Book Title: Jain Aur Bauddh ka Bhed
Author(s): Hermann Jacobi, Raja Sivaprasad
Publisher: Navalkishor Munshi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034854/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bollbllikka 116 Ibollebic le dAdAsAheba, bhAvanagara, phona : 0278-2425322 30 04846 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 'WWW.umaragyanbhandar.com/ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina aura bauddha kA bheda .. RIMon JAIS AND CALDES TAKEN FROJ TIC. D INTRODUCTION TO THE Chan DHIADRABAHE'S KALPASUTRA BY HERMANN JACOBI B ( LEIPZIG 1379.) BY Patabapaciahtaacobalahabician RAJA SIVA PRASAD C. S. I. FELLOW OF THE UNIVERSITIES OF CALCUTTA AND ALLAIIABAD. ideobalat PRICT gajA zivaprasAda sitArahiMda kRta lakhanaU munzI navalakizora (sI, AI, i) ke chApenAne meM chapA .. pharavarI san 18900 __2nd edition 128G cories. / / dusarI bAra 120. prani / Shrefuicanets Nanarayanbiaangaieinara, surat ' kImata pranti pustaka idar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina aura bauda kA bheda JAIS ASD BALDHS TAKEN FROM THE INTRODUCTION kdNtNdnnNdN, rNgRAKKK vNdnN TO THE BHADRABANI'S KALPASUTRA BY HERMANN JACOBI - ( LEIPZIG 1879. i BY RAJA SIVA PRASAD C. S. I. FELLOW OF THE CRIVER. SITIES OF CALCUTTA AND ALLAHABAD). rAjA zivaprasAda sitArahiMda kara adrg lakhanaU munzI navamakizora (sI, bhAI, pApanAne meM pA pharavarI san 181... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina aura bauddha kA bheda // aksara faraMgI vidvAna jaina aura bauddha donoM ko Arambha hI se alagara na samajha kara eka ko dUsare se nikalA batalAte haiM kolbUka ne gautama buddha ko varddhamAna mahAvIra kA celA samajhA kyoMki mahAvIra kA eka celA indrabhUti thA ki jisa ko gotama svAmI aura nirA gautama ke nAma se bhI pukArate haiM priMsipa aura TAmasa ina donoM kI bhI yahI rAya hai lekina bebara kahatA hai ki aisA nahIM hosakkA kyoMki indrabhUti brAhmaNa thA aura gautama buddha kSatrI usakA gotra gautama hone se vaha buddha nahIM hosakatA agara indrabhUti varddhamAna mahAvIra kA mata chor3akara dUsarA mata aMgIkAra karatA to jaina sUtra kabhI usako acchA na kahate usakI pUrI burAI likhate kyoMki sUtra sAfa kahate haiM ki mahAvIra ke bhAnaje jamAline matameM pahalA bheda DAlA aura mahAvIra ke dUsare cele gosAle makkhali putra kA bhI ThaTThA kiyA hai yaha z2AhirA pAlI sUtra kA makkhali gosAlA hai ki jo buddha ke chaH anumatI AcAryavAdiyoM meM se eka thA // vilasana jainiyoM ko bauddhoM kI eka zAkhA batalAtA hai aura usa ko dasavIMsadI meM yahAM bauddhoM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) nAza honepara nikalA samajhatA hai vevara jaina ko isa se purAnA jAnatA hai lekina bauddhoM ko usa se bhI Age lAsana vebara kA sAthI hai bilasana ke anusAra yaha kahA jAsaktAhai ki jaina sUtra mahAvIra ko kevala vihAra kA rahanevAlAhI nahIM batalAte ki jahAM buddha rahA aura upadeza diyA balki buddhakA sahakAlI aura unhIM rAjAoM kI sahAya meM use likhate haiM jo buddha ke sahakAlI the agarci zreNika aura kUNika yA koNika vaha nahIM haiM jinakA nAma aksara bauddha granthoMmeM pAyA jAtA hai to bhI zreNya yA zreNika bimbisAra kA viruda mAlUma hotA hai aura usa ke beTe kuNika kA nAma aupapAttika sUtra meM bimbisAra putra likhA hai hemacandra bambhasAra likhatA hai yaha bimbisAra kA beTA ajAtazatru mAlUma hotA hai kyoMki jaina aura bauddha donoM una donoM ko likhate haiM ki apane pApa ko mAraDAlA thA kUNika kA beTA udAyina jisane jainiyoM ke mutAbika pATaliputra basAyA thA vahI udayi ajAtazatru kA beTA hai jisako bauddha pATaliputra kA basAnevAlA mAnate haiM isa meM kisI taraha kA saM. deha nahIM ki buddhake sahakAlI bimbisAra aura majA. tazatru zreNika aura kuNika ke nAma se jaina aMgoM meM mahAvIra ke sahakAlI likhe haiM ina se choToM para bhI yaha bAta ThIka ThaharatI hai jaise gosAla maMkhaliya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) makkhali maMkhali yA makkhali kA beTA bimbisAra yA vibhisAra aura licchavi yA lecchaI rAjA vilasana ke muvAphika yaha dalIla ThaharatI hai ki zAkyasiMha aura varddhamAna ke lakaba aura nAma vahI buddha jina aura mahAvIra donoM darjakarate haiM aura strI donoM kI yazodA likhI hai lekina isake sivAya aura koI bAta jo buddha ke liye likhIgaI hai varddhamAna ke suvAfika nahIM par3atI hai masalana donoM ke riztAdAroM ke nAma aura janmabhUmi cele umara aura unake vAqiAta aura donoM ke cAla calana jahAMtaka ki ve una ke upadeza se mAlUma hote haiM bilkula judA 2 haiM nidAna mahAbIra aura buddha do AdamI the parantu ekahI samaya meM aura isIliye donoM kA mata ekasA mAlUma hotA hai kyoMki donoM kI jar3a eka thI aura donoM brAhmayoM ke baqhilAfa ki jaisI usa samaya ke logoM kI tabIata hI hogaI thI kyoMki sAmannaphalasUtra meM chaoM vAdiyoM kA hAla par3hane se jo buddha ke samayameM the z2Ahira hotA hai ki saba naye naye mata nikAlanA cAhate the. buddha bar3hagayA to kyA acaraja hai ki mahAvIra kA sata bhI jar3a pakar3a gayA aba hamako unakI bhI sunanI cAhiye jo bauddha ko jaina se pahale mAnate haiM vaha kahate haiM ki jainiyoM meM jAttibheda hai arthAt brAhANa kA bauddhoM ko nikAlane lage bauddha jAti bheda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnakara jenI hogaye para yaha vAhiyAta hai jainiyoM meM dohI bheda haiM sAdhu (yati) aura zrAvaka aura agara / vaha jAtibheda mAnate haiM to laMkA ke bauddha bhI mAnate haiM isse mata se kucha ilAkA nahIM yaha to Apasa kA byauhAra hai yahabAta bhI ki bauddhoM kI pAlI bhASA jainiyoM kI prAkRta se purAnI hai lihAz2a ke lAika nahIM kyoMki jainiyoM ke sUtra jaise aba haiM mahAvIra ke nirvANa se prAyaH eka haz2Ara barasa pIche likhegaye isa arse meM z2arUra bolI badalI hogI sivAya isake jainiyoM ke 14 pUrva nAza hogaye // jainiyoM ke zAstra se sAbita hai ki mahAvIra bimbisAra aura ajAtazatru ke samaya meM the sUtroM meM jaina sAdhuoM ko nigraMtha aura sAdhvioM ko nigraMthI likhA hai barAhamihira aura hemacaMdra unako nigraMtha likhate haiM zaMkara aura AnaMdagiri ityAdi aura 2 likhanevAle usake badala unako vibasana aura muktAMvara ke nAma se likhate haiM azoka ke zilAstaMbhoM para bauddha zramaNoM se judA sAdhuoM ko nigaMTha kahA hai ki jisako DAkTara buhalara jainiyoM kA nigraMtha samajhatA hai bauddhoM ke pITakoM meM aksara nigaMThoM ko buddha aura bauddhoM kA vAdI likhA hai nidAna ina bAtoM se sAbita hotAhai ki jainI aura bauddha barAbara ke mata vAle the aura AraMbhahI se isa bagavarI kA pramANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unake kaI purAne itihAsoM se hAtha lagatA hai jaise bauddha loga sAfa kahate haiM ki ajAtazatru ne apane bApako mAraDAlA aura vaha bauddha honese pahale bahuta bada aura qharAba thA jainI loga kUNika arthAt usI ajAtazatru ko jAnI bUjhI pitRhatyA ke dAga se bacAne kI koziza karate haiM kyoMki nirayAvali sU. tra ke anusAra kuNika ne apane bApako apane liye anyAI samajha ke kaida kara diyA thA paraMtu jaba apanI mA se sunA ki usakA bApa to use sadA pyAra karatA rahA hai aura koI bAta aisI nahIM kI ki jisa se kaida ke yogya ho kuNika apanI mAkI bAta mAna ke eka kuThAra leke apane bApa kI ber3iyAM kATane ko calA usake bApa zreNika arthAt bimbisAra ne yaha samajhake ki kuThAra se mujhe mArane ko AtA hai use isa pApa se bacAne ke liye apane taI Apa mAraDAlA arthAt AtmaghAta kiyA kUNika bahuta pachatAyA aura bApa kA marA dekha ke bar3A dukhA huA isa se mAlUma hotA hai ki ajAtazatru ne bauddhoM ko madada dene se pahale jainiyoM para kRpAdRSTi kI thii|| ___ mathurA meM kaMkalI TIle se jenarala kaniMghama ne eka naMgI khar3I mUrata nikAlI hai usa para khudAhuA hai "namo arhata mahAvIra devanAsa" isa se z2Ahira hai ki yahAM mahAvIra se murAda varddhamAna hai buddha nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) aura usa mUrata para saMvatsara 98 khudA hai aura usI jagaha se nikale hue dUsare pattharoM para havizka aura kanizka ke nAma rahane se sAbita hai ki vaha vikramahI kA saMvatsara hai sivAya isake bauddhoM ke zAstroM meM jaina mata sthApana karanevAle athavA use durusta karanevAle kA caracA haiM kucha jainiyoM ke nAma se nahIM kintu nigaMThanAtha yA nigaMThanAta putta ke nAma se nigaMTha to jainI sAdhuoM kA nAma mAlUma hI hai nAtaputta hama nAyaputta jo kalpasUtra aura uttarAdhyayana sUtra meM mahAvIra kA viruda likhA hai samajhate haiM nayapAla ke bauddha pustakoM meM nigaMThanAtha ko jJAti kA putra likhA hai aura jaina loga mahAvIra ko jJAta putra kahate haiM hemacandra ke pariziSTa parva kA yaha zloka hai "kalyANapAdaparamaM zrutagaGgIhimAcalam / vizvAM bhojaraviM devaM vande zrIjJAtanandanam // , mahAvIra ko jJAtanandana isavAste kahA ki kalpasUtra meM unake bApa ko jJAta catriya likhA hai sAmannaphala sUtra meM nigaMThanAtha putra ko agni vaizyAyana likhA hai yaha bauddhoM kI bhUla mAlUma hotI hai unhoMne zAyada mahAvIra ko usa ke mukhya zikhya sudharmA se milAkara eka kara diyA kyoMki sudharmA agni vaizyAyana thA afasosa sAmannaphala sUtra meM jahAM nigaMThanAta puta kA mata varNana kiyA hai zAkA aura saMvat nahIM likhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to bhI usa meM koI bAta aisI nahIM hai ki jisa se nigaMThanAta putta aura mahAvIra donoM eka na hosakeM AtmAvatAra aura vaizyantara ityAdi bauddha pustakoM meM likhAhai ki apane pahale ziSya upAli se ki jo bauddha hogayA thA lar3akara nigaMThanAta pAvA meM mare kalpasUtra mahAvIra kA nirvANa pAvA meM batalAtA hai aura jaina jatI nigaMTha kahalAte the pasa isameM kucha saMdeha nahIM ki nigaMThanAthase matalaba mahAvIrahIse hai // sivAya isake isa bAta kA ki buddha aura mahA. vIra donoM judA judA the para ekahI samaya meM jainakI tArIkhoM se pakkA patA laga jAtA hai buddha kA nirvANa san IsavI se 477 barasa pahale huA aura mahAvIra kA nirvANasvetAmbarI jainiyoM ke kahane bamUjiba vikramake saMvatse 470 barasa pahale aura digambariyoM ke bamujiba 605 barasa pahale huA yaha 135 barasa kA pharka jo donoM AmanAyavAloM ke bIca meM par3A hai vikrama saMvat aura zAlivAhanakezAke kA hai vikrama ke saMvat se 470 barasa pahale nirvANa huA yaha sve. tAmbariyoM kI bahuta pustakoM meM likhA hai saba se purAnA pramANa vaha hai jo merutuMgake vicAra zreNI kI jar3a hai aura nirvANa kA saMvat rAjAoM ke kAla se nirNaya kiyA hai| "jaMsyaNi kAla gao arihA titthaM karo mahAvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) ro taM rayaNi avaMti vaI ahisito pAlagorAyA // 1 // saTTI pAlaga raNNopaNavaraNa sayaM tu hoinaM dANa asayaM muriyANaM tIsaM citra samittassa // 2 // valamitta bhAnumittA saTTIvArisANi cattanahavahaNe tahagaddAbhillalArajjaM terasavarisA sagassacau // 3 // ,, arthAt pAlaka avantI ke rAjA kA usa rAta ko rAjyAbhiSeka huA ki jisa rAta ko arhata tIrthakara mahAvIra kA nirvANa huA // 1 // sATha barasa rAjA pAlaka ke lekina 155 barasa nandoM ke 108 mauryo ke aura 30 pRsamitta arthAt puSpamitra ke // 2 // 60 barasa balamitra aura bhAnumitra ne rAja kiyA 40 nabhovAhana ne 13 barasa isI taraha gardabhilla kA saja rahA aura zAkA 4 hai // 3 // yaha zloka bahuta pothiyoM meM likhe haiM aura purAne jainiyoM ne isI ke anusAra mahAvIra aura vikrama ke saMvat ThaharAye haiM para ina kI asala nahIM mAlUma hotI 4 zAke kA 13 gardabhilla kA 40 nabhovAhana kA 60 valamitra aura bhAnumitra kA 30 puSpamitra kA aura 108 mauryo kA jor3ane se 255 hotA hai aura usa meM vikrama ke saMvat kA 57 barasa milAne se candragupta kA abhiSeka 312 barasa san IsavI se pahale ThaharatA hai aura yUnAniyoM ke saMvat se isa saMvata ke pAsa pAsa milajAne se sAbita hotA hai ki vikrama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com * Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) jo tIsare zloka meM likhA hai vahI vikrama hai jisane san IsavI se 57 barasa pahale saMvat calAyA aura san IsavI 78 kA zAkA calAnevAlA zAlivAhana hI hai 60 barasa pAlaka ke rAja ke aura 105 navanandI ke athAt 215 barasa caMdragupta ke abhiSeka meM arthAt san IsavI se pahale 312 meM milAne se mahAvIra kA nirvANa san IsavI se 527 barasa pahale ThaharatA hai siMhala arthAt laMkAvAle buddha kA nirvANa san IsavI se 543 barasa pahale mAnate haiM pasa kula 16 barasa kA pharka raha jAtA hai| hemacandra apane pariziSTAparva meM likhatA hai "evaM ca zrImahAvIre mukne varSa zate gte| paMca paMcAzadadhike caMdragupto bhvnnRpH||1||" isase yaha bAta nikalatI hai ki mahAvIra ke nirvANa se 155 barasa pIche caMdragupta kA abhiSeka huA hemacaMdra pAlaka ke rAja kA 60 baraseM nahIM letA isa kArana mahAvIra kA nirvANa hemavedra ke anusAra 467 barasa san IsavI se pahale par3atA hai aura siMhalavAloM kI bhUla jo aje sahI kI gaI hai usa ke anusAra buddha kA nirvANa bhI 477 barasa san IsavI se pahale par3atA hai ki jisa se kula 10 barasa kA pharka raha jAtA hai aura yahI zuddhatara 'mAlUma hotA hai / iti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PARAN nivedana (arthAt dayAnaMdImata kA khaMDana) rAjA zivaprasAda sitAraihinda ilAhAbAda aura kalakatte kI yUniva rsiTI ke phelo kA sajjana Arya puruSoM se NIVEDAN BY RAJA SIVA PRASAD, C. Sal., FELLOW OF THE UNIVERSITIES OF ALLAHABAD AND CALCUTTA. lakhanaU munzI navalakizora (nI,bhAI,I) ke chApakhAnemeM chApA gayA navambara san 189760 2nderlition 600 copier. ' Price or cal:: Anna S dUmarIbAra 600 pustake pola pratipustaka ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana maiMne zrImatsvAmi dayAnandasarasvatIjIkA jo kucha carcA deza dezAntaroM meM sunA mana meM AyA ki jaise kisI samaya meM viSNu bhagavAn ne vedoddhAra kiyA batalAte haiM kadAcit phira bhI isa kalikAla meM usI liye dayAnanda jI ne avatAra liyAho deva saMyoga se eka dina meM kisI mema (1) aura sAhiva ke dekhane ko gayA thA to vahAM usa bArA meM pahale dayAnandajI mahArAjahI kA darzana huA maiMne jijJAsA kI kucha upadeza cAhA praznottara pUre nahIM bhaye sAhiba Agaye aura aura bAteM honelagI maiM ghara AyA para jitanA mahArAjajI ke mukhAravinda se sunA thA bar3e sandehakA kAraNa huA nivRtyartha patralikhA mahArAja jI ne kRpA karake uttara diyA use dekha merA sandeha aura bhI bar3hA mahArAjajIke likhane anusAra Rgve. dAdi bhASya bhUmikA ma~gA ke pRSTha 6 se 88 taka dekhA vicitra lIlA dikhAI dI Adhe Adhe bacana jo apane anukala pAye grahaNa kiye haiM aura zepArdhakA jo pratikUla pAye parityAga una Adhe anukUla meM bhI jo koI zabda apane bhAvase viruddha dekhe unake artha palaTadiye manamAne lagAliye ghabarAyA ki chApekI azu(1) jagan vikhyAna mAdama blavanamkI aura kanana polkATa / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddhatAhai vA merI samajha aura AMkhoM kA doSa phira patra likhA usakA jo uttara pAyA to jATa aura khATa aura mug2ala aura kolhakI kahAvata yAda AyI zrImatpaNDitavara vAlazAstrI jI to bAhara gaye haiM parama pUjanIya jagatagaru zrI svAmI vizaddhAnandajI ke caraNoM meM pahuMcA patra aura uttaroM ko dekhakara bahuta ha~se aura pichale uttara para jisameM ina donoM mahAtmAoM kA nAma hai kucha likhavA bhI diyA aba maiM mahA vikaTa vismayAvarta meM par3AhUM na to yaha kaha sakkAhUM ki svAmI dayAnandajI saMskRta zabdoM kA artha nahIM samajhate aura na yaha apane mana meM lAsaktAhUM ki Apato samajhate haiM dUsaroM ke bahakAne aura bhulAne ko yaha arthAbhAsa racAhai kyoMki aisA kAma satpuruSoM kA nahIM hai jo ho maiMne apane patra aura svAmI dayAnanda jIke uttaroM kA isameM chapavA denA bahuta ucita samajhA ki jo sajjana Arya loga una kI banAyI RgvedAdi bhASya bhUmikA dekhate haiM apanI buddhi ko kucha kAmameM lAveM aura dUsare paNDitoMse bhI sammati leveM aisA na ho ki aMdhenaiva nIyamAnA yathAndhAHke sadRza kevala dayAnandajIke bhASya aura bhUmikA hI kI lAThI thAme kisI athAha gar3he vA narakakuNDa meM jA gireM kyoMki kisI pArasI kavi ne kahA hai bnshynm gnhst gr bynm khh n byn w chh st wgr khm sh ityalam kimadhikam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merA phlaaptr| kAzI sambat 1937 caitra zuklA 11 zrI 5 matsvAmi dayAnanda sarasvatIbhyo namonamaH ___ jaba darzana pAyA kucha bAta huI adhUrI raha gayI icchA thI phira darzana karUM bana nahIM par3A aba sunA Apa bAhara padhArane vAle haiM isaliye usa dina ke apaneprazna aura Apake uttara apane smaraNAnusAra nIce likhatAhUM yadi bhUla ho Apa sudhAra deM Age bhI kRpA karake isI patra para kucha uttara likha bhejeM merA prazna svAmIjI mahArAjakAuttara 1 hama kevala vedakI saMhitA mAtra mAnate haiM eka IzAvAsya upaniSada saMhitA hai aura saba upaniSada brAhmaNa haiM brAhmaNa hama koI nahIM mAnate sivAya saMhitA ke hama aura kucha nahIM mAnate / 2 yadi vAdI kahe kiM 2 saMhitA svayaM prakAza hai Apa veda ke brAhmaNa nahIM anubhava siddha hai| mAnate to hama veda kI saMhitA nahIM mAnate to Apa saMhitA ke maNDana aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) brAhmaNa ke khaMDana kA aisA pramANa dIjiye jisa se brAhmaNa kA maMDana aura saMhitA kA khaMDana na hosake vAdI ko Apa apanA pratidhvani samajhiye pramANa cAhe 4 mAniye cAhe 6 cAhe 8 cAhe sahasroM sivAya zAbdake aura saba kA sahArA pratyakSahai so isameM pratyakSa hosakegA nahIM aura zAbda joApane brAhmaNahI ko nahIM mAnA to dUsarA kahAM se lAiyegA kevala Apake kahane se koI kucha kyoM mAna legA? 3 vAdI kahatA hai ki brAhmaNa svayaM prakAza aura . anubhava siddha haiM ? ApakA dAsa zivaprasAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) svAmIdayAnandajIkAuttara // o3m // samvat 1637 caita zudI 12 guruvAra / rAjA zivaprazAdajI Anandita raho Apa kA caita zuklA 11 budhavAra kA likhA patra mere pAsa AyA dekhi ke Apa kA abhiprAya vidita huA usa dina Apa se aura mujha se paraspara jo 2 bAteM huI thIM taba Apa ko avakAza kama hone se maiM na pUrI bAta kaha sakA aura na Apa pUrI bAta suna sake kyoMki Apa una sAhaboM se milane ko Aye the Apa kA vahI mukhya prayojana thA pazcAt merA aura Apa kA kabhI samAgamana huA jo ki merI aura Apa kI bAteM usa viSaya meM paraspara hotIM aba maiM ATha daza dinoM meM pazcimako jAne vAlA hUM itane samaya meM jo Apa ko avakAza hosake to mujha se miliye phira bhI bAta hosakI hai aura meM bhI Apa ko milatA parantu aba mujha ko avakAza kucha bhI nahIM hai isa se meM Apa se nahIM mili sakUMgA kyoMki jaisA sanmukha meM paraspara bAteM hokara zIghra siddhAnta hosakA hai vaisA lekha se nahIM isameM bahuta kAla kI apekSA hai / merA uttara 1 vaidika ApakA prazna 1 Apa kA mata kyA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) 2 Apa veda kisako 2 saMhitAoM ko mAnate haiM 3 kyA upaniSadoM ko 3 maiM vedoM meM eka IzAveda nahIM mAnate vAsya ko chor3ake anya u paniSadoM ko nahIM mAnatA kintu anya saba upanipada brAhmaNa granthoM meM haiM ve Izva rokta nahIM haiM 4 kyA Apa brAhmaNa 4 nahIM kyoMki jo IpustakoMko vedanahIM mAnate zvarokta hai vahI veda hotAhai jIvokta nahIM jitanebrAhmaNa grantha haiM vai saba RSi muni praNIta aura saMhitA Izvara praNIta hai jaisA Izvarake sarvajJa honese tadukta nibhrAnta satya aura matake sAtha svIkAra karane ke yogya hotAhai vaisA jIvoka nahIM hosaktA kyoMki ve sarvajJa nahIM parantu jo 2 vedAnukUla brAhmaNa grantha haiM unako maiM mAnatA aura viruddhArthoM ko nahIM mAnatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hUM veda svataH pramANa aura brAhmaNa parataH pramANa haiM isase jaise vedaviruddha brAhmaNa granthoMkA tyAgahotA hai vaise brAhmaNa granthoM se vi. ruddhArtha honepara bhI vedoMkA parityAga kabhI nahIM hosakA kyoMki veda sarvathA sa bako mAnanIyahI haiM aba rahagayA yaha vicAra ki jaisA saMhitAhI ko Izvararokna nibhrAnta satya veda mAnanA hotA hai vaisA brAhmaNa granthoM ko nahIM isakA uttara merI vanAI R. gvedAdi bhASya bhUmikAke navameM pRSTha se 6 leke ghara aTalAsI ke paSTa taka vedotpatti. vedoM kA nityatva. aura veda saMjJAvicAra viSayoM ko dekha lIjiye vahAM maiM jisako jaisA mAnatA hUM saba likharakkhAhai isI ko bicArapUrvaka dekhanese saba nizcaya Apako hogA ki ina viSayoM meM jaitA merA siddhAnta hai vaisAhI jAni liijiyegaa| (dayAnandasarasvatI) kaashii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) merA dUsarA patra zrI kAzI vArANasI samvat 1937 caitrazuklA pUrNimA zrI 5 matsvAmi dayAnanda sarasvatIbhyo namo namaH Apa kA kRpApatra caitra zuklA 12 kA pA atyanta kRtArtha huA grISma kA pracaMDa uttApa avakAza nahIM detA ki Apake darzanAnanda se mana ThaMDhA karUM taba taka Apa kRpA karake patra dvArA mere manako sandeha ke tApa se bacAveM // Apane likhA "brAhmaNa grantha+saba RSi muni praNIta aura saMhitA Izvara praNItahai" vAdIkahatAhai jo "saMhitA Izvara praNItahai"to brAhmaNabhI Izvara praNItahai aura jo "brAhmaNa grantha+saba RSi muni praNIta" hai to saMhitA bhI RSi muni praNIta hai Apane likhA "veda (saMhitA) svataH pramANa aura brAhmaNa parataH pramANa haiM" vAdI kahatAhai jo aisA to bAhmaNahI svataH pramANa hai ApakA saMhitA parataH pramANa hogA (2) Apane pramANa aisA koI diyA nahIM (3) jisse jijJAsU kI tuSTi (2) maiM apane pahale patrameM likhacukA hUM ki "vAdI ko Apa apanA pratidhvani samajhiye" // (3) svAmIjI mahArAja pramANa kucha bhI nahIM dete jo Apa apane manamAnI kaha dete haiM usI ko cAhate haiM ki loga vidhAtA kA lekha jAneM / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) prazna kI pUrti aura siddhAnta kI AzA ho Apane likhA ki " merI banAyI huI RgvedAdi bhASya bhUmi - kA ke navameM pRSTha se ( 6 leke ) aTThAsIke pRSTha taka vedotpatti vedoMkA nityatva aura veda saMjJA vicaura viSayoM ko dekha lIjiye" "nizcaya + hogA" so mahArAja "nizcaya" ke palaTe meM to aura bhI bhrAnti meM par3agayA mujhe to itanAhI pramANa cAhiye ki Apane saMhitA ko " mAnanIya" mAnakara brAhmaNa kA kyoM " parityAga" kiyA aura vAdI to saMhitA jaisA brAhmaNako veda mAna jo Apane "veda" ke anukUla likhA apane anukUla aura jo kucha brAhmaNa ke pratikUla likhA use saMhitA ke bhI pratikUla samajhatA hai to bhI maiMne ApakI "bhApya bhUmikA" ma~gA ke dekhI para usameM kyA dekhatA hUM ki pahalehI ( pRSTha ha paMkti = ) likhA hai " tasmAdyajJAt + + + ajAyata" arthAt usa yajJase (veda) utpanna hue pRSTha 10 pAM 26 meM Apa zatapatha Adi brAhmaNakA pramANa dekara yaha siddha karate haiM ki yajJa viSNu aura viSNu paramezvara ( 4 ) aura phira pRSTha 11 paMkti 12 meM Apa yaha likhatehaiM ki " yAjJavalkya mahAvidvAn jo maharSi hue haiM apanI paMDitA maitreyI strI ko upadeza karate haiM ( 8 ) kaisA Azcarya hai ki bhApahI to saMhitAko "svataH pramANa" aura trAhmaNa ko "parataH mamANa" likhate haiM aura phira ApahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) ki he maitreyi jo AkAzAdi se bhI bar3A sarva vyApaka paramezvara hai usase hI Rk yajuH sAma aura atharva ye cAroM veda utpanna hue haiM" parantu Apane yAjJavalkyajI kA yaha vAkya AdhAhI apanA upayogI samajha kyoM likhA kyA isIliye ki zeSArddha vAdI kA upayogI hai? vAkya to yahI hai:--evaMvA are'sya mahato bhUtasya nizvasitametadyadRgvedo yajurvedaH sAmavedo 'tharvAgirasa itihAsaH purANa vi. yA upaniSadaH zlokAH sUtrANyanuvyAkhyAnAni vyAkhyAnAnISTagaM hutamAzitaM pAyitamayaMca lokaH parazca lokaH sarvANica bhUtAnyasyaivai tauni sarvANi nizvasitAni arthAt arI maitreyi isa mahAbhUta ke yaha Rgveda yajurveda sAmaveda atharvaveda itihAsa purANa vidyA upaniSad zloka sUtra anuvyAkhyA vyAkhyA ; iSTa huta khAyA pIyA yaha loka paraloka saba bhUta saba nizvasita haiM (5) mujhe isa samaya aura kucha * maMhitA ke "IzvaramaNIta" hone ke liye "parataHpramANa" zatapatha brAhmA kA pramANa dete haiM jaise kisI muddaI kA gavAha gavAhI de ki muddaI kA tamassuka sahA hai para muddAleha kI rasIda bhI saccI hai rupamA cuka. gayA aura gudaI kar3e ki. gavAha jhUThA hai. bharose ke yogya nahIM parantu apanA-tapassuka dIka hone ke pramANa meM usI gravAra ko prAme lAce pramAlisa pramANa (savUta ) mAMge ...to kahe maiM kahatA na hUM. merAdAbA.sAhe .