Book Title: Dharmbindu Prakaran Part 01
Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022099/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAkinImahattarAsUna AcAryadeva zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita 'AcAryadeva zrImad municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA kRta TIkA samanvita dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 'vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 zabdazaH vivecana * graMthakAra ja yAkinImahattarAsUnu AcAryadeva zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA * TIkAkAra - AcAryadeva zrImad municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA ja AzIrvAdadAtA che vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa. pU. AcArya deveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA, pravacanikapratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA +vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakArikA * mitA DI. koThArI * prakAzaka * zrutadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 zabdazaH vivecana - vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA AvRtti : prathama vIra saM. 2538 * vi. saM. 2068 mUlya : rU. 270-00 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. nakala : 250 Arthika sahayoga A. rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. nI 100 mAM dikSA dina nimitte paramatAraka AcArya bhagavaMta zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA svapnane gItArthagaMgAnA prayatnamAM sAkAra thatAM joI zrI ramaNalAla chaganalAla cerITebala TrasTa-navasArI tema ja ratnatrayI ArAdhaka saMgha-navasArInA jJAnakhAtAnI upajamAMthI rakama maLe che. : mukhya prAptisthAna : ametoplay 132 zrutadevatA bhuvana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Emai : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com * mudraka zArpa ophaseTa prinTarsa zanaya-2, loara grAunDa phlora, gAMdhIgrAma sTezana sAme, amadAvAda. phona : 26584414/15 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna - * amadAvAda : gItArtha gaMgA zrutadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 26404911, 32457410 * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana' I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390 23. 8 (0275) 2391796 muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naherU roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. (022) ra5380014, 25683030 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 8 (022) 32438434 (mo.) 9322264851 surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 1 (0261) 3228723 * jamanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) 2778513 * BANGALORE : Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. 1 (080) (O) 22875262 (R) 22259925 * rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. (0281) 2233120 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva cokksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonAM jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,000 viSayonAM mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelA rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtAM virodhAbhAsonAM nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chUpAyelA rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanAM lokone sIdhA pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananAM nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnAM mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono arthAMza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanAM viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanonoparaspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. "viddhAneva vinAnapatti viknaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrabhogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnAM samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenAM anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA | (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. yogadaSTisamuccayA 3. karmavAda karNikA 4. sadgati tamArA hAthamAM ! 