA jisase tuma mujhe pApI batalAte ho / taba cir3I kahatI hai, hai RSi, terA saba tapa niSphala hai, tumhAre zAstroM meM likhA hai aputrasyagatinasti svarganaivaca 2 yAne putra binA gati nahIM hai, to jisakI gati zubhaM nahIM hoya usase adhika pApa phira kauna hogA, taba yamadagni cita meM vicArane' lagA, hamAre zAstroM meM yaha bAta likhI to haiM jahAMtaka khI aura putra nahIM E
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ parazurAma kA vRttaant| 56 tahAtaka sarva tapa pAnI ke pravAha meM mUta ne jaisA hai, cir3A cir3I ko chor3a diyA, strI kI vAMchA utpanna huI yaha svarUpa dekha dhanvaMtari devatA ahaMta bhakta hogayA, donoM adRzya hogaye / yamadagni vahAM se uThake nemi koSTaka nagara meM pahuMcA, vahAM kA rAjA jitazatru usake bahuta beTiyAM thI usake pAsa. pahuMcA, rAjA uTha.khar3A huA, hAtha jor3a Ane kA kAraNa pUchA, taba yamadagni ne kahA maiM terI eka kanyA yAcane AyA hUM taba rAjA ne kahA mere 100 putriyAM hai unameM se jo Apako vAMche usako Apa lelo taba yamadani.kanyA ke mahaloM meM gayA aura kahane lagA jisa kanyA ko merI strI bananA hai so kahado maiM vanUMgI taba una putriyoM ne kheta palita, jaTAlA, durbala, bhIkha mAMga khAne vAlA jAna ke saboM ne dhUMkA aura soMne kahA aisI bAta kahate tujha ko lajjA nahIM AtI yaha bAta suna yamadami krodha se dhamadhamAyamAna kisI ko kUbaDI, kurUpa aneka vikRti vAlI banAdI / yamadagni vahAM se nikala mahila ke vAhira cauka meM AyA vahAM rAjA kI choTI putrI reNu meM khela rahI thI usako bIjore kA phala dikhAke vAlA he reNukA tUM mujhe vAcatI hai taba usa bAlikA ne vIjorA lene ko hAtha pasArA taba yamadagni meM usa pAlikA ko uThA liyaa| rAjA se kahA ye mujhe vAMchatI hai taba rAjA usake zrApa ke Darase DaratA vidhi se usake sAtha usakA byAha kara diyaa| kitanAMka gauaiM aura kitanA eka dhana dekara vidA kiyaa| taba yamadagni sneha ke vaza saba sAliyoM ko yathA svarUpa pIchA banA diyA usa reNukA bhAryA ko lekara apane Azrama meM pahuMcA pIche usa mugdhA ko pAla poSa prema se bar3I karI jaba yauvanavaMtI huI taba yamadagni ne agni kI sAkSI se phira usake saMga vivAha kiyA jaba Rtu dharma ko prApta huI taba kahane lagA, he sundarI, maiM tere vAste homa meM DAlane yogya vastuoM kA carU sAdhatA hUM jisase tere sarva brAhmaNoM meM uttama pratApadhArI putra hogA taba reNukA ne kahA hastinApura meM kuruvaMzI anaMtavIrya rAjA ko mere se bar3I bahina vyAhI hai usake vAste tUM catriya carU bhI sAdhana. kara, maMtroM meM saMskAra siddhakara taba yamadagni apanI strI vAste to brAhmaNa caru aura zAli vAste kSatriya cara donoM siddha kiyA, aba reNukA ne vicAra kiyA maiM aTavI meM haraNI kI taraha