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) . tarka vitarka Avazyaka nahIM itanA kahanA alam ki Apake isa pramANa se to ki jo bRhadAraNyaka brAhmaNa kA hai jaise veda Izvara praNIta haiM vaise hI upaniSadAdi saba Izvara praNIta haiM yadi isakA artha yaha kIjiyegA ki upaniSad jIva praNIta hai to ApakA cAroM veda bhI vaisAhI jIva praNIta Thahara jAyagA Apane saMhitA svataH pramANa aura brAhmaNa ko parataH pramANa likhA aura phira saMhitAke svataH pramANa siddha karane ko unhIM parataH pramANa brAhmaNoM kA Apa pramANa lAtehaiM so isa vyAghAta se chuTane ke liye yadi kucha uttara ho Apa rupA karake zIghra likha bhejeM taba taka meM Apa kI bhASya bhUmikA Age nahIM dekhaMgA pRSThoM ko kucha ulaTa pulaTa kiyA to vicitra lIlA dikhAI detI hai Apa pRSTha 81 pani 3 meM likhate haiM "kAtyAyana Rpi ne kahA hai ki maMtra aura bAhmaNa granthoM kA nAma veda hai" pRSTha 52 meM li. khatehaiM pramANa 8 haiM aura phira pRSTha 53 meM likhate haiM (5)yaha to bar3I ha~sIkI bAta hai ki svAmIjI mahArAjane jisa vacana ko saMhitA "Izvara praNIta" hone ke liye pramANa diyA hai usameM se cAroM veda kA nAma to leliyA aura vedoM ke Age jo upaniSadAdi kA nAma likhA hai use sampUrNa chor3a diyA mAno yaha samajhA ki hamAre sivAya kisI ne vRhadAraNyaka upanipad dekhAhI nahIM hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) cauthA zAbda pramANa "prAptoM ke upadeza" pAMcavAM aitihya "satyavAdI vidvAnoM ke kahe vA likhe upadeza" to Apake nikaTa kAtyAyana RSi "prApta" aura "satyavAdI vidvAn" nahIM the (6) pRSTha 82 meM Apa likhate haiM ki bAhmaNa meM jamadAgna kazyapa ityAdi jo likhe haiM so dehadhArI haiM ataeva vaha veda 'nahIM aura saMhitA meM zatapatha bAhmaNa (!) ke anusAra 'jamadagni kA artha cakSu aura kazyapa kA artha prANa hai ataeva vedahai (!!)phira Apa usI pRSTha meM likhate haiM ki "brAhmaNAnItihAsAnpurANAnikalpAn gAthAnArAzaMsIH" (7) "isa vacana meM brAhmaNAnisaMjJI aura itihAsAdi saMjJA hai" to isayuktise bRhadAraNyaka kA vacana jo maiMne Upara likhA hai usameM bhI kyA upaniSada saMjJI aura itihAsa purANAdi saMjJAhai athavA RgvedAdi kramAnusAra unakA saMjJI vA saMjJA hai ? pRSTa 88 paMki 12 meM Apa likhate haiM ki "bAhmaNa+++ (6) bhAI ! ApahI kaho ki kAtyAyana RSijI ko jhUThabolane kA kyA prayojana thA kyA koI unakA bhI mukadamA kisI aMgarejI adAlata vA kacaharI meM peza thA bhalA vaha jhUTa likhate to samako mahakAlI loga use kaba calane dete para jo ho dayAnandajI lekhAtyAyavajI ko jhUThA banAyA to meM pUMchatAhUM ki jaba kAtyAyanajI jhaDe chahare to aba dayAnandanI kI bAtayoMhI kauna mAna legA? 10)isa kA artha bahuta sa marthana brAhmaNa (aura ) itihAsa (aura) purANa (aura) ka ra ) gAthA ( aura ) nArAzaMsI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) vedoMke anukUla honese pramANa ke yogya to haiM" yadi Apa itanA aura mAna leM ki sampUrNa brAhmaNoM kA pramANa saMhitA ke pramANa ke tulya hai athavA pRSTha 42 paMkri 7 meM Apa likhatehaiM "tatrAparA Rgvedo yaju. rvedaH sAmavedo 'tharvaveda zikSA kalpo vyAkaraNaM niruktaM chando jyotiSamiti atha parA yayA tadakSaramadhigamyate" isakA artha sIdhA sIdhA yaha mAna leveM ki Apa ke cAroM veda aura unake choM aMga "aparA" haiM jo "parA" usase akSara meM adhigamana hotAhai apanA phiravaTakA artha vA arthAbhAsa chor3adeM (8) to bar3A anugraha ho merA sArA parizrama saphala hojAve aura Apake darzana kA utsAha bar3he kimapikamityalam / Apa kA dAsa zivaprasAda parantu svAmIjI mahArAja ne pahale ( aura ) kI jagaha ( arthAt ) kalpanA kara liyA arthAt brAhmaNa arthAt itihAsa purANAdi ! (8) svAmIjI mahArAja apanI bhApya bhUmikA meM pRSTha 42 paMkti 7 , isa ke artha yoM likhate haiM "(tatrAparA0 ) vedoM meM do vidyA haiM eka aparA dUsarI parA ina meM se aparA yaha hai ki jisase pRthivI aura tRNa se leke prakRti paryanna padArthoM ke guNoM ke zAna se ThIka ThIka kArya siddha karanA hotA hai aura dUsarI paNa ki jisa se sarvazaktimAn brama kI yathAvat prApti hotI hai yaha parA vidyA aparA vidyAse atyanta uttama hai kyoMki apagakAhI uttama phala parA vidyA hai" nidAna svAmIjI mahArAja ne itanA to likhA parantu sIdhA marya vA pAya nahIM likhA ki cAroveda ( saMhitA ) aura unake chaoM aMga aparAhai parA unake mivAya arthAna upaniSad hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) svAmI dayAnandajI kA pichalA uttara / / rAjA zivaprasAdajI Anandita raho Apa kA patra mere pAsa AyA dekha kara abhiprAya jAna liyA isa se mujha ko nizcita huA ki Apa ne vedoM se leke parva mImAMsA (8) paryanta vidyA pustakoM ke madhya meMse kisI bhI pustaka ke zabdArtha sambandhoM ko jAnA nahIM hai isaliye Apa ko merI banAI bhUmikA kA artha bhI ThIka 2 vidita na huA jo Apa mere pAsa Ake samajhate to kucha samajha sakate paranta jo Apa ko apane praznoM ke pratyuttara sunanekI icchA ho to svAmI vizuddhAnanda sarasvatI vA bAlazAstrI jI ko khar3A karake (10) suniyegA tobhI Apa kucha 2 samajhaleMge kyoMki ve Apako samajhAveMge to kucha AzA hai samajha jAya~ge bhalA vicAra to kIjiye ki Apa una pustakoM ke par3he vinA veda aura brAhmaNa pustakoM kA (9) jAna par3atAhai ki svAmIjI mahArAjane pUrvamImAMsAhI taka dekhA hai uttara mImAMsA nahIM dekhA nahIM to aisA na likhate / / (10) to jahAM jA jisake jisake pAsa bhASya bhUmikA jAtA hai bhapake pAsa svAmI vizuddhAnandajI aura paMDita bAlazAstrIjI ko jAnA cAhiye athavA unasabako samajhane ke liye dayAnandajI ke pApAnA cAhiye / / . .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) kaisA Apasa meM saMbandha kyA 2 unameM haiM aura svataH pramANa tathA Izvarokta veda aura parataH pramANa aura Rpi muni kRta brAhmaNa pustakahaiM ina hetuoM se kyA 2 siddhAnta siddha hote aura aise hue vinA kyA 2 hAni hotI hai ina vidyArahasyakI bAtoM ko jAne vinA Apa kabhI nahIM samajha sakne // saM0 1637 mi. vai0 ba0 saptamI zanivAra (dayAnandasarasvatI) (svAmI vizuddhAnandajI kA likhavAyA ) rAjA sAhiba ke praznoM kA uttara dayAnanda se nahIM banA ! // iti // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA vA pichalA nivedana (aba isa viSaya meM Age kucha nahIM likhA jAyagA ) eka pustaka bhramocchedana nAma mere "nivedana ke uttara meM" zrImatsvAmi dayAnanda sarasvatIjI kA nimarmANa kiyA huA AyA samajhA ki aba avazya svAmI jI mahArAja ne yathA nAma tathA guNaH dayA karake mere prazna kA uttara bhejA hogA bar3e utsAha se khola ke dekhA to zivaprasAda kama samajha, AlasyI, usako saMskRta vidyA meM zabdArtha sambandhoM ke samajhane kI sAmarthya nahIM, vaha ayogya, usakI samajha ati choTI, vaha avidvAn, adharma karmase yukta, anadhikArI, usake netra phUTa gaye haiM, usakI alpa samajha, vaha ivAnake samAna, jaisI usakI samajha vaisI kisI choTe vidyArthI kI bhI nahIM, usakI ulaTI samajha, vaha pramatta arthAt pAgala, usako vAkya kA bodha nahIM, vaha andhAnAM madhye kANo rAjA, tAtparyArtha jJAnazUnya, pakSapAtAndhakAra se bicAra zUnya, azAkhavit, avyutpanna, vyartha vaitapiTaka, andhA, usakI siyyA ADambara yukta lar3akapanakI bAta, vaha vAdake lakSaNa yukta nahIM usakI buddhi aura A~kheM aMdhakArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) vRtta, vaha sannipAtI, vaha kodoM deke par3hA, vaha avidyAyukta, bAlaka, badhira, bicArA saMskRta vidyA par3hAhI nahIM, aise aise zabda aura vAkyoM se paripUrNa pAyA khedakI bAta hai kyoM vRthA itanA kAgaz2a bigAr3A meM to ApahI apane ko bar3A besamajha bar3A avidvAn bar3A adharmI bar3A azAstravit bar3A avyutpanna bar3A aMdhA pahalese mAnehuye hUM yadi inakI jagaha rAma nAma likhA hotA kadAcit kucha puNyabhI hosakatA ( rAma rAma) mere zirapara jATa khATa aura kolhU car3hAyA hai (bhramocchadana pRSTha 10) (Thanks ) para maiM to pahAr3a kA bhI bojha sahasakatA hUM hAM mujhako chalI aura kapaTI jo likhA hai usakA kAraNa kucha samajhameM nahIM AyA yadi kaheMki jo jaisAhotAhai vaisAhI dUsaroMkobhI samajhatA hai to aisI bAta manameM lAne ke bhI pApakA bhAgI maiM nahIM huA cAhatA jo ho maiM to apane praznakA uttara dekhaneko vihvala thA prazna merA ekahI itanA ki "Apane likhA 'brAhmaNa graMtha saba RSi mani praNIta aura saMhitA Izvara praNIta hai' vAdI kahatAhai jo 'saMhitA Izvara praNIta hai' to gadANa bhI Izvara praNIta hai aura jo 'brAhmaNa grantha saba Rpi muni praNIta' hai to saMhitAbhI Rpi muni praNIta hai Apa ne likhA veda ( saMhitA mAtra ) svataH pramANa aura brAhmaNa parataH pramANa haiM, vAdI kahatA hai jo aisA to vAhmaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) hI svataH pramANa hai Apa kA saMhitA parataH pramANa hogA ( nivedana pRSTha 8 ) "Apa saMhitA ke maNDana aura bAhmaNa ke khaNDana kA aisA pramANa dIjiye jisa se bAhmaNa kA maMDana aura saMhitA kA khaNDana na hosake kevala Apa ke kahane se koI kucha kyoM mAna legA" (ni0 pRSTha 5) nidAna bhramocchedana kI bAIsoM pRSThe bAIsa bAra ulaTa DAlIM isake sivAya usameM aura kucha uttara nahIM pAyA ki "dekhiye rAjAjI kI mithyA ADambara yukta lar3akapana kI bAta ko jaise koI kahe ki jo pRthivI aura sUrya Izvara ke banAye haiM to ghar3A aura dIpa bhI Izvara ne race haiM" aura "jo sUrya aura dIpa svataH prakAzamAna haiM to ghaTapaTAdi bhI svataH prakAzamAna haiM" (bhra0 pRSTha 12 aura 13) bhalA sUrya aura ghar3e kI upamA saMhitA aura brAhmaNa meM kyoMkara ghaTa sakegI udhara sUrya ke sAmane koI Adha ghaMTe bhI AMkha khola ke dekhatA rahe aMdhA nahIM to cakSu roga se avazya pIr3ita hove jeTha kI dhUpa meM naMge zira baiThe sannipAtI nahIM to jvaragrasta avazya hojAve yadi yuttejaka kAca sAmane dhara de kapar3A lattAhI jala jAve janama bhara uchale kUde kaise hI balUna para car3he kabhI sUrya taka na pahuMce idhara ku. mahAra se yadi cAka DaMDA aura kacha miTTI legrAve cAhe jitane ghar3e Apa apane hAtha banA leve aura phira jaba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) cAhe tor3a DAle saMhitA aura brAhmaNa donoM grantha haiM eka se kArAz2a para eka sI siyAhI se likhe hue vA chape hue aura eka se kapar3oM meM baMdhe hue jaba taka batalAyA na jAve jAnanA bhI kaThina ki kauna saMhitA hai aura kauna brAhmaNa para hAM usa kAla se lekara ki jisase pahale kisI ko kacha vidita nahIM Ajataka saba vaidika hindU arthAt jo hindU veda ko mAnate haiM saMhitA aura bAhmaNa donoMko barAbara mAnanIya mAnate cale Aye svAmIjI mahArAja ko apane hI isa nyAya se ki "jo saikar3oM prApta RpiyoM ko chor3a kara eka hI ko prApta mAna kara, saMtuSTa rahatA hai vaha kabhI vidvAna nahIM kahA jA sakA" ( bhra0 pRSTha 15 ) brAhmaNa kA parityAga na karanA cAhiye ApastambAdi muni praNIta sUtroM ke paribhASA sUtra meM bhI " maMtra bA. hmaNayorveda nAmadheyam" aisAhI likhA hai aura svAmI jI mahArAja no yaha kahate haiM ki "kyA Apa jaisA kAtyAyana ko prApta mAnate haiM vaisA pANini Adi RpiyoM ko prApta nahIM mAnate +++ jo una ko bhI prApta mAnate ho to maMtra saMhitA hI veda hai una ke isa vacana ko mAna kara tabiruddha bAhmaNa ko veda saM. jJA ke pratipAdaka vacana ko kyoM nahIM chor3a dete" (bhra0 pRSTha 15) sA pahala to svAmI jI mahArAja yaha batalAveM ki pANini Adi RSiyoM ne kahAM aisA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 likhA hai ki "mantra saMhitA hI veda hai" brAhmaNa veda nahIM hai barana pANini ne to jahAM mantra aura brAhmaNa donoM ke lene kA prayojana dekhA spaSTa "chaMdasi" kahA arthAt veda meM arthAt mantra aura brAhmaNa donoM meM aura jahAM kevala mantra vA bAhmaNa kA dekhA "mantre" vA "bAhmaNe" kahA aura jahAM mantra aura bAhmaNa arthAt veda ke sivAya dekhA vahAM "bhASAyAma" kahA bhalA jaimini maharSi ke pUrva mImAMsA ko to svAmI jI mahArAja mAnate haiM usa meM ina sUtroMkA artha kyoM kara lagAveMge "taccodakeSu mantrAkhyA" "zeSe bAhmaNazabdaH" (a02 pA0 1 sU033) isa kA artha bahuta spaSTa hai ki veda kA mantroM se avaziSTa jo bhAga so brAhmaNa nidAna jaba maiMne gautama aura kaNAda ke tarka aura nyAya se na apane prazna kA prAmANika uttara pAyA aura na svAmI jI mahArAja kI vAkya racanA kA usa se kucha sambandha dekhA DarA ki kahIM svAmI jI mahArAja ne kisI mema athavA sAhiba se koI nayA tarka aura nyAya rUsa amarikA athavA aura kisI dUsarI vilAyata kA na sIkha liyA ho pharaMgistAna ke vidvajjanamaNDalIbhUSaNa kAzirAjasthApitapAThazAlA. dhyakSa DAkTara TIbo sAhiba bahAdura ko dikhalAyA bahuta acaraja meM Aye aura kahane lage ki hama to svAmI jI mahArAja ko bar3A paNDita jAnate the para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (??) aba una ke manuSya hone meM bhI saMdeha hotA hai (taba to bhramocchedana ko bhramotpAdana kahanA cAhiye!) aura aMgarejI meM kucha likha bhI diyA nIce usa kI 7791 Aita 3191 grat The question at issue between Raja Siraprasad and Dayanand Sarassvari is the authoritativeness of the several parts of what is commonly comprised under the name "l'eda." Daranand Sirassyati rejects the Brahmanas and Upnishads (with one exception) and acknowledges the authority of the Sanhitas only. As this procedure is not in agreement with the religious belief of the Hindus of the present day as well as of past age 6 of which we have records, Dayanand Sarassvati is bound to produce convincing proofs for the validity of the distinction he makes. He mentions that the Sanhitas are facts while the Brahmanas and Upnisbads are merely "Tai"'; but low does he prove this assertion ? (for as it stands it cannot be called anything but a mere assertion). The assertion of the Sanhitas being Fa:MATUT while the Brabmanas and Upnishads are merely ra:HTUT can likewise not be admitted before it is supported by arguments stronger than those which Dayanand Sarassvati has brought forward up to the present. Raja Sivaprasad is right to ask "why should not both be FA: HTG if one is so ? " or ngain "why should not boi h beaa:gary if one is so ?" and ibis reasoning could certainly not be employed by any one for prosing that other non-redic books as well are to be considered equal to the Veda ; for tlie Veda alone' [including Brahmanas and Upnishads) enjoss the privilege of having-since immemorial tines-been acknowledged by all Hindus as sacred and revealed books. With regard to the passage quoted by Dayanand Sarasavat from the Satapatha Brahmans (Brihadarang. aka Upanishad) it must be admitted that the objection of Raja Sivaprasad is well-founded; if one part of the Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) passage is authoritative, the other part is so likerise. The aseertion whether the whole passage is a alt or a vAkya samUha is wholly irrelevant to the point at issue. l'ayanind Sarassvati has certainly no right to dec. lare the passage from Katyayana--according to which the Veda consists of Mantra and Bralimana-oninterpolaiion. Acting in this way anybody might declare any passage contrary to his pre-conceived opinions an interpolation. Dayanand Sarassvati rejects the authority of the Brahmanas. How then does he prepare to denl with Brahmana portions of the Taittiriya Sanhita, which in character nowise differ from other Brahmanas, like the Satapatha, Panchavins:, &c. And on the other hand does he reject all the mantras contained in the Taittiriya Brahmana ? G. THIBAUT. (bhASA ) "rAjA zivaprasAda auM dayAnanda sarasvatI meM jo vivAda upasthita hai usakA nicor3a yaha hai ki "veda" nAma se prasiddha granthoM ke kauna bhAga pramANa aura kauna apramANa haiM / dayAnandasarasvatI sivAya eka upaniSad ke bAhmaNa au upaniSad granthoM ko chor3a dete haiM aura kevala saMhitAoM ko pramANa mAnate haiM / yaha rIti na Aja kalake hinduoM ke matAnusAra hai, na atItakAloM ke AryoM ke mata se, jinakA lekha hamako milatA hai, anukUla hai| isa kAraNase dayAnanda sarasvatI ko avazya ucita hai ki balavat pramANa deveM jisa se una ke abhimata bheda kI siddhi ho / ve kahate haiM ki saMhitA" Izvarokta " haiM aura brAhmaNa aura upaniSad Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) kevala "jiivokt"| parantu isa bAta kA pramANa kyA dete haiM ? aba taka unhoMne dantakathA hI kevala kaha rakkhI hai, saMhitA mAtra kA svataH pramANa honA aura brAhmaNa au upaniSad vAkyoM kA nirA parataH pramANa honA tabhI mAnA jAsakA hai jaba dayAnanda sarasvatI dRr3hatara yukti deveM / Aja taka jo yuktiyAM dI haiM unase kucha bhI siddha nahIM ho. tA hai / rAjA zivaprasAda kA yaha pUchanA nyAyya hai ki "yadi eka svataH pramANa hai to donoM kyoM na hoM" athavA "yadi eka parataH pramANa hai to donoM kyoM na hoM" aura yaha to kabhI yukti yukta ho hI nahIM saktA ki vedabhinna pustakoM ko bhI koI isI rIti se kaha de ki ve bhI veda ke samAna haiM kyoMki kevala vedahI ko (brAhmaNa au upaniSadoM ke sahita ) anAdi kAla se ( since immemorial times arthAt itane prAcIna kAla se ki jisakA ThikAnA koI nahIM batA saktA ) saba Arya loga apane dharma kA mUla grantha aura paramezvara kI vANI mAnate rahe haiN| dayAnanda sarasvatI ne zatapatha brAhmaNa (vRhadAraNyaka upaniSad ) se jo vacana uddhAra kiyA hai usa para to isa bAta kA avazya svIkAra karanA ucita hai ki rAjA zivaprasAda kI viratipatti arthAt dUpa. Na sayuktika hai usa vAkya kA eka bhAga yadi pramA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) Na ho dUsarA bhAga bhI avazya pramANa hai| vaha vAkya eka hai athavA vAkya samUha hai isa kI carcA prakRta viSaya se kucha sambandha nahIM rkhtii| niHsandeha dayAnanda sarasvatI ko adhikAra nahIM ki kAtyAyana ke usa vAkya ko prakSipta batAveM jisa ke anusAra mantra au brAhmaNa kA nAma veda siddha hotA hai| aise to jo jisa kisI vacana ko cAhe apane aviveka kalpita mata se viruddha pAkara prakSipta khde| dayAnanda sarasvatI bAhmaNa granthoM kI pramANatA nahIM mAnate to taitirIya saMhitA ke brAhmaNa bhAgoM ko kyA kheNge.| ina bAhmaNa bhAgoM meM aura zatapatha paJcaviMza Adi bAhmaNa meM kucha bhI antara nahIM hai| aura phira taitirIya bAhmaNa ke jo mantra haiM kyA una saba ko bhI yahAM isa ke likhane kI AvazyakatA nahIM ki svAmIjI mahArAja jo likhate haiM ki "vedoM (saMhitA) meM itihAsa hote to veda Adi aura saba se prAcIna nahIM hosakte ++ isa liye++ jamadagni Adi zabdoM se cakSu Adi hI arthoM kA grahaNa karanA yogya hai" (bhra0 pRSTha.16 ) so merA abhiprAya to itanA hI hai ki yadi bAhmaNa granthoM ke anusAra jamadagni Adi kA artha yoMhI mAnA jAve to saMhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) tA ke samAna brAhmaNako bhI veda bhAga athavA mAnanIya mAnane meM unhIM brAhmaNa graMthoM kI yuktiyAM kyoM na mAnI jAveM aura svAmIjI mahArAja yaha jo likhate haiM ki vedoM meM "parA vidyA na hotI kena Adi upaniSadoM meM kahAM se AtI" (bhra0 pRSTha 18 ) so yahAM bhI merA abhiprAya to itanA hI hai ki veda ke nAma se maMtra bhAga arthAt saMhitA aura brAhmaNoM ko mAna kara jahAM vedoM ko aparA kahA jAya vahAM maMtra aura brAhmaNoM kA karma kANDa aura jahAM vedoM ko parA kahA jAya vahAM maMtra aura brAhmaNoM kA jJAna kA. NDa mAnanA cAhiye aura aisAhI Aja taka vaidika hindU paramparA se mAnate cale Aye haiM adhika jo kucha svAmIjI mahArAja ne likhA hai vA Age likheM usa kA tatva paMDita loga Apa bUjha leMge hama phira bhI hAtha jor3a kara svAmIjI mahArAja ke caraNoM meM vinaya pUrvaka vinatI karate haiM ki Apa eka kSaNamAtra pakSapAta aura krodha rahita hokara sociye aura satya ko hAtha se na dIjiye satyameva jayati nAnRtaM aura mujhe to yadi eka bhI dayAnandI ke citta meM yaha bAta jama jAyagI ki svAmIjI mahArAja kA mAdeza vidhAtA kA lekha arthAt popa kI taraha inaphelibla (infallible) nahIM hai apanI buddhi kAma meM lAnI cAhiye aura dUsare paMDitoM kI bhI sunanI cA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) hiye sanAtana dharma ko athavA jo bAta paramparA se calI AyI hai ekAkI kisI eka ke kahane sunane se besamajhe bUjhe na chor3a denI cAhiye maiM kRtakRtya aura apanA sArA parizrama saphala smjhNgaa|| nidAna aba maiM ina saba bAtoM ko eka ora rakha kara jo isa 22 pRSTha ke bhramocchedana meM svAmIjI mahArAja kA abhISTa khojatA hUM to Adi se aMta taka yahI abhISTa pAtA hUM--yahI abhISTa hai yahI abhiprAya hai yahI kAmanA hai yahI icchA hai yahI IpsA hai yahI lAlasA hai-ki eka bAra zrImat paMDitavara dhurandhara ajJAnatimiranAzanakabhAskara bAla zAstrI jI mahArAja svAmIjI mahArAja ke sAtha zAstrArtha svIkAra karaleM sajjana puruSoM kA svabhAvahI hai ki yAcakoM kI yAcanA pUrI karane meM udyoga kareM maiM zAstrIjI mahArAja ke caraNoM meM pahuMcA aura bhramocchedana dikhalAyA AjJAkI:-. ki "bhalA Apa ke (zivaprasAda ke) eka sahaja se prazna kA to uttara zrI svAmI dayAnanda sarasvatI jI se kucha banA hI nahIM uttara ke badale durvacanoM kI vRSTi kI yadi kAzI ke paNDita unase zAstrArtha karane ko udyata bhI hoM uttara ke sthAna meM unheM vaisIhI durvacana puSpAJjali kA lAbha hogA isa se atirikta aura kucha bhI sAra usa meM se nahIM nikalegA sivAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) isa ke saMvat 1926 meM yahAM durgAjI para AnandabArA meM zrImanmahArAjAdhirAja dvijarAja zrI 5 kA. zInareza mahArAja prabhRti prAyaH saba kAzI ke mAnya pratiSThita aura vidvajjanoM ke samAja meM jo kucha zAsvArtha huvA thA usI ko ukta svAmIjI nahIM mAnate to aba Age una se kyA prAzA hai" // nidAna svAmIjI mahArAja se to aba kAzI ke paMDita loga phira zAstrArtha karate nahIM dikhalAyI dete kintu svAmIjI mahArAja yadi apane kisI guru ko Age khar3A karake zAstrArtha karanA cAheM to kyA prAzcarya hai ki phira bhI yahAM ke paMDita loga baddhaparikara ho jAveM hAM bAbU rAmakRSNajI ne jo prabodha nivAraNa graMtha chapavAyA hai aise aise graMtha svAmIjI mahArAja apanA jI bahalAne ko cAhe jitane le leveN| // iti // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o3m - jAniyadarzana jisko caudharI navala siMha varmA pradhAnaM Arya | samAja mujapharAbAda jilA mahAraMna purane dezopakArake.vAslebanAyA pahilesan 1884.me __ akSagabanAyAthA abaumakAnAgarIakSaromeM ' ulthA kara diyA man 1887 me avakArtikasambanaTa44mailAlA kidAranAthA| sabhAsadamAryasamAjameraThane chapavAyA nivedana yahapustakabahunasukhakarake harahAra moramaNI sabhAkI mAjJAnusArachapavAI gaIhai koI mahAzayavinAyAjAgrantha karmavA! ___. uttamabhAkenachApe prathamabAra10.. kImana / / rupayekeqharI dArako rupaye saiMkar3AkamI|| zanamilegA aurakamIzana kinAveM mileNgii| sakinAcaudharInavanasiMhakIvanAI nAnAgarIlAlAkidAranAyakepAsamileMgI saMmameraMTamerUpI - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat . www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIMINIMUim MUHALI SET3manatmana JOINT | zmabizvAnidevasavitarinAni parA suvaaynaasuvH|| romAnniH shaani:shaantiH| (deva) desUryAdisarva vidyA prakAzaka (mavinaH) he sarva jagadutpAdakaranA hamAre bizvAni) saMpUra DarinAni) duHkhAko(parAsuba) numadUrakaro | naH) hamAre liye yan jo(bhadra) mukhahaiM nanna ne kdhAsuba) numa prApta karo heparamAtmana(AdhyAtmika aiga,zoka zarIra pIr3A AdiprAdhibhaunika)za siMha. sarpa Adise parAjaya dhaura parAmnAdiyAdhi divikA ani zItoSA varSA Adi honA vAna honA bhArijoye tIna prakArake veza aura saMtApahaiM unakonuma dUra kro| paramezvara kI prArthanA mnuni ke pIche hama apane dezImA iyoM kI sevA meM nivedana karane ki pApa kaba taka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) ghora nidrAmeM sote rahoge aba sUrya nikala pAyA g2afala na kI sajA ko tyAga uTha baiTho bar3A zoka hai vidyAru pI sUrya ke nikalane parabhI ugoM kA samUha dinadhIle hamako lUTa rahAhai cainana ho kara dekhoto yaha kyA dhoM kala gadI maca rahI haiM hamane zumAra kiyA hai ki hamAre deza bAsI eka cauthAI loga kucha bhI puraSArthanahIM karate bhAlasI aura svArthiyoMne bhIkha mAga karakhAnA yA kapaTa chalase lUTa karakhAnA apanA pezA TaharA ekavAhai bhalA jaba eka cauthAI hamAre bIca meMsesvAthI pAlasI hokara hamArI kamAI ko uga kara ravAjAveM to hamArA deza kaba unnati ko prApti ho sakatAhai aba hama unakI eka choTI sI ugaI ko barNana kara nihaiM hamako AzAhai ki pAThaka gae isako par3hakara unake dhoke se apane dasoM naravoM kI kamAI ko bacAkara dezonnanimeM lagAveMge aura apane vAlA kcoM ke pAlana aura mAtA pitA Adi kI sevAmeM apanA kamAyA dhana rakharca karake apanAisalo ka aura paraloka kA sudhAra kareMge pAThakagaNa, vaha eka adanA sI ThagaI maMThI jyotiSa ji sane yahA~ ke logoM ko baila kI taraha aisAjona rakabAhai ki jidhara jyonayIjI hA~ke udhara calanA donAhai bhAge cAhai kaye meM giranA par3e parantu kyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) majAla bachiyA ke bAbA kAna hilAveM aba hama isa UMTI jyotiSa kA andherA praznottara ke taura likhaka ra dUra karate haiM (prazna) kyA jyotiSa satya zAstra hai yA UMTI bAnahai (uttara) jyotiSa satya zAstroM meM se eka sanya zAstra aura veda kA aMga hai parantu sUrya siddhAnta Adi grantha nova ziSTa prAdi RSi muniyoM ke race hue haiM ve satya haiM una miM gaNita bidyA nakSatroM ke ghUmane Adi kA varNana hai aura yaha jo muhUrta cintA mariNa aura janma patra pha tAdezAdi granthahai yaha svAthI manuSyoM ne banAkara una para RSi muniyoM ke nAma likha mAre inako kabhI namA nanA cAhiye kyoMki vaha veda biruddha hone se mAnanIyanahI (( prazna) vAhajI vAha sUrya siddhAnta Adiko koI bhI nahIM jAnatA Aja kala to jo loga kAzIjI parakara * prAte hai baha bhI unahIM granthoM ko par3ha kara Ate haiM jina ko tuma UMThe kahate ho phira vaha jyotiSa aura vaha jyotiSI UMThe kisa taraha ho sakate haiM (uttara) kAzI ke par3hane hIse koI jyotiSI nahIM ho sakatA satyazAstra satya vidyA ke par3hane se saccI | vidyA AsakatI hai cAhe vaha kahI bhI kisI vi dvAna se par3he bhalA jo koI kAzI meM par3hane ko jAve aura pAdariyoM ke mizana skUla meM inajIla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTavAve no kyA vaha usa zahara ke panApasezAkha batA ho jAyagA so kabhI nahIM (prana) numa apanI dI hokane ho hamane sovara parIkSA kara dekhI ki hamako inhIM hamAre bhAjaka la jyotiSiyoM ne saba bAna agalI pichalI ThIka ThIka jyotiSa ke bala se banalI darI corajo bAnAha mAre mana meMthI vahabhI prakaTa karadI yahA~takabanA diyA kituma pichale janma meM phalAjUnI meMthe ujara) bhAI z2arAbahise kAmalobhalA aisAmi pAyausavannAmIparamezvara ke aura kaunahai jo kisI ki pichale janmoM kA hAla jAne jabajanma lene vAlA hI nahIM jAnatA ki maiM kahose colA badala karA yAhUM nophira dUsarA kyA jAnevAranaesIgapyasapya jyo niya ke grantha meMhai rahAyaha kitumako banA diyA . ki tuma phalAM yonI meMtheso aisAgapor3Atohama bhI hokareM ki tuma pahalejanmameM phatavA dhobIke kannethe usa samaya eka bAsaNa apane kapar3e lene dhobIke ghara mAyAthA tumane usake paira para kATali yAthA aba usa brAhmaNa ne kannA bana kara tumhAre paira mikATa liyA hai basa prava numa vAhane phiro ki hama pIle kareM kI yonI meM the parantu buddhimAna kabhI na hI mAneMge kyoMkijo pichale janma meM bAlaNa thaa| N - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) usako Izvara badalA dilAne ko uttama dhAma chur3A kara kunnA banA denA kyA vaha Apa daMDa nahIM dezaktA yA rahA aba agalA pichalA dAla batAnA so yahabhI jyotiSa vidyA nahIM yaha to eka anu mAna kara lenA hai jaise koI kisI kupathyAhArI ko anumAnase kahade ki nU bimAra ho jAvegA yA asAdhya rogIko kahadeM ki yaha mara jAvegA yA kisIkA durbala za rora dekha kara kahadeM ki tUne bar3A deha kaSTa uThAyA jAhai so kara kara ke kisIkA rathA dhana vyaya karate jAna kara kahadeM ki thor3ohI kAla meM tuma para aisA krUra graha yAvegA ki tU kaMgAla hojAvegA aura phira usakA rahA sahA dhana pUjA pATha japa anuSThAna kA dhokA de kara Apa yaha mUrti bana kara grahaNa karaleM aura usa ko kaMgAla dAsa banA kara aura sa ce jyotaSI bana kara kahane lage ki dekho hamane pa vale batA diyA thA ki tU kaMgAla ho jAvegA parantu nirA koI pUrva saMskAra acchA thA jo usa samaya para hama prAnikale aura japa pATha karake bhalA terI jAnato bacAlI aisehI kisI kI TUTI havelI dekha kara usa ko kahA ki tere puraSa dhana vAnathe parantu terA bhAga madahai kisI kI naI dabelI dekhI to kaha diyA ki nire puraSA to maMda bhAgI ye terA naviztA camana kArI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6) jo basanI ke Asa pAsa nAlAva dekhA to kahA ki bAla avasthA meM tumane eka bAra jala meM bhI gotA khAyA thA parantu usa samaya eka pUrva janma kA mitra vahA~ khaDA thA usane tumako bacA liyA thA jo kA sta kAra dekhA to kahA ki eka bAra pazUne numapa ra coTa calAI thI usake eka sIMga para krUra graha car3ha gayA thA para tuma ko eka zubha grahabhI usadi nA milAthA usane dUsare sIMga para usa pazuke vaiTha kara tumhArI rakSA karalI thI kisI amIrake ghara ghor3A dekhA to kahA ki eka samaya turaMgane bhI dhokA diyA thA par3hA likhA phaTe kapar3e paha ni dekhA to kahA ki terI naukarI kI icchA hai kaI bAra kAraja jaccA bhI parantu eka manuSyane bhaujI mAra kara kAma DigA diyA kisI kokha cane khAte dekhA to kaha diyA ki tere daulata isa hAtha AtI hai aura usa hAtha nikala jAtI hai aura bahuta bAteM aisI hotI haiM ki unako mUrkha ApadI svIkAra kara lete haiM jaise