5. darzanAcAra 6. zAsana sthApanA 7. anekAMtavAda 8. praznottarI 9. cittavRtti 10. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 11. manovijaya ane Atmazuddhi 12. bhAgavatI pravajyA paricaya 13. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 14. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vidhvajaya, siddhi, viniyoga) 15. rainazAsana sthApanA 16. vittavRtti 17. zrAva ve vAra vrata pUrva virAjya 18. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 19. praznottarI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 21. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 22. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 23. binazAsana svataMtra dharma yA saMpravAya ? 24. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? 24. Status of religion in modern Nation State theory 26. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 27. zrI upadhAna mArgopadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra * gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion !!!!! (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 7. 'Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) 8. sevo pAsa saMkhesaro (guja.) 9. sevo pAsa saMghero (hindI) Zi saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita prakAzita thaI che vivecananAM graMtho whin n inn chuM vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA e 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAciMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. bhikSudrAviMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAbiMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sakjhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyAbiMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. daivapuSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAtrizikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAbiMzikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58. klezahAnopAyadvAtriMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAtriMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 6ra. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH viverAna bhAga-4 64. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAtriMzikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 kara. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAtriMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 7pa. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatattva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-6 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pakkhIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saMkalanA prathama adhyAya - graMthakArazrIe saMkSepathI prAraMbhika bhUmikAthI mAMDIne mokSaphaLanI prApti sudhInA dharmanA svarUpane batAvavA arthe prastuta graMthano prAraMbha karela che chatAM te kathana saMkSepamAM hovAthI graMthanuM nAma "dharmabindu prakaraNa Apela che. sau prathama dharma artha kAma traNe puruSArthane saphaLa karanAra dharma che tema batAvIne dharma ja jIva mATe sarva kalyANanuM kAraNa che tema batAvela che. jIvamAtra sukhanA arthI che. sukhanA arthe ja kAmanuM sevana kare che ane sukhanA arthe ja dhananuM arjana kare che. pUrNasukhamaya mokSa che evuM jANIne yogIo mokSa mATe yatna kare che. saMsArI jIvone kAmathI je sukha prApta thAya che, dhanaprAptithI je sukha anubhUti thAya che tenI prAptino upAya paNa dharma ja che ane pUrNasukhanI prAptino upAya paNa dharma ja che. tethI sukhanA arthIe svabhUmikA anusAra dharma ja sevavo joIe, jethI saMsAramAM rahe ane pUrNadharma sevavAnI zakti