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / - rahatI hUM to merA putra bhI jaMgala meM rahegA isa vAste maiM kSatriya caru makSaNa karUM jisase merA putra rAjA hokara jaMgalavAsa chor3a de aisA vicAra Apa to kSatriya caru bhakSaNa kara gaI bahina ko brAhmaNa caru bhejake khilaayaa| reNukA ke rAma nAma kA putra huA, bahina ke kRtavIrya putra huA, rAma,kSatrI kA teja dikhAne lagA anyadAeka vidyAdhara atisArI inhoMke AzramameM calA pAyA, vyAdhi ke vaza AkAzagAmanI vidyA bhUlagayA, taba rAma ne usakI auSadhI tathA pathya meM sevA karI, acchA huA tuSTa mana se rAma ko parazu vidyA dI, rAma usa vidyA ko sarakaMDe ke vana meM jAkara siddha karI, usa zastra.viyA ke siddha hone se jagat vikhyAta parazurAma nAma huA, ekadA reNukA yamadami ko pUcha apaNI bahina se milane hastinApura gaI, uhAM reNukA apane bahanoI se viSaya sekne lagI, uhAM reNukA ke dasarA putra hogayA pIche yama'dami usa ko lAne gayA, bhAge putra yukta dekhI, reNukA ne samajhAyA, mere Apake vIrya ko chor3a baMdhI thI, ko ihAM acchA suyogya khAna pAna se badha kara putra hogayA, yamadami sneha ke vaza lubdha hogayA saca hai vRddha to lubdha nizcaya hoI jAtA hai,paraMtu katipaya taruNa puruSa bhI striyoM ke rAgavaddha bahulatayA doSa nahIM dekhate haiM, yamadami usa putra ko kaMdhArUr3ha kara strI ko Azrama meM le AyA, jaba parazurAma ne mAtA ke putra dekhA taba krodha meM Akara ' mAtA kA aura usa bAlaka kA parazu se mastaka kATa DAlA, jaba pahuMcAne AnevAle rAjapuruSoM ne jAkara yaha vRttAnta rAjA anaMtavIrya se kahA taba rAjA sainyA lekara AyA, tApasoM kA pAzrama jalAyA, sarva tApasa bAsa pA kara bhage, yaha svarUpa sunate hI parazurAma, rAjAyukta sArI sainyA ko kASThavat cIra ke gera diyA, tada pIche pradhAnoM ne kRtavIrya ko rAjA banAyA kRtavIrya pitA kA paira lene chupakara yamadami ko mAra ke bhaga mayA, taba parazurAma pitA ko marA dekha hastinApura jAkara rAjA kRtavIrya ko mAra ke rAjya siMhAsana para baiTha gayA, rAjya parAkramAdhIna hai, usa avasara meM kRtacIrya kI tArA nAma rANI, garbhavatI bhAga ke kisI jaMgala meM tApasoM ke Azrama meM gaI, una tApasoM ne maTha ke bhUmigRha meM dayA se chipA rakhI, uhAM - caude prathama dekhA jo svama, usa se sUcita tArA ne putra janA, subhUma nAma
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ parazurAma kA vRtAnta | 61 rakhA, aba parazurAma kA kSatriya jAti vAloM se aisA dveSa vadhA ki jahAM kSatriya hoya uhAM hI parazurAma kA parazu jAjvalyamAna hojAve, una kSatriyoM kA mastaka parazu se cheda DAle, aise nicatraNI pRthvI karatA parazurAma eka dina usI vana meM A pahuMcA, jahAM ki tApasAzrama meM putra yukta vaha rANI pI, parazu camakane lagA, taba parazurAma bolA, ihAM koI kSatriya hai, usako jaldI batAvo taba dayAvaMta tApasa bole, he rAma ! hama pahile gRhasthapaNe jAta ke catriya the, tadapIche rAma ne uhAM se nikala 7 caira niHkSatraNI pRthvI harI, taba kAtara kSatriya loka brAhmaNa baNane ko gale meM yajJopavIta DAlI, aba parazurAma prasiddha 2 catriya rAjAoM ko mAra 2 ke unakI dADhAoM se eka par3A thAla bharA, Apa nizciMta eka chatra rAjya karane lagA, jage 2 brAhmaNoM ko rAjya diyA, eka dina eka nimattaka se pracchanna pUchA, merI mRtyu svabhAva janya hai, yA kisI ke hAtha se, taba nimittiye ne kahA, jo Apane kSatriyoM kI dAdAoM se thAla bharA hai, vaha thAla kI dAI, jisakI dRSTi se khIra na jAyagI aura usa khIra ko siMhAsana para baiTha ke khAvegA usI ke hAtha tumArI mRtyu haiM, yaha suna parazurAma ne dAnazAlA banavAI, usa ke Age eka siMhAsana, usake Upara vaha dAdoM kA