kisI se kahA ki tere mitra kama haiM aura zatru adhika haiM jisa ko tUM cAha karatAhai vaha terI jar3a kATaneM laganA hai tU suna letA hai sabakI parantu karanA hai apane mana kI terA mana caMcala hai sthira nahIM rahatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 . numa ko zatru kA bar3A Dara rahatAhai kisI ko sara kArI naukara dekhAto kahA nerI rAja darabAra meM eka AsA laga rahI hai parantu tumako lAbha ho gA kisI ke gharameM ghusagaye bhora budiyA sekahA ki terI bahu kapAtrahai nerI sannAna nerI thAnA kArI nahIM rahI ityAdi mana lagatI bAteM kahakahA karapAgeko AThaveM bArahaveM sUrya cAMda AdigrahoM kA bhaya dikhA kara apanA lelene kA paMjAjamA lenehaiM bahuta se paradeza meM gupta kriyA se mAlUma kara lete haiM ki amukane amuka manuSya kIbhA Tha hajAra rupaye kI nAliza adAlata meM dAyara kararakavI, vasaepha jyotaSI vIsa gaja kI paga DI bA~dha nIcI dhotI bagala meM pothI popadevake gAtI muddaI ke ghara pahuMcA aura dUsare usIkesA thIne bahIrupa banA muddAle ke daravAje kojA gharA donoM ne docAragupta kriyA kI pUMchIgachI duI bAteM kaha kahAkara kaTa kaha diyA ki eka manuSyane rAja daravAra meM namapara dravya kI nAliza kara dIhai aura usakA graha tumase prabala par3A huvAhai usakI jIta hogI parantu tuma ghabarAno mani hama aisA japa karadeMge ki zrIgaMgAjI kare gI devatA ke pratApa se tumhArI jIta hogI aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19) eka yaMtra bhI hama tumako likha deMge usako gUgala kI dhUnI dekara pagar3I meM bA~dha lenA rAjA terI hI bANI bolegA aura eka aura bhI hama batalAte haiM kisIse ina bAtoM ko prakaTa na karanA kabhI pIche pachatA o aura hama ko doSa do parantu yajamAna rupaye De r3ha so lUMgA aura lUMgA kAraja siddha hone se do dina pIche jaba tU prasanna ho kara degA aura jo samagrI anuSThAna meM kharca hogI vaha hama abhI likha kara dete haiM gupacupa prApahI jAkara bAz2Ara se le Ao aura hA~ bhUla gaye eka kaSTha tumako bhI uThAnA par3e gA vaha yaha hai ki tumako pratidina pIpala sIcanA hogA aura hama aise vaise paNDina nahIM ki yoMhI mAMgane phirane hoM hamArI pratijJA yaha hai ki kAra siddha na hoto devatA ko ulaTA bA~dhakaralaTakA daM calo inhoMne Der3ha sau kI sAI yahA~ cabAI au ra dUsare se do sau kI cippI jamAI donoM meMsee ka kojIta to honI hIthI, jo jInA usane to jyo nayI jIkothailI mukA dI aura Age ko isa gharameM aura gharake mitra Adi meM roja roja ko jyotI nI kI mAnatA ho gaI calo dizA bAdhA bhIjyota bI jIko pUMcha kara hI jAne lage rahe aba hAra na vAle ke jyotI bole ki mahA rAja zAstrato Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darpanaraijaisAdo vaisA hI usameM dIkha par3anAhai dekho hama ni patrA kholanehI kaha diyA thA ki tumhArI hAraho gI itane upAya karane se bhI yaha cAla naslIpara vahato mahA rAjabhavabhInamammapane dinabhaleDIjA nA likhAno aisAthA ki usa manuSya ke hAtha se tumhA rA prAraNa ghAta honAthA para devanAne sahAyatA karIu sasamaya hama tumhAre bhaya mAna hone ke kAraNa isa likha ko apane mana hI meMthAma liyAthA calo acchA havAdhana para par3e bhAgavAnakArajAna parapaDe nira bhAgI ke mahA gaja yaha bar3A karUra grahathA likhAbhI hai kidhanadhAnya hiranya vinAza karArabirAha zani zvara bhUmi sunA) acchA mahArAja bahuta mana socameM saMtoyahI bar3I bAta hai vaha kaidina tumhArA dhanasA yagA tumako paramAtmA aura degA acchA mahArAja hamano jAne haiM aura bhApakIjaya manAte haiM hamArAto yahI manorthahai ki tuma phUlo phalo calo inakobhI calane samaya daza poca milahI gaye phira donoMne pasameM jA gaTe mahInA bIsa dina phira khUbabhairavI cakra ke pavitra utsavAr3AyevadAzokahai bAjecAMDA lato zaharoMmeM jAkaravijJApana dete haiM ki namuna jyonayI pramuka sthAna para pAkara utare haiM dhorado | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - cAra gunadUta usI zahara ke poSoMse sabasamAcAraza hara kAlene rahate haiM phira kisI praniSThita puruSake putra kA kisI tithimeM mRtyukA honA banAne lagane haiM aura phira kisI dUnase usako biSa divAkaraghA na kara dete haiM aura anaryAmI banakara varSoM zaharoMko lUTane rahane pasnumUrkha loga kabhI vicAra nahIM kara ni kijo yaha aise antaryAmIjyonasI haiM to hajAroM koza dravya ke ethavImeM gupta dave par3ehai yaha jyoniya si dekha kara unahIM ko kyoM nahIM nikAla lenezahara zahara aura gA~va gA~vapemerakokyomAre phirane haiM deha ridUnamaieka kisma ke loga unako loga bAkIka hatehaiM unake jyoniya kI aisI prazaMsA karate haiM ki vaha mAno nIna kAla ke lAnA hamAre jile sahA rana purameM lounakA aisA nizcaya mUryokohai kinisa ke corI hotIhaiyA gharameM koI rogI hotAhai nosa vArupayA bAkI kI bheTakA le kara phaTa pacAsakosa pahAipara daur3ajAne aura vAkI unamUjhe koka cha gapyA sapyA banA dete haiM phira vahamUrkha savArupayA use bheTadekara pacAsa kosa safara urAkarAkara par3osI par3osIse lar3ane baiTajAne haiM ki bAkI deva jAne banAyAhaikinerI banu nere par3osInecurAIhai | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura eyavI meM gAr3Iheyasa usa mUvaka kahaneteSA|| pasameM lar3ane lagate haiMhamane aAjanaka kahIM nahIMde vAkiyAkI kI banAI corI prakarahaIhA~kabhI esA to havAki kisIcAlAka ne yahAkara kahadi| yAki mumako bAkIne corakobhI maurajahA~ merIba snu chipAIdharIhai saba batAI hai paramaiM cAhatAki kisI kA roSa prakaTa naho basa merIcIjaganakome righAgana AdimeM phaiMka donahIM kala apane hAthase nikAla lUMgA isa dhokemeM pAkaravAjAnecIjapheMka bhIdI parannu yahaThahai ki bAkI corako jyoniya se banAde malA jo aisA hototosAra pulisakyoraya nI vasado cAra kI hI kAphIthe meresAmane deharedU nameM bAkI kIsvI ko koI sAphAuDAle gayA bAkInI sAre TakaramArakara ora thAnepulisameM bhI rapoTa karake baiTharahe kahIM patA nahIM calA jaba usakA jyotiSa nahIM mAlUma hogayA hogA bhalAjavaSaya nI hI corI kA hAla namilA to dUsaroM kosAdhUla vatAnAhogA- bhAiyoM ina ThagajyotiSiyoM kedhoke meM koI mana jAvo aimI aisIdhokekI bAnemuga ko sahastrayAdahaiM jokoI sunakara kahai kihoya ha pUrA jyotIparantu aisI kaparakI bAta likhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) aura chApane se deza meM bar3I hAnI hotI hai koki koI popaunheM dekha par3ha kara logoM ko dhokA detA phiregA aura jo kisI ko parIkSA karanA ho mujhase dekha suna lepara meM usase aisI bAna batAuMgA jojyoniya pezAna ho aura nisake aise maMThe jyoniya falAne kA Age kobhI hamako sadeha naho(prana) yA grahabhI ThahaiM uttara) hama sinAre aura nakSatroM ke hone se inakAra nahIMkarate paratu unakA saMbandhamanuSyoM se isaprakAra nahIM hai jaise Ajakala patrA dekha karasvAthI loga rAha kenU maMgala budha bhAdikI karuranA manuSyoM para banalA dene haiM hamako bar3A Azcarya hai ki karor3oM sinAre meM pAMcayAsAna ii kI kyoM karuradRSTI manuSyoM parahotIhai aurabahabhI, manuSyoM dIpara ghor3e hAthI bhAdi deha dhAriyoparaka bhI koI nahIM banalAnA aura manuSyoM meM bhI siraphaddhi nduoM para aura dekho hajAroM musAphira prati dinarela parasavAra hokara pUrva pazcima uttara dakSiNa ko jAte haiM| unako dazA zUlajogatI sAdikabhI amubhana hIM hone balake yaha AnandapUrvaka apane ThikAne para pahuMca jAte haiM unameMse koIlagna vicArakara . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 993) savAra nahIM honA hai musala mAna aMgre devanA karUranahIMhone (prazna) ghor3A hAthI deha dhArI to haiM parantu grahanAma para jAtA hai aura vaha pazudaiM unakA kyA bicAra bicAra ni| manuSya kI bhalAI ke vAste hai rahai ja Adi jo haiM so 'plesa haiM ina para (uttara) bAhajI vAha jo eka bUr3hA manuSya mUrkha jisa ko koI tIna rupayA mAsika bhI nade usakI khAtira jo niSa kA vicAra ho aura eka javAna pazu gau prAdi jisa ke zarIrase lAkhoM manuSyoM kA pAlana ho usake kaSTa aura gale kaTa jAne ke upAya ke vAsne jyotaSI ekabhI japa -pratuSTAna na kareM yahA~ taka patrA kholakara itanA bhIna batAdeM ki gopara amuka graha yA devatA krUrahaiM basa jo koI pUche bhIto usako kahadeM ki yhte| Izvara kImara jI se aura apane pichale karmake phala se mArI jAtIhaiM ina ke upAya karane meM Izvara kI maraz2I ko rokanA hai au ra yaha ki unake nAma nahIM sonAmato saba hAthI ghor3e ligo Adi ke hote haiM kisI kA motI kisIkA TIkU kisIkA corA kisI kA kherI Adi aura yahajoka hAki musalamAna Adi mlekSa haiM isaliye devanAuna para kucha dukha dAI nahIM hotA so dhanya Apake jyo tiSa aura devatAoM ko ki zreSToM ko daNDa aura mlekSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barI kara diye bahaM devano honahIM sakate unakocANDA |la kahoto ThIka bhIhai aura pujAriyoM kojokadoso thor3A bhalA yaha koI buddhimatAhai ki eka manuyyayA eka phirake ko sUrya karahojAye aura sabaparazAnti ho hamano dekhate haiM jeSTamAsa maisUryasabakogarama-dhoramA pUSameM sabako narama kisI ne isake viruddha ekako narama bAgarama hone dayenadene hoMge aura yahabhIjomA nAjAve kipinta prakRti vAle ko garama aura bAtalasa bhAva ke manuSya yA pazukosUrya narama hotousakAya nazInala oSadhiyoM se karanA ucitahai aurayahato kacha samajhameM hI nahIM mAnA kijyoniSayoM kolohA nAbA sonA caudI kapar3A anAja bhaiMsa bakarI sanarAI nila Adi padArtha bheTa karanese sUryAdigraha kyoMjhaTana ma hojAne haiM kyA yaha popavADakautaDaketa zrAdiuna grahoM ke nahasIla ke sipAhIhaijoina ko Taiksa dene si yaha graha zAnni hojAte haiM kyA yaha unakI virAdarI ki haiM yAuna ke rizane dAra aurasabaprajAke zatru haiN| bhAIlogasUryacandramA kisI ko kucha nahIM kahaneya hito yahI jyonayI grahakImUnI bana kara pAne hai aura tumhArAdhanayahIgrahaNa aura haraNa karalene haiM pranAsabako candramAdi karanahIM hosakatejima - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kI nAma rAmI parajaisA asara hogA usI ke anuk|| la dukha mugva hogA. uttara) yahabAna keTIhai ekahInAma ke lAkhomA damI honehaiM hajAroM isasamaya bimAra hajAroM bhAnandame haiM aura nAmake uparaduHkha sukha pAyA kareno saMsArameM koI kabhIbhI duravInahone vAce myAMki nAmano mAvApa AdisaMbandhiyoM kA kalapanAkiyAhuvA usake pakA rane zAdi kAraNoM ke vAle eka cinhahai phira yahano duHkha dUra karane kA aura sukha bhoganekAsahaja upAva huvA sajaba kisIne dekhA ki merAputragaGgArAma vimAra hogayA aura totA rAma moTAtAnA ghuumtaahai| sagaGgArAma kA nAma badala karatAnA rAma rakha diyA vaha bhI inakA kalpanA kiyAhavAthA porayahabhIr3a nhI kI kalpanAhai phira jyoniyI jIke patra meM kyAze khacilI ke makabarekA nazA dekhanAhai pyAroMyahato sabarakosale bano dArava maMgala se dona budhase duHkha mukhano manuSya ko apane kiyekarma isa janma prayApU janma ke anusAra paramAtmA sabakoSapane myAyana kI saphalatAsebhIbhagavAnAhai (prazna aisA nahIM isakI vidhajanmarAziparamilatI hai| uttara) yahabhI iMTI bAnahai eka kSaNa saMsAra meM | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - narakhUkhA manuSya kAjanma honA hai aura hamane jyoniyi| yoM kodekhAhai ki vaha kamase kama pradAIghar3IkAmu ina lagAyA karane haiM isane samaya meM najAne kitanama nuSyakA janma honA hogA kira unameMse namAlamakina nino usI samayamaranAte haiM kitane kacha dina ke pIche kitane prabarogI hoMge kitane Ananda karane phirane hoMge kinane Thaga kitane dhArmika sAhUkAra kinane kaMgAla | aura mUrva bahana buddimAna hoMge prazna) ekahI samaya meM dokAjanma nahIM hosannA yaha bahuna bArIka hisAbahai tumhArI moTI buddhimeMeka samaya dIkhanAhai isameM dRSTAnahaijaise koI saupaneupara nIce naha bAMdhakara dharadezora phira Uparase usanahameMsu I mArenoaisAjAna par3egA ki sArepanoM meM eka hIsAtha suI kaidagaI parantu bAlavameM kalasUkSmasamayameMeka patra si dUsare patrake chedane meM annrhuvaahai| (uttara) yahamInumakobhramahaikieka samaya meM dokA ma eka sAtha nahIM homakate dekho donoM netra ekasAthama bikate haiM inameM kitane samayamA annara batAogejavaNa Na loga gAna karate haiM nabamRdaMga maracaMga vINAM majIrA AdisAna auragavIzvarakAekasAthaenAhIsamaya meMnA lapar3AkaranAhaijonanakabhI minna bhinna hojAvetobA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kahA karane ki samaya nahIM baMdhAdekhA hotIhai kina nIbUdeMeka hIsAtha ethavI para girA karatI haiM hojo hama yaha kahaiM ki eka hIbharAme ekakSaNamelAbAja nmane haiM to ApakA panesuIkA dRSTAna hamArIbAna ko kATa saktAjabahamakaror3aujanmakA honAsaMmAga meM samAkara lAkho yoniyoM se eka sAtha ghoraeka samayameM hamAre pichale dRSTAntoMse siihotAhe buddhimAna vicAraleMge prazna) nobasa janmapatrIbanAnAbhIniyojana ThaharA auralAgvAM seTasAhakAra apanI santAnAMkA rijajanmapatrabanavAte haiM auralAkha bihAnoMkI jIvakA imI parahe kyAvahasAre hI nirbuddhiha eka Aja tumhI buddhimAnapaidAhuye hojosamIbAnoMpa rapAnIpherane jAnehoyAhamaIvAha damanosamAI karanejAne haiM yaha apanI karatehIcalejAte haiN| uttara yaha kachalar3AInahIMyahatosatyAsatyakA vicArahailAkhAMjanmapatra banAne kI pauravanamAne kotoyahabAnaraikijaba andherIrAna honI haitaba saMsArameM lAkhoM ke ghara lAkhoM phor3akaramAlauDAra lane haiM aura jaba maryakA prakAza hotAhaidinadhIle kona prapanA ghara apanAzahara apane dezakocoroM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) se luTane detA hai aura jo cora yaha pukAreM ki hamArA Tukar3A to lAkhoM kA corI hI se calatAhai tuma hamako corI karane DholA vahabhI koI bar3AhI mUrkha hogA jo apane yA dUsare ke ghara corI karane kI prajJAdegA so mahArAja pravidyA andhakAra dUra ho kara vidyA rupI sUrya kI ki hRdayAMmeM prakAza kara rahI haiM - praba | isa pAkhaMDa ko chor3a kara deza upakAra kA mArgapaka DA jo tumhArI zAkha badhe nahIM to kutte kI taraha mAre mAre phiroge gille kI bAta nahIM abhI apanI dazA dekhe kyA lAnatI kI varSoM se nhA rahe ho rahA janmapatra banAnA usako hama burA nahIM kahate parantu usameMita nA hIlikhanA ThIka hai ki Aja amuka ghar3I amuka dina pramuka mAMsa amuka saMbata meM yaha lar3akA jisa kA yaha nAma sundara bicAra kara rakhA amuka mAtApi tA ke ghara amuka zahara vA gA~va meM huvA aura jo kucha usake janma utsava Adi saMskAra Adi kA vyatIna pravasthA hAla cAhe jo likha do jisako kabhI avazya katA hoto usa janma patrame yaha patA mila jAyagA ki Aja dina isa lar3ake kI prAyU itanI huI yA aura koIrAna usake janmake dina kI dekhanI dI vahabhI jo likhI do dekhaleM aura jaisA janma Aja vAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 916 ) maThe jonI jI banAte haiM usako janma patrake badale |zoka patra kahanA ucita hai kyoMki usameM bahudhAya hI jotaSI jI pUjA pATha anuSThAna karake mAla ur3Ane kA pahale hI DhaMga rakha chor3ate haiM kahIM likha diyA ki yaha hAthI kI savArI karegA kahIM likhA ki imakAcha sAla amuka graha AvegA aura prANa haraNa karale gA ityAdika 2 aise bhayAnaka aura rocaka samAcAra DAlate haiM ki mAtA pitA kA santAna ke paidA honekAsA rA Ananda hara lete haiM jaba chaTe sAla kA AraMbha hotA hai tbte| inake hRdaya bar3e hI dukhI hone phira jonaghI jI yA usake bhAI bandhu usa bicAre ke ghara parajapa -anuSThAna kA ponA pherate haiM hamaroz2a apanI aura se dikhate haiM ki jahAM koI bImAra par3A aura ina jokhi yAMne janmapatra dikhAyA apanA saMvat 38 kA patra saMba tU 40 meM degva kucha muMha hI muhameM mIna megha kuMbhabur3a bur3A ka: aura chaH bArA aura tIna pandrAha kahakahA kara kaha diyA ki isako to prAraveM sUrya yA candramA haiM yA yaha kaha baiTe ki isakI mare huye pitaroM kI khoDyAU parI kAyA yA amuka devI devakI krUratA hai basa baidya kI auSadhI kadApi nahIM dene dene hajAroM manuSyadevI dhAmar3I ke bhagema meM mahA kaSTa bhogate haiM hamanehIMsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) maU sakne ki inake bAraha patrake patrameM una sabadeva tAoM ke nAma jinakI saMkhyA netIsa karoDa banAte haiM kaise akSaroM meM likhI huihai hamako tokisI bar3epatroM ke granthameM tenIsa karor3a akSara bhI nahIM dIkhate nAma sthAna ke likhane ko to bar3A bhArI eka daphtara cAhiye aura dekho ki jaba kisI kI gAya yA bhaiMsa mAhameM yA bhAdoM meM vyA jAveto yaha usako prabhubhavAtaba tAkara Apa usako mAlika se lelete haiM sAvana kIvya I ghor3I burI banA ApahI chIna lete pazuhI nahIM balake usake sAtha aura bhI annAdisAmagrI dAnaka gate haiM vaha saba Apa prapanI jAtiko lete auradi vAte haiM bhole bhAle loga itanI buddhi nahIM daur3Ane ki usa paramezvara ne mAghake mahIne sadI kI Rtu meM hama ko bhaisakA gADhA dUdha diyA garama garama cyApa pIkara prAnandakareMge aura hamAre bacce pIveMge yAkisImAtA pitA diyA atithi kI sevA isa dugdha se kareMge bhaga bAna ne eka pazu ke do pazu kara diye dinameM ghoDI byAI hamAre ahobhAgyarAtrike byAnemeM baccAhI ghor3I ke pairoM meM kucalA jAnAbhAdAMmeM gou vyAI IzvarakI bar3I hI kRpA huI isa kratumeM ghAsa vahuna hai hamako binA parizramakiye hI mAnA ke samAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digdha milegAmalAekasAthIka bahakAnese uskopa bhamAnakara usako muktakoMdedeM aurajoisameM kakSA I hainoyahasvAthIhI isakokyolenAhai aura suniye kijabakhenajonatehaiM tabadaivayogase nIceTathavImeM sAMpa kacala marajAtAhe to kisAnaloga giyoM ke upadezAnukala hala bailabhI dhAraphAlIpAthA aura hAliyAnIdalajotane bAlekobhIgujarAtIkA dedene haiM aurabhIbahuta sIsAmagrI bhannAdi usake sAtha dekaraparAchata karatehaiM auraphira usa dAna kiye hAlIkokacha zraddhApUrvaka moladekara loTAnehI ra phirabhIba!naka Daraterahate haiM kikabhI hamAreghara bhikuchavidhanahojAyegorajonasaMkhyAna aurajIva pratidina halame dale jAnehaiM unakAkoIbhIpAryAzca na jAdinahIM karatA kyA vaha jIvajAna nahIM rakhate prazna sopadevatA thA isaliye usakemarane se parA | chana karanA libAhe uttara dhanyahai ApakImora mApake svArthakana zAstrako jisameM sarpakodevatAlivAhe dhorapAna hobiya lakar3I devatA jisake pujArI ThagayedevatA bhAIsarpakA devatA honA kisI manya zAratra nahIM hai mAM prAgaNa kAheyanA nozAstra sabhI pratyakSameM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) - - - viyabhIjAnane bhAgoM dina dhole kyA andhera macArakavAhai koIrammAla nAlibamatalUbakIza kala nikAla kara apanA matalabaghaDalete haiM koI nilayA rAjA bana kara trilokI kA hAla nela meM hI dekhanA kahakarama kI aukha bacAkarajeSTake dopaharameM striyoM ke hAthameM challA aMgUThInakanahIM chor3ane koI DakautasavAmaharadinacattakasarasvatI kA bAkyasiddhabana kara gharAmeM kapar3Ataka nahIM cho DanAkoIar3apar3apoporaMgAsvAmIraMgAsvAmIkaha kara aura eka paTTIparalAla kAle raMgakA hAtha kA paMjAliyA karaphirastriyoM ke hAtha pakar3amaccha rikhAkAkarevAbatA oragar3agar3abar3abar3akaragharoM meM baranana bhADA nahIM chor3atejaisekoI nirbuddhivA lakakI gur3akIralI dikhAkarayAkAnakATanekA Dara dikhAkA rocaka paurabhayAnaka vAnesunA kara dhUrta bAlakakA gahanA utAralejAnehaiM isIprakAra yahathUnInandadinadhaulevAlaka samAna nirbuddhistrI orapuruSoM kI buddhiparakapaTa dhUla DAlarAta dina lUTate rahane hamanahIM jAnate ki hamArI sarakAra nAina ThagoMkevAsnekoI daMDaekonahIMjArIki yA hamako apane gavarnameMTa kInyAyanItIkIbora - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) disyanese yahI jAnAjAnA hai ki unake kAna nakaesI pradAdhundI kI kuchakhabara nahIM pahuMcI hamako sAhai kirAna adhikArI aba z2arUra isa g2adarakI khavara sarakArako karake prajAko ina luTeroM ke hAtha se bacAvaMgedakhoinanyotiSiyoMkabharose yahA~ke rAjapATanara hogaye jabakisI zatrune hamAre deza ke rAjAmApara caDhAIkI usI samayajyotiSiyoMne patrAuthalapathana kara rAjAsekahadiyA ki mahArAja Aja amuka lagnahai jotumanmAjazatrukesanmukha yuDko gayeto tumhArI Avazya meva hAra hogI parasoM pone par3hAI ghaDIdinacade aisAveSTalagna sAkarapar3egA kiyaha zatru prApase jApa dhUdake bAdana ke nulya kSaya ho jAvegAjohaimokarakarake basa rAjAsAdiva lagna kibharose magnarahai dUsarone nalavAra pakaDalAna pAdimabaikhaTTekaradiyejonayI jIne apanemana miyahasiddhAnta bicArA kijorAnAkoyuDakIsa manI dono rAjAjIkesAtha yuddha samaya hamako bhI jAnA hoNa sacakahA hai ki pApa galata pAMDeyana mAnabhIpAle ina logoneM dezameM bar3Ibar3IhAnI pohaMcAI aura pohaMcArahe haiM gAMvamejahAM kisI - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) bipattI ke mAre jamI dArane inase pUchA ki mahArAja hama re to ati naMgI A gaI basa inhoMne ruTa sAphe se pa trA khola kaha diyA ki abhI par3hAI barSa kA aura kaSTa rahA hai aura isa devatA kA japa Adi kArA do to abhI isakA bala ghaTajAvegA basa yaha sunakara vaha mUrkha jo kucha talI napar3I gharameM hotI hai vaha bhI ina dhUrto ko dekara aura bhI dAridrI ho jAtAhaije kabhI phira popajI se kahA ki mahArAja jo tumane kahAthA vahamI hamane puNya dAna Apako diyA no bhI kucha unnati huI taba popajI vole ki mahArA ja dharmakarate ho ve hAna jaba bhI na chor3e dharmakI bAna aura paramezvara apane bhaktoM ko kasAhI karatA hai loga kuchabhI bicAra nahIM karane bheDiyA dhasAna ke tulya eka eka ke pIche kaye meM girate jAte hai kisI dUsare ke pATha karane se apanI kyA unnatile gIhAM usake pATha karane vAle kIto pratyakSa unnatiho gaI mula dhana milagayA aura jo koI prApa dIki mI pustaka kA pATha kare to itanAhI phAyadA hoga kivaha pATha usako kaMThastha ho jAvegA aura jo pATha pUjA karane karAne se padArtha Apar3e to popa jI prAyahI rAjA na hobaiTheM bhIka mAMgane kyoM phiraM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 padArthano puruSArtha me milA karanemo puru vArya sehI unnanisabako samajhanAcAhiye aura paramezvara pane manakokabhInahIMkasanA usakI AjJApAlna na kIjokoIbhaktIkaregA vaha kabhInakasAjAyegA kyoMkivahatoparamapitAhaijokoI zatrukobhI zaraNajAtAhai aura usakI pAnAkopAle gAtoya habhIzatru bhAvakotyAgakarazaraNa AyekI rakSA dIkaratAhejokoIaisA kahekinahIM paramezvara mIbhaktakIzvaddhAaura dhIrajatAkIparIkSA kiyA| karatAhaisoyahamIbhramamAtra parIkSAkaranAkA maalpanna kAhotAhaisarbajJakA nahIjo sabakA annarayAmIhe vaha kisakIparIkSAkayA karatAdhora joyaha kahate haiM kidharmakarate hovehAnavahabhI mahAmUrkha dhrmsesdaasukhhiihvaakrtaahai| coradhadharmasedukha napAkhaMDIlogoM ke upadeza nidezakAmatyAnAzakarAdiyA hama dekhate haiM ki gAvameMjamIdAradAthaparahAthadharepUjA pAThahIke bharose puruSArthakotyAga caupAlamai dinabharabaiThe || TaTaDa bevajanirahate haiM nakheta dekhane haina kyagaradekhate haiM aura jokoI kurakaranAbhIhaino unakobhIpopajI hAnIhI pohaMcAnerahane - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / bharIbharIpUrIpUrI baryA meM gA~vagAMva dhanavAnoM ko roka diyA ki bhASAdasAvana dhAdimeM kabUMda varSAnahIbasalogonedhAnokI kyAriyoM meM makIhIbIjadIcArakecAramAsapar3IjomUsa| lathArapopajIkAgharabhIdhArodhArahuvA aura sabakhetImakI Adi galagaIlogoM ko maravIto jIdenIpar3IpopajIkahabaiThekinApajAnate haiM kizAstrophAdAyenahIM sakAauraaisAka hanAbhIpApahai isadezama nahIMnokisIporadeza mivaryA kama huI hogIhoyazokalogaitanAbhI nadI socane kijo popajIitanAjAnate hone | ki isabaryadhAna kasapaidA hoMgetobhApahIdoso cAramoke cAvala naravarIdaDAlane bhoraphiramahaMge bhAvameM becakaranafAuThAlene prazna) dekhojojyoniyasatyanahotAnoetha vIparakoIsUryacandramAkAhAlagraha kAnavana lAsaktAprabakaho (uttara) hamajoniyakoasatya nahIM batAne hamane pahalehIlikhadiyAhai ki joniyasatya zAsvavedakAaMgahai aura usameM aisehIhisAba likhe camuka nithikocandramA amuka sthAna - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - parajoraTathavI samakasthAnaera ghUmatIdaI sUrya candramAke bIca bhAjAvegI auraaithIkAmAya candramAke UparainanI derarahegA phiravahathUmate| tyepralagahonesesUrya kI khulI kiraNa candra mApaipaDraigInavagrahAyAnI sAyAhaTa jaavegaa| jaise koI hisAbalagAkarabatAdeki kala paDavA hasAyaMkAla ke samaya pazcima dizAmeM candramAe ka lakIrakesAkAradikhAI degAmerepAsa eka yIhaimereyAbadatoM ke pAsa dogI usameMekadi sAbalikhAhai usase cAhejisasAlakAdhAgekA hAla graha kAThIka TIkamAlUmakaralo bhalA jokoI usayaMtrIko dekha karavisI moTenAne arogyamanusya koyaha kahane lageritUsATha dinameM marajAvegAtosivAdhUnake iskokpaakhaiN| (praznAbhAIjoniya to ThIka hai aura usameM manuSya kAsamantrazubhakAhAlabhIjAnapaDanAhai parantu koI vicAranegalAhInahIhainahIno pUrIvidha milajAve / uttara) acchAaisAkahanesenokucha aisI hA nI nahIM parantu itanI chapAkarokijavanakakoI pUrAjotiSIpaidAnahonavanakaDUna Thejoni yake granyoko TozAle meM lapeTakara porazubha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) | lagna dekha kara tAka meM rakhado kI DA kAMTA laganese sAMpa kI kAcalI usameM rakhado aura paramezvara se tumabhI aura hamabhIprArthanA kareM ki hesansvarU pasanavidyA prakAzaka tU hamAre AryAvarta dezameM phira aise bihAna satya bAdI cAra bedoM kA jJAtA jaisA zarIra zrI maddayAnanda sarasvatI svAmI kA pra ghaTa kiyAthA kara jo ina jhUThe granthoM ko svAhA karade aura hamAre rAjA kI bhI aisI nIti pracalita kara ki jo aise jAlI grantha chApe vA rakhe yA aise dho ke se kisI kA dhana hare usako darayAya zorake darzana karAye (prazna ) malA vivAha bhI muphAnA cAhiye yAna hIM yaha kAma binA jotiSa kaise calegA (uttara) vivAhanA avazya sukAnA cAhiye aura kAmakI sUja pIche parantu bivAha kI sUma pahale karanI cAhiye para bivAdake sumAne vAle vidvAna hone cAhiyeM vivAhakI sUpha vedoMmeM likhI hai jo koI veidanahIM padmaktA vaha manusmRti se sugAle jo usako bhI nahIM par3ha sakA vaha zrI svAmI dayA nandasarasvatI jI mahArAja ke banAye huye grantha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (rahI satyArtha prakAzA se sumAle so yahAM bhI kucha likha ni haiM kyoMki isa bivAha kAraja ke sUmakI bar3I AvazyakatA hai jo isameM byAkhyA bade bhIno cintAnahIM atha bivAha kI sUma atha vidyA anukUla vedAnadhItya vedauvA vedaMvApi yathAkramam avizrutavasa carye mahasthAzrama mAvizetra yaha manu mahArAja ke dharma zAstra kA bacanahai isakA artha yaha hai ki jayayathAvata brahmacarya prAcAryAnu kUla varja kara dharma se cAroM tIna vA do athavA eka vedako sAGgopAGga par3hake jisakA brahmacarya khaMDita | nahuvA ho vaha puruSa vA strIgrahA zramameM praveza kareM mnuH|| taMpratItaM svadharmeNa brahmadAya haraM pituH khambiraMga navya prAsIne mahayatprathamaM gavA 2 yahabhI manukA bacana hai isakA artha hai ki josvadharma arthAt yathA vana-prAcArya aura ziSyakA dharma hai usa se yukta pitA janaka vA pradhyApaka se brahma dAya-a arthAt bidyArUpabhAgakA grahaNA aura mAlA kA dhAra sA karane vAlA apane palaMga para baiThe hue prAcArya ko prathama godAna se satkAra aise lakSaNa yuktavi dyAthI ko bhI kanyA kA pitA godAna se satkAra kare www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | mnuH|| gurugNAnumataHsnAnAsamAdattoyathAvidhiH / uhahenahinobhAryAmavalakSaNankiAma yahabhImanusmunikAzlokahai kigurukIsAnAle lAnakaragurukulase anukrama pUrvaka dhAke vAsaraNa kSatrIyavaizya apanevarNAnukUlasundaralakSaNayukta kanyA bivAhakare marnu asapiDAcayAmAnurasagotrAcayA pitH| saaprshslaahijaaniinaadaarkmnnimethune|| jokanyAmAtAkekulakIchaHpIdiyomaina honaura pinAkegotrakInahousakanyAse vivAha karanA uci nahai isakAyahaprayojana haiki | parokSapriyAivahidevAH pratyakSadviyaH yahAnapatrAnaNagraMthakAvacanahai yahakimIparokSapadArthameM prItihotI haivaisIpa nyasameM nahIM hotIjesekisIne mitrIka guNasune ho auraNyAInahousakAmanausImelagArahatA hijaise kisIparokSabaslukI prazaMsA sunakarami, lanekI utkaTa icchA hotI hai vaisIhIdUrasthatra rthAt jo apane gotravAmAnAke kula meM nikaTa / sambandhakInaho usI kanyAsebarakAvivAhaho nAcAhiye nikaTa aura dUrabivAhakaraneke guNa -- - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahahai) ekanojobAlakalavasthA nikaTaraha niheparasparakrIDAlaDAI aurapremakarate ekadUsa rike guNa doSa bhAvavAbAlyAvasthAkeviparIta lAcaraNAjAnane auranagebhIeka dUsare ko dekhate haiMnakAparaspara vivAha honese premkbhiinhiiNho| saktA(2) dUsarAjesApAnI pAnImilanesebila kSaNaguNa nahIM honavise eka gotrapitRvAmAnakula mivivAhahonesedhAtuoMke adalabadala nahIM ho nase unnatinahIMhonI(3) tIsarAjaise dugdhameM mi zrIvA zuMbyAdidhauSadhiyoM keyoga honeseuttama honI havasehIbhinna gotramAna pita kulameeSaka barnamAnastrIpuruSAMkA vivAha honAstamadai .. (4) dhoyejaimeekadeza meM romIho vaha dUsare deza meM vAyusorambAnapAna ke badalanese rogarahinahotA hai vaimehI daradezasyoM ke vivAha hone meM mukhakA mAna auravirodhahAnAsambhavapAMcaveM nikara sabandha karane eka dUsare ke mikara hone meM sukha duskha kAbhAna aura virodhadonA bhI sambhava hai dUrade| zasyoM meM nahIM dUrasyoM ke vivAhameM dUradUrapremakIla mbAI bar3hatI jAnI hai nikaTa vivAhamainahIM 6) chaTe dUradUradezakeyarnamAnaghorapadArthokImA / 3D% 3D Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) - nibhIdUrasaMbaMdha hone sahajanAse ho sakanIdainikaTa bibAha honemenahIM isaliye | durinaadurhitaaduurehinaabhvtiitiniru.