prApta na thAya tyAM sudhI kAma ane dhananI prApti dvArA paNa sukha prApta thAya, paraMtu kleza prApta na thAya. te mATe dharmathI niyaMtrita arthapuruSArtha ane kAmapuruSArtha AdinI pravRtti karavI joIe. pUrNadharma sevavAnI zakti pragaTe tyAre mahAparAkrama phoravIne pUrNasukhamaya mokSa prApta thAya te prakAre yatna karavo joIe tevo bodha karAvavA arthe dharmanuM kevuM zreSTha phaLa che ? te zloka-ramAM batAvIne zloka-3mAM dharma kevA uttama svarUpavALo che ? te batAvavA arthe dharmanuM lakSaNa batAvyuM che jethI bhagavAnanA vacana anusAra dharmanuM sevana karIne yogya jIvo sukhanI paraMparAne prApta karIne pUrNa sukhamaya mokSa prApta karI zake. A rIte dharmanuM lakSaNa batAvyA pachI te dharmanA be prakAronuM varNana karyuM che : (1) gRhastha dharma ane (2) yatidharma. gRhastha dharmamAM paNa (1) sAmAnyagRhastha dharma ane (2) vizeSagRhasvadharma ema be prakAro che. tema batAvIne prastuta dharmabiMdu prakaraNa graMthanA prathama adhyAyamAM sAmAnya gRhastha dharmanuM vistRta svarUpa batAvela che. sAmAnya gRhasthadharma gRhasthajIvananI vivekapUrvakanI sarva ucita AcaraNA svarUpa che. te prakAre jeo sAmAnya gRhasthadharma seve che teo AlokamAM sukhI thAya che ane paralokamAM paNa sukhI thAya che, kema ke haMmezAM svabhUmikA anusAra sevAyelo dharma aMtaraMga kleza dUra karIne svasthatAne ja prApta karAve che. AthI ja sarvaviratinI zaktino saMcaya thayo nathI tevA yogya jIvo svasthatAnuM kAraNa bane te prakAranA gRhasthadharmanuM sevana kare che, jethI klezanI alpatA thAya ane potAnA vikAro kramasara dharmathI niyaMtrita thavAne kAraNe alpa-alpatara thAya te prakArano dharma kare che. vaLI sAmAnya gRhasthadharma sevIne paNa yogya jIvo zubhaphalavALA AlokanA ane paralokanA sukhane prApta kare che. tenI spaSTatA zloka-4mAM karela che. A prakAre batAvIne Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | saMkalanA prathama adhyAyanA aMte zloka-5, 9mAM kahyuM ke, durlabha evA manuSyabhavane pAmIne AlokamAM ane paralokamAM hita thAya evo ja yatna mahAtmAe karavo joIe jethI yogya jIvo sva bhUmikA anusAra ucita pravRtti karIne hita sAdhe. dvitIya adhyAya - jeo pUrvamAM varNana karAyelA sAmAnya gRhastha dharmane seve che te jIvomAM prAyaH upadeza AdinA nimittathI dharmanA bIjonuM AdhAna thAya che, jenAthI te mahAtmAo vizeSa prakAranA dharmane sevavAne abhimukha pariNAmavALA thAya che ane jeo prathama adhyAyamAM kahyA tevA guNonA lezane paNa pAmyA nathI tevA jIvomAM upadezathI paNa dharmanA bIjonuM vapana thatuM nathI. tenI spaSTatA zloka-1-2mAM karela che. tethI prathama adhyAyamAM batAvyA tevA dharmanA svarUpane vAraMvAra bhAvana karIne tenA pratye jeo rAga keLave che te jIvomAM te sarva guNo pragaTa thayA na hoya topaNa te guNo pratyeno vadhato jato rAgabhAva te guNonA aMzonI niSpattinuM ja kAraNa bane che. tethI AlokanA ane paralokanA kalyANanA arthI jIve prathama adhyAyamAM batAvela sAmAnya gRhasthadharmane bhAvana karIne tenA hArdane sparze te rIte sthira karavA yatna karavo joIe. vaLI, jeo sAmAnya gRhasthadharma sevavAmAM paNa yatna vagaranA che tethI A bhavamAM paNa kleza pAme che ane parabhavamAM paNa duHkhI thAya che tevA mUDha jIvo bAhya rIte dharma anuSThAna seve topaNa dharmane sAdhI zakatA nathI tenI spaSTatA zloka-3mAM karela che. tethI sAmAnya gRhasthadharma svIkAranArA yogya jIvo dezanA sAMbhaLavA mATe lAyaka bane che. AvA jIvone kevA prakAranI dezanA ApavI joIe ? jethI saMsAranA vAstavika svarUpane yathArtha jANIne ane karmakRta kadarthanAnA vAstavika svarUpane jANIne karmanI viDaMbanAthI AtmAnuM kaI rIte rakSaNa karavuM joIe ? teno yathArtha bodha prApta karIne te jIva Atmahita sAdhI zake tenuM kAMI vistArathI varNana graMthakArazrIe tyArapachI karela che. A rIte dezanA vidhi batAvyA pachI je yogya zrotA saMveganA pariNAmane pAme tevA che teone teonAM bodha anusAra upadeza