thAla rakhA, usakI rakSA vAste naMgI talavAravAle puruSa khar3e kiye, aba idhara vaitADhya parvata kA rAjA megha nAmA vidyAdhara kisI nimittiye ko pUchane lagA, merI jo padma zrI kanyA hai, usa kA bara kauna hogA, taba nimittiye ne kahA, subhUma tere vahina kA putra, jo isa vakta tApasa ke Azrama meM hai, vaha hogA, aura vaha chaH khaMDAdhipati cakravarttI bhI hogA / taba megha vidyAdhara uhAM pahuMca ke subhUma ko beTI byAhI, usakA sevaka banagayA, eka dina subhUma apaNI mAtA ko pUchane lagA, he mAtA, kyA itanA hI loka hai, jisameM apaNe rahate haiM, taba mAtA ne kahA, loka to isa se anaMta guNa hai, usa meM eka rAI mAtra jage meM apaNe rahate haiM, iha 'loka meM prasiddha hastinApuraM nagara, uhAM kA rAjA kRtavIrya kA tUM putra hai, * pUrvavyavasthA saba kaha sunAI, sunate hI maMgala ke tAre kI taraha lAjJa hokara *
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjainadigvijaya patAkA (styaastynirnny)| sIdhA uhAM se nikala hastinApura meM AyA, loka kahane lage, are tUM aisA sura rUpa jAta kA kauna hai ? subhUma ne kahA, rAjapUta hUM, loka kahane lage, are indra, tUM isa jvalitAMgAra meM kyoM AyA hai ? subhUma ne kahA, parazurAma ko mArane AyA hUM, lokoM ne bAlaka jAna ke usakI bAta kA kucha khayAla nahIM karA, subhUma usa dAnazAlA meM pahuMca siMhAsana para baiThagayA, deva viniyoga se DAdoM kI khIra banagaI, taba usako khAne lagA, rakSaka brAhmaNa subhUma ko / mArane daur3e, taba una brAhmaNoM ko meghanAda vidyAdhara ne mAra DAlA, tava kAMpatA hoThoM ko cabAtA krodhAtura ho parazurAma bhAgatA 2 A pahuMcA, parazu mArane ko calAyA, vaha parazu bIca meM se dUTa par3A, usa parazu kI vidyA devI subhUma ke puNyayoga se bhAga gii| subhUma usa thAla ko aMgulI para dhumA ke parazurAma ko mArane pheMkA, vaha cakra hokara parazurAma kA zira kATa DAlA, 'usa cakra se subhUma 8 mAM cakravartI huA / isa kathA kI nakala jo yaha kathA brAhmaNoM ne banAI hai so yathArtha nahIM hai jaise vo kahate haiM parazugama jaba rAmacandra ko -mArane AyA tava rAmacandra naramAI se pagacaMpI karake parazurAma kA teja hara liyA, taba parazu / hAtha se gira par3A aura phira pIchA nahIM uThA skaa| he brAhmaNoM ! vaha rAmacandrajI nahIM the, subhUma cakravartI thA, isa kathA kalpita banAne vAloM ne parazurAma kI hInatA dUra karane ko rAmacandrajI kI bAta likhI hai| eka avatAra ne dUsare avatAra kI zakti khIMcalI paraMtu yaha nahIM socA ki donoM avatAra ajJAnI vana jAyage jaba parazurAma ApahI apane aMza ko kuhAr3e se kATane lagA ina se jyAdA ajJAnI kauna hogA aura avatAra kI zakti nikala jAne se parazurAma to pIche khalavat nissAra hokara marA to avatAra 'zakti rahita phira tumhAre viSNu meM kaise milA hogA? ityAdi, tada pIche subhUma pad-khaMDa meM vijaya kara 21 vera nibrAhmaNI pRthvI karI, apanI samajha se kisI brAhmaNa ko jItA nahIM chor3A taba bhaya se brAhmaNa vyApAra, khetI, naukarI, rasoI Adika cAroM vargoM kA kAma karane lge| RSi veSa tyAgana ,phara vanobAsa prAyaH tyAga diyaa| subhama unhoM ko anyavarNI samajha kara