| kanyAkAnAma duhitA isakAraNasehaiki isakAbi yAha dUradezameM honese hitakArI hotIhainikaTakAnemanahIM mAnaveMkanyAkipiTa kulameMdAridra hone kAbhIsaM bhavahai kayAkijabajabakanyApiTakulameM mAvegItaba naba isako kucha nakachadenAhIhogA .. (e) prAThaveMkoI nikaTa honese eka dUsare ko apane apane pitR kulake sahAyakA ghamaNDa aura jaba kabhI donomaiM vaimanasyahogAstrI karahI pitAke kulameMcalIjAyagI eka dUsarekI nindA-adhika hogI aura virodhabhIkyokiprAya:striyakA svabhAva tIkSNa bhoramRdadAtAhai ityAdikAragase pitA ki eka gotramAnAkI chApITIorasamIpadezameM vivAhakaranApacchAnahIM mahAnyapisamRhAnigo'jAvidhanadhAnyanaH | svIsaMbandhedazenAnikulAniparivarjayeta cAhekinanehIdhana dhAnya gAya majA hAthoM ghor3e rAjazrIAdisesamRddhiyekala hotobhIvivAhase bandhameM nimnlivndshkulokaanyaagkrde||1|| - - D A .. . %3D -- - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - homakriyanithuruSaM nizchandoromazAryasama / kSayyAmayAvyapasmArizcitRkuSTikalAnicara jo kulasanakriyAse hInasatpuruSoMserahinaverAdhyayana sevimukhazarIra para bar3e bar3e lomaathavA bavAsIrama yI vAsIdhAmAzayamiragI sveta kuSTha poragalitakuSTa yukta kuloMkI kanyAyAbarake sAtha vivAhanahonA cAhiye kyokiyahasabadarpaNa aurarogabivAhakara niyAle ke kula bhI praviSTa hojAte haiM isa vAleu nama kulake lar3ake lar3akiyoMkAaApasameM vivAha honA caahiye||2|| nohahekapilAMkanyAnA'dhikAMgInarogiraNam nAlomikAMnAtilomAnavAcAvAtrapiMgalAmadhyana nagele vargA mAlAnA adhikADIparthAn puruyasela mcI caur3I adhika balavAlInarogayuktAnalomarahina nabahunAloma vAlInayakavAdakaranevArIcaurabhUre / nitrvaaliinho||3|| narakSanadInAmnIMnAnsyaparvana nAmikAm nipakSyavipreSyanAmnInacAbhISaNanAmikAma nirakSa arthAt azvinIbharatI rohaNIdeI revatI bAI cinAri prAdinakSatranAma vAlInulasIgeMdAgulAge pAcamelI shraadirsnaamvaaliigNgaaymunaanaadi| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadI nAmavAlIcADAlI sAdianyanAmAvAlIvi dhyAhimA liyApArvatIlAdiparakhatanAmavAlIko kilAmainA prAdipakSInAma vAlI nAgI bhujaMgIAdi sarpa nAmavAlImAdhodAsI mIrAdAsI AdipreSyanAma vAlIbhImakamaricaNDikAkAlImAdibhISaNanAma vAlI kanyA ke sAtha vivAhanakaranAcAhiye kyokiyeha nAmakRsinora anyapadArthokebhImAnA pitA ko pahalehIdhyAnarakhanAcAhiye kizora padArtho kenAma parasantAnoM ke naamrkheN||4|| . yavyaGgADagIsaumyanAmnI haMsavAraNAgAmimIma nanulomakezadazanAMmuhaGagImuhaheniyamapamanuH jisake saralamadhe aGgahoMviruddhamajisakAnAmasundara prAtyazodAsukhadAsAdidohaMsambhora hathanIketulya jisakIcAlosukSamalomakeza auradAntayukta aura jisake sabasar3akomalahI baisI strI kisAtha vivAda karanA caahiye| praznAvivAhakAsamaya oraprakArakaunasA acchAhai k ) solahavevarSaselekepaccIsaveMbaryanakakanyA orapaJcIsavarSaselekezvabaryanakapuruSakAbivA hakAsamaya uttamahai isameMjosolaha aurapaccIsameM vivAhakarato nikRSTha pAThArahavIsakrIstrInIsapainIsa - . - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ___17 gagAlImavaryakai purya kAmadhyama caubIsabarSakIstrI aura ar3atAlIsavarSakapururva aura kanyAkA vivAha uttamahai jisadezameM isIprakArabigahakI vidhizreSTa auratralacarya vidyAbhyAsa adhika hotAhaivAlyAvasyA aura ayogyoMkAbivAla hotAhaivohadezaduHkhameMDUna jAtAhaikamokinasacaryaviyAke grahayApUrbakabivAhI kisudhArahIsemaba yAnAMkAsudhAstrArabigar3anesebigA Da hojaataahai| prazna) aSTavaryAbhavagaurInavavaryAcarohaNI dazavaryAbhavetkanyAnata urgharajasvalA' mAnAcaivapinAnasyAjyaSTodhAnAnathevaca trayaslenarakaMyAnniSTAkanyArajasvalAra artha)yadalokapArAzarIcArazIvodha livAhai arthainakAyedevakanyA kInAThaveMbarSa gaurInavaurya zahIdazaveM varSakanyAmazAdojAnIhAdazavarya vivAranakarakesjakhalAkanyAkomAtA pitA ousa kA bar3AbhAIyetInadekhakenarakamaigiratehaiM (uttara) balovAca ekakSaNAmavegorIhisaNeyanturoohasI trikSaNAsAbhavetkanyA tArajasvalAra mAtApitAtathAbhrAtAmAnulobhaginIkhakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvenenarakaMyAnnidRSTAkanyArajasvalAra yahasayonirmita brahmapurANakAbacanahai arthaninanesamayamaipasmANuaikapalagavAve unanesama yakokSAkadatejavakanyAjanmeMtavaekakSaNameMgo se dUsare meM rohiNI tIsaremeM kanyA poracauthe rajasva lAmojAnIhai umarajasvalAkodekhake usIkImAnApi nAbhAIbahana sabanaraka meM jAne (prazna)yahalokapramANanahIM uttaragaMpramANanahIMkyApalAjIke lokapramANa nahIMnotumhArebhIpramANanahI hosakne . (praznAvAhavAhapArAzarorakAzInAthakAbhIpramANa nahIkarane uttara)vAhajIvAhatumabrahmAjIkApramANanahIM kara nisAbahmAjIparAzarastrIrakAzInAthase bar3enahIM haiMjotu malAnI kevalokAMkomahImAnanenohamabhIkAzInAtha parAzarake zlokoMkonahIMmAnane praznAnusAra lokasaMbhavahonemepramANanahIM kyoMki sahalAkSaNajanmasamayamehIhojAte haiM vivAhakaiseho sakalAhoraumasamayavivAhakaranekA kuchaphalabhI || noMdIrakhanA uttara johamArezloka-prasaMbhavahaiM nonusArezlokabhI / - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ala, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - asaMbhava haikagakicAunavadazaveM barSabhIvivAhakaranA nimphala hai kokisolabaryakepazcAnacaubIsaveMcarya paryanta vivAhahonese pururSakAvIryaparipakvazarIraba liestrIkA garbhAzya pUrAbhorazarIra bhI balayukta hone sesantAna uttamahote haiM jaiseghATabarSakI kanyAmeM sannAnAnyanikAhInA asaMbhava hai aisetIgaurIrohaNIM nAma denAbhI prayukta hai yadigorI kanyAnahokinnukA lI honI usakAgorI nAma rakhanA vyarthahai moragorIma hAdevakIsvIrohasIvaladevakIsvIthI usakotumapurA zilogamAvasamAnamAnane hoabakanyAmAtrameM gorA bhAdikIbhAvanA karane donophira unase bivAhakaranA kisesaMbhavacoradharmayuktahosalAhai imaliyanumhAre aura hamAre dozloka mithyAhoMgekyoMkijaise hamane vasovAca karanebhoka banA liyA haivaisevebhIparA zaramAdikenAmamekAliye isaliye inasabakApna mANakor3ane vedoMjepramANasemavakAmakiyAkaro digbomaname kyA likhAhai trINibaryAeyudIkSenakamAryanumanIsanI urvanukAlAdenasmAdidanamApanima arthagakanyArajasvalAhuyepIchanInavayaparyanapanIkIbo jakarake apanetulyapatIkoprAna hovejayapratimAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sjodarzana hotAhaitotInavarSa chattIsajArasjambanA tyepazcAt bivAhakaranAyogyahaiisaliyepUrvanahIM ucita samayase thor3I Ayu bAlI strIpuruSa kogIdhA nameM munIvaradhanvalarIjImuzvanameMniSedhakarate haiM unakA bacanahai UnayoDazabaryAyAmaprApta paJcaviMzanim ydyaadhnepumaangrbhkkssisthaasvipdyte| jAtovAnacirancIvejIvahAdurbalendriyaH tasmAdatyannavAlAyogarbhAdhAnanakArayena arthAsolahabarSasanyUnavAlIstrIpaccIsavarSakamA yuvAlApuruSa jogarbhakAsthApanakareto vohakukSistha duvAgarbha bipattikoprApta honA arthAtpUraNakAlanakA garbhAzyameM rahakara utpanna nahIM hotAathavA utpannaho no cirakAlanakanajIve aura jojIvebhAnodarbalendra yahI isakAraNAsannanivAla avasthAvAlIstrImaMga bhisthApananakare aiseaise zAstroktaniyama aurasRSTI kramakodekhane aura buddhi aura25varSa se kama AyuvA lApururSakabhIgarmAdhAna karane ke yogyanahIM honAina niyamAMse biparIjokaranehehadukhabhogane haiN| poravayaMvarakIrInisevarakanyA Apa vivAhakIma ka kareMno aniunamoramAtApinAdikobhI apanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santAnoM kI sUma bUma bhale prakAra karanI cAhiye kyoki Ajakala pravidyAkai kAraNa svayaMbara kI rItitokurU kAlapAkara pracalita hotI dIkhatI hai. parantu kanyA mA di kemAnA pitAdiko to bazyavara kanyA ke guNakra ma vicArakara bivAha pUrvokta rIti karanA cAhiye aura jaise hamAre jonazI jI bivAha sumAte haiM isakA nAma sUru to nahIM jo tazI jI ko unmAda roga samajhanA cAhiye "dekho barakanyA kA yoga milAnA thAnotazI jI rAhuke tu AkAza ke tAroMkA yoga milAne lage bhalA dekho jo dama kisIse kahaiM ki hamAre pAsa eka ghor3A hai tuma isa ko dekhe lo aura isI ke yoga kA dusarA ghor3A milAkara mola lAr3o jo gADI meM nor3I lagAI jAve aura voham rkha ghor3e ke milAna kI to parIkSA kare nahIM aura vindhyA cala aura himAlaya pahAr3a ke fAsale dekha dAsya kara aura prayogya ghor3A le Aveto yaha sUmahai yA anama basa jonazI jInenato yaha dekhAki lar3akA lar3akI pUrI vidyA bhI par3hacukeyA nahIM aura lar3ake lar3akI ne sItalA Adi bhayaMkara rogoM se bhI chuTTI pAlI vA nahIM basa andhoM kI tulya maMgala buddha vicAra anurAdhAdhani / SThA cukAra thAlI meM gur3a AdimaMgA gaMgAjala ujjala aura jamatAjalanirmala ciThThIme likha patrI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ki haladIlAmRtakAkAdelApujAciTThIdenAIko | jaladapamabivAharacAlelivA-alagahonehaiM itanAbhI dizakAlakA vicAranahIkaranekiekamAthasAhAtu gAnesedezameMgadarahojAvegAorapratyekapadArthavivAha vAloMko animahamA milegA basasvArthiyoMkokyATTA mirayAjavAna apanI hatyAkaranesekAmaphasanasIeka hIsAtha lUTalenehaiM isabIcamAroMke kulabivAhane | STa aura mAyAkemahIne meM banA diyA aura unakoyaha mayadediyA kiphirane.dinoMmeMsAhAhInahIM hairahasya tI DUba jAvegI kula camAroMne tInatIna oracAracAra | barSake lar3ake lar3akiyoM ke vivAhacher3adiyajeSTaka bhAraMbhasesAyAda ke annanakahamArehAlIpAliyoMko dolakenAcase ekalahamAbhI pharasananamilIoraya hI khenI kramamAsamaya aura donophasalokAsirathAba samArIjamInanappar3aporabaMjaDapar3I rahagaIavaka hobhAIkAztakAroM jamIdA yaha hamArItumhArIkhe nIDvIyAkipopajIkIrahaspatIDbIjoinajonaSi yAM keghara khAne konahIthAnohamahIsekahAtonA nAhamahImiramAthAmArakeaikaseravATA auraguDakI DalI auraekamanasarI paisAno camAroMse milaahaithaa| lImeMyahasAmagrIlejAkarapoyanI kIbheTakarane / - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adharamacA diyA yaha nasamAkina hAlI pAlIcamAroM ki vivAhamAghaphAguNameM banAyeM naubhI eka ghaMsaumma kahA jAya kyoMki jabakhetI krama vAloM ko suvitA aura zakara cAvalabhIsamnAhotAhai auragamana karanekoaura nAcane kUdane kobhIyahaRtumItala aura uttama hotI hai nIsare eka paMtha dokAnabivAhakA vivAha poraphAga yasana holI kI holI porajosamajhAne parabhInamAnege nolAcArainajotaziyAMkApravandhasarakArase pharayAda karane karAyAjAveNa kyoMki hamakono sarakArImAladenA hai| (prazna bhalAyahano dubAjabadamakisI kA vivAhajo nidhIsenasugAvegeno vinA joniyakarAsIkaise milegI aurajabanakarAsiyoM meM mitranAnahauvanomadevakopuru sakhImeM daMgA bakher3AraheNa uttara) dohA UMTakegalameMTolabaMdhAtakIDIkegalapaMgA vinAparIkSAjogamilAvarahairAnadinaraMTA yahakisIbhuganedyemahAtmAkAbacanA sosatyApisa kA mAnanAcAhiye kyoMkijanmaki namitA | paratImavirodhanahIM hotA kinukhabhAvakenAmilanese donA hai jaba donoM ke svabhAvagugAjahAnaka eka tulya ziMge utanI hI pInI paraspara dono meM hogInorAsalina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - nase prItI hotInoeka ghar3I meM lAkhoM padArthaphalAdiutpa na hote haiM koI mIThAkoIkhaTTAkoIkar3avAnImannAdi aurarAsIkInoyapAgaNanAhaijosayAdinarahatIhai ghora pratyakSadekho tomusalamAnaIsAInorAsanahIM milAne | unameM prInikyoM hotIhaijabahamAredezameM guNa kramasvabhA|| ghamanukUla milAkaravivAha hotAthA tabaaisIprInipuru yastrI hotIthI ki eka dUsarekevikovese pANanaka nyAgakaradenethe aurana vyabhicArayahAthAkyokiekadUsare ke miyAya donoMke aurakonamacchAmAlUma hotA | praznAdUsaremanI meMjahAMkahIMprItIdekhInoanumAna mi jAnalokiyAtodaI yogaserAsImila gaI hogIyA jAmilAlenano aurabhIvizeSaprItI hojAnI uttara) Apake kahekApramANabhIyAyekijo kachahama kahaivAhI matyajAna.loaise tohamabhIkahadeMkijahAM kahIprItIdekhIvadAM anumAnakaralokiyahorAsInahIM milIorAmomilajAtItoprItInahonIsvabhAvahI eka sAhogAnavahI prItI hogI grahokabIcameM DAlakarayoM magar3ADAlaneho praznAMvAvidhavA yogabhInadekhanAcAhiyakogahamIda hai uttara) dauphayahorniyApakajonazameMbahunasebi zivAyogakisIvAlavidhavAyogakanyAkSetrApta yA - - .. .... .air Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 (43) nImilAkara jisa puruSa ke pracche grhh| bivAha kiyA jAya jo strI pahale marIno bidhavA yoga jhUThA jo purSa paha la marAto prApti TI yaha dono eka hI jonaza kesaMge haiM (prazna) jo usakI rAsahI kisIsena milegI uttara) yaha nahIM ho sakatA pahale kaha diyA hai ki ema ghar3I meM lAkhoM utpanna hote haiM eka gasake hone se prAzi ke saba doSanAza ho jAte haiM (prazna) jo usa vidhavA yoga strI kA vivAha hIna kiyA nAvegA taba to phira jonaza sakhahogA (uttara) balahArI aisI nIghra buddhi ke phira voha vi dhavAhI kaisI huI aura vidhavA yoga aura tumhArA jonaza jhUThA havA prazna) isakA vivAsa hama aise purba meM kareMge jisake strI graha krUra leM (uttara) jo puruSa pahalA marAno usake grahamaThejo strI pahale marIto vidhavA yoga rUThA jo dono eka hI samaya mareto donoM yoga jhUThe navoha vidhavA huii| bAharaMDa yA havA (pradhUna) aise vidhavA yoga kA vivAha pahale kisI pattharAkSase karake phira kisI purvame kiyA jAvegA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 944) (uttara) manuSya kA vivAha patthara vRkSase kaisA aura phira patthara bRkSake hote usakI strI kA dUsare ke sAtha vivAha karadeM parantu sacce pattI ke marane para bhI dUsarA vivAha na karane de bAhare jotizaphalana guDe guDIke bivAha meM bhavvA doneo ekase toDugne haiM bAdajI tumhArI bhIvohI bAnave gIdar3I Apato kuttoM se phar3acAI ha parantu auroM ko zakuna venAve inase koI pUche ki tumha rahI gharomeM jinake ghurkI morusI jotiza vidyAhai shstr| bAla bidhavA baiThI haiM tumane to bicArane meM koI bhI kasara narakhI hogI haThako chor3a kara dekhe bAla bidhavA bAlya bivAha karanake kAraNa hotI haiM jo veda dharma zAstroM ke biruddha hai dekho caitra mAsameM jitane phala AMbaTa para hote haiM AyAMda mAsameM usase socA saMsa bhI nahIM rahate isase yaha jAnanA ki bAlaka janmase bIsa barSa taka bohata marate haiM aura bIsa se tIsa taka thor3e marate haiM yahabAna maradama zumArI aura dezake phonI nAmoMmeM bhale prakA ra mAluma ho gaI hai bhalA vicAra to karo parasoMko na bhUkha lage aura Aja roTI banA kara gharadeMto sunA nahIM to kyA hai kuttA billI - prAdikI se kaDoM ciMtA hai dekhA jo bhArata kI jItI rAja pranAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) namasA avasthA meM vivAha karate haiM unake yahAM thoDIhI bidhavAhai aurajo haiM bhI unake kucha santAna bhI avazya hI hogI aurajo kahIM koI bAla bidhavA bhI hogI to vo ha inhI mahArAja joniziyoM kI karatUta aura inake kA zI nAthake zIghra nAzakA pratApa hogayA hogA pyAre bhAiyoM ceto aba nAdara zAdI nahIM jo koI naruNa kA riyoM ko musalamAna chIna le abato aMgrejI rAjakA daura dezameM zAntI ke kAraNa saba bigaDe vyavahAroM ko sudhArAnA cAhiye aba kAzI nAthake tInase bIke navIna zIghra bodha kI r3hapaDI mata pITo aba to bedake naqAre kI ghora hi vidyAkA dina ba dina jora hai jahA~ tahA~ samAjoM aura sabhAoM kA zora hai yaha saba sanAtana dharmake phailane kA taura hai 9 prazna ) bhAI suno tuma nahIM jAnane jisake bhAga meM bi thavA honA likhA hai usameMkyAta jonaza kare aura kyA bicAra karane vAlA kare sArI bAta to ye hai (uttara) jaba numayaha nizverakhane ho ki sArI bAna a cchI burI bhAgame hotI haiM phira tuma rAta dina kyoM luTate phisne ho ki hama apane pUjA pATha se tumhAre bigaDe kAraja sudhA radeMge gharahI bhAgakA AsarA lekara nahIM baiThane aura bhAga prApa kahate ho kisako prazna ) bhAga hama usako kahate haiM jo manuSya ke janmasama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - ya bemAnA usakemastakamepacheyurebhogakeSakSapahalehI likhadetIhai (uttara) phiralyAyohavemAnA usakebhAgakInakalanAhA ripAsabhIbhejadenI hogIjisasetumabhAgakAhAlabatAnelaga nahoghoravohamalakakIrekhAkina-akSaroMmeM likhanI hai phA rasImeMyAmAgarI AdimeMyA aMgrejI bhAdimeM (praznAina prakSaromenahIhaivohato anUThehI prazArajaise numane kabhIkisImuradekIsavIkhoparImeM dekhe hoMge uttara vohananUTheprakSaratumanephirakisanarahajAnAkiyaha vimAnAkAlekhahaihamanetoyohataravoparIdekhI caurausameM agrejIkesIlikhanakIekapaMgatIbhI dekhIparIkSAkaranase oraDAkaTarokepUchanesemAlUma huvAkivohakhopaDI | kAjoDadevohI nesImAlamahotIhasoyahasabatumhArA andhakArahaiisIandhakAralecAracArapAMcabarSakIkanyA vidhavAkarake biThAIhaiM prazna)kuchasaMdehanahIM kanyAhIroDahotIhaiMkoIgAya bhaiMsarAMDanahIM huvAkaratI uttara)saMdehavyAnahIMsaMdehahegarbhapAna karane kA saMdeha he khanatrakesAraTIphikaTahAsalakaranekA ... sandehahai cakalemeMgharabAMdhanekAsaMdehahai gharakA prasadA bajevaralekarakisIbhaMgIcamArakesAthabhAgajAnekA - - -- - - - --- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdehahaimAbApakImAvarudhanvAlAnekAsanda vasanta narahajAnekAsandehahaibadakAradokaragauvamahallekIstri yoko vigAr3adenekAsandehainasalakamaTojAne kAsandeha sinanArAyaNakIkathAsunanerakAlemeMdhaulehojAne | kA sandeha hairAnadimagharamai laDAIrakhanekA poravohana sandehahaijinakosabajAnanelispanAkahanAnomanAhIcAnaka (prazna)bhAImunobhIhogAnanosabaThIkatumanekahI dhorayA hamohamabhIjAnanehaiM ki IzvarakI ganIkoIbhInahIMjAna sakatAusakIganInoparjunakobhImAlamanahIM huIcIjo pAThapaharabhagavAnakAratha hAMkanAthAparantu inanAheki AjakalI kAlameMdAnapunyaaise koInahIM karanAbhalA inanA nohaiki grahamAdikaDarasaiyArapesedAthasechoDahI dinAhai pApajAnatepunyakepranApaseusakAbhIkalyANa hai| bahAnesehIlogapunyadAnakale haiM (uttara)hamapunyadAnakaranekopurAnahIMkahateparandra esedhokesaipunya karanevAleciorakaravAne vAle donAhI narka gAmIhote haiM dAnapAtrakapAtrakAvicArakarakedenA oralanAsabakoucinadeekanorAnaunakodenAcAhiye jobihAnadezaka pakAka dhIradharmasudhArameM apanA samayakharcakaraneheMjosatyavAdIborasabakAkalyANa karanecATane vAle bAmaNaguNayuktapuruSahadusareviyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) baMdhapATha zAnAmAdika upakAramenIsaregorakSAmA didezonnatIkA meM aurabhI jisasamaya jisapAlIkoni sapadArthakIpravazyakatAhousIsamaya usiipraanniiko| vohI vastu dAnadenAparamadAnahai pratyahavyAkhyAnaba huna badagayA buddhimAna thor3ehImeya huna vicArakaraleM| gi avaparamezvarasepahIprArthanAhaikihesatyasvarUpana saMsArase prasatyaprorapAvaMr3akAnAzaMkara porabhArata santAnako aisIsubudbhideki jisase yahadezadurdazA ko dekhakara sudazAkA bicArakarake unnanikopApnahIM . ini. . pro3m zAntiH zAntiH zAntiH % Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - AryasamAjakeniyama ||2 // sabamanyavidyA auranopadArtha vidyAmejAne jAte haiM unakA prAdimUlapa 2. IzvarasaccidAnandasvarUpa nirAkAra sarvazaktimAn nyAyakArI, dayAlu ajanmA ananta nirvira anAdi anupama sarvAdhAra sarvezvara sarvavyApaka sarvAntaryAmI ajara amara abhaya nitya pakniIrasRSTikartAhai - usIkI upAsanA karanIyogyahai ... 3. vedasanyavidyAaMkApulakahaivedakApadanA padAnA / auramunnAsunAnAsabannA-koparamadharmahai 4 // satyagrahaNa karane aura asatyake choDanemesarvadAyana | ratnAcAhiye // savakAmadharmAnusArajanasatya auraSamatyakovicA // .rakarakeM karane caahiye| . // 6 / saMsArakA upakArakagnAisasamAjakAmukhya uddezyahai prarthAtazArIrika mAmikasAmAjika unnnikrnaa| 7 / sabase priitipuurvkdhrmaanusaarythaayogyvrtnaacaahiye| | avidyAkAnAzIravidyAkIraddhikaranI caahiye| TI pratyekakoapanI hIDanavisenamaMtuSTarahanAcAhiye kinna / sabakI unnnimapniiunnnismmniicaahiye|| // / sabamanuSyoM kosAmAjikasarvahitakArI niyamapAla, . . nemeM paratantramanAcAhiye ghorapratyekahitkArI niymmeNsbsvtnmhaiN| - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chhangamal Lalchand Goklani bAndhava badhamAthA naM. 12 mahAtmA buddha kA jauvana-carita zrIvRndAvanalAla varmA dvArA saMkalita prathamAvRtti 5 kuMvara hanumanta siMha raghuvaMzI adhyakSa rAjapUta aiMglo-oriyaNTala presa dvArA mudrita aura prakAzita / 100 pAgarA rAjapUta aiMglo-moriyaraTala presa / saM0 1961 vi0 ++83163++ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat mUlya 1) www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suucnaa| isa pustaka kA pUrva mudraNa-svatva kuMvara hanumanta siMha raghuvaMzI adhyakSa rAjapUta-eNglo moriyaNTala presa, nAgarA ko diyA gayA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA | buha ke janma ke samaya bhAratavarSa meM vaidika dharma luptaprAya hai| gayA thaa| zora va mamAgaM kI bar3I prabalatA ho rahI ghI / yoM to mahAbhArata ke sarvanAzI bhISaNa saMgrAma ke bAda hI se bhArata kA adhaHpatana prArambha hai| gayA thA parantu buddha ke 3 zatAbdI pahale ( vikrama ke ke| I eka hajAra varSa pahale ) bhAratavarSa kN| zravasthA bar3I zocanIya hai| gaI thI / vAmamArga me bhArata ko hiMsA aura durAcAra meM aisA lipta kiyA, ki isake uddhaark| bahuta par3I aAzA rahI / adhikAMza loga veda kA nAma taka bhUla gaye the / isI dussamaya meM, mAno bhArata ke bacane ke liye, Izvara ne buddha janma diyA / buddha deva ne ina duSkarmoM ko rokane aura hiMsArahita pavitra jIvana vyatIta karane kA upadeza diyA / mahAtmA buddha me bar3e parizrama ke sAtha vidyAdhyayana aura jJAna sampAdana kiyA thaa| ye pUrva vidvAn, sarvazAstravettA aura saMyamI puruSa the| inakA jIvana nispRha khora nirdoSa thA / ye manuSyamAtra ke hitakArI siddhAMtoM kA pracAra karanA cAhate the / ataH inako apane upadezakArya meM bar3I sapha latA prApta huii| bahuta sugamatA ke sAtha sampUrNa bhAratavarSa meM bahumata kA pracAra ho gayA / pIche se boddhamata ke pracArakoMne tibbata, nepAla, tAtAra, maGgoliyA, jApAna, cIna, anAma, brahmadeza, siMhaladvIpa ( laGkA), sthAna, malAyA, koriyA, maMDariyA, sAiberiyA kA kucha mAga, bAruhIka ( prAthamika uttara afag2AnistAna, citrAla aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com * Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buqhArA ) gAndhAra / Adhunika kandahAra, uttarIya aura pUrvIya balocistAna aura g2az2anI--yahAM para Arya rAjA rAjya karate the ) Adi dUra dUra taka ke dezoM meM jAkara isa mata kA pracAra kiyA / ina meM se bAlhIka aura gAndhAra ko chor3a kara anya dezoM meM isa dharma ko jar3a jama gaI / baddha dharma kA prabhAva aba bhI una dezoM meM banA huzrA hai / bhAratavarSa se cIna meM kucha bauddha parivrAjaka isa dharma kA pracAra karane gaye the| vikramI samvat ke 160 varSa pUrva ina logoM kA jAnA siddha hotA hai| vikramI sambatke 4 varSa pUrvataka cIna meM bauddhadharma bahuta zaM ghratA ke sAtha nahIM phailasakA, kyoMki saba logoMkA dhyAna isakI aura a.kRSTa na huaA thaa| parantu jaba (vi0 pU0 4 varSa) cIna samrAT miGga-tI cIna ke siMhAsana para baiThe, taba yaha cIna bhara kA dharma ho gayA / yahIM se yaha jApAna ityAdi dezoM meM phaila gayA / samaya samaya para cInI yAtrI bhArata meM bauddha dharma se sambandha rakhane vAlI naI bAteM jAnane ke liye prAte rahe / unakI prakANDa dharma ruci kA isa se acchA patA lagatA hai| mAja taka duniyA meM jitane dharma nikale haiM, unameM se saba se adhika anuyAyI isI dharma ne zrAkRSTa kiye haiM,duniyA meM bauddha saba se adhika haiN| aAjakala isa dharmakA yaropa va amerikA meM adhika pracAra ho rahA hai| bahudhA vidvAn puruSa IsAImata chor3akara bauddhadharma svIkAra karate nAte haiM / isa matake aneka granthoM ke aMgarejI zrAdi bhASAoM meM anuvAda ho gaye haiN| ina yUropiyana logoM ne pAlI . bhASA bar3I bar3I kaThinAiyoMse sokhakara, tathA bauddha granthoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to bar3e parizrama se soca kara unakA aMgarejo, mana, jarmana zrAdi.bhASAoM meM anuvAda kiyA hai| kheda hai ki bina mahAtmA buddha ke vicAroM ko anya dezoM meM itanI kadara ho rahI hai, unakA koI vistRta jIvana-caritra aba taka bhArata kI bhAvI rASTrIya bhASA hindI meM nahIM prakA. zita huprA / isa prabhAva ko dekha kara, kuMvara hanumantasiMha raghuvaMzo madhyapa rAjapUta eMglo-orieNTala presa prAgarA' va sampAdaka 'svadeza-bAmdhava' ke anurodha se yaha saMgita 'jIvana-carita 'alpa samaya meM likha kara pAThakoM ko meTa karatA huuN| yadi yaha rucikara hunA to bahuta bIghra buddha kA vistRta jIvana-caritra prakAzita kruuNgaa| meM kuMvara hanumantasiMha jI ko vinA dhanyavAda diye nahIM raha sakatA / Apa cAhate haiM, ki hindI meM uttamottama pustake prakAzita kareM, parantu jaba taka uttama pustakoM kI sarva sAdhArasa hindI bhASI janoM banupAhakatA na ho taba taka hindI bhASA ke sAhitya kA utkaTa honA kaThina mAlUma hotA hai| maiMne isa pustaka likhane meM J. Barthetemy Saint 'Hillaine ta "yuddha kA dharma" auraMarcus Dods, D. D. kRta "muhammada, buddha aura IsA" nAmaka pustakoM se bahuta puSa