Apavo joIe tenI spaSTatA graMthakArazrIe gAthA-4mAM karela che. vaLI, sadharmanI prApti ati duSkara che tethI koI upadezaka zAstravidhi anusAra potAnI buddhino nirNaya karIne saMvegapUrvaka upadeza Ape chatAM koIka yogya zrotAne tenAthI bodha na thAya topaNa upadezakanA potAnA saMveganA pariNAmane anurUpa ane yogya jIvanAM upakAranI nirmaLa buddhine anurUpa nirjarAnI prApti thAya che tenI spaSTatA gAthA-pamAM karela che ane yogya jIvane AzrayIne zAstravidhi anusAra ucita upadeza vagara anya koI jagatanA jIvono upakAra nathI mATe upadezake temAM ja zakti anusAra prayatna karavo joIe tenI spaSTatA gAthA-6mAM karela che. bIjA adhyAyamAM batAvela A dezanAvidhine koI mahAtmA samyak rIte avadhAraNa kare ane punaH punaH tenuM bhAvana kare to te mahAtmAne atyaMta saMvega utpanna thAya che ane tattvano yathArtha nirNaya karavA mATe Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1saMkalanA kAraNa bane tevA viziSTa prakAranA zuzruSAguNavALA thAya che. ane tevA mahAtmAne upadezaka yathArtha dharmanuM svarUpa batAve to te mahAtmAne tattvanI prApti thAya che. A prakAre batAvIne bIjo adhyAya samApta karela che. chavasthatAne kAraNe zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya to trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2067, zrAvaNa suda-3, tA. 2-8-2011, maMgaLavAra, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | saMpAdikAnuM kathana saMpAdikAnuM thanA A graMthanA kartA AcAryazrI haribhadrasUri mahArAjA ane TIkAkAra AcAryazrI municaMdrasUri mahArAjAne koTi koTi vaMdana. prastuta graMthamAM zrAvakadharma ane sAdhudharmanuM vistArathI svarUpa batAvela che, jenA dvArA yogya jIva samyaktanI prAptipUrvaka dezaviratidharma ane sarvaviratidharma pALavA svabhUmikA anusAra samartha banI zake che. prastuta bhAga-1mAM dharma, artha ane kAma traNe puruSArthanuM sevana sukha prApti arthe ja jIva kare che ane tenI prAptino upAya dharma ja che. tethI pUrNadharma sevavAnI zakti prApta na thAya tyAM sudhI dharmathI niyaMtrita artha ane kAma puruSArthanI pravRtti karIne svabhUmikA anusAra sAmAnya ke vizeSa gRhastha dharmanuM sevana kaI rIte karavuM joIe ? jethI durlabha manuSyabhava pAmIne jIva Aloka ane paralokamAM hita karI zake tenuM suMdara vivecana karyuM che. vivecanakAra paMDitavaryazrI pravINabhAI motAne koTi koTi praNAma. samagra jIvana yogasAdhanAmAM pasAra karanAra teozrIe vividha graMthonuM vAMcana 10-15 vakhata karyA pachI vivecananuM kArya karIne ApaNA upara A kALamAM atyaMta upakAra karela che. graMthanA vivecanakArya samaye paNa mAtra graMthanA lakhANanA ja kAryane pradhAnatA ApavAne badale svakalyANa ane tattvajijJAsu sAdhakane bodha thAya te mATe teozrI satata prayatnazIla hoya che. A graMthamAM satata mArgadarzana ane preraNA ApavA badala pU.sA. zrI cArunaMditAzrIjI mahArAja sAhebano upakAra bhUlI zakAya tema nathI. tattvajijJAsu jIvo sAmAnya gRhasthadharma ane vizeSa gRhasthadharmanuM varNana vAMcIne potAnI svabhUmikA anusAra zakti Adine anurUpa dharmanuM yogya sevana karIne bhAvanI uttarottara vizuddhi dvArA dharmanA phalarUpe mokSanI prApti kare e ja abhyarthanA. zrI jinezvaradevanI AjJAthI viruddha ke graMthakArazrInA ane vivecanakArazrInA AzayathI viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya te badala trividha trividha " micchA mi dukkaDam'. - smitA DI. koThArI vi. saM. 2067, zrAvaNa suda-3, tA. 2-8-2011, maMgaLavAra, 12, benka oNpha InDiyA sosAyaTI, usmAnapurA, amadAvAda-380013. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | anukramaNikA 8 anukramaNikA , zloka naM. viSaya pAnA naM. adhyAya-1 1-119 1-7 7-12 13-19 19-114 maMgalAcaraNa dharmanuM tatkAla phaLa ane paraMparA phaLa. (i) dharmanuM lakSaNa. (i) gRhasthadharmanA be bhedomAMthI sAmAnyagRhastha dharmanuM vistArathI varNana. sAmAnya gRhasthadharmanA sevananuM Aloka ane paralokamAM prApta thatuM phaLa. | manuSyabhavanI durlabhatA. manuSyabhavane pAmIne zaktinA prakarSathI svabhUmikA anusAra dharmasevanano uddeza. 