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSNumuni ne vali ( namuci) ko mArA / * 63 mArA nahIM tava brAhmaNa subhUma ke mare bAda aise ko daitya, rAkSasa Adi kara ke likhA / parazurAma kSatriyoM kI hatyA se, subhUma brAhmaNoM kI hatyA se mara ke adhogati meM gaye / . isa subhUma cakravatta se pahile isa aMtara meM chaTA puruSa puMDarIka vAsudeva, AnaMda baladeva valI nAma prati vAsudeva ko yuddha meM mAra ke chaTA nArAyaNa huA, aura subhUma ke pIche datta nAma vAsudeva, naMda nAma valadeva prahlAda prati vAsudeva ko mAra ke sAtamA nArAyaNa huA / tadapIche mithilA nagarI meM icvAkuvaMzI kumbha rAjA, prabhAvatI rANI se mallI nAma putrI ugaNIsamA tIrthakara huA ! tadapIche rAjagRhI nagarI meM harIvaMzI sumitra rAjA, usakI padmAvatI rANI se muni suta nAmA tIrthakara 20mAM utpanna huA, inoM ke samaya mahApadma nAmA navamA cakravarttI huA, ina savoM kA caritra 63 zalAkA caritra meM dekha lenA, ina mahApadma cakravarttI ke bhAI viSNukumAra hue, unoM kA saMbaMdha ihAM likhatA hUM / hastinApura nagara meM padmottara nAma rAjA, usakI jvAlA devI rANIunoM kA bar3A putra viSNukumAra aura laghubhrAtA mahApadya huA, usa samayameM avaMtI nagarI meM zrI dharmarAjA kA maMtrI namuci apara nAma bala brAhmaNa nemuni suvrata tIrthakara ke ziSya zrIsuvratAcArya ke sAtha dharmavAda karA,. bAda meM hAragayA, tatra rAtri ko naMgI talavAra leke zrAcArya ko vana meM mArane calA, rAste meM pagastaMbhita hogaye, yaha svarUpa prabhAta samaya dekha rAjA ne rAjya se nikAla diyA, taba namuci bala uhAM se nikala hastinApura meM mahApadma yuvarAja kI sevA karane lagA, kisI samaya tuSTamAna ho kara mahApadya ne kahA, jo terI icchA ho so vara mAMga, usa ne kahA kisIsamaya le lUMgA, ava rAjA padmottara viSNukumAra putra ke saMga sutrata guru pAsa dIkSA le pazottara mokSa gayA, viSNukumAra tapa ke prabhAva mahAlabdhi mAna huA, isa avasara meM sutratAcArya hastinApura meM Aye, taba namucicata
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 zrIjainadigvijaya patAkA (satyAsatyanirNaya) / ne bicArA, yaha baira lenekA avasara hai, taba mahApadma cakravarti se cInatI karI, maiM vedokta mahAyajJa karUMgA isavAste pUrvokta bara cAhatA hUM, cakravartI ne kahA, mAMga, taba bolA, kitaneka dinoM ke liye ApakA rAjya meM karUM, aisA vara yAcatAhUM, taba cakrI sarvAdhikAra katipaya dinoM kA de, Apa aMteura meM calA gayA, ava namucivala nagara ke bAhira yajJa pATaka banAyA, uhA~muMja, mekhalA, kopInAdi dIkSA dhAra ke Asana Upara baiThA, aba zahara ke sarva loka tathA sarva darzanI bheTa ghara ke namaskAra karA, taba namucivala ne pUchA aisA bhI koI hai so nahIM AyA hai, taba lokoM ne kahA, eka jaina muMbatAcArya nahIM pAyA, yaha chidra pAke krodhAtura hoke subhaToM ko bulAne bhejA, rAjA cAhe kaisA ho, mAnane yogya hai, AcArya zrAye, taba Akroza kara kahane lagA, tuma kyoM nahIM Aye, tuma veda, dharma ke niMdaka ho, isa pAste mere rAjya se bAhira nikala jAo, jo rahegA, usako maiM mAra DAlUMgA, taba guru mIThe vacana se samajhAne lage, he naredra! hamArA ye kalpa nahIM, jo gRhasthoM ke kArya meM jAnA, lekina abhimAna se nahIM, sAdhu apane dharmakRtya meM lage rahate haiM, taba bar3I