sahAyatA pAI, isa se meM inakA kRtaahuuN| jhAMsI, bundesarA / bandAvana zAkhA vrmaa| bhArakA patIyA 01965 vi0) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA buddh| OvikramI sambata se 900 varSa pahile kapilavastu nAmaka rAjya kI rAjadhAnI kapilavastu nagara meM mahAtmA buddha kA janma humA pA / zrAja kasla kI avadha sImA ke uttara, nepAla-parvatoM ke ThIka nIce yaha rAjya thaa| laGkA meM eka anya mahAvaMza nAma kA hai / usameM buddha paidA hone kA varSa vikramI saM0 se 566 varSa pahile aura nirvAsa 46 varSa pUrva likhA hai, aura mahAnirvANa 80 varSa pole| kaI eka yUropiyana vidvAnoM ne isakI janmatithi 423 varSa vi0pU0 (40 I0pU0 ) siddha karanA cAhI, aura nirvAtithi ThIka 80 sAla bAda / hama saba meM laMkA ke mahAvaMza kA mahatva vizeSa hai| yaha grantha pAlI bhASA meM liyA gyaa| yaha granya saM0 16 aura 534 ke bIca meM likhA gayA ghA, isa kAraNa prAcIna hai, aura prAcIna hone sasA, taratIbabAra bAta hai sakAra rasa kI tividhika mAnane ke yogya hai / kapilavastu meM sUrya vaMzopatrioM kI zAma jJAsA rAjyazAsana karatI p|| inheM gautama bhI kahate the / buddha jI ke pitA kA nAma viSamI samAna kI pAMcoM matAdI pAdi meM phAhiyAna nAmaka eka ca! - yAtrI bhArata mA thaa| usa samaya kapilavastu ujADa ho gayA thaa| ima ke dA mI varSa bAda lagamana sambana ra vikramI manasene mI ina saMDAroM ko daMmbA thA / .nako basoyA tambAtA 2.rAjA maha.bhora pavana kA nakada .monako paridhi meM patalAtA hai / yaha caturkoTa uma samaya mAphadikhAI detA / na khaMDage meM bomAnepana ko barako mAtA kA nayanAgAramA gama cayana kA maga cinhAyA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com www Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhodana thA / yaha usa samaya rAjA the| buddha kI mAtA kA nAma mAyAdevI thaa| yaha rAjA svaprabuddha kI putrI thii| mAyAdevI rUpa lAvaNya meM bahuta prasiddha thI / mAyAdevI ke zubha guNa aura usa kI pratibhA, sundaratA se bahuta bar3he hue the, kyoMki use vidyA aura dharma ke sarvotkRSTa aura sarvazreSTha tatva prApta hue the / zuddhodana apanI rAnI ke yogya thA, vaha niyamAnusAra rAjyazAsana karatA thaa| zAkya logoM meM koI bhI rAjA apanI prajA se-mastriyoM aura darabAriyoM se lekara sAdhAraNa gahastha aura vyApAriyoM taka se-itanA sanmAnita na hubhA jitanA zuddhodana humA thaa| yaha zreSTha gharAnA sI yogya thA ki isa meM mahAtmA buddha se janma grahaNa kreN| buddhadeva kSatriya arthAt yohAjAti se the isaliye apane yauvana kAla taka yoddhAoM ke se kArya karane yogya guNa sampAdana karate rahe aura jama anta meM unhoMne dhArmika jIvana svIkAra kiyA to apane curAne prasiddha gharAne ke nAma se zAkya muni yA zravaNa gautama kahalAye the| inake pitA ne ina kA nAma siddhArtha yA sarvArthasiddha rakkhA thaa| ina kA yaha nAma taba taka rahA jaba taka ki yuvarAja the| garbhavatI hone para prasava samaya ke nikaTa mahArAnI mAyAdevI apanI mAtAmahI ke lumbinI* nAmaka upavana meM calI gii| vahAM para una ke garbha se uttarASAr3ha kI * mAtAmahI lumbizo yA lumbinI ke nAma se yaha upavana mI lumbiI mAma, pravihAcA / lumbinI upavana kapilavasta ke 24 maukha uttara pazcima thA / cha nasAra sAna para gayA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarI tArIkha, yA jaisA kucha anya kahate haiM, vaizAkha kI 15 vI ko bAlaka sidvArtha kA janma humA / jisa samaya siddhArtha garbha meM the mAyAdevI ne bar3e bar3e vRta kiye the, isa kAraNa vaha bahuta nirbala ho gaI thii| brAlApaMDitoM ne yaha bhaviSya vAkho kI co, ki hone vAlA bAlaka yogI hogA, aura bhikSA ityAdi se jIvana nirvAha karatA huzrA mArA mArA phiregaa| isa kAraNa una kA dila TUTa gayA thaa| vaha apane bacce ko mAtA ko tyAga kara bhIkha mAMgate hue mArA mArA phirate hue nahIM dekha smtiicii| makAroM se siddhArtha ko janma dene ke sAta dina bAda vA paralokavAsinI huii| mAtAhIna baccA mAyAdevI kI bahina aura sota prajApati gautamI ke supurdmaa| yaha prajApati gautamI siddhArtha ke buddha hone para usa ke bar3e se bar3e maka ziSyoM meM se eka thiiN| bAlakapanI mAtA dUdha hI sundara pA,aura bAlama pariNata asita ne, jo purAne devamandira meM lejAne ke uttama para niyukta pA, kahA, ki usa ke cakravartI hone ke 32 mukhya sA , aura 80 duusre| kucha hai, siddhArtha pAvartI rAjA nahI to cakravartI dharmAcArya hue| jaba bApAThazAlA bheje gaye, ugoM ne apane gurujanoM se bhI adhika pratibhA dikhAI / unameM se eka kA nAma vivAmitra pA, siddhArtha usI kI zikSA meM adhika rase gaye the, usa ne kucha dina pIle kara diyA ki mere pAsa aura adhika kucha mI sikhAne ko nahI apanI uma vAle sahapAThiyoM ke sAtha yaha bAlyAvasthA meM sela kada meM bhAga nahIM lete the; usa samaya bhI ve saccatara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAroM meM mama dikhAI par3ate the / manana karane ke liye vaha prAyaH alaga raha kara ekAnta sevana karate the / eka dina jaba ve apane sAthiyoM ke sAtha grAmyakSetra dekhane gaye to akele eka jaMgala meM ghamate phirate cale gye| vahAM ve kaI ghaMTe rahe / koI nahIM jAna sakA, ki kahAM gye| zuddhodana bar3e cintita hue, aura svayaM DhUMDhane ko nikale / unhoM ne siddhArtha ko jaMgala meM jamba vRkSa kI chAyA meM dhyAna meM atyanta nimagna paayaa| aba yuvaka rAjakumAra ke vivAha kA samaya nikaTa zrA phuNcaa| zAkya logoM meM se vRddha puruSa ko brAhmaNa pahitoM kI yaha bhaviSya vANI khUba yAda thI ki rAjamukuTakI apekSA siddhArtha yoga bhasma adhika pasanda kregaa| isa kAraNa una logoM ne rAjavaMza kI vRddhi ke liye rAjakumAra ke zIghra hI byAha karane kI prArthanA kI / vivAra se navayuvaka ko siMhAsana se capeTane ko unheM prAzA thii| rAjA siddhArtha ke vicAroM se saba jAnakArI rakhate the| ve svayaM una se isa bAta ke ber3ane kA sAhasa na kara ske| unheM ne vRddha puruSoM ko bAta cIta karane ke liye kahA / siddhArtha me, joki indriya ke bure prabhAvoM se viSa, agni bA talavAra kI apekSA adhika Darate the, ropane vicAra ke liye sAta dina kA samaya cAhA / saba mocane para prArthanA svIkAra kii| unhoMne vicAra liyA ki pUrva RSiyAne mI vyAha kiye haiM, aura una ke bArava meM rukAvaTa nahIM DAla sakA to yaha mere zAnta madhyayana, dhyAna aura manana nI bina nahIM DAla sktaa|" isa taraha soca vicAra karane ke bAda unhoMne eka zarta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pyAra karanA svIkAra kiyA ki " mere vivAha ke liye jo kI Thokako jAve, vaha nIcahadayA yA azuddha mho| yadi vara vaizya yA zUdra kanyA bhI hoto kucha parja nhiiN| maiM use tamI prasannatA ke sAtha grAsa karUMgA jaisI brAlara yA kSatriya kanyA ko / usa meM mero icchAnumAra guru avazya hone caahiye|" siddhArtha jina jina guoM ko apanI gAGgimI meM cAhate the unakI unhoMne eka lambI sUcI tayyAra kI, aura baddha puruSoM ke hAthoM dI ki una sogeko manacAhI dulahina DhUMDhane meM sahAyatA mile / aba rAjapurohitane apanA kAma prAraMbha kiyaa| vaha ghara udhara bhAvazyaka lar3akI kI khoja karane lgaa| navayuvatiyoM meM se siddhArtha ke liye yogya jor3o DhUMDhane lgaa| siddhArtha ne gukhoM ko jo sUcI tayyAra kI co usa ke anukala bogya kanyA kA milanA kaThina ho gayA / anta meM e.kumArI meM paba abhisaSita guNa pAye gaye / usane purohita ne siddhArtha kI po hone kI mAnA kii| nidAna vara guta sI yogya aura sundara sariyoM ke saca siddhArtha ke sAmane bulAne para gii| puSa gautama ne use pasanda kiyA aura zuddhodana ne bhI sambandha ko svIkAra kara liyA parantu isakI kA pitA, zAsa parAne kA vA aura jisa kA nAma darapAlikA ra silavAra ke vivAha santuSTa nahIM humA / para siddhArthako bhAnasI, nirudyamI,aura ekAnta. vo samajhatA kaa| usakA vicAra pA ki gautama meM bAba mukhoM ko hotA hai. adhivoSita parAkama kA nAma hai| barAhapAti ne spaSTa kara diyA, "pUrva isa ki siddhArtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merI kanyA kA pANigrahaNa kare, use saba prakAra kI vidyA meM apane ko siddhahasta pramANita karanA pdd'egaa|" usa ne kucha krodha pUrvaka yaha bhI kahA ki " rAjakumAra mahaloM meM bAlasa ko goda meM khelatA hai, parantu hamArI jAti kA yaha niyama hai ki putriyAM kevala unhIM logoM ko dojAveM jo mardAnA kAmoM meM nipuNa aura abhyasta hoM, na ki sana ko jo zastra vidyA se aparacita hoN| isa kumAra ne kabhI talavAra calAnA, muSTi prahAra, dhanuSa kI kI pratyaJcA ko car3hAnA, mala vidyA, aura yuddha zAkha nahIM sIkhA hai, to phira maiM kaise eka aise ayogya vara ko apanI pyArI kanyA sauMpa dUgA ?" ___ aba rAjakumAra siddhArtha una guNoM ke dikhAne ko vivaza hue jo svayamvara ke liye zrAvazyaka the| svayaMghara kA yajJa prArambha huA / 500 navayuvA zAkya vIra, jo zastra saMcAlana meM prasiddhi prApta kara cuke the, ekatrita hue, aura sundara rAjakumArI jisakA nAma gopA thA jetA kI ardhAGginI hone kI pratijJA para vahAM upasthita huii| rAjakumAra siddhArtha ne bahuta sugamatA se apane ko una zAyoM se bar3hA car3hA siddha kara dikhAyA / usake pratispardhI muMha bAe raha gaye / yaha svayasvara kI parIkSA daNDapANi ne bahuta sI vidyAmoM meM lI thii| siddhArtha ne lekhana vidyA, gaNita, vyAkaraNa, tarka, nyAya, aura veda zAstra meM apane pratiyogiyoM se to sarvopari pramANita kiyA hI, kintu jitane vahAM parIkSA ke parIkSaka the sana se bhI apanA pada kaMcA siddha kara diyA / ve aMpane parIkSakoM se bhI adhika vidvAn aura bar3e bar3ethe, ve loga inakI vidyAyogyatA dekha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) dana raha gaye / jaba mAnasika abhyAse ke pIche zArIrika vyAyAmoM kA nambara jAyA / samhoMne apane saba sAthiyoM ko kUdane, phAMdane, tairane, daur3ane, dhanuSa khIMcane aura dUsare kAmemeiM harA diyA / ina bAtoM meM unakI jAnakArI, zaura unakA abhyAsa pUrvataH siddha huaa| unake pratidvandiyoM meM sanake do cacere bhAI bhI the| eka kA nAma zrAnanda thA je unake buddhatva pAnepara unakA eka bahuta bar3A aura pakkA bhakta ziSya humA, aura dUsare kA nAma devadatta thA jo svayaMvara meM hAra jAne ke kAraNa bar3A krodhita thA, aura anta meM siddhArtha kA vikaTa zatru ho gayA thA / siddhArtha ko apanI vijaya kA pAritoSika sundarI gopA ke rUpa meM milA / gopA bhI jaisA apane ko samajhatI thI usI yogya pada para pahuMca gaI aura yuvarAcI pada se vibhUSita huI / usane ghara ke logoM ke rokane para bhI mahala vAloM ke sAmane apanA sukha DhAMpanA banda kara diyA / isa ke liye usane prabhAva diyA ki " ve the| camrmAtmA hai, cAhe baiThe hoM, bar3e hIM aura phirate hai| badA darzanIya haiN| eka mUlyavAn damadamAtA huA hIrA kaMDe kI beTI se aura bhI adhika sambala dikhAI par3atA hai| je| striryA apane mana ko apane bazameM rakhatI haiM aura jitendriya haiM ve apane patise santuSTa rahatI haiM, parapuruSa ko tuccha samajhatI haiM aura kA vicAra taka nahIM karatIM, unheM muMha DhAMpane zIra pardA DAlane kI koI AvazyakatA nahIM hai / ve to sUrya aura candra ke samAna svayaM sajjvala haiN| zreSTha aura pavitrAmA RSi, aura dUsare devanaya mo mere vicAroM ko jAnate haiM, aura mere caritra, dharma, satya aura nayatA ko khUba samajhate -- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( - ) 99 haiM to phira mujhe muMha DhAMpane kI kyA AvazyakatA hai ? aise prema aura aisI pavitratA ke sAtha yadyapi isa jor3I kA jIvana sukha pUrvaka vyatIta ho rahA thA, tathApi siddhArthane jina vicAroMkA pahalehI se nizcaya kara liyA thA unheM ve na badala sake / ve apane vizAla mahala meM hara taraha ke bhoga vilAsa ke sAmAnoM se ghire hue the, aura Amoda pramodakI kisI vastu kI kamI na thI parantu jisa pavitra jIvana kA unhoMne dRr3ha saMkalpa kiyA thA use ve kisI taraha bhI nahIM chor3a sakate the / eka dina unheM / ne apane mana meM bar3I udAsInatA ke sAtha kahA, "yaha sampUrNa saMsAra bur3hApe aura bImArI ke duHkhoM se paripUrNa ho rahA hai / mRtyu kI Aga se nigalA jArahA hai aura hara taraha ke sahArese vaJcita hai / manuSya kA jIvana zrAkAza meM bijalI kI camaka ke samAna hai, jaise eka jharanA pahAr3a se noce jhar3A ke ke sAtha bahatA hai usI taraha yaha jIvana vinA kisI roka Toka ke bahuta jalda calA jAtA hai / itanA jaldI jAtA hai ki koI roka nahIM sakatA I isa saMsAra meM tRSNA se aura prajJAna se jIva bure mArgoM meM jA rahe haiM / jisa kumhAra kA cakra bAra bAra ghUmatA hai, usI taraha ajJAna puruSa bhramate phirate haiM / tRSNA kI prakRti, je ki bhaya aura duHkha se milI huI hai, saba kaSToM kI mUla hai| isa se talavArako tIkSya cAra seM mI adhika DaranA cAhiye aura viSale vRta ke patte se adhika bhayaGkara samajhanA cAhiye / yaha dAvA hai, pratiSdhani hai, lahara hai, svapna ke sadRza hai, eka nissAra zIra pothI va tara ke samAna hai, jAdU jaisI dhokhebAz2a nahIM huI hai, pAnI ke babUle ke barAbara hai / taraha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roga manuSya kI zArIrika sundaratA kA nAza kara detA hai, pAnendriyoM ko niyaMtra kara detA hai, manovRttiyoM aura bala kA nAma kara detA aura ghana va kuzalatA kA galA ghoMTa DAlatA hai| isase bAra bAra mauta hotI hai aura bhAvAgamana kA pacar3A lagA rahatA hai / pratyeka jIva cAhe vaha jitanA hI pyArA, atyanta sundara aura mahA mamatApUrva ho parantu sadA ke liye zAsoM ko moTa ho jAtA hai / taba manuSya asahAya, akelA aura nirAzrita mArakamArA ciratA hai| usake pAsa kevala usake sAmArika pramoM kA pala raha jAtA hai aura kucha bhI nhiiN|" isI taraha aura aura nimna likhita udAsInatA ke bAppa baha prAyaH bahA karatA cA:___saba saMgaThita vastuoM kA nAza hogA / jo kucha gaThita haivAnAzya hai, yaha mihIra bAsana ke samAna hai jo thor3e baje dubar3e bar3e ho jAvegA, sacAra ke ghara ke barA bara, reta ke bane hue ghara ke yA nadI retIle kinAreke sadRza hai / sampUrva gaThita vastue~ kArya aura kAraNa meM prinnt| eka dUsare meM isa taraha midI duI jisa taraha bIja meM aMkura, padyapi aMkura bolnhiihai|saano aura buddhimAn dikhAja sUratoM ke jhaMjhaTa meM nahIM phaMsate / bAra liye vaha lamahI bo ragahI jAtI hai, aura vA vi se baha ragar3a jAtI hai aura hApoM kA kAma, aisI tIna bAtacina se bhAga paidA ho jAtI hai parantu varabAga vilupta ho jAtI hai aura vaha RSiko ume vyartha hotA hai, apanA karatA humA kahatA hai yaha kahAM me bhAI aura kahAM sI gaI ? jaba jImahoThoM yA tAla gA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) kaNTha para bala mAratI hai, taba zabda nikalate haiM / aura bhASA mastiSka ke sahAre bana jAtI hai parantu sampUrNa bAta cIta kevala pratidhvani mAtra hai aura bhASA kA svayaM astitva nahIM hai| phira sitAra se je dhvani nikalatI hai usa ke viSaya meM RSi acambhita hai| kara kahatA hai ki yaha kahAM se bhAI aura kahAM calI gaI ? isa taraha sama sUrateM kArya aura kAraNa se paidA huI haiM aura yogI yA RSi ko dhyAna karane para jaldI mAlUma ho jAtA hai, ki sUrateM kucha bhI nahIM haiM aura yaha akelA kucha nahIM kA tatva hI aparivartanIya hai| jo vastueM hameM apanI indriyoM ke dvArA mAlUma hoto haiM ve amala meM haiM hI nahIM, unameM sthiratA nahIM hai aura yaha sthiratA hI hai jo dharma kA mukhya lakSaNa hai| yaha dharma jo saMsAra ko bacAne ke liye hai, maiM samajhatA hUM aura merA kartavya hai ki maiM ise manuSyoM para pragaTa kara duuN| maiMne kaI bAra socA hai ki jaba meM pUrA jAna pAjAUMgA, saba manuSyoM ko ikaTThA karUMgA aura unheM amaratva ke dvAra meM jAne kA DhaMga btlaauuNgaa| bhavasAgara ke caur3e samudra se ubAra kara unheM santoSa aura sahiSkSutA ko pRthvI para sthita kruuNgaa| indriyoM ke kaSTaprada vicAroMse svatantra karake maiM unheM zAnti meM sthira karUMgA / jIva jo ajJAna ke gahare aMdhere meM sar3a rahe haiM unheM dharma kA prakAza dikhAne ke liye unheM netra dUMgA jina ve padArthoM ko jaise ve sacamuca haiM dekhaleM,maiM uheM nirmala dhAna kI sundara camaka bheMTa karUMgA, unheM apavitratA aura suTAI se rahiva dharma ke cakSu duuNgaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye gambhIra virAra yuvaka sidvArtha ko usake sthAnoM taka meM batAte the| eka dina usane sunA ki sthAna meM koI usa se baha rahA hai ki " je saMsAra para pragaTa karanA nizcita kara cukA hai usa kA samaya mA cukA hai| jo svatantra nahIM hai vaha dUsaroM ko svatantra nahIM kara sktaa| andhA andhoM ko mArga nahIM balatA sakatA, jo rahAra pA gayA hai vahI dUsaroM kA uddhAra kara sakatA hai, jisa ke prAMkheM haiM vaha una logoM ko mArga batA sakatA hai jo use nahIM jAnate / sama logoM ko, cAhe ve koI ho, jo sAMsArika zuSmAnoM se naSTa ho rahe haiM, apane gharoM se cipaTe hue haiM aura apane ghana, prAtmaja aura patrI meM rata rahate haiM unheM Thora zikSA de| aura una meM aisI acchA utpamA karo jithe saMmAra meM samara karate hue sAdhu santoM kA pavitra jIvana dhAraNa kreN|" sI bIca meM rAjA zuddhodana ko ina bAtoM kA kucha sandeha ho gayA / vaha una bAtoM ko tAhane lagA vo usake lAle padaya meM utpana ho para usa ko becaina kara rahI thii| usa samaya rAjA kI mamatA aura cintA dasa gunI bar3ha gaI / usane siddhArtha ke liye tIna naye . mahala bnvaaye| esabasanta catu ke liye, dUsarA garmiyoM liye aura tIsarA jAha ke liye / rANA paratAvA ki kahI rAmakumAra sAMsArika duHkhoM se pabahA kara nikala manAne isaliye usane atyanta bar3I mAtrA de rastI co, kima kI pratyeka gati-mati para dRSTi raksI jaaye| lekina yaha saba hoziyArI aura jApAnI viphala duI / mina kI kamI bhAzA na co, jina kA kabhI vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI na thA aura jo vicitra bAteM thIM una saboM ne mila kara rAjakumAra ke nizcaya ko aura bhI bar3hatA humA bala diyA / ina se siddhArtha kI dRr3hatA aura bhI dRr3ha ho gii| ____ yaha eka dina bahuta se logoM ke sAtha lumbinI upavana ko ratha meM baiTha kara nagara ke pUrvI phATaka se jA rahe the| yaha upavana inheM jamma hI se pyArA thA kyoMki yahAM paidA hue the| isa jagaha jo inhoMne bAlalIlA kI thI usa kI sudhi se yaha upavana aura bhI adhika pyArA ho gayA thaa| rAste meM inheM eka buDhA AdamI milaa| usake badana bhara meM jhurriyAM thIM aura usakI naseM aura puDhe DhIlI rassiyoM kI taraha mAlUma hote the, dAMta bilakula hilate the, kaThinAI se do cAra gharrAte aura bigar3ate zabda bola sakatA thaa| aisA nirbala thA ki zaktihIna hAtha meM lakar3I kA sahArA hone para mI paga paga para girA cAhatA thA aura usakI jhukI kamara aura sUkhe aMga patte kI taraha hila rahe the| rAjakumAra apane sArathI se bole " yaha bhAdamI kauna hai isakA kada ThiganA, bala se hIna hai, isa kA mAMsa aura rakta sUkha gayA hai, isake paDhe khAla ke thaile meM laTaka rahe haiM, bAla sapheda haiM, dAMta hilate haiM, aura zarIra nikammA ho gayA , vicArA lakar3I para jhukA humA bar3I kaThinAiyoM aura kraza ke sAtha paga paga para giratA par3atA apane ko ghasITe liye jA rahA hai| pAsa ke gharAne hI ko yaha vizeSatA yA yaha niyama sampUrNa manuSyoM ke liye hai|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArI ne kahA, "kumAra, yaha puruSa bur3hApe ke kAraNa itanA nibaMla ho gayA hai, sabhI saba indriyAM azaka ho gaI hai, duHkhoM ne usake bala kA nAza kara diyA hai, samale sambandhiyoM ne usase kinArA kara liyA hai; aura isa kA koI raka nahIM hai, pratyeka kAma meM nikammA hone ke kAraNa, yaha basa meM sar3I huI lakar3I kI taraha ka diyA gayA hai| yaha kucha isa ke gharAne ko vizeSatA nahIM hai| jitane jIva haiM una saba kA yauvana bur3hApe se vicita ho jAtA hai, sApa ke mAtA pitA mAdi sampUrNa sambandhI aura anya varga kA bhI isI taraha anta hogaa| yaha saba ke liye svAbhAvika bAta hai|" yaha sunakara siddhArtha ne kahA "pradhAna aura nibala puruSa meM dUradarzitA nahIM hotI, so kArara vaha javAnI mada para ho para ghamArA paratA aura bhAne vAle bur3hApevA vicAra nahI rkhtaa| jaba maiM mAge nahIM jaauuNgaa| ramAna turanta rakha ko lauTAyo / maiM bhI bur3hApe se prAkamarita hone vAlA hUM, phira isa bhoga kA pA pracaM?" lumbinI gaye binA hI rAjakumAra loTa paaye| pira eka dUsare dina guta ke saGgiyoM ke nAca vA mAnanda udyAna kI tarapha damitI kATakase jA rahe the ki pahA nahoMne eka ubarapohita, no, bosa, malIna aura aura mahIna cUhe ko mAra bharate mauta kI bATa johate hue paayaa| apane sI ravAnA kara boSita sacara pAne para : " taba nirogatA kevala eka sthAna hai aura rogoM kI prAsapAtamA hepIIjanahIM sktaa| bApAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) puruSa kahAM hai, jo ise dekha kara bhAge ke sukha aura bhoga vilAsa kA anumAna kare ?" isa taraha vinA bhAge gaye rAjakumAra phira nagara ko lauTa Aye / 66 phira eka dUsare dina vaha pazcimI phATaka se Ananda udyAna ko jA rahe the ki mArga meM unhoMne eka murde ko kAThI para jAte dekhA, Upara kapar3A par3A huA thA, usa ke sAtha rote hue bAndhava jA rahe the, apanI cItkAroM se, bAla khIMcane se, mastaka para dhUla DAlane se, aura chAtI pITa pITa kara cillAne se una logoM ne yaha dRzya aura bhI adhika karuNA pUrNa kara rakkhA thA / rAjakumAra ne apane rathavAna se kahA hA ! zoka ! usa javAnoM para jise bur3hApA naSTa kara DAlatA hai, hA ! zeka ! usa svAsthya aura chArogyatA para jise roga maTiyAmeTa kara DAlatA hai / hA ! zoka ! usa jIvana para je manuSya ko itanA thor3A samaya detA hai / kyA acchA hotA hai yadi bur3hApA, roga, yA mRtyu eka bhI astitva na rakhatA hotA / zrahA ! kyA acchA ho yadi bur3hApA, roga aura mauta sadA ke liye naSTa kara diye jAte / " isa taraha apanA vicAra pragaTa kara kumAra ne kahA " ghara lauTa calo, maiM svatantratA kI prApti kA upAya zravazya socuuNgaa|" antima saMyoga * ne siddhArtha ko saba cintA zrIra hicakicAhaTa dUra kara do| anta meM eka dina vaha zrA *ye bhinna 2 saMyoga bauddha purAcoM meM prasiddha hai| jahAM jahAM siddhArtha kA ina saMyoga se milApa huA vahAM vahAM samrATa azoka mahArAja ne sUpa aura bihAra banavAye the / vikamau samvat ko sAtavIM zatAbdI ke AAdi meM kAma baidya ne ina ke khaMDahara dekhe the / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) nanda udyAna ke liye nagara ke uttarIya phATaka se jA rahe the / usa jagaha unheN| ne eka zAnta, zuddha aura gambhIra prakRta brahmacAro bhikSu ko dekhA usa kI bAkheM nIce ko dhoM, idhara udhara cacanatAye na hulAtA thA aura bar3e nispRha bhAva ke sAtha apane lavAde ko pahane kamaNDala liye jArahA thA / rAjakumAra ne pUchA << yaha kauna hai ?" <6 gyavAna ne uttara diyA yaha eka bhikSu hai / imane sampUrNa tRSNAmaya icchAoM ko tyAga diyA hai aura bahuta pavitra jIvana vyatIta kara rahA hai / yaha jitendriya hone kA prayatna karatA hai aura virakta sAdhu ho gayA hai / aba na to isa meM icchA kA pracaNDa zrotaH hai aura na isa meM IyAM hai, bhikSA ke sahAre rahatA hai / " siddhArtha bolA " ThIka kahA, bahuta ThIka hai| RSiyoM ne pahale hI se isa uttama jIvana kA prAdarza upasthita kara diyA hai| yahI merA brAzraya hogA aura yahI dUsaroM kA bhI / yahI jIvana sukha aura zAnti naya hai|" isake bAda yuvaka siddhAcaM apane ghara binA lumbicI gaye ho eka nizcita vicAra para TUr3hIbhUta ho kara kITa mAye / aba siddhArtha kA hArdika bhAva bahuta dinoM taka DipA rahA I rAjA ko kisI ne zIghra saba hAla hamA divA, aura unhoMne aura bhI adhika kar3AI ke sAtha paharA aura dekha rekha kA prabandha kara diyaa| hara jagaha maharo bar3I sAvadhAnI se niyukta kiye gaye, saba phATakoM para praharI rahane lage, aura rAjA ke sevaka gaya dina rAta bar3I cintA meM rahane lge| pahale pahale siddhArtha me Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlAkI se nikala bhAganA ghRNAspada samajhA, aura ise kisI bhAvazyakatA ke samaya ke liye chor3a diyaa| unheM apanI patnI gopA para bahuta vizvAsa thaa| eka rAta svapna dekhate dekhate ye cauMka par3e, aisA bahudhA humA karatA thA, gopA ne ina svapne kA kAraNa pUchA / unhoMne sApha sApha batA diyA, aura apanA bheda bhI samajhA diyA / bhAvI vichoha ko cintA meM vaha ghabahAI parantu unhoMne samajhA bujhAkara zAnta kiyaa| usI rAta ko ve apane pitA ke pAsa gaye, aura bahuta hI zrAdara sanmAna aura saGkoca ke sAtha bole " mahArAja praba vaha samaya bhAgayA jisa samaya mujhe pRthvI para spaSTatayA pragaTa honA cAhiye, maiM vinaya karatA hUM, kRpayA virodha mata kIjiye, aura usake kAraNa duHkhita mI na hUjiye / he mahArAja ! kRpA kara ke mujhe buTTI dera, apane kuTumba aura prajA se vidA hone kI bhAjJA do|" rAjA kI prAMkhoM meM AMsU bhAgaye, aura bhare hue gale se uttara diyA, " beTA tumhAre prayojana ke siddha karane ke liye kaho maiM kyA kara sakatA hUM ?" siddhArtha ne namratA pUrvaka kahA " mujhe cAra vastuoM kI icchA hai jinheM maiM zrApa se mAMgatA hUM, aura pAzA hai ki Apa svIkAra kreNge| yadi bhApa inheM mujhe de sakeM, to mujhe sadA apane ghara meM dekhoge, aura maiM kamI zrApa se alaga na hoUMgA / mahArAja ina bAtAMko mumo dIjiye, ki bur3hApA mujhe kanI meM davIce, maiM sadA javAna aura skartimaya tejasvI rahUM, roga kA prAkama mere apara maho, aura merA jIvana naMtI banI ravi, aura mujho kara phIkA pdd'e|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina bAtoM ko suna kara rAjA ko bar3A duHkha humA / unhoMne kaThinAI se kalejA bAma para kahA "pyAre beTA, tuma jo kucha cAhate ho vaha mila nahIM sakatA, maiM asama huuN| yahAM taka ki haSi loga bhI ina se chuTakArA nahIM pA sakate / bur3hApA,bImArI, rAma aura mRtyu sabake bhAgya meM sAdhArarataH eka se haiN|" usa vicArazIla navayuvA ne phira kahA " yadi maiM baddhAvasthA, roga, mRtyu aura jItA me nahI baca makatA aura yadi mahArAja, pApa mujhe uparokta bAteM nahIM de sakate to kRpA karake kama se kama eka vastu, jo kama mahatva kI nahIM, to derI dIjiye ki maiM marane ke bAda prAvA. gamana ke pacar3oM meM udvAra pA jaauu"| . aba rAjA ne samajha liyA ki aise dRr3ha vicAra kA viroSa karanA vyarSa prayA, prAtaH hI unhoMne sampUrNa ghApoM ko bulAkara darabAra kiyA aura vaha zokamada samAcAra sunAyA / una logoM ne rAjakumAra ke bhAgane kA balAt rokanA miricata kiyaa| una logoM ne svayaM nAla mAToM para paharA dene kA bhAra apane Upara liyaa| yuvA puruSa pAre vAloM kA kAma karane lge| aura jo vaha the unhoMne yaha sUcanA nagara meM phailA dI ki saba loga bhAne vAle samaya ke liye tayyAra ho nArve / rAjA addhodana pa 500 cune hue zApa satriyoM ke sAtha mAla ke sadara bATaka para jAkara haTa gaye / rANA ke tIna bhAI, yuvA siddhArSadecA, nagara ke anya phATakoM para jA kara maha gye| aura zAma logoM kA eka saradAra nagara ke kendra meM jAkara basa gayA, aura dekhane lagA, ki rAjAcA niyama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura pAbandI ke sAtha bartI jAtI hai yA nhiiN| mAla ke bhItara bhI siddhArtha kI mAtA kI bahina prajApati gautamI ne khiyoM kA kar3A paharA