114-113 116-119 120-252 120-123 123-124 125-246 adhyAya-2 sAmAnya gRhastha dharma sevanAramAM sadudharmanA bIjanI prApti. sAmAnya gRhastha nahi sevanAramAM prAyaH bIja prAptino asaMbhava. sAmAnya gRhastha dharmanA sevana vagara bIjavAsano abhAva. sAmAnya gRhastha dharma sevanArane dezanA ApavAnI vidhinuM svarUpa. yogya jIvone upadezake kaI rIte dezanA ApavI joIe tenI maryAdAnuM svarUpa. zrotAne phaLanI prApti na thAya topaNa upadezakane zuddha AzrayathI nirjarAnI prApti. yogya jIvo para dharmadezanAthI adhika anya koI prakAranAM upakArano abhAva. 246-249 249-250 250-2para Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM aha~ namaH / OM hrI~ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / ____e~ namaH / yAkinImahattarAsUnu pa. pU. AcAryadeva zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita pa. pU. AcAryadeva municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA kRta TIkA samanvita dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 zabdazaH vivecana prathama adhyAya) TIkAkAranuM maMgalAcaraNa : zuddhanyAyavazAyattIbhUtasadbhUtasampade / pade pare sthitAyA'stu zrIjinaprabhave namaH / / 1 / / jayantu te pUrvamunIzamedhA yairvizvamAzveva hatopatApam / cakre bRhadvAGmayasindhupAnaprapannatuGgAtigabhIrarUpaiH / / 2 / / yannAmAnusmRtimayamayaM sajjanazcittacakSuHkSepAdivyAJjanamanusarallabdhazuddhAvalokaH / sadyaH pazyatyamalamatihanmedinImadhyamagnaM, gambhIrArthaM pravacananidhiM bhAratIM tAM stavImi / / 3 / / vidadhAmi dharmabindorativiralIbhUtagarbhapadabindoH / bhavyajanopakRtikRte yathAvabodhaM vivRtimetAm / / 4 / / EssranuM maMgalAyara : zuddha vyAyavaza AyatIbhUta thaI che=AdhIna thaI che, sadbhuta saMpatti jene evA paramapadamAM rahelA zrI jinaprabhava=jinezvaradevone namaskAra thAo. ILA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-1 bRhADmaya=vANImaya, evA siMdhunA pAnathI prApta karelI, UMcI ane atigaMbhIrarUpavALI evI jenA vaDe=je medhA vaDe, vizvane zIghra ja hataupatApavALuM karAyuM te pUrvamunionI medhA jaya pAmo. // 2 // cittarUpI cakSumAM AMjavAthI divya aMjanane anusarato labdhazuddha avalokavALo sajjana, jenA nAmanI anusmRtimaya evI Ane amalamatirUpa hRdayapRthvInA madhyamAM magna, gaMbhIra arthavALI pravacananidhine sagha jue che te bhAratInI=bhagavAnanI vANInI, huM stuti karuM chuM. // 3 // bhavyajananA upakAra mATe yathAavabodha=potAnA bodha anusAra, ativiralIbhUta garbhapadanA biMduvALA evA dharmabiMdunI A vivRtine huM karuM chuM. // 4 // bhAvArtha : tIrthaMkaranA jIvo pUrvabhavamAM zuddha nyAyapUrvakanI ucita pravRttio kare che. tene vaza tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. tene AdhIna sadbhUta evI tIrthaMkaranI samRddhivALA che. bhavanA aMte yoganirodha karIne paramapada evA mokSamAM rahelA che. AvA jinezvarane namaskAra thAo e pramANe TIkAkArazrI namaskAra karavAnI icchA kare che. vaLI, tIrthaMka2ne namaskAra karyA pachI pUrvamunionI medhAnI stuti kare che. pUrvamunio kevA che ? te batAvatAM kahe che - ghaNA vAGamaya evAM saddzAstrorUpI amRtanA pAnathI prApta karela UMcA ane atigaMbhIra rUpavALA che. AvA munioe sadupadeza dvArA pRthvIne zIghra ja haNAyelA upatApavALI karela che. AvA pUrvamunionI medhA jagatamAM vistArane pAmo. arthAt teoe racelAM sAstro jagatamAM vistArane pAmo, jethI jagatanA jIvo kaSAyanA upatApathI rakSita bane. vaLI, pUrvamunionI medhAnI stuti karyA bAda TIkAkArazrI bhagavAnanI vANInI stuti kare che. cittarUpI cakSumAM bhagavAnanI vANIno kSepa karavAmAM Ave to aMtaraMga cakSu divya aMjanane anusaranAra bane che arthAt saMsAranA ghaNA atIndriya bhAvo zrutarUpa cakSuthI dekhAya che ane tenA kAraNe prApta thayela zuddhaavalokavALo evo sajjana puruSa A gaMbhIra