kaThoratA se namucibala ne kahA, 7 dina ke aMdara mere rAjya se cale jAo, taba prAcArya apane tapobana meM pAye, vicAra karanelage, aba kyA karanA, eka sAdhu bolA, mahApadma cakravarti kA bar3A mAI viSNukumAra mahAn zaktivAlA meru parvata para hai, vo Ave to abhI zAnti kara degA, eka sAdhu bolA, maiM jA to saktA hUM, pIchA, bhAne kI zakti nahIM, prAcArya bole, tujhako viSNukumAra pIchA le AyagA, taba vo sAdhu ur3ake meru parvata gayA, sarva vRttAMta sunAyA, taba viSNukumAra usako hAtha meM uThA ke AcArya ke caraNoM meM lage, guru AjJA le, ikele hI namucitrala ke pAsa gaye, aura kahA, niHsaMgI sAdhuoM se virodha karanA yaha naraka kA kAraNa hai, sAdhu kisI kA bigAr3a nahIM karate, tuccha kSaNika rAja ke pAne se madAMdha ! adhama ! sAdhuoM se namaskAra karAne cAhatA hai, are namucibala! isa adhama kRtya kA abhimAna tyAMga de, jo sAdhu sukha se dharma dhyAna kare, nahIM to terA aArAdha tere ko duHkha dAtA hogA, sAdhu caumAse meM vihAra karate nahIM, aura chaH khaMDa meM verA rAjya isa avasara meM hai, sAdhu /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSNumuni ne bali (nayuci) ko maaraa| kahA~ jAve, taba balastabdha hokara bolA, jyAdA mata bolo, rAjya isa kAla maMtrAlaya kA hai, tere binA bAkI sAdhuoM se kahade 5 dina ke madhya merA-rAjyamyAga de, tUM rAjA kA bhAI mere mAnane yogya hai, tujhako 3 pada jage rahane ko detA hUM, bAkI sAdhu jo raha jAyagA usako coravat prANoM me rahita karUMgA, vava viSNumuni ne vicArA, ye sAma vacana se mAnanevAlA nahIM, ye duSTa mahApApI, sAdhuoM kA parama dveSI hai, isakI jar3a hI ukhAr3a DAlanI cAhiye, kopa meM Akara viSNumuni kriyapulAkalabdhi se lAkha yojana kA rUpa banAyA, eka Daga me to bharata kSetra mApA, dUsarI Daga se pUrva pazcima samudra mApA aura bolA, tIje kadama kI bhUmi de, namuciyasa thara 2 kAMpate ke tIsarA kadama zira para dharA, siMhAsana se girA, pRthvI meM davAdiyA, namucibala bhI naraka meM gayA, taba indra ke hukma se kopa zAnti karAne devatA ko AjJA dI, devadevAMganA madhura gItAdi kAnoM meM munAne lage, brAmaNa satra stuti prArthanA se prANa dAna mAMgate, isa maMtra ko bADha svara se bola 2 rakSA apane 2 varga ke vAMdhane lge| jainarAjA balimaMtrI dAnamaMtro mhaablH| tenamaMtreNa yatnAle rakSa 2 jinezvaraH / / 1 / / devatAoM kI stuti se kopa zAnta muni hokara dhIre 2 aMga saMkoca guru pAsa jAkara AlocanA karI, prAyazcitta le japa tapa kara kevala jJAna pAke moca gaye, isa kathA ko brAhmaNoM ne vigAr3a kara aura hI purANoM meM likhalI hai, viSNu bhagavAn ko kyA garaja thI, jo tumAre maMtavya mujina yA karanevAlA dharmI rAbA bala ke sAtha chala karatA, yaha to ni:kevala cuddhihInoM kA kAma hai jo apanI beTiyoM se parastriyoM se viSaya sevana karA kahanA, bhagavAna ne phUTha bolA, oroM se bulAyA, corI karI, oroM se zusIla bhagavAn ne sevana karA, chala se mArA, kapaTa karA, ityAdi kAma to pApI adhamI ke karane ke hai, paramezvara bItagaga sarvajJa aisA kAma kamI nahIM karatA aura aisA kAma kare usako paramezvara kabhI nahIM mAnanA caahiye| bIsameM aura ikrImage nArthakara ke aMgara meM zrI bhayodhyA sAranapura