lagAyA aura svayaM una kA nirIkSaNa karane lagI aura nIce kA vacana kaha kaha kara sama ko pahare ke liye utsAhita karane lgii| "rAjamahala aura deza chor3a kara yadi kumAra santoM kI taraha nikala kara calA gayA to mahala bhara duHkha sAgara meM DUba jAvegA, aura yaha rAjagharAnA, jo itanA purAnA hai, burI taraha se aMta ho jaavegaa|" ye saba prayatna vyartha siddha hue, eka rAta jaba dera taka pArA dene ke sabama sama praharI nIMda kI capeTa meM bhAgaye to yuvaka rAjakumAra ne apane rathavAna cANDaka ko apanA ghor3A kaNThaka sajane ko kahA, aura nagara se sama kI mAMkha bacA kara nikala bhAgane meM saphalIbhUta hue / svAmibhakta amucara cAMDaka ne kumAra kI AjJA pAlana karane ke pahale apUrNa netroM se bahuta samajhAyA aura kahA, "kumAra, isa khile hue gauravapUrNa yauvana ko kaSTapUrNa virakta jIvana meM naSTa karane ko kyoM uttArU hue ho? ye vizAla sundara mahala mukha, aura mAnanda, vilAsake sadana haiM, inheM mata tyaago|" parantu dRr3hapratijJa siddhArtha ne apane pyAre rathavAna kI eka na sunI, kintu use yaha uttara diyA: "he cArahaka, maiM acchI taraha jAnatA huuN| sAMsArika icchAeM saba guNoM kI miTTI palIda karadetI haiM; maiM inheM saba jAnatA hUM, aba mujhe ina se adhika sukha nahIM mila sakatA RSi loma inheM sAMpa ke phana kI taraha tyAga dete haiM, aura apavitra barvana kI taraha sadA ke liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina se hAtha dho baiThate haiN| mere Upara yakAyaka bajapAta ho jAve se mujhe pasanda hai, saikar3oM bAra yakAyaka pAkara zarIra bheda deM so pasanda hai, jalate hue lAla bhAle mere apara gireM so pasanda hai, jalate hue parvata hai agnimaya cahAne abhI bhAkara mujha ghara cUra karadeM so bhI pasanda hai, parantu phira se hama pRthvI para janma lenA svIkAra nahIM, phira maiM kaise phira para gahastha Azrama kI khAoM aura cintAmoM meM jAkara phaMsa jA?" pApI rAta thI jisa samaya siddhArtha ne kapilavastu bohA / siddhArtha puSya nakSatra meM utpanna hue the| usa samaya bhI hamI kA udaya caa| saba pyArI pyArI, vastumoM ko tyAgane ke samaya usa navayuvA kA hadaya eka pala ke liye kukha manda humA aura phira apane kapilavastu kI tarafa eka dRSTi DAla kara dhIme svara se apane mApa bole "maiM taba taka kapila nagara ko nahIM lauTuMgA jaba taka janma marasa se bacane ko auSadhi na DhUMr3ha lUMgA; maiM taba taka phira kara nazAgA jaba taka usa uccasthAna aura pavitra jAma ko na pA jAgA no pravasthA aura satyu se pare hai| jaba meM lauTUMgA ar kapila magara bhI noMda meM manana raha para, jAgratAvaspA ko prApta hogaa| " aura sacamuca 12 cAlatAna to unhoMne apane pitA ko dekhA aura na kpilvstuko| jaba zAye taba naye dharma meM saba ko palaTa diyaa| siddhArtha rAta bhara pohe para par3e cale gaye; zApa aura pAMca logoM ne deza pIche dor3ate hue aura mana logoM ke pradezako syAgate hue ve maineya nagara se hote hue mAge nikala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) gaye / sUrya nikalane taka vaha 18 kosa nikala Aye the| yahAM para vaha ghor3e se kUda par3e, lagAma ghArAhaka ke hAtha meM dekara, saba AbhUSaNa aura ratra utAra usake hAtha meM de, use bidA kiyaa| lalita vistara granya, jisa se ye saba bAteM lI gaI haiM, kahatA hai ki jahAM siddhArtha ne cANDaka ko vidA kiyA vahAM eka caitya-eka prakAra kA pavitra stUpa-khar3A kiyA gayA thA aura, vara granthakAra ke samaya saka cANDaka nivartana ke nAma se prasiddha thA " / hya nasaiGga ne bhI isa stUpa ko dekhA thA / vaha kahatA hai, "yaha stUpa samrATa azeka ne eka jaMgala ko nukkar3a para banavAyA thA, jahAM se middhArtha avazya nikale hoNge| yaha kuzInagara ko jAne vAlI rAha para banA thaa| isa ke 51 sAla bAda inhoM ne kuzInagara meM nirvANa pAyA thA, isa se siddha hotA hai ki ghara se bhAgane ke samaya siddhArtha kI Ayu 29 varSa kI thI, kyoMki ve 80 varSa kI avasthA meM nirvANa pada ko prApta hue the| jaba rAjakumAra akele raha gaye to inheMAne jAti aura pada ke zeSa cinheN| se bhI kuTakArA paayaa| pahale unheni apane lambe lambe bAla salavAra kI dhAra se kATa kara ravA meM chitarA diye,isa ke bAda unhoM ne apane rezama ke rAjasI vastroM ko eka zikArI ke purAne mRgacarma ke vastroM se badala liye / pahale to zikArI kucha hicakicAyA para jaba usane dekhA, ki kisI bar3e AdamI se vyartha hI virodha karanA par3egA saba usa ne asamatA se apane carma-cIbar3e utAra kara de diye / . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) jaise hI rAjA zuddhodana ko siddhArtha kA bhAganA mAlUma humA, unhoMne bahutere dUta una kI khoja meM bheje parantu ve saba prakRtakArya hue| apanI DhUMDha khoja meM una logoM ko vA zikArI rAjasI ThATha meM milA, use ke loga avazya IrAna aura taGga karate, kintu cA saDaka sAtha pAsa se vaha bacagayA, kyoMki usane yathAyaM bAta batalA para una logoM ko kopAni zAnta kara dI / uma ne rAja. kumAra ke nikala bhAgane kA saba kaccA pakkA hAla kara sumAyA / rAjA ko pAnA ke anusAra ve loga phira kumAra kI khoja meM cala par3ane vAle the, parantu cArahaka ne una logoM ko samajhA bujhA kara rokA / usane kahA "tuma loga kumAra ko lauTA lAne meM saphalamanoratha na hoge| ve apane vicAra, puruSArtha, aura niraSaya meM atyanta dUr3ha hai| kumAra ne jAte samaya kahA thA, " kapilavastu ko meM usa samaya taka nahI lauTa sakatA jaba taka maiM paravAnAna prApta kara laMgA aura buddha na ho jaanaa| ve apane vicAra ko palaTane vAle puruSa nahIM haiN| jaisA ugoMne kahA hai vaisA hI hogA, ve apane vicAra badalane bAse nahIM haiN|" haka ne loTa para rAjA ko sama samAcAra diye / usane prayApati gautamIko rihA saba khamaTiva prAbhUSA sauMpe, parantu usame ve duHkhadAyaka muci dikhAne vAle bhAbhUpara apane pAsa na rakha kara eka sarovara meM pAsa diye / vaha saba se pAbhUpae-puSkara bahalAne lgaa| lihAvaM kI navayauvanA panI gopA apane pati ke dRr3ha niraSaya ko khUba jAnatI co| bahasa duHkha. dAyaka viyoga ke liye pahale hI se bahuta kucha tapAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) thI, parantu to bhI vaha usa dina se bahuta udAsa rahane lgii| cANDaka ne usa se gauravapUrNa bhaviSya kI bAteM bahuta kucha kahIM, para strI ke jalate hue hadaya ko zAnta karanA kaThina hai / vaha prAyaH duHkhita hI rahA karatI thii| ___ lagAtAra bahuta se brAhmaNoM kA prAtithya svIkAra karate hue, yuvA rAjakumAra anta meM vaizAlI ke vizAla nagara meM pahuMce / isa samaya vaidika dharma kA pracaNDa dIpaka TimaTimA rahA thaa| isa aMdhakAra ke samaya meM bahuta se aMdhera-maya siddhAnta pracalita ho gaye the| jAti kA jhagar3A asalI prayojana se ghaTatA haTatA mUrkhatA kI antima zreNI ko pahuMca gayA thaa| nIca jAti ke loga bilakula aMdhakAra meM the, dharma ko kevala thor3I sI jyoti vidyamAna thI / jaisA ki svAbhAvika hai, brAhmaNoM kI kramazaH bar3hatI huI pradhAnatA logoM para asahya bhAra ho rahI thI / dharma kevala nAma mAtra ko ragayA thaa| vAmamArga kI pramazatA thI. / adharmasaMgata bAtoM kA bar3A pracAra ho rahA thaa| dharma ke nAma se logoM ko pApa meM adhika khUbate hue dekha kara adharmayukta siddhAntoM ko ukhAr3ane ke liye siddhArtha ne dRr3hatA ke sAtha tayyArI kara dI, para zaka hai vibhAnti pUrva kapila RSi kA mArga anuvartana karane vAlA mAnI bihArya bhI eka praga phisala gayA aura phira aisA girA ki ghara ko hI bhUlagayA / ina kA mata thA ki apane karma kA phala hara dazA meM milatA hai, apane kammo ke phala bhogane se koI baca nahI sAtA lise karma ko pradhAnatA dii| vaizAlI meM paryuprane para unake bar3e bAbA vidvAnoM ko DhUMr3ha kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) bAdhAt kiyA aura una se zAstroM kA par3hanA prArambha kiyA, kyoMki binA aisA kiye ve una logoM ke siddhantoM kA khaNDana bhI nahIM kara sakate the / anta meM unhoM ne prAcArya malArakAlAm* ' se bheTa kii| ye bar3e bar3e vidvAn zradhyApakoM aura prAcAyyA meM zreSThatama samajhe jAte the / ina pAsa bahuta se zrotA zrI ke nivAya 300 ziSya bhI the / mAthaM bahuta hI sundara rUpavAn the / jaba ve uparokta prAcArya ke zrAzrama meM gaye to loga unakI sudaratAkI mana hI mana meM bar3I sarAhanA karane lage ; vizeSataH prAcAyyaM ne unako bahuta hI adhika sraahaa| isake bAda ho sidvArtha kI vidvattA se ve aime mamanna hue, ki ve unakI vidyAkI sundaratA se bhI bahuta adhika prazaMsA karane lage / siddhArtha bahuta zIghra itane yogya hogaye, ki zrAcAyyaM ne unheM apanI barAbarI kA zikSaka banane ko kahA, parantu siddhArthane mamatA pUrvaka 'asvIkAra kara diyaa| isa navona RSi ne apane mana meM seAcA: " prAcArya kA yaha siddhAnta yathArtha svatantratA dene vAlA nahIM hai / isakA abhyAsa manuSya jAti ko duHkha se bilakula nahIM jur3A sakatA / isa sidvAnta ko yatheSTa banAne ke liye prayatna karUMgA / kevala bhuukheN| marane aura indriyoM ke jItane se kyA hogA ? isa se bhI kucha adhika -pUrI svAdhInatA - pAne ke liye mujhe kucha aura khoja karanI par3egI / sidvArtha kucha samaya taka vaizAlI meM rahe, isa nagara ko * isa nAma meM kucha gar3abar3a mAlUma hotI hai / aMgarejI meM " Alarkalam." likhA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) chor3a kara vaha magadha deza meM Aye, aura usakI rAjadhAnI rAjagaha pahuMce / unake mAnese pahale hI unakI mundaratA aura vidyA kI khyAti yahAM prApahuMcI thii| aisI sundaratA ko bhitu ke duHkhapUrNa livAsa meM dekha kara loga acambhe meM bhAgaye aura unheM cAroM tarapha se gherane lage / usa dina galiyoM meM itanI bhIr3a huI, ki nIcI jAti ke logoM ne madyapAna karanA chor3a diyA, bAz2Ara banda hogaye aura kraya vikraya baMda hogayA, kyoMki saba koI usa zreSTha bhikSu syAgI mahAtmA ko nihArane kI lAlasA rakhate the| svayaM rAjA bimbasAra unheM dekha kara unake mAtaMka meM zrAgayA thaa| jaba ve usa ke mahala kI khir3akI ke nIce se utsAhI aura jozIle logoM meM hokara jArahe the to usa samaya rAjA ne bhI svAgatasUcaka zabda khe| siddhArtha kA nivAsa sthAna pAraDava giri kI DhAla para thaa| bimbasAra ne use apanI bhAkhoM se vahAM taka paDiyAyA aura mAdara pradarzita karane ke liye, bahuta se saradAroM ke sAtha una ke pAsa svayaM gye| bimbasAra siddhArtha ko hI prAyu kA thaa| siddhArtha jisa vicitra dazA meM the usakA bimbasAra kehadaya para bar3A asara hunA, una ke madhura bhASaNa aura zAnta svabhAva ne use moha liyaa| unakI dhammazIlatA aura sadgu ne bimbasAra ko lubhA liyA, aura usI samaya se usane siddhArtha ke siddhAntoM kA saMrakSakatva svIkAra kiyA aura maraNa paryanta una kI rakSA karatA rahA / bimbasAra ne isa saMsAratyAgI virAgI ko bahuta hI cittAkarSaka jagahoM ke dene kA lAlaca dikhA kara phira saMsAra meM khIMcane kA udyoga kiyA, parantu nispara mahAtmA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane dRr3ha nizcaya se vikipara bhI calAyamAna na hue| kucha dinoM rAjaga meM rahane bAda vaha nairajamA nadImAdhunika paga-bimAre sAMsArika jhagar3oM aura jhajhaToM se mAMsa iTAvaramA gaye aura viroM kI taraha rahane lge| sA meM bar3e bhArI mArava kI eka aitahAsika pustaka mahAbaMza nAma kii| yaha pustaka vikrama kI pAMcavIM zatAbdI meM likhI gaI thii| isa kA lekhaka mahAnAma hai| isa mahAmAma ne atyanta prAcIna bauddha patroM aura piTThoM seNTA para likhA thaa| isameM likhA hai ki bimbasAra bauddha ho gayA-yA panyakAra ke zabdoM meM vijetA 2 dala meM mila gyaa| usa meM yaha bhI likhA hai, jivAba 1 barSa yAnI apane rAjya kAla ke 16 varSa meM pAvara bohamA pAvaha 15 sAla kI zAyu meM rAmasiMhAsana para baiThA thA aura isane 12 varSa taka rAjya vivaadaa| vimbasArakA pitA rAmA muddhorama-sidvArtha . yA pitA-bA parama mitra thA, hama donoM meM atyanta mokhikosIbAra siddhArtha aura bimbasAra meM bhI paniTa nivAdI gaI thii| bimbamArosarale bAtamIpArAmA pApoMdiyA pahale yuddha ke hiMsA aura davA ke vicAroM se usase sahamata nahIM cA, parako bhI usane batAyA aura tabiyApA, parantu hirabAnIkA anuvartI ho gyaa| homapA somAle para bne| bamala gautama ko gusa rAmAnoM aura manuSyoM kA sAmanA / yadyapi una seggoM barana vidvAntoM kA bar3e nAma ke sAtha svAgata vivApA, tApisa apane para sabhI pUrA bharosA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) ma thA, isa se samhoMne apanI yogyatA kI eka pakkI aura antima parIkSA lenI cAhI / hamane pahale eka brAhmaNa bhAcArya kA varNana kiyA hai sasa se bhI bar3ha kara rAjagRha meM eka vidvAn thaa| rAma nAmaka eka vidvAn thA usakA hI putra yA prAcArya udaraka nAma kA thA aura sacamuca yaha eka asAdhAraNa vidvAn thaa| usakI barAbarI pAsa pAsa ke bahuta kama paNDita kara sakate the, aura bar3ha kara to kadAcita una meM koI nahIM thaa| siddhArtha sana ke pAsa gaye aura apanA ziSya banA lene kI una se prArthanA kI / kucha zAstrArtha ke bAda udaraka ne siddhArtha ko apanI barAbarI kA pada dekara unheM apane Azrama meM eka adhyApaka niyata kiyA, aura kahA hama donoM mila kara apane middhAnta logoM ko sikhAveMge / ukta adhyApaka ke 900 ziSya the| jisa taraha vaizAlI meM huA thA, usI taraha yahAM bhI rAjakumAra kI vidyA kI zreSThatA jhalakane lagI, aura siddhArtha ko lAcAra hokara una logoM se yaha kaha kara judA honA par3A " mitra, yaha mArga manuSyoM kA uddhAra nahIM kara sakatA, isase kAmendriyA nahIM jItI jA sakatI aura na isa se manuSya AvAgamana ke duHkheN| se baca sakatA hai, na yaha pUrNa jJAna aura zAnti kI ora jAtA hai, aura na isa se amaNa avasthA prApta ho sakatI hai aura na nirvANa / " isake bAda ve udaraka, aura unake samasta ziSyoM ke samIpa se cale gye| udaraka ke pAMca ziSya zramaNa gautama ko bhohinI baktatA, caritra aura mugoM kI pavitratA se lubhAkara una Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) ke sAtha cala diye| unheM ne apane pahale guru kA sAtha kor3a diyA aura siddhArtha ke ziSya ho gaye / ve saba loga uccajAti ke the / una saboM ke sAtha me navIna prAcArya pahale gayA parvata kI bhora cale gaye, phira neralunA nadI ke kinAre para uruvela. nAmaka gAMva ke nikaTa chAye / vahA~ inhoMne apane siddhAntoM ko phailAne ke pahale una para vicAra kiyA / usa samaya ke siddhAntoM aura brAhmaNoM vidyA se inakA jo phiragayA / una meM jo kucha truTi gho, ye samajha gaye, aura isa taraha inhoMne una logoM se apane ko yogyatA meM adhika mamajhA / isa para bhI inheM apanI nirbalatA ke hI dUra karane ke liye adhika bala prApta karanA thA, aura yadyapi ye usa samaya ke saMnyAsa ko kar3AiyoM ko burA samajhate the tathApi inhoMne tapa aura brAhamadamana kaI sAla taka karate rahane kA dRr3ha nizcaya kara liyA / isa ke do kAraNa theH- eka to yaha ki, inheM brAhmayoM hI ke sadRza lokapriyatA prApta karanI thI, zrIra dUsare inheM indriya damana bho pUrA karanA thA / : isa tapa ke liye uruvela gAMva bauddha itihAsoM meM prasiddha hai / ciThThArca me yahAM 6 varSa taka barAbara ugra tapa kiyA thaa| unhoM ne apanI indriyoM ke atyanta bhayAnaka brAhnanayoM kA sUba pratihAra kiyA / baH varSa ke anta meM atyanta indriya-damana, upavAsa, kaSTa sahana aura cAtmasaMyama ke bAda siddhArtha ko mAlUma dudhA ki isa taraha pUrva jJAna prApta nahIM ho sakatA, aura isa kAraNa unhoMne yaha atyanta duHkhadAyI saMghama zeSa karane kA niyana kara liyaa| jaba ve niyamAnusAra bhojana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane lage / yaha bhojana eka grAmIya bAlikA sujAtA nAma kI prati dina lAyA karatI thii| thor3e hI dinoM meM soMne apanI zArIrika zakti aura sundaratA, jinheM unhoMne atyanta kaThina saMyamoM se bigAr3a diyA thA, phira prApta kara lii| una ke pAMcoM ziSyoM ko, jo aba taka una ke bar3e zraddhAlu bhakta the aura unhIM ko dekhA dekhI ghora sapa karate the, aba unakI isa milatA para bar3I pRSA huii| unheM jor3a kara kAzI kI ora RSipATana nAmaka spAma meM cale gaye / yahA~ para anta meM hama logoM kA gautama RSi se milApa ho gayA thaa| siddhArtha ne aba tapasyA aura upavAsa kA tyAga kara diyA / akele uruvela ke nikaTa pAzrama banA kara, manana karate hue rahane lge| isa meM koI saMdeha nahIM, kisI jagA siddhArtha ne apane nabIna dharma ke siddhAnta niSita kiye, aura apane anuyAyiyoM ke liye niyama bnaaye| no bheSa aura niyama ve apane anuyAyiyoM ke liye banAnA cAhate the una kA ve svayaM udAharaNa bane; kyoMki aisA kiye binA unake mahAmata ziSya bhI bidrAnveSara kiye binA na rahate, aura niyamoM kA bartA jAnA bhI kaThina hai| jAtA / jo dharma-va- / ne6 sAla pahale eka zikArI se badale ye ve bilkula cipa hogaye the / unI vastroM se ve nagara nagara ghanate the, aura Rtu kA kaThora prabhAva bhI unhIM sahA thA, tAtparya yaha, ki unahIM se unheM ne bhanI taka itane bar3e dina bitAye the| aba meM ci kharI maidAne ke kAma ke na rahe, isa kAraNa naye banI ko mAvazyakatA hai| mAtA usavela ke saradAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI sahalIsA kucha bana pahale bhI mAnA hai| bA ddhiArtha meM bar3I bhakti rakhatI thI / vaha dasa striyoM sApa prAvara siddhArthako bhojana devAvA karatI thii| sanI eka dAsI vo usakA nAma pA rApA / vaha hAsa hI meM mara naI bIsa bI antyeSTi kriyA kA eka sahA purAnA basa nivArca ko mila gayA / use sIkara usane ekopIna tamyAra kiyA / isa taraha ve bauddha sAdhu ke liye udAharaNa rupa hue| jisa jagaha unhoMne vaha vastrA havAra piyA bA use pAnakala-sIvana kahate the| unake jamuvAyo sAdhuoM meM yaha niyama pracalita hogavA, ki jaba samI balako atyanta prAvazyakatA par3e toke hue ci. par3oM aura kapar3oM se ve apane hAthoM tayyAra kiye bAI kisI bIha sAdhu ko yaha kahane ko jagaha -bI, ki bakharAba hai, ki bauddha dharma ke svApaka, pAsa eka mAtra pratinidhi, ekabar3e rAjA ke uttarAdhikArI, aura svayaM mahAparihata siddhAne vaizA kiyA taba dUsare ke liye aisA karane meM pApApatti ina duHkhadApI tapoM kA anta samaya niSaTa mAgavA / dvivala eka paga jAne bahanA bA / ve apane nAbI banA vo jAnate the, aura apane pApa konI pahacAnate the, ve una logoM ko milatA hai pAnI aura apane basAnI samajhate the parantu una kI dUradarSitA ne dhamI ThaharA rhaa| ve apane zApa vitararane lage, ki maiM abhI manuSya jAti morAdvAra barasAne yogya ho gayA hUM yA nhiiN| mukarma saMsAra samanaTa karane kI pUrI zaci mAgaI. yA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM / unhoM ne eka bAra apane bhApa kahA, " jo kucha maiM ne abhI taka kiyA hai, yA prApta kiyA hai, usa se maiM mAnuSika-dharma se Age bar3ha gayA hUM? abhI taka maiM usa pada para nahIM pahuMcA hUM jahAM ucca jJAna ko spaSTatayA samakA sakaM / maiM abhI taka jAna ke sacce rAste para nahIM pAyA hUM, aura na usa mArga para pahuMcA hUM jisa se bur3hApA, roga aura mRtyu kI sacco auSadhi mila jAtI hai|" kabhI kabhI sanheM apane bacapana kI sudhi pAtI thI, ramheM ne apane pitA ke upavana meM jambU vRkSa ke nIce jo jo spna dekhe the ve saba dhIre dhIre usa ke i.daya para utarane lage aura unhoMne apane Apa prazna kiyA, " kyA ve svapna avasthA aura vicAroM kI praur3hatA ke sAtha sacce hoMge ? kyA mere bacapana ke vicAroM ne jo mujhe vicitra vicitra vacana diye the ve pUre hoMge ? kyA maiM manuSya jAti kA mokSadAtA hogA ?" aisI aisI bAteM ve pUre eka saptAha taka socate rahe / aMta meM unhoMne atyanta prasanna hokara apane prazna kA hAM meM uttara diyA / "hAM, aba maiM ne mahat hone kA saccA mArga DhUMr3ha nikAlA hai| yaha mArga prAtmabalidAna kA hai aura yaha aisA hai ki kabhI nahIM cUkegA, kabhI viphala na hogA aura kamI nirutsAha na karegA / yaha mArga pavitra puNya kA hai; isa mArga meM koI kAMTA, kaGkar3a nahIM-isa meM duSa, IrSyA, ajJAna aura tRSNA dUra raheMgoM; yaha vaha mArga hai jisa se svAdhInatA milatI hai, aura jisa se pApa jaha mUla ukhar3a jAtA hai| yaha vaha mArga hai jisa se bhAvAmAmana kA Dara na rahegA, yaha vaha mArga hai.bisa se vizva, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) vidyA adhikRta hotI hai, yaha anubhava aura nyAya kA mAgaM hai, yaha bur3hApe aura mRtyu ko komasa kara DAlatA hai, yA parazAnta mArga hai jisa meM pApa kA bhaya nahIM hai aura nirvAsa kI ora sIdhA calA gayA hai|" tAtparya yaha ki siddhArtha mamaya se apane ko buddha samajhane lge| jisa jagaha miDhA buddha hue vaha kAmoM meM utanI ho pramiha jitanI kapilavastu nagarI / ye cAra sthAna eka hI se pramiha haiM, kapila vastu, uruvela-jahAM 6 sAla ghora sapa piyA, bara spAma jahAM unheMAne buddhatva pAyA aura kuzInagara-jahAM unakA nirvAra humA / jisa sthAna para middhArtha buddha hue, use bodhimAha kahate haiM bama kA artha hai sampUrva buddhi kA sthAna / ina bAtoM ko bohoM kI praga. pita pIr3hiyoM ne racita raksA hai| gautama RSi bodhimaraha ko jA rahe the ki nairakhanA ke kinAre sheN| ne sar3aka ke dAI ora eka pAsa becane vAle ko, jisakA nAma svasti cA, khasa khodate hue dekhA / bodhistatva-bhAvo buddha-usa kI tarapha phire aura ghor3A sA sara maaNgaa| pazcAt khasa lekara usakI jar3eM apara kI tarapha aura no nIce kI tarapha kara caTAI kA sAkAra banAyA, aura pUrva dizA kI ora muMhAra ke baiTha gye| jisa per3a ke nIce ve baiThe the usakA nAma bo. pidama pdd'aa| prAsama samAne para unhoMne apane bApa kahA, "ba taka maiM pUrva pAna prApta na kara lUMgA taba taka yaha ma ulUMgA, cAhe bAla, baho, aura mAMsapoM na naSTa ho jaaveN|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) vimA hile dule ve 24 ghaMTe bhAsana para baiThe rhe| jisa samaya dhIre dhIre prAtaHkAla ho rahA thA, jisa samaya nIMda saba ko prAdabocatI hai usI samaya gautama. munine pUrsa buddhatva aura dhAna prApta kiyaa| usa samaya ve yakAyaka pilA uThe, "hAM! niHsandeza aba isa taraha maiM manuSya jAti ke kaSToM ko dUra kruuNgaa| pRthvI para hAtha paTaka kara-zrAveza meM prA samhoMne kahA, " pRthvI merI sAkSI ho, yaha sampUrNa jIvoM kA nivAsa sthAna hai, isa meM cala acala saba vidyamAna haiM, yaha pakSapAtarahita hai, yaha sAkSI degI, ki maiM jhUTha nahIM bola isa samaya buddha battIsa varSa ke the| jisa per3a ke nIce bodhimaNDa meM buddha ne buddhatva prApta kiyA thA, vaha pIpala kA vRkSa thaa| isa pIpala ke per3a ko bauddha loga bodhidrama kahate the / sambata 69 vikramI meM buddha kI mRtyu ke 1200 sAla bAda cInI yAtrI hya nasena ne yaha vaca dezA thA / lalitavistara meM likhA hai, ki yaha magadha kI rAjadhAnI rAjagaha se 45 mIla kI dUrI para thA, aura nairaMjanA se kucha dUra nahIM thaa| isa per3a kI bhAroM tarapha Sako pakkI nahI dIvAreM ghoM, jo pUrva pazcima kI ora bar3hatI calI gaI thI, aura ghara datirako ora sarAsara mobI pI / sadara phATaka pUrva kI ora thaa| pAsa ke sAmane naraMjanA nadI yo / dakSiNI phATaka ke sAmane eka bar3A pokharA ghAsa meM naI sandeha nahIM yaha vahI hogA jisameM zuddha bar3A galA kAna basa vo kara apane pArane ke liye tayyAra kiyA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariSama kI ora nuta se DhAla pahAr3a the, aura uttara ko bhora yaha sthAna eka maTha se milA huNA cA / hama per3a kI pehI sadI liye hue polI po, isakI pattiyAM cinI, camakadAra aura rIcI, isa per3a ke nIce para pAsa buddha-nirvAca-divasotsava para napatigara, mantrI loga aura nyAyAdhIza jur3A karate the| isa per3a ko isa dina dUdha se cate the, dIpaka jalAte the, puSpa varSA karate the, aura girI duI pattiyAM bona kara cala dete the| bodhidrama pAsa banasaGga ne buddha kI eka mUkti devI ko usane sASTAMga pravAna kiyaa| kahA jAtA thA ki isako maitreya ne banavAyA hai| vaha buddha kA atyanta ma zivapA! usa mUtti aura vAcAroM ora eka beTI kI jagaha meM, bahuta se dharma sambandhI stUpa khar3e the| ye visI na kisI pavitra yAdagAra meM banavAye gaye the| bAbAnI batalAtA, ki use ina mUrtiyoM ke para eka para pUjana karane meM - dina lage the| vahAM para taraha ke rUpa aura bhAjAra ke vihAra, stUpa aura maTha the| bonI kI bajAsanam nAmaka pahAr3I musya kara dikhAI niipii| bahara pahAr3I pI jisa para buddhadeva baiThA yapisa samaya ghaTanAsthala para pahale ke vRkSoM kA koI cindanI , parantu mani nahIM badalI jA skii| saMcAroM kintaba bhI dikhAI par3ate haiM / lalita vistara mAhikAna aura panA ke prAmAvika lesoM kI bApatA hai bodhinarAkA patA lagA liyA gayA hai, aura pratyeka pUrva sisita vastu kA ThIka ThIka sthAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlUma kara liyA gayA hai| bodhimaNDa ke pIpala ke vRkSa ke nIce buddha kA vairAgya kucha aisA gupta nahIM thA ki loga una se bheTa karane meM vaMcita raha jAte / sujAtA aura usa kI sakhiyoM ke atirikta, jo use bhojana ityAdi se sahAyatA detI calI prAI vI, buddha ne do manuSyoM ko aura bhI apanI dIkSA dii| ye donoM sahodara bhAI the / vyApAra kiyA karate the / dakSiNa kI bhora se mAla lAda kara uttara kI ora jA rahe the| bIca meM bodhimayaDa par3A thaa| unake jo sAthI the, ve bhI saMkhyA meM bahuta the, kyoMki unake sAtha kaI sau chakar3e lade cale jA rahe the / unako kucha gAr3iyAM kIcar3a meM betaraha phaMsa gii| donoM bhAI jinakA nAma tripuSa aura bhalika thA, mahAtmA buddha ke pAsa sahAyatA ke liye Aye / buddha ke kathanAnusAra unhoMne yatna kiyA aura kRtakArya hue| ve loga una ke sadguNoM aura alaukika jJAna se mugdha ho gye| lalitavistara kahatA hai, "be donoM bhAI aura unake sampUrNa sAthI buddha ke siddhAntoM ke anuyAyo hue|" saphalatA ke ina pahale zubha lakSaNoM ke hote hue bhI, buddha aba bhI hicakicAte the| aba Age se unheM adhika vizvAsa ho gayA, ki satya pUrNatayA mere pAdhIna ho gayA hai| parantu sandeha thA ki manuSya mere natana mArga kA avalambana karane ko tayyAra hoMge yA nahIM ? maiM manuSyoM ke liye prakAza bAhara lAyA hUM parantu kyA manuSya usake liye apane netra kholanA svIkAra kareMge? kyA ve usa mArga kA anusaraNa kareMge jisa ke liye unase kahA jAvegA? aba isa taraha ke vicAra buddha ko satAne lge| ve phira virakta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara ekAnta sevana karane lge| dhyAna karate karate unheM ne eka bAra radaya meM socA : jo miTThAnta maiM ne nikAlA hai gar3ha, gambhIra aura sUma hai aura manana karane meM kaThina hai; ise alaga alaga kara ke samajhane meM buddhi hAra khAjAtI hai, aura yaha taka zAstra kI sampUrNa zaktiyoM kI pahuMca ke bAhara hai; ise kevala pAnI aura buddhimAn pA sakate haiN| isa meM saMsAra kI sampUrNa buddhi kA samAveza hai / isa se nirvAra sugama aura sahaja ho jAtA hai| parantu yadi maiM, do satyajJAnasampasa buddha hUM, sa siddhAnta ko logoM ko mikha to ve hame samajheMge nahIM, aura mujhe ulaTe unake anucita kaTAkSa jhelane par3eMge aura gAliyAM sahanI pdd'egii| nI, maiM isa taraha karuNA ke vazIbhUta na hogaa| buddha tIna bAra hama milatA ye dabajAne vAle the, aura kadAcit ve apane isa bar3e bhArI parAkrama ko