arthavALA pravacananidhine zIghra jonAro bane che. te pravacananidhi kevuM che ? te batAvatAM kahe che che atinirmaLa matirUpa hRdayarUpI pRthvInA madhyamAM magna che arthAt nirmaLa mativALA jIvomAM kSayopazamarUpe pravacananidhi raheluM che. vaLI, jenA nAmanI anusmRtimaya evA pravacananidhine A sajjana puruSa sagha=zIghra jue che. te bhAratInI=bhagavAnanI vANInI, TIkAkArazrI stuti kare che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasiMdhu prakaraNa bhAga - 1 / adhyAya - 1 | zloDa-1 AnAthI e prApta thAya ke bhagavAnanI vANI sarasvatInA nAmanI anusmRtimaya che ane gaMbhI2arthavALI che. sajjana puruSo potAnI nirmaLa matine kAraNe tenA 52mArthane jonAra che. AvI bhagavAnanI vANInI TIkAkArazrI stuti kare che. 3 A rIte tIrthaMkaranI, pUrvamunionI medhAnI ane bhagavAnanI vANInI stuti karIne have 'dharmabiMdu'nI vRtti ka2vAnI TIkAkArazrI pratijJA kare che. TIkAkArazrI kahe che ke ativiralIbhUta garbhapadanAM biMduo che jemAM, evuM A dharmabiMdu che, tethI e prApta thAya ke prastuta graMthamAM ghaNA zlokanI vacamAM ghaNAM gaMbhIra pado rahelA che, je graMthakArazrIe batAvyAM nathI te garbhapadone TIkAkArazrI spaSTa karaze. A graMtha ati gaMbhI2 che, tethI TIkAkA2zrI kahe che - "huM mArA bodhane anurUpa A graMthanI vivRttine bhavyajIvonA upakAra mATe 'ruM chaM." zloDa : praNamya paramAtmAnaM samuddhRtya zrutArNavAt / dharmabinduM pravakSyAmi toyabindumivodadheH / 19 / / iti / zlokArtha : paramAtmAne namaskAra karIne samudramAMthI pANInA biMdunI jema zrutarUpI samudramAMthI samudbhuta DIne huM dharmajiMhune uhI // 1 // TIDA : 'praNamya'=prakarSeNa, natvA-vandanastavanA'nucintanAdiprazastakAyavAGmanovyApAragocarabhAvamupanIya, kamityAha - 'paramAtmAnam', atati satatameva aparAparaparyAyAn gacchatIti AtmA jIvaH, sa ca dvidhA paramo'paramazca, tatra paramo yaH khalu nikhilamalavilayavazopalabdhavizuddhajJAnabalavilokitalokAlokaH jagajjantucittasaMtoSakAraNapurandarAdisundarasurasamUhAhiyamANaprAtihAryapUjopacAra: tadanu sarvasattvasvabhASApariNAmivANIvizeSApAditaikakAlAnekasattvasaMzayasaMdohApohaH svavihArapavanaprasarasamutsAritasamastamahImaNDalAtivitataduritarajorAziH 'sadAzivA 'dizabdAbhidheyo bhagavAnarhanniti sa paramaH, tadanyastu aparamaH, tato'paramAtmavyavacchedena 'paramAtmAnaM praNamya', kimityAha - 'samuddhRtya', samyaguddhArasthAnAvisaMvAdirUpatayA 'uddhRtya' = pRthakkRtya, 'zrutArNavAt' = anekabhaGgabhaGgurAvarttagarttagahanAdativipulanayajAlamaNimAlAkulAt mandamatipotajantujAtAtyantadustarAdAgamasamudrAt 'dharmabinduM' vakSyamANalakSaNadharmAvayavapratipAdanaparatayA labdhayathArthAbhidhAnaM 'dharmabindu' nAmakaM prakaraNaM 'pravakSyAmi'= bhaNiSyAmi, kamiva kasmAt samuddhRtyetyAha- 'toyabindumiva' jalAvayavavat 'udadheH' dugdhodadhi Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-1 prabhRterjalarAzeriti, atra ca 'toyabindumivodadhe riti bindUpameyatAsya prakaraNasya sUtrasaMkSepApekSayA bhaNitA, anyathA'rthApekSayA karpUrajalabindoriva kumbhAdijalavyApananyAyena samastadharmazAstravyApakatA'syeti / iha 'praNamya paramAtmAna'mityanena vighnApohahetuH zAstramUlamaGgalamuktam, paramAtmapraNAmasya sakalAkuzalakalApasamUlonmUlakatvena bhAvamaGgalatvAt / 'dharmabindu pravakSyAmI'tyanena tu abhidheyam, dharmalezasyAtrAbhidhAsyamAnatvAt, abhidhAnAbhidheyalakSaNazca sAmarthyAt saMbandhaH, yato dharmabindurihAbhidheyaH, idaM ca prakaraNaM vacanarUpApannamabhidhAnamiti / prayojanaM ca prakaraNakarturanantaraM sattvAnugrahaH, zrotuzca prakaraNArthAdhigamaH, paramparaM tu dvayorapi muktiH, kuzalAnuSThAnasya nirvaannaikpatnatvAiita ArA TIkArca - pratha'.....nirvAvatatvati praNAma karIne=prakarSathI namana karIne=vaMdana, stavana, anuciMtana Adi prazasta kAya, vANI ane manovyApAranA viSayarUpa bhAvane karIne. kone praNAma karIne kahe che ? ethI kahe che - paramAtmAne praNAma karIne huM