sadA ke liye tyAga bhI dete, aura antima uddhAra kA siddhAnta apane hI mApa le mare hote, parantu eka ce vicAra nezanta meM sanI na sama ar3acanoM aura hicakicAhaToM ko dUra karane meM dRr3ha kara diyaa| tumne socA: "cAherace ho vA nIce, cAhe bahuta acche ho vA bahuta bure, yA viraka svabhAva ke ho manuSya tIna zreNiyoM meM vibhakta kiye jA sakate haiN| unameM se eka tihAI dhama meM bhUle hue haiM aura madA bhUle raheMge, eka tihAIpra. vivAra meM satya dharma hai, aura zeSa eka tihAI aniracaya bhIra avizvAsa ke kinAre khar3e haiN| cAhe meM sikhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA na sisA jo loga sandeha ke samyakapa meM sar3a rhe| kadApi adhika jAna na pA sakeMge ; cAhe maiM sikhAyA na sikhAUM jo zrApa jAnI aura buddhimAn haiM sadA buddhimAna bane raheMge; parantu ve prANI jo anizcaya aura avizvAsa meM grasta haiM yadi maiM sikhA to avazya jAma prApta kara lAbha uThAeMge aura yadi na sikhAgA, to ve nahIM sIkha skeNge| jo loga anizcaya ke gaDDhe meM par3e hue the, unake apara buddha ko bar3I dayA bhAI, aura unake vicAra karuNA se to bhare the hI unhoMne kartavya kSetra meM utarane ke liye dRr3hatA se nizcaya kara liyaa| jo loga anizcaya aura mavizvAsa meM the sana ke liye ke amaratA kA dvAra kholane ko udyata hue| unhoMne anta meM 4 zreSTha aura satya siddhAnta dhyAnasAgara se khoja nikAle / ina saboM ko ve bhale hue logoM ko bacAne ke liye prakAza karane ko utArU hue / apane siddhAnta ke prAdhAra ko eka bAra pakkA aura mizSaya kara lenepara aura apane vicAroMko phailAne ke yana meM Ane vAlI ApadAoM aura kaThinAiyoM kA sAmanA karane kA vicAra dUr3ha kara lenepara, unheM yaha vicAra hubhA, ki maiM pahale pahale pise apanA dhArmika siddhAnta jtaauuN| yaha kahA jAtA hai ki pahale una kA vicAra apane purAne gurutroM ko rAjagaha aura vaizAlI meM jAkara sikhAne aura upadeza dene kA humA / kucha dinoM pahale jaba ve una logoM ke pAsa gaye the saba ne unakA sababhAgata svAgata kiyA thA; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne una donoM ko zraddha, pavitra, IrSyArahita aura tamoguNahIna, kAma aura satya se pUrva pAyA thaa| jisa prakAza ko unhoMne svayaM somAbA, vaha una logoM kI zikSA dIkSA kA hI phala thA / sa navIna prakAza kI jaha samAne vAle hI loga the| vArANasI [kAza'] meM jA para upadeza dene ke pUrva unhoMne rAmAtmaja udaraka, aura alAravAlam, jinheM ve kRtAtA ke sAtha yAda kiyA karate the, ko sikhAne ko icchA kI / parantu isI bIca meM ve deNoM paralokavAsI ho gaye the| jaba buddha ne hunA to unheM bar3A duHkha humA / unhoMne socA ki maiM ne hama doko bacA liyA hotA, aura avazya hI ve mere upadezoM kI avahelanA na karate / aba una kA dhyAna una pAMcoM ziSyoM kI bhora gayA jo unake ekAnta sevana ke sAco rahe the, aura unake tapoM aura bar3e vRtoM meM dila se unakI sudhi lete aura cintA rakhate the| yaha saba ghA, cima logoMne bhAveza kI adhikatAke kAraNa unheM tyAga diyA thA, parantu ve mahAtmA dUdha puruSa, jo saca jAti aura zreSThalece, to bhI bahutahI bhalebhAranI aura satya upadeza pArakaranevA tayyAra rahate the, ve loga bahe tapoM auratoM ke karane meM abhyasta the| yaha spaSTa pA, ki ve tIna mAha kI bhora muke hue the aura sacamuca ve loga una bagutI sAvaToM ko dUra kara cuke the aura logoM ko sati bAcAbAlatI hai| buddha mAnate the, dive soma mujhe pApI dUSTi se nahI dekhege, isI kAraNa ne una logoM ko khoja nikAlane kA nirAkara liyA / jAne bodhinarA bar3A aura tara kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) aura calate hue gayA giri pAra kiyaa| yaha thor3I hI dUrI para thaa| isa jagaha unhoMne kalevA kiyaa| mArga meM jAte hue rohitavastu, uruvela, kalpa, anAla, aura sArathI meM Thahare / yahAM ke mukhya gRhasthoM ne unakA Adara sanmAna kiyA, aura bhAtithya satkAra kA puNya lAbha kiyA / isa taraha ve vahanadI gaGgA ke nikaTa pahuMca gaye / varSA ke kAraNa usa samaya pAnI bahuta car3hA humA thA aura bar3e vega ke sAtha baha rahA thaa| buddha ne eka mallAha se vivaza ho kara pAra utArane ko kahA, parantu unake pAsa dene ko eka kaur3I bhI na thI isaliye kucha kaThinAI ke sAtha pAra utarane kA prabandha kara pAye / jaise hI nareza bimbasAra ne isa ar3acana kI bAta sunI usane turanta sama sAdhuoM ke liye vinA kirAye liye pAra utArane kI mAjA de dii| ve aba vArANasI pahuMca gaye, aura sIdhe apane purAne ziSyoM ke pAsa cale / ve isa samaya mRgadAva nAmaka vana meM rahate the| ise RSipATana bhI kahate the| yaha kAzI ke bilakula pAsa thA, unhoMne dUra se mahAtmA buddha ko bhAte hue dekhA, jo jo bAteM buddha ke viruddha una legoM ke i.daya meM bhar3abhar3A rahI thI, ve phira lahalahA uThIM / ve saba Apasa meM kahane lage hama loga ina ke sAtha mila kara koI kAma nahIM kara sakate; na to hameM una kA Age bar3ha kara svAgata karanA cAhiye, aura na una ke mAne para abhyutpAna karanA cAhiye, na hameM una kA dhArmika-sA utAra kara lenA cAhiye, aura na bhikSApAtra chanA cAhiye, na hameM unake liye argha tayyAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) karanA nAhiye, na zAsana denA cAhiye / hama apane zAsanoM para baiThe raheMge, ve caTAI se nIce baiTha jAveMge / parantu tumako yaha udAsInatA aura asantoSa dera taka mahI Thahara manA / jaise jaise gurU nikaTa bhAte gaye taise taise unheM apane pAsanoM para baiThA rahanA kaThina mAlUma hone lagA, aura kisI eka bhItarI gupta zikSaka ne una logoM se una ke sAmane khar3e hone kI icchA prakaTa kI / yaha mantaHkaraNa para prakRti ko TaGkAra gho| sacamuca zIghra ho buddha kA bhAtaka, aura teja sa~bhAlanA una ke liye atyanta kaThina ho gayA, ve loga eka eka karake khar3e hogaye, ve loga apanA nizcaya dUr3ha nahIM rakha ske| kucha ne unheM zrAdara sammAna ke lakSaNa dikhAye, kucha ne Age bar3ha kara unakA svAgata kiyA, aura unase sAdara unakA kopIna, cArmika vastra aura bhikSApAtra le liyA, unake liye eka caTAI pibAI aura paira dhone ke liye pAnI bharA, phira kahane lage :___ "mahAtman pApa kA svAgata hai; caTAI para virAja. mAna ijiye|" japa ke pazcAt unase una una viSayoM para bAta cIta prArambha kI, jinase unheM mAzA po, ki ve prasasa hai| jaaveNge| ve saba unake nikaTa hI eka ora baiTha gaye aura bole : zAyuSmana gautama kI indriyAM bilakula pavitra gaI haiM, aura tvacA pUre taura se zuddha ho gaI hai| prAyuhamana gautama, nA tumhAre vecAna ca sula gaye haiM jina pavitra mAna bilakula spaSTa dikhAI detA hai, vaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) pavitra jJAna jeA mAnuSika niyama se bahuta pare hai ? ' buddha ne uttara diyA " mujhe prAyuSmana kI padavI mata de|| bahuta dinoM se maiM tumhAre kisI kAma kA nahIM rahA aura na tumheM sahAyatA dI hai aura na vizrAma / hA~, aba mujhe sApha sUjhane lagA hai ki amaratA kyA hai, aura vaha mArga bhI jisa se amaratA milatI hai / maiM buddha hUM; maiM saba jAnatA hUM, saba dekhatA hUM, maiM ne pApa ko dho DAlA hai, maiM dharma ke niyamoM kA guru hUM, AAmro maiM tumheM satya kA prakAza dikhAUM, dhyAna pUrvaka mere kathana ko sunA, maiM tumheM upadeza dvArA samajhAUMgA, aura tumhArI AtmA ko pApoM ko kSINa kara uddhAra - mArga pAne kA upAya aura spaSTa AtmajJAna batalAUMgA / tuma vaha saba karane meM samartha hoge jeA brAvazyaka hai, aura phira tuma zrAvAgamana se pUrvatayA rahita ho jAoge - basa yahI tuma logoM ko mujha se sokhanA hai / " isake bAda unhoMne namra bhAvase una logoM ko ve saba bAteM kahIM jo unhoMne durAgraha vaza una kA apamAna karane ko una ke Ane ke pahale gAMThI thIM / unake pAMcoM ziSya unakI yaha bAta suna lajjita ho gaye / apane ko unake pairoM para DAla unhoM ne apanA aparAdha svIkAra kiyA aura buddha ko saMsAra kA dakSika mAna una ke naye siddhAnta aura dharma ko bAdara svIkRta kiyA / isa pahalI bAta cIta meM aura rAta ke antima pahara laMka buddhane una logoM ko apane siddhAnta samajhAye / yadi kucha mahatva ke the to yehI loga the ora pahale pahale unake matAnuyAyI hue / sanAtana dharmavalambI hinduoM ko dRSTi meM kAzI www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) bahuta pavitra tIrtha hai, parantu una se bar3ha kara bauddha loga use pavitra mAnate haiM / pahale pahale buddha ne isI jagaha apanA upadeza diyA thA, yA jaisA bauddha purAnoM ne rUpaka bAMdhA hai, pahalI bAra dharma kA cakra ghumAyA thaa| yaha cakra* zaura usa meM kA dharma sambandhI lekha saba bauddha zAkhAoM meM pracalita hai| uttara, dakSiNa aura pUrva meM, tibbata aura nepAla se lekara laGkA aura cIna+ taka isakA pracAra hai / sAtavIM zatAbdI meM yUnasena ne kAzI kA je varNana kiyA hai, usase siddha hotA hai, ki buddha ke samaya meM kAzI kA utanA mahatva nahIM thA, jitanA usake bAda huA / parantu usa samaya bhI vaha eka bar3A aura vizAla nagara rahA hogA / hindU dharma ke kaI mahA pradhAna kendroM meM eka yaha adhika mahatva kA thA aura aba taka calA zrAtA hai / isa meM koI sandeha nahIM, budu isI kAraNa vahAM gayA thA / vaizAlI aura rAjagRha meM brAhmayoM ke sahasroM ziSya ghe, aura kadAcit kAzI meM unase bhI adhika the isa * * isa cakra bau, jo yaha kI taraha kA hotA hai, cIna va tibbata bAdi dezoM ke bau 'bAnekAme' kahate hai aura bhaMgareja buTi hola' kahate haiN| isake bhItara yaha jaba "OM maNi padma huM" rUpA rahatA hai| + vibbatiyoM ke prArthanA cakoM para bAyaTa meM jo lekha likhe hai ve par3hane yogya hai / cAdazcika sUtroM ke papabIya varSo ko ina logoM ne pacara pacara baisAko mAna liyA * me do bar3e bar3e cakra calAte hai, una para pavitra prArthanAeM vikhI paDatI hai aura isa taraha ve loga buddhadeva ko prathinA karate hai / +nase kahatA hai ki bAma : maula sampo aura tIna maula cor3I thI, usame canya kaI kIrtti sambhoM meM eka sapano dekhA thA jo 21-14 maja U McA thA aura pAmahI eca pASAca chamma thA jo 25-29 macA thaa| ise poSa me banavAyA thaa| yaha ThIka usI jagaha yA aho buha me apanA pahalA vyAkhyAna diyA thA caura dharma kA cakra mAyA cA ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) kAraNa buddha ko apane vicAra aura siddhAnta ke palAne meM isa se adhika bhayaGkara aura vistRta maidAna koI nahIM mila skaa| durbhAgyavaza, kAzI meM rahane kA buddha kA adhika varSana hameM nahIM milA / lalitavistara ne vistAra pUrvaka jisa kathA kA varNana kiyA hai vaha pAMca ziSyoM kI bAta cIta ke bAda zeSa he jAtI hai| anya sUtra zApamuni jIvanacarita kI bAteM zRGkhalAbaddha nahIM batAte / isI kAraNa buddha ke kAzI meM brAhmaNoM se jo zAstrArtha sambandhI jhagar3e hue hoMge, ve adhikatara ajJAta haiN| buddha ne kisa taraha vipatiyoM ke virodha kA sAmanA kiyA, aura kisa taraha sa. phalatA pAI ye saba bAteM jAnane ko kauna utsuka na hogA parantu kyA kaheM, abhI taka inakA byaurevAra varNana prakAzita nahIM humA hai| jaba taka bauddhoM ke naye 2 sUtra prakAzita na heni, taba taka yaha carcA eka kinAre rakhanI pdd'egii| aba taka jitane sUtra prakAzita hue haiM uma se uparyukta bAtoM kA pUrA patA nahIM miltaa| bahuta se sUtroM meM buddha ke ekApa kArya kAhI varsana mA hai| koI koI usake bahutoM meM se ekAdha upadeza ko hI gAyA gAte haiM, parantu unake jIvana kA pUrA varkhana koI bhI nahIM detA / kintu phira bhI unameM itanA masAlA marA humA, ki bAMTa kara. buddha ke jIvanacarita sambandhI ghaTanAoM ko saGkalita karane meM koI kaThinAI nahIM pdd'tii| kevala unakA krama ThIka nahIM se use ThIka karanA mugama hai; kyoMki ghaTanAoM ko sacAI meM kahIM antara nahIM pAyA jAtA / buddha ke jIvana kI kaI mukhya paTanAeM kucha gar3abar3a ke sAtha kahI gaI hai, isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) kAraNa unakA icchita kramAnusAra Thoka 2 varSana karanA kaThina hai-- saba ghaTanAoM ko aitihAsika tithiyoM meM vibhakta karanA kaThina hai / yaha mAlUma par3atA hai ki zAkyamuni kAzI meM adhika dinoM nahIM Thahare / yadyapi unhoM ne vahAM bahuta se ziSya kiye, kintu vaha nahIM mAlUma par3atA ki ve vahAM bahuta dina Thahare haiN| / sUtroM kA adhikatara bhAga yahI batalAtA ,, ki buddha kA samaya gaGgA hA ke uttara meM, yAto magadha ke rAjagRha meM, yA koyala kI avastI nagarI meM bItatA ina do rAjyoM meM usa ke jIvana kA lagabhaga sampUrNa bhAga, je 40 varSa kA thA, bItA thA / uparokta donoM dezoM ke nareza unakI rakSA karate the / una donoM ne unakA dharma aGgakAra kara liyA thA / bimbasAra magaca kA rAdhA 3 / usane buddha ke prArambhika sanyAsa meM una para jo kucha kRpA dikhAI thI, usako pahale hI kaha cuke haiM / apane sampUrNa rAjya-kAla meM usane usa kRpA meM kamI kamI nahIM kii| rAjagRha nagaya rAjya ke lagabhaga kendra meM thaa| vahAM buddha sahavaM rahate the kreN| ki vahAM se ve jJAta pAsa ke dezoM meM apane vicAroM kA pracAra sugamatA ye saba sthAna buddha ko avazya hI pyAre rahe hoMge kveN| ki unake bAda ye saba sthAna unakI smRti meM pavitra nAve khAne lage the| rAjagRha se kothimaraDa mora tarubela kucha dUra the / vahAM se 6-9 mIla kI dUrI para gRha-kUTa nAma kA eka pahAr3a thA / yadi hyU naseGga kA kahanA satya hai isakI eka coTI ke rUpa, zAkAra se bahuta milatI pI / yaha parvata manohara dRzyoM se bharA huA rahatA thA ; se kara sakate the / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) taraha taraha ke sundara, hare bhare puSpamaya, vRkSoM se paripUrNa pA ; mIThe pAnI ke camakate hue jharane pavaMta kI sundara prAkRtika baTA kA pratyeka samaya bhAMti bhAMti ke pratibimba utArA karate the| isa parvata ke pAsa pAsa buddha praphullacitta hokara ghUmA karate the| bahuta se ziSyoM ghire raha kara, buddha ne yahIM mahAprajJA pAramitA sUtra, aura anya bahuta se sUtra par3hAye the| ___ rAjagRhake uttarIya phATaka para eka vizAla vihAra thA yahAM para yuddha prAyaH rahA karate the| yaha kAlAntaka vA kAlAntavelu vana kahalAtA thaa| yamasaGga ke lekhAnusAra kAlAnta eka vyApArI kA nAma thA / usane apanA upa. vana pahale brAhmaNoM ko dAna kiyA thaa| pIche buddha ke vicAroM kI jhanakAra kAna meM par3ane para usane brAhmaNoM se apanA diyA humA dAna bIna kara, boddhoM ke havAle kiyA / vahAM usane eka manohara vizAla bhavana banavAyA, zrIra buddha ko bheMTa kiyA / isI sthAna para buddhane atyanta prasiddha ziSya apane dharma meM milAye the| una ke nAma the zAri putra, mugalAna aura kAtya yama / isI bhavana meM buddhako mRtyu ke bAda pahalI bauddha mahAsabhA huI thii| rAjagaha se thor3I hI dUrI para eka jagaha thI usakA nAma thA nAlanda / mAlUma hotA hai buddha ne yahAM apanA zrAnandamaya vAsa bahuta dinoM kiyA hogaa| yahAM para bhakta rAjAoM ne bahuta se mUlyavAn kIrti stambha banavAye the, isI se uparyukta bAta siddha hotI hai| pahale 2 isa ' sthAna para zrAmoM kA eka bar3A upavana thA, pAsa hI eka bhIla cI / . upavana kA svAmI eka dhanI puruSa thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 vyApAriyoM ne mila kara isako kaya kiyA, aura buddha ko dAna karadiyA / buddha ne isake pahale tIna mahIne una logoM ko apane dharma meM dIkSita kiyA thaa| nareza vimbisAra uttarAdhikAriyoM ne ise bahumUlya bhavanoM se sajAyA thaa| vahAM para una logoM ne baH maTha banavAye ce| ye sArAma kahalAte the| ina meM se pratyeka eka dUsare se bar3A thaa| eka nareza ne ina saboM ko eka meM jor3ane ke liye IMToM kI dIvAra se ghera diyA thaa| samasaGga ne likhA hai ki bhAratavarSa bhara meM ina kI barAbarI kI lambAI caur3AI aura manoharatA meM eka bhI imArata nahIM hai, ye hI sarvazreSTha haiN| vaha kahatA hai, ki vahAM rAjA kI udAratA se dasa sahastra sAdhu arthAt vidyArthI rahate the; na ke liye kaI nagaroM kA bhUmi kara maya hotA thaa| nAlanda vizvavidyAlaya ke maThoM ne bhItara sImAvAsyaM nitya zikSA diyA karate the, aura vidyArthI apane vidvAn adhyApakoM kA tejasvitA aura mAveza ke sAtha anusaraNa karate the| sahiSNutA bhI vahAM kI vicitra pii| saba milajula kara vidyAdhyayana karate the| veda aura bauddhasUtra barAbara niSpakSapAtase par3hAye jAte the| inake atirikta Ayurveda aura gar3ha darzana, vidhAnAdi zAma bhI par3hAye jAte the| buddha kA yaha prAcIna nivAsa spAma pInI yAtrI ke samaya meM bhI pavitra samajhA jAtA pA, aura zAdara sammAna kI dRSTi se dekhA jAtA thaa| yaha pavitra vizvavidyAlaya sAna so varSa kA prAcIna pA jisa samaya kina nasagane ise dekhA pA / vahAM para yaha yAtrI kaIvarSa rahA aura mAnanda sApa pratiSisatkAra bhogatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahA / nAlanda vizva vidyAlaya ke gurAgAhI evaM pratighisatkAra kArI vidvAnoM ne isakA pUrNatA prAdara sammAna kiyA thaa| ise sukha pahuMcAne meM una logoM ne koI bAta uThA nahIM rakkhI thii| isa bAta ko yaha svayaM kRtavatA ke sAtha svIkAra karatA hai| yahAM hama nAlanda kA adhika varyana nahIM kara sakate / apane pradhAna lakSya buddha iti hAsa ke viSaya ko phira gahaNa karate haiN| bimbasAra alpavayasa hI meM siMhAsanArUr3ha huA thaa| navIna dharma meM dIkSita hone para usa ne tIsa varSa rAjya kiyaa| usakA putra aura uttarAdhikArI ajAta zatra, jisa ne pitRhatyA kara rAjasiMhAsana pAyA ghA, pahale isa naye dharma se cir3hatA thA / use yaha pasanda nahIM thaa| siddhArtha ke cacere bhAI duSTa devadatta kI bAbata prArambha ke pRSThoM meM hama kucha kaha pAye haiM / svayamvara ke samaya se baha gautama kA zatru ho gayA thaa| usakI mantraNA se ajAta. zava ne buddha ko phAMsane aura kaSTa pahuMcAne ke liye bahutere phande race; parantu vaha kRtakArya nahIM humA / ulaTA usake zuddha gukhoM, pariSkRta aura parimArjita buddhi aura pavitra upadezoM se vaha usake Upara rIjha gayA, aura usane buddha se dIkSA lelI / usa ne jisa taraha apane pitA kA siMhAsana pAyA thA, vaha ghora aparAdha bhI buddha ke sAmane khola kara svIkAra kiyA / lA eka bauddha satra kA mAma sAmanApana satra / isa samasta satra meM ajAtazatra ko dobA ho ko bAte bharI haiN| isa kA kAraNa yaha hai ki yuddha-ko isI eka manuSya ko apane dharma meM dIkSita karane meM bar3I bar3I kaThinAiyoM kA sAmanA karanA par3A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paa| yaha mahAtmA buddha kI saba se kaThina, kintu saba hai adhika boravasammana vijaya gho / ajAtazatru una pATha puruSoM meM se eka hai jisane buhune spati-cinhoM kA TavArA kiyA thaa| bAI guha kA magadha para kitanA ho prema rahA ho poni magaca unale mahAkadina ekAntavAta aura gaurava. sampama vijaya kA rajarapala thA para yaha mAlUma hotA hai ki vaha adhikAra kauzala meM rahA karate the| yaha deza, jisakA kAkI ko eka bhAga hai, magadha ke uttara pazcima meM sthita paa| isako rAjadhAnI vastI thii| sabajIta rAjA pA / maSastI kA sthAna prAdhanika phaijAbAda ke bhAsapAsa ho rahA hogaa| prasamajAta me eka nimantraNa patra bhejAcA, misako svIkAra kara buddha bimbasAra ko icchA se bahA gaye / anAca pirAhaka yA anAtha pirahapa kA prasiddha dhAnabAjetavana kahalAtA thA, buddha vyAsthAnoM se na gayA |noN meM jina jina vyAkhyAnoM kA sAra diyA hai lagabhaga saba ho yahI logoM ke kara kuhara meM pdd'e| manasA kahatA hai ki anAya pirAhaka ne, jisa ko himasIna udAratA aura dAmolasAne, ninoM aura nAboM kI sahAyatA vikhyAta dho, yaha udyAna ho rAma kara diyA thA / anApa pirAhaka rAjA pramajIlA mantrI baa| usane isa sampatti ko bahuta to va rekara rAdhA keha putra jela se bola liyA thA isa bAra udyAna kA nAma ta dhana pdd'aa| atyanta * paramizana samAna sAmIba mAma mAroM ko naparomivAvA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48 ) manohara, sundara aura sAyAdAra vRkSoM ke nIce jeta vana ke bIcoM bIca anAtha piNDaka ne eka vihAra banavAyA / yahAM para buddha 23 varSa rahe prasanna jIta ne svayaM navIna dharma meM dIkSita hone para nagara ke pUrva ko pora eka vyAkhyAna zAlA banavAI tho| hya nasaGga ne isa ke saDahara dekhe the| ina ke Upara eka stUpa thA / isa se thor3I dUra eka bujaM thaa| yaha eka prAcIna vihAra ke khaMDahara ke rUpa meM thaa| isa vihAra ko buddha kI mausI prajApati gautama ne banavAyA thaa| isa ghaTanA se siddha hotA hai ki buddha ke ghara ke loga adhika nahIM to kucha unase isa pyArI jagaha meM zrAna mile the| usa jagaha meM jo buddha ko prAnandadAyaka thI aura jahAM ke nivAsA unheM bahuta adhika cAhate the apane cacere bhAI aAnanda ke bahuta kucha kahane sunane para unhoMne mahAprajApati gautamI ko apane dharma meM dIkSita kiyA thaa| yahI pahalI strI thI, jo pahale pahale bauddha huI / dIkSita karane ke uparAnta usane gautamI ko pArmika jIvana vitAne kI prAjJA dedI thii| zravastI se 18-19 mIla dakSisa yU nasaGgako vaha sthAna bhI batAyA gayA thA, jahAM 12 varSa ke viyoga ke bAda buddha apane pitA se mile the| zuddhodana ko apane putra se bichar3ane kA mahAka humA thA, aura unhoM ne unheM punaH jaMjAla meM ghasITane ke nirantara prayatna kiye the| eka ke bAda dUsarA, dUsare ke bAda tIsarA isataraha 8 dUta una ko goja meM bheje the parantu kaise pAzcarya kI bAta hai ki ve saba rAjakumAra ke manohara vyAkhyAnoM aura caritra kI zrehatA para aise lubdha hue ki phira kabhI na ghire, ve loga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unale saMga meMjAmise / anta meM rAjA ne apane eka mantrI vo mevA / isakA nAma caraka cA / dUsare dUtoM kI taraha yaha bhI dauDa he|gyaa, parantu yaha rAjA ke pAsa lauTa kara gayA, aura buddha ne mAne kA samAcAra mumAyA / mAlama hotA hai ki zuddhodana buddha ke mAne kI bATa ma dekha kara svayaM hI unake pAsa cale gaye / yuddha pitA se mile, aura cAhe dinoM meM kapilavastu cale gaye / zuddhodana kI dekhA dekhI anya zApa bhI bauddha hogaye / sacamuca unameM se bahu. teroM ne bauddhoM pArmika vasta bhI pahina liye / buddha kI tIna pavimoM mopA, yAcarA aura utpalavarga me, aura anya bahuta sI khipoM ne bauddha sAdhvI honA svIkAra jana sAdhAraNa kI sahAnubhati kA prAdhAra hote, aura bare 2 balI rAjAoM kI sahAyatA aura rajA pAte hue bhI duhabI brAmoM se atyanta vikaTa mukAbilA karanA par3A thA / una logoM kI pratidvandvitA kabhI kabhI buddha ke liye mahA bhayara hojAtI thI / itihAsalekhakoM meM jo grAmoM ko panapaddhati ko nIcA dikhAne aura pRSita banAnemana piye dukha dipe nahIM haiN| unake kisI bhI takanIjiye, yUropIya pamaNDI vidvAn una saba kI-padyapi ve unake viSaya se por3I hI jAna. jArI rasa-sadA nindA diyA karate haiM, aura kisI nabisI bahAne unakA sahana kiyA karate haiN| phAhiyAna aura manasenecI yAtrA-pustakaM likhI haiM, ve sarvathA savAiyoM kA koSa nahIM haiN| unameM se bahuta sI bAteM pUja para likhI gaI hoMgI, puSa banAtmaka buddhi me, kucha durA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graha se aura kucha mUr3ha vizvAsa se likhI huI mAlUma hotI haiN| hama yaha nahI kahate haiM ki lanaGga ne jo mAratavattAnta likhA hai, vaha, sarvathA hI camamUlaka aura asatya hai| sU nasaGga ne brAhmaNa paNDitoM kI hara jagaha purAI kI hai, aura bauddhoM ko pratyeka jagaha prazaMsA / buddha ke dharma kI jo unnati usa samaya huI, usake tIna mukhyakAraNa haiN| 1-vedoM kI saMskRta samajhanA bahuta hI kaThina hogayA thaa| 2-choTe apar3ha loga dhArmika viSaya meM pratyeka bAta ke liye brAhmaNoM kA muMha tAkA karate the| 3-una logoM meM saralatA aura udAratA kI jagaha dhIre dhIre akar3a aura ghamaNDa hotA jAtA thaa| loga unase ukatA cale the / buddhane dharma ko saba ke sammukha prakaTa kiyA / parantu brAlagoM ne lAparavAhI ke kAraNa usa ora dhyAna nahIM diyA / buddha ko rAjAoM kI rakSA kA sahArA ghA, isase unheM prajA kA citta AkarSaNa karane meM koI bAdhA nahIM par3I, kyoMki prajA rAjA kI prAyaH nakala karatI hai| buddha kA zIla caritra bahuta bar3hA car3hA thA / una ke pavitra guNoM aura cittAkarSaka vyAkhyAna ne bahutoM kA radaya moha liyA thA / buddha ne yaha kabhI nahIM kahA ki bauddha dharma koI nayA dharma hai / unakI bAtoM se prakaTa hotA hai ki ve kevala sudhAraka the, navIna dharma pracAraka na the parantu pIche ve navIna dharma pracAraka mAne gaye, yadyapi usa samaya aisA hone kI bahuta kama sambhAvanA thI / brAmaNa loga buddha ke siddhAntoM ko kevala darzana kI eka naI paripATI mAnate the| vaha zrAvAgamana ko mAnate the, kevala merA ke mArga meM kucha thor3A sA antara thaa|rko darzana kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naI paripATI samajha,-jaisA bhAratavarSa meM sadA hI kumA karatA pA-vicAraka loga naye 2 siddhAnta nikAlate the| una logoMne mAmUlI sarAma sivAya kucha adhika dhyAna nahIM diyA / isI kAraNa bauddha dharma ko umati hotI lI gaI, aura anta meM usane vaha jora pakar3A, jo bahIhI kaThinAI se tor3A jA sakA thaa| bAlarogoM ke dharma pampa saMskRta meM the, isase sAdhAraNa soga unake samajhane meM asamartha the, aura isI kAraNa pora andhakAra meM par3e rAte the| buddha vyAsthAna usa samaya kI pracalita bhASA (pAlI) meM duzrA karate the| apar3ha se apar3ha loga bhI unheM samajha jAte the| veda kI bAtoM ko desaparoka kAra se jAnate to ho nahIM, isa kAraNa unameM bahana kI zakti nahIM kii| unhoMne buddha se jo pukha hamA lagamaga nayA hI jAmA, aura unake madhura aura pittA. yAmAnoM para mugdha hokara unake anuyAyI ho gye| ina kAroM ke atirikta aura bhI kaI beTe maTakAra, parantu unake umekha kI koI AvazyakatA buddha nAma nirantara prAkamoM se sIja kara una logoM para bar3e 2 kaTAsa aura marmaveSI TIkA TippaNI bivA parate the| ve unakI pratyeka darzana paddhati kA sarana parate the aura momara, pAsA), aura makAra kahA karate the tisapara bhI donoM dale nAI bar3A meda nahI thaa| yahAM para yUropa ke viruddha pratyeka do dharma svAtaMtrya pahA hai| yadi pUrepa meM buddha kA janma hotA to ve yA to jalA diye jAte, yA nyAya ke misa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) se mAraDAle jAte, parantu bhArata meM saba ko apane apane vicAra prakaTa karane kI svAdhanatA thI, aura isa para bhI brAhmaNoM ne mAre ghamagaha ke lAparavAhI kI, basa phira pA thA, bauddha dharma ko acchI bana par3o / pratihArya sUtra nAma kI eka kahAnI kI pustaka hai / usa meM prasannajIta ke sanmukha brAhmaNoM aura bauddhoM kA jo zAstrArtha humA cA, usakA varNana hai / usa zAstrArtha meM brAhmaNa hAra gaye the| yaha eka taraha kA daGgala sA thaa| isa meM rAjA aura prajA nibaTerA karane vAle banAye gaye the| basa imhIM saba bAtoMkA uparokta sUtra meM sama veza hai| isase bhI adhika vicitra kahAnI meM eka kathA likhI hai| vaha isa prakAra hai: bhadraGkara nAma kA eka gAMva thA / vahAM ke nAgarikoM se brAhmaNoM ne vacana leMliyA thA, ki ve loga buddha ko apame nagara meM nahIM ghusane deNge| parantu jaba bhAgavata (buddha) ne nagara meM praveza karanA cAhAto eka brAhmaNI, je| kapilavastuko mivAsinI thI, aura bhadraGkarameM vyAhI thI, cupakese rAta ko dIvAra lAMgha kara buddha ke pAsa phuNcii| vaha unake pairoM para gira par3I aura navIna dharma ko zikSA pAne ko prArthanA karane lgii| usakA anukaraNa eka atyanta dhanI nAgarika ne, jisakA nAma mendhaka thA, kiyaa| usane saba logoM ko jor3a kara vya khyAna diye aura saba ko svatantra kartA ke liye jIta liyaa| yaha hI kyoM aura bhI bar3e bar3e jhagar3e hue hoNge| phAhiyAna aura hya nasaGga, jo ki buddha ke sahastra varSa uparata pAye, likhate haiM ki logoM ne buddha ke mAra DAlane kA bhI bahuta bAra ceSTA kI thI parantu baddha ina saba prApattiyoM se bacate gye| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) buddha jIvana sambamdhI ghaTanAoM ke vana meM kucha na puSa gar3aba, avazya ; parantu jahAM unakI mRtyu huI usake viSaya meM saba eka mata haiN| saba kuzInagara meM unakA dehAnta honA batAte haiM / yaha nagara sI nAma ke rAjya kA rAja. sthAna thaa| isameM koI saMzaya nahIM ki yaha prasanajIta ke kauzala kA eka bhAga hogaa| isa samaya buddha ko ghAyu 80 varSa kI cii| ve magadha kI rAjadhAnI se rAjamaha ko lauTe the aura apane cacere bhAI prAnanda aura bahuta se logoM ke sAca prArahe the| gaGgA ke dakSiIya kinAre para pahuMca, pAra utarane ke pahale, eka vargAkAra bar3e patthara ke Upara sar3e hue aura bar3e pyAra ke sAtha apane sAthiyoM kI ora prema kI dUTipAta kara bole "yahI saba se aMtima samaya hai jo rAjagRha aura prajAsanam ke dekhane kA hai| aba maiM ina sthAnoM ko phira kamI nahIM dekhUmA / " mahApAra utarane ke uparAnta vaha vaizAlI nagarI meM gaye aura vahAM bhI unhoM ne vehI vidAI marmaspazI vAspa khe| yahAM para kaI manuSya unake anuyAyo mAdhu hogye| hama meM saba se antima sanyAsI subhadra nAma kA pA / kuzInagara pAma ke sAtha mIla uttara pazcima, adhirAvatI nadI ke pAsa, marala deza thA / vahAM para ve yakAyaka mUchina gaye / zAsa dA kI eka kukha ke nIce unakI zreSThamAtmA ne unakA sAtha diyA, yA jaisA buddha purANa kahate haiM, vaha nirvAsa ke dvAra meM praviSTa hogye| manasaGga ne cAra sAla ke per3a dese the| ve cAroM eka sI uMcAI the| kahA jAtA thA, ki buddha ne ina ke nIce apanA prAya dohA thA / laGkA kA tihAsa kahatA hai ki ajAtazatru Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) ke pAThaveM rAjyavarSa meM buddha ne nirvANa prApta kiyA thaa| tibbatI dalya kahatA hai ki buddha ko bhamtyeSTi kriyA [citAdAha] bar3e samAroha ke sAtha kI gaI thI / yaha utanI hI bar3hI car3hI huI thI, jitanI kisI eka cakravartI rAjA kI kI jAtI hai| unakA saba se adhika prasiddha aura yogya ziSya abhidharma kA racayitA, jisane pahalI bauddha mahAsabhA meM saba se adhika kAma kiyA thA, isa samaya vahAM na thA / vaha rAjagaha meM thaa| parantu jyoMhI usane buddha ke paralokavAsa kA samAcAra pAyA tyoMhIM vaha turanta kuzo magara ko daur3A calA pAyA / buddha kA zava unake dehAnta ke pATha dina pIche taka nahIM jalAyA gayA thaa| bahuta lahAI jhagar3e ke bAda, je lohU luhAma taka pahuMca gayA thA, aura jo kevala usa namratA aura zAnti dvArA ThaNDA par3A thA jisakI buddha mUtiM the, aura jise unhoMne apane ziSyoM ke rakta meM khaba bheda diyA thA, anta meM yaha ThaharA ki buddha ke zava ke pATha bhAga kiye jAveM / ina meM se eka kapilavastu ke zAkyoM ko diyA gayA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upsNhaar| mahAtmA buhare jIvana-pariza kI yadi kucha bAteM borI jAve to yaha pUrva rhegaa| isa kAraNa isa mahA bidvAn ke camma sambandhI vicAroM kI bhI kucha carcA prnaamsrii| zApamuni tatvavettA the, vapinI ho sakate haiM, parantu hama kucha aura mAna lenA bhUla hai| buddha ne kabhI apane kocara kA avatAra nahI kahA / sacamuca vaha usa samaya ke bigar3e hue vaidika dharma kA acAra mAtra paranA cAhate the, parantu parate 2 unake siddhAnta kucha ke kucha ho gye| usa samaya jAti vibhAga ko kaThinAiyAM mAhya ho vahIM cI, brAlA loga nita zretI ke logoM ko bilakula andhakAra meM rakhelane lage the, aura una ke sAtha kucha 2 nirdayatA kA mI bartAva ho calA thA / pamhI kAraNoM hai buddha ke idaya meM apUrva dayA kA saMcAra sudhA / unhoMne sacamuca saMsArako pApa se bacAne kI ceSTA kI / isa uddezya kI pUrti ke liye unheM ne bhoga vilAsa doharA,para dvAror3A, aura saMsAra modd'aa| ahA, kaisA apUrva prAtmatyAga pA ! isameM AI sandeha nahI, ki buddha ke barAbara vAgmI mahAtmA gAI kabhI nA, nI, aura na hogaa| unameM moha lene kIbo zakti po, yaha anutapUrva gho| una kI vaha sva zakti ko upamA zaGkarAcArya ko para, saMsAra meM kisI se bhI nahIM dI jAsakatI / jo loga kevala utsukatAvaza unake vyAkhyAna hamane jAte the, jo loga unake viruddha manasUbe gAMThakara usake sAmane pahuMcate the, ve mI unakA dharma aGgIkAra kara lete the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) pahale buddha kA vicAra vedapracAra ho kA thA, unheM ne apane janma bhara veda ke mahatva ke viruddha koI bAta nahIM kahI / hA~, dhIre 2 una ke vicAra badalate gaye / phira to ve veda hI kyA, veda ke AdhAra Izvara ko bhI bhUla gaye / unhoMne kevala asIma svAvalamba kA namUnA logoM ke sAmane rakha diyaa| kahA, apane ho bAhubala se tuma bhavasAgara pAra kara sakate hau / buddha ne svarga mAnA hai, naraka mAnA hai aura saba mAnA hai, kevala eka jagadAdhAra Izvara ko hI ve bhUla gaye I buddha kA uddezya bahuta hI zreSTha, aura lakSya bahuta hI UMcA thA, parantu jeA viSaya unheM ne unake siddha hone ke liye calAye, ve anta meM cirastha yo na Thahare / yaha bAta brahmadeza, syAma, jAvA, cIna, tibbata, maGgoliyA aura kaI aMzoM meM jApAna meM bhI pratyakSa dikhAI detI / vinA Izvara ke antaHkaraNa ke zAnti nahIM milatI / usa ke vinA yaha cacala hai| kara maTaragazta lagAtA rahatA hai / yahI kAraNa hai, ki uparyukta dezoM meM bauddha dharma - buddha ke nizcita siddhAnta-- apanI pahalI hAlata meM nahIM haiM / buddha ne mUrtipUjA ke liye kaba kahA thA ? parantu jitanI mUrtipUjA bauddha dharmAnuyAyiyoM meM hotI hai, utanI kisI meM nahIM / buddha ne kaba kahA, ki maiM kisI mahAzakti kA avatAra yA svayaM koI mahAzakti hUM ? - yAda rakhiye, buddha Izvara ko z2arA bhI na mAnate the / parantu phira bhI sampUrNa bauddha buddha buddha raTA karate haiN| yaha kyoM ? buddha ne to kabhI ina bAtoM kA upadeza hI nahIM kiyA / buddha ke na kahane para mI loga mUrtipUjA karane lage, aura dUsare rUpa meM IzvaravAda bhI karane lage / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddha kI yukti bahuta prabala hotI thIM, unakI buddhikazApatA apUrva thI, unake jAna do sAmane bar3e 2 vidvAnoM ko buddhi cakarA jAtI thI, ve bahuta sI bAtoM ke jAnane vAle the, unake bara bara karuNA kisI meM na rahI hogI, vaha sacce dila se mAnava jAti kA uddhAra karanA cAhate the,vaha jo kucha kahate aura karate the, apane antaHkaraNa se kahate aura karate the, parantu una ke vicAroM kI, unake siddhAntoM kI jar3a kaccI thii| jisa nIMva para apanA dharma khar3A karanA cAhate the, vaha nIMva hI kaccI thI / unhoM ne saMsAra ko atyanta virakta bhAva se dekhA hai / unheM saMsAra meM duHkha ke mA ce 2 pahAr3oM ke sivAya aura kucha bhI na dikhAI diyaa| unakA siddhAnta thA, ki duniyA meM sivAya duHkha ke sukha rattI bhara pA, paramANu bhara bhI nahIM / yaha una kI bar3I bhArI bhUla thii| niHsandeha saMmAra meM duHkha hai, parantu jahAM du . vahAM mukha z2ahara hai| yadi ghara ne saMsAra ko kevala duHkhamaya aura pIr3ApUrita hI banAyA hotA to isabA banAnA aura na banAnA donoM barAbara thaa| duHkha hai parantu mula bhI hai / yadi saMsAra meM duHkha re, to use dUra karo, usa sera kara aura nirAza hokara bhAganA kAyaratA kA kAma hai| yuddha ke dharma ne bhArata ko lAma bhI pahuMcAyA, aura usa kI hAni bhI kucha ghor3I nahIM kii| isa dharma ke sAtha yahAM vaidyaka vidyA, zilAlekha praNAlI, aura naye 2 darzana zAkhA ke vicAroM ne sUba umati kI / pUrvI duniyA ne bhArata se dharma ke sAtha samyatA siikhii| jina dezoM ne bhArata meM usakA paidA kiyA humA, yaha nayA mata sIsA, ve ise parama pavitra mAnane lge| bhArata kI isa taraha dUsare dezoM se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) t jAnakArI bar3hajAne se yahAM zilpa kI khUba ukati huI aura yaha deza dhana bhAgya se paripUrNa he / ne lagA / chAba bhAratavarSa - yadyapi usakA uttarottara patana hI hai| tA jAtA thA-saMsAra bhara ke saba dezoM kA siramaura hai gayA / prApa kahate hoMge, ki bAbula, mizra, yUnAna, fArasa ( saMskRta pArasa ) aura roma deza bhI to bhArata se kucha kama sabhya ma ghe / hama mAnate haiM, ki sabhya the, parantu isa bhArata ke muqAbale meM kucha bhI na the / yAda rakhiye ki jisa samaya upre|kt deza "sabhya" kahalAte the, usa samaya bhArata patanamArga para hone para bhI una se UMcA thA / yadi yUnAna meM afalAtUna ( Plato pleTo ) huA to bhArata meM usa se bar3ha kara kapila hue the, yadi yUnAna meM arastU ( Aristotle erisTe|Tila ) huA, to usake gurutulya yahAM vaziSTha hue, yUnAna meM prasiddha itihAsakAra heroDoTasa huaa| to usako lajjita karane vAle yahAM kRSNadvaipAyana vyAsa hue, yadi yUnAna meM mahAbalI harakyUlIz2a thA to usa se kaI gune bala vAle zrameogha vIpyaMzAlI bhImasena, arjuna aura hanumAna the / caraka, suzruta aura vAgbhaTTa ke vaidyaka kI samatA karanA Aja bhI kaThina hai / mizra ke pirAmiDa dekhakara kyA koI yahAM ke pahAr3a kATa kATa kara banAye hue vizAla, vicitra, anupama aura sundara mandira bhala sakatA hai ? bAbula kA vyavahAra sadA bhArata se rahA hai / yahAM ke nakkAzI kiye hue patthara vahAM kI imAratoM meM lagAye jAte the / yahAM ke rezamI aura z2arI ke vastra bAbula ke to kyA, sabhya saMsAra ke samasta strI puruSa zauqa ke sAtha pahanate the / romameM gleDiyeTara fAiTa (Gladiator fight) eka taraha kI lar3AI, jisameM siMha, bhAlU ityAdi jaGgalI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jantuoMse manuSya lar3Aye jAte the,ke vizAla bhavanake caMdovA kima deza ke vakoM kA banAyA jAtA thA ? bhArata rezama, jarI aura patrIkArI ke kAma ke liye prAcIna kAla se prasiddha hai| yahA~ ke ye vastra roma meM bahutAyata se jAte the| datira meM kAsyisa ke z2amAne ke romana sikke mile haiM, isa se yaha bAta siddha hotI hai ki pArapAtya dezoM meM bhArata kI sabhyatA kA namUnA-vyApAra-sUma pamakA thaa| eka bAra, isa bhAratIya vyApAra se roma ko aisA pahA lagA thA, ki vahAMkA bAsinya vyApAra aura zilpa bane lagA, taba vahAM vAloM ne eka kAnA banA kara yahAM ke mAla kA bahiSkAra taka kara zalA thaa| aba hama apane vIravara bhISma pitAmaha ko sAmane rakhate haiN| hameM vizvAsa hai, ki koI bhI deza itane bhArI mahAtmA kA garva aura dAvA hI kara sktaa| phira bAlaka, kintu ananya vora abhimanyukI bhI koI samatA kisI deza nahI? ye saba bAteM bhArata kI prAcIna sabhyatA kA ghor3A sA namUnA dikhAne ko kaho gaI / mahAbhArata se bhArata kA sampUrva zarIra jarjara ho gayA cA, usake zArIrika pAva abhI sUkhane bhI na pAye thebaguta se to saha taka gaye the,-ki buddha ne usako cikitsA karanI caahii| buddha kA irAdA bahuta hI acchA thA, yaha hama pahale hI kara pAye hai, parantu jisa provadhi ko hAhoMne bhAratale mAnasika roga ke liye upayogI samajhA pA, vaha bilakula saTI huI / " maz2a' bar3hatA gayA jyoM nyoM davA ko"| purA ne svayaM puSa nahIM likhA, unake pIche unake ziSyoM ne unake upadeSoM ko kahA para pustaka kA rUpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diyaa| apane dharma kA khaba pracAra karane ke liye buddha ne jA vyAkhyAna diye the una ke ziSyoM me unako usa samaya kI pracalita bhASA [ pa laM ] meM lekhAddha kiyA / baranapha (Burnough) kahatA hai, ki bauddha satroM kI lekhana praNAlI bar3I vAhiyAta hai aura unakA sAhitya bhI ja / hulA nahIM hai, kyoMki bauddhoM ko kisI taraha kI bhI kalA meM nipuNatA prAha na tho, virakta hI tthhre| ___GkA, brahmA, pIgU, syAma aura cIna meM jo cAra " satya " kahe jAte haiM unakA bar3A bhArI mAdara hai / inako sampUrNa bauddha jAnate haiN| ye " bhAryANi satyAni" kahalAte haiN| unakA vyaurA isa prakAra hai :___ pahalA satya, duHkha ko vaha dazA, jo mAnava jAti ko eka yA dUsare rUpa meM satAtI hai, avazyambhAvI hai| cAhe manuSya kI kucha bhI sthiti kyoM na ho| ( yaha " satya" bilkula satya hai, parantu isa se chuTakArA pAne ke upAya utane hI adhare haiM jitanA yaha matya hai / ) dUsarA satya, indriyoM ko vaza meM na rakhane se, pApapUrNa vAsanAoM meM lipta rahane se, saba duHkha he|te haiM / [isa meM koI sandeha nhiiN|] : tIsarA satya, uparyukta donoM klezoM kI sAntvanA ke liye yaha tIsarA satya hai / nirvANa, jo ki manuSyamAtra ke prayatroM kA sAra hai, ina klezoM se bacA sakatA hai / cauthA satya, kezoM ke bacAne vAlA mArga hai| yaha mArga, vahI nirvANa hai| isa kedUsare zabdoM meM mokSa kA upAya bhI kaha sakate haiN| phira nirvANa pAne ke liye " nATha zreSTha upAya" haiN| be isa prakAra haiM: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA hai, makti aura dharmadRr3hatA; dUsarA hai, satyapUrva nyAya jisa se saMzaya dUra ho jAte haiM; tIsarA, satya saMbhASaNa, arthAt jhUTha kA sarvathA tyAga aura pratyeka bAta meM satya hI bolanA aura usI ke anusAra karanA; caughA, matyapUrNa uddezya, arthAt sadA kharI ImAnadArI kA vyavahAra; pAMcavAM, jIvana kA nyAyapUrNa poSara arthAt doSarahita aura pApahIna kAmoM se-sanyAsI hokara-jaM vana nirvAha karanA; chaThavAM dharma meM ThIka 2 aura pUrA mana lagAnA; sAtavAM saccI smRti kA rakhanA, arthAt ve bAteM nA ho cukI haiM, unakA Thoka 2 yAda rakhanA; pAThavAM aura antima hai, satyapUrNa dhyAna ( ise bauddha joga bhAvanA kahate haiM ) jisa se manuSya isI loka meM zAnti, no nirvAsa ke barAbara ke darje kI hai, pAsakatA hai| uparyukta cAra "mAryAdhi satyAni" buddha ko bodhimarAha para boSa itake nIce prApta eghe / ye sihAnta, buddha ne pahale kAzI meM phailAye the, aura phira kauzala ke adhakacare pariztoM ko harAkara unhoMne ye siddhAnta sampUrNa dezoM / laaye| ina cAra satyoM ko isa taraha bhI dusarA sakate dula kA astitva, duHkha kA kAraNa, duHkha kA nAca, aura duHkhanAza karane kA upAya / eka taraha se ye " patya" hI bauddha dharma kI nIMva haiN| bauddha santa ina ko bar3e prema ke sAtha duharAte haiM aura ye lagabhaga buddha kI sampUrNa mUrtiyoM kI sude hue bhI pAye jAte haiN| ina "tyoM " aura " upAyoM ke bAda puSa upadezapUrva siddhAnta pAsa bhI hai| ye bahuta hI sIdhe rAdhe hI meM eka bhAga pAMca rizAmtoM kA hai aura dUsarA mI pAMca kaa| isa taraha pama milAkara, ye dasa hote| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) IsAiyoM ne apazya hI kucha madana badala ke bApa inhIM dasoM ko apane yahAM bho sthAna diyA hai| isa se sApha siddha ho jAvegA, ki kucha parivartana ke sAtha, IsAI dharma bauddha mata hI se gikatA hai| kevala do bAteM parivartana meM bhulA dI gaI haiN| eka to ahiMsA aura dvitIya punrjnm| ahiMsA vinA jIvana nirvAha kaThina samajhA hogA aura punarjanma kA siddhAnta samajha meM AyA na hogA / bAbU harizcandra ne liyA hai, ki bhArata ke uttara aura pUrvottara dezoM meM gautama ko goDamA kahate haiN| bigar3ate 2 gauramA kA apabhraMza gauDagavA / yA yahI zabda bAibila kA gaura (God) hai? astu, kucha hI ho, yaha nirvivAda hai, kizazoka ke bheje hue upadezakoM ke upadeza IsA ke samaya meM bhI mitra, bAbula, baikTriyA, aura eziyA mAinara meM phaile hue the| uhA~ upadezoM ko-jo purAne par3agaye the-IsA ne parimAnjita kara logoM meM phailAye hoMge / bahuta se ( barmanI ke kaI vidvAn ) to isa bAta kI bhI zaGkA karane lage haiM ki IsA nAma: puruSa isa saMsAra meM kabhI paidA humA yA mahImA / prastu, ve dasa upadeza buddha ke isa taraha para I-. pahale pAMca ( inakA avazya hI pAlana honA cAhiye ) (1) hatyA mata kara, [IsAI kevala manuSya hatyA na karane ko kahate haiN| ] (2) corI mata kara, (3) vyabhicAra mata kara, (4) jhUTha mata bola, (5) madya mata pI / dUsare pAMca ( ye aise haiM, jo mahatva ke hone para bhI, jyAdA dhyAna se nahIM mAne jAte) (1) niyata samaya ke sivAya kabhI bhojana mata kara, (2) nAcanA, gAnA, saGgIta aura nATyAbhinaya ko dekhane taka kA niSedha, (3)narata narama bikInoM [jisa meM bhAga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAsa kI sajhe ] para mata so| [4] puSpamAlA yA isa kA bavahAra mata ghara / (5) sonA vA cAMdI svIkAra na karanA caahiye| na dasoM niyamoM yA mAzAoM ko vairAminI bhI kahate / pratyeka bauddha mata meM vizvAsa rakhane vAle ko hama bAtoM kA jAnanA parama zrAvazyaka hai| pahalI pAMca prAcA pratyeka bauddhako mAnanI cAhiye / piDalI pAMca kevala parivrAjakoM, sabhyAsiyoM, samtoM yA sAdhuoM ke liye haiN| hama pibaloM liye aura bhI bahuta se niyama haiN| apara ke niyama veda aura vAhanoM hI se liye gaye haiN| buddha ne jo sAdhuoM ke liye niyama banAye the ve bahuta hI kar3e the| saura ne eka tarapha se jAtibandhana DhIlA kara diyA, dUsarI varaka ye niyama usa bamdhana se bhI z2iyAdaha kar3e banA diye| parantu ve svayaM ina niyamoM kA pUrA pUrA pAlana karate the| minu, amara ityAdi upAdhiyAM jo bauddha sAdhugara apane liye lagAte the ve svayaM paryukta bAto pratidhvanita prtii| buddha bhI ina upAdhiyoM ko apane liye prayoga karane meM bacana karate the| ve apane ko kaI jagaha nahAnie aura bamala gautama kahate haiM / niHsandeha, uparokta niyamoM kA pAlana karane vAlA nahAlmA ho sakatA hai| parantucanAja kA na hita honA bahA kaThina hai| hamecapane parma kA pracAra nasatArekaranekI zAkhA do| unale sidvAntoM kA pracAra tasavAra bora senahI zAbA |vh kaTA aura tIbra mAlocanA bhI na karate the, jo pukha paratece se bahuta saralatA aura nayatA se karate the| muha ne mAtA pitA ko mAtrA mAnane aura sanakI sevA karane kI bhI kahI mAtrA dohai| prAcIna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) RSiyoM aura pUrvajoM kA bhI ye mahAtmA bahA mAdara karate the| bauddha dharma-dhyAniyoM ke liye acchA hosakatA hai, parantu sarva sAdhAraNa isa se koI lAbha nahIM uThA skte| isake kAraNa AbAdI bhI bahuta kucha ghaTa sakatI hai| kyoMki jaba jisa ke virakta bhAva ho gaye to gRhastha kyoM hone lagA ? maGgoliyA aura cIna-jahAM yaha dharma vizeSa jamA humA hai-taka ke sAdhAraNa loga isa dharma ke bahuta se tatva nahIM samajhate / ahiMsA to vahAM hai hI nahI-loga kutte billI taka mAra kara khAjAte haiM-vyabhicAra kA bahA bhayAmaka pracAra ho gayA hai| jaba se una logoM ne pAdariyoM kA talAka ( Divorce ) vAlA mantra sIkhA hai, taba se to isameM 'bUmantara' kI sI bar3hatI huI hai| uparokta dezoM meM kisI kisI maTha meM paccIsa paccIsa haz2Ara taka niThalle sAdhu bhare hue haiN| isa se vahAM kI samAjoM aura ukta dezoM ko bar3A cakkA pahuMcA hai| buddha logoM ko samajhAne ke liye aisI aisI manohara aura upadezapUrNa kathAeM kahate the, ki unako spati aura bahuzatA kA una se acchA patA lagatA hai| unameM se eka do ye haiM :___ kAzI ke samIpa eka lar3akI rahatI thii| isakA nAma thA kRSNA gautmii| isakA vivAha kama avasthA hogayA thaa| isa se eka lar3ake kA janma hushraa| jaba vaha calane phirane lAyaka ho gayA, taba vaha mara gayA / kRSNA ko apane bacce se asIma prema thaa| vaha use goda meM lekara dvAra dvAra para auSadhi pAne kI lAlasA se-bacce ko punarjIvita karane * bAla vivAha ko pRthA yahAM musalamAnoM ke jamAne se nahIM, bAda pAnI se padI cAvI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) kI sA-mArI bhArI girI, parantu mare hue bacce ko koI baccA na kara skaa| anta meM eka buddhimAn puruSa ne usakA ittAnta sunakara. apane mana meM socA "aphasosa ! yaha kRSNA gautamI mRtyu kA tatva nahIM smjhtii| maiM ise sAntvanA dUMgA / " usa ne usa lar3akI se kahA, " merI pyArI beTI, muke koI aisI davA nahIM mAlUma jisa se terA putra punaH jIvana pA sake, parantu maiM eka aise puruSa ko jAnatA hUM, jo tujhe davA de sakatA hai|" "kRpA kara batAiye baha pauna, batAiye batAiye" lar3akIne khaa| umane javAba diyA " usa kA nAma buddha hai|" lar3akI daur3I daur3I buddha ke pAsa pahuMcI / sAdara praNAma kara ke usane buddha para apanA abhiprAya prakaTa kiyaa| usane usase kahA, "hAM maiM eka aisI davA jAmatA huuN| mujhe tuma muhI bhara sarasoM laado|" lar3akI vahAM se bhaagii| para buddha ne rokara usase kahA, "isa bAta kA dhyAna rakhiyo ki jisa para meM na to koI lar3akA marA ho, zIra na pati, mAtA, pitA yA dAsa marA hai, vahIM se sarasoM laaiyo|" "bahuta acchA" kaha kara lar3akI vahAM se jaldI jaldI nAnI / apane mare hue bacce ko bhI vaha pITha para lAde hue kiye jArahI pA / pahale jisa se vaha sarasoM ke bIja mAM. gato para yaha kahatA ki ye rahe, le jaao| para jyoM hI vaha pahalI, ki kAI-pati...dAsa ityAdi-isa ghara meM marA to nahIM, saba use yahI uttara milatA, ki pati ...dAma meM se koI na koI mara gayA hai| eka ne uttara divA, bAlA, tuma yaha kaisA anokhA pranna karatI ho ? jIvita manuSya kama haiM, mare hue jyAdA haiN|" anta meM, ma usane kisI ghara ko mauta se bacA duzrA na dekhA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba buddha ke pAsa lauTa prAI / buddha ne usase pUMjA " pA sarasoM ke bIja milagaye " ( isa ke pahale hI vaha apane mRta bacce ko jaGgala meM rakha pAI thI ) usane uttara diyA maiM nahIM lA sakI, gAMva ke loga kahate haiM ki jIte kama haiM, mare adhika haiN|" taba buddha ne kahA, "tumane socA thA, ki kevala tumhIM ne apanA bAlaka khoyA hai, mRtyu ke niyama ke anusAra saba jIvoMke jIvana meM sthiratA nahIM hai|" isa taraha mahAtmA buddha ne usa lar3akI kA andhakAra dUra kara diyA, use sAntvanA dI aura vaha una kI celI ho gii| dUsare prakAra kA eka dRSTAnta yaha hai: pUrNa nAma kA eka dhanI vyApArI thaa| jisa samaya vaha apane jahAz2a para thA, kisI ne use buddhakA navIna mata sunAyA / usane turanta hI isa navIna mata ko aGgIkAra kara liyA, aura tyAgI he| kara, dUsare logoM ko isI mata meM lAne ke liye vaha bhayAnaka logoM meM dhAra karane ke liye jAne kI tayyArI karane lagA / buddha ne bahuta kucha samajhAyA, parantu usane eka na sunI / vaha apane nizcaya para dRr3ha rahA / donoM meM isa prakAra bAteM huI: buddha ne kahA, zroNa prAnta ke manuSya, jinameM tuma jAkara basanA cAhate ho, krodhI, nirdaya, vAsanAlipta, bhayAnaka aura asabhya haiM* / jaba ve loga tumheM duSTatApUrNa, pAzavika, jaGgalI gAliyoM se bharI aura asabhya bhASA meM sambodhana kareMge, taba he pUrva tuma kyA kareMge? pUrva ne uttara diyA, "jaba ve loga mujhe kuvacanoM se boga pAma kala ke mohamanda, bakAkhela pratyAdi paThAnoM ke pUrvajoMge / upara pie dabAja bhI na khAgoma pAye jAte hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) bharI huI mAyA meM sambodhana kareMne taba meM yaha socalUMgA, kira prAmsa ke manuSya sacamuca bahe gale aura sajjana haiM vo mujhe dekhate hI cUMsA aura patthara se merI khabara nahIM lete|" pira una donoM meM yeN| bAta cIta huI: "parantu yadi ve tumheM cUMse aura patthara hI mArato?" " meM unako malA aura sajjana hI samajhaMgA, kyoMki unhoM ne mujhe laTTha yA talavAra se to na maaraa| " parantu yadi ve tumhAre talavAra hI mAradeM tama ?" "meM nareM bhalA aura baccana samajhaMgA, kyoMki ve merI jAma to chor3a deNge|" " parantu yadi ve tumhArI jAna hI leleM taba kyA. karAne!" ___ "pira bhI maiM unheM bhalA aura sajjana samajhaMgA, kyoMki ve durvAsanAmoM se bhare mere zarIra ko duHkhamaya saMsAra se dUra kara dene|" "sAdhu ! pUrva sAdhu ! tumhArA gheyaM prazaMsanIya hai / tuma mora prAnta meM jAkara rahe, tumhArA uddhAra hogayA hai, aba tuma dUsaroM kA udvAra karo ; tuma pAra utara cuke ho, dUsaroM ke pAra utarane meM sahAyatA pahuMcAmo ; tuma ne zAnti paI, dUsaroM ko zAnti pahuMcAyo ; tuma pUrva nirvArapAcuke ho, dUmaroM ko bhI usa mArga para claayo| sa taraha utsAhita hone para pUrvasa kaSTasAdhya pAna meM nimagavA / bahA! dharma pracAra ke kAma meM aura anya bAtoM meM bhI bhAratavAsiyoM ko dUratA aura vIratA kaisI sambhavalatA ke bAda damadamAtI hai| hama taraha ke zaurya aura puruSArtha hai bauddhoM ne pRthvI kI bhayAnaka se bhI bhayAnaka jAtiyAM zIlasampana kara lii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) mahA sabhya, jaGgalI aura dhara loga bhI dAnazIla, udAra aura dayAlu hogaye haiM / maMgoliyA aura laGkA isa bAta ke udAharaNa haiM / dhArmika bhAveza ke bauddha upadezakoM ke aise asaMkhya udAharaNa haiN| buddha marate marate taka upadeza karate rhe| jisa rAta ko unake gauravapUrNa jIvana para antima pardA girA eka tatva. vettA brAhmaNa zAstrArya karane pAyA / usakI bolI pahicAna kara, buddha ne usase kahA " yaha samaya zAstrArtha karane kA mahIM hai"| dharma kA eka hI mArga hai / vaha mArga maiM ne nizcita kara diyA hai| bahutere usa ke anuyAyI ho gaye haiN| una logoM ne vAmanA, ahaGkAra, aura krotha ko jIta liyA hai, ina ke jItane se ve ajJAna, zaGkA, aura asatya para bhI vijaya pA cuke haiM / ve loga vizva - dayA ke prazAnta mArga para jA cuke haiN| una logoM ne iso jIvana meM nirvANa pA liyA hai| mere dharma meM 12 bar3e 2 ziSya haiM / ve loga saMsAra bhara ko dIkSita kara rahe haiM / unake barAbara jAmo dUsare dharma meM koI nahIM / he subhadra ! maiM una bAtoM ko nahIM kahatA jinakA mujhe anubhava nahIM / merI 29 varSa kI avasthA thI jaba se maiM pUrNa jJAna ke pAne ke liye udyoga kara rahA huuN| yahI pUrNa jJAna nirvANa kA sAdhana hai / " isa ke bAda unhoMne apane ziSyoM se kahA, "priyavarga ! jisa kAraNa se jIvana hotA hai, usI se tINatA aura mRtyu bhI hotI hai| isa ko kabhI mata . bhUlanA / isa satya ko sadA mana meM rakhanA / maiM ne tumheM yahI kahane ko bulAyA thaa|" ye buddha ke antima zabda the / isa ke bAda una kA zarIrAnta hunaa| . ||ti // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapUta aiMglo-oriyaNTala presa AgarA kI uttama aura upayogI pustakeM / mevAr3a kA itihAsa -- mUlya 19) bItA jI kA jIvana caritra ( sampUrNa bAlmIkIya rAmAyaNa kA sAra ) - mUlya // ) gRhibI - karttavya- dIpikA - mUlya | ") rAjarSi bhISma pitAmaha - mUlya 1) bhArata- mahilA - maNDala donoM khaMDa - mUlya // ramabI-ratnamAlA mUlya 15) ramabI- paMcaratra - mUlya / ) rUpavAna, buddhimAna va balavAna santAna utpanna karane kI vidhi - mUlya 5) satIcaritra nATaka -- mUlya ) yuvA rakSaka -- mUlya / chatrapati zivA jI mUlya ) camaya vRttAnta -- mUlya // ) gRha zikSA - mUlya ) candrakalA upanyAsa mUlya / ) nArafIlDa kA jIvana-caritra - mUlya 1) DoroM kI bImArI kA ilAja - mUlya 1) abalA - duHkha - kathA - bhUzya ) garbhAdhAna vidhi va janmottara vidhi - mUlya ) bAlahita -- mUlya // jagat hitaiSiyo mUlya 1) -- mainejara rAjapUta eMglo-moriyaNTala presa, bAgarA / www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thI yazo, bhAvanaga2 Giler! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com