kahIza ema avaya che. paramAtma zabdano artha karatAM kahe che - jAya che=satata ja apara apara paryAyane prApta kare che e AtmA jIva che ane te jIvarUpa AtmA, be prakArano che. (1) parama AtmA ane (2) aparama AtmA. tyAM parama e che ke je kharekhara likhilamalanA vilayanA vazathI prApta kareluM che vizuddha jJAna, tenA baLathI vilokita lokAlokavALA che. jagatajaMtunA cittanA saMtoSanuM kAraNa evA IndrAdi suMdara devonA samUhathI racAyelA prAtihAryarUpa pUjAnA upacAravALA che. tyArapachI sarva jIvone sva sva bhASAnA pariNAmI evI vANI vizeSathI ApAdita eka kALa aneka jIvonA saMzayanA samUhane dUra karanArA che, svavihAranA pavananA prasarathI dUra karyA che samasta mahImaMDaLanA ativistAravALI evI durita rajorAzivALA che. sadAziva Adi zabdathI abhidheya evA bhagavAna arihaMta che. ethI te parama che=te parama AtmA che. vaLI, tenAthI anya aparama AtmA che, tethI=paramAtmAne praNAma karIne ema kahyuM tethI, aparama AtmAnA vyavaccheda vaDe paramAtmAne praNAma karIne huM dharmabiMdu kahIza ema avaya che. kevI rIte dharmabiMdu kahIza ? ethI kahe che - zratarUpI arNavathI samuddhata karIne aneka bhaMgothI bhaMgura ane AvA~nAM gartathI gahana evA ane ativipula navajAla maNimAlAthI AkuLa ane maMda matirUpa tAva vaDe jaMtunA samUhathI atyaMta duHkhe tarI zakAya evA AgamarUpI samudrathI samyaka uddhAra sthAnanA avisaMvAdIrUpapaNAthI uddhata karIne, dharmabiMdune=vasthamANa lakSaNavALA dharmanA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-1 avayavanA pratipAdanamAM tatparapaNAne kAraNe prApta karyuM che yathArtha nAma jeNe evA "dharmabiMdu' nAmanA prakaraNane, huM kahIza. konAmAMthI uddhata karIne konI jema A dharmabiMdu kaheze ? ethI kahe che - udadhithI kSIrasamudra vagere jalarAzithI, pANInA biMdunI jema uddhata karIne dharmabiMdune kahIza ema avaya che. ane ahIM=prastuta zlokamAM, udadhithI toyabiMdunI jema' e pramANe kahevAthI biMdunI upameyatA A prakaraNanI sUtrasaMkSepanI apekSAe kahevAya che. anyathA sUtrasaMkSepanI apekSAe na vicArIe to, arthanI apekSAthI kapUranA jalabiMdunI jema kuMbhAdinA jalamAM vyApananA vyAyathI samasta dharmazAstranI vyApakatA AvI che=A graMthanI che. ahIM=zlokamAM, paramAtmAne praNAma karIne e kathana dvArA vidhvanA apAyano hetu zAstranA mUla evuM maMgala kahevAyuM; kema ke paramAtmAnA praNAmanuM sakala akuzala samUhanA samUlaumUlakapaNuM hovAne kAraNe bhAvamaMgalapaNuM che. dharmabiMdu kahIza enA dvArA vaLI abhidheya kahevAyuM; kema ke ahIM prastuta graMthamAM, "dharmanA lezanuM kathana karAvAze ane sAmarthyathI abhidhAna abhidheya lakSaNa saMbaMdha jANavo. je kAraNathI dharmabiMdu ahIM=prastuta graMthamAM, abhidheya che. vacanarUpane pAmeluM A prakaraNa abhidhAna che. ane prakaraNa karanAranuM anaMtara prayojata jIvono anugraha che tathA zrotAnuM anaMtara prayojana prakaraNanA arthano bodha che. vaLI bonuM paNa=prakaraNa karanAranuM ane zrotAnuM e bannenuM paNa, paraMpara prayojana mukti che; kema ke kuzala anuSThAnanuM nivaNa eka phalapaNuM che. ti' zabda TIkAnI samApti mATe che. [1] bhAvArtha - graMthakArazrI zlokamAM "paramAtmAne praNAma karIne" eTalA vacanathI maMgalAcaraNa kare che ane paramAtmA zabdamAM rahela Atma zabdanI vyutpatti batAvatAM kahe che - 'ma' dhAtumAMthI AtmA zabda banelo che. 'ma' dhAtu gatiarthaka che, ane gatiarthaka dhAtu prApti arthamAM paNa vaparAya che, tethI e prApta thAya ke satata ja apara apara paryAyane je pAme che te AtmA che. AtmAnI be prakAranI avasthA prApta thAya che : (1) mukta avasthA ane (2) saMsAra avasthA. saMsAra avasthAmAM AtmAnI be prakAranI avasthA prApta thAya che : (1) parama AtmA (2) aparama AtmA. (1) parama AtmA : parama AtmA koNa che ? te batAvatAM kahe che - (1) jeoe saMpUrNa bhAvamalano nAza karyo che tenA kAraNe vizuddhajJAna prApta karyuM che ane te jJAnanA baLathI jemane loka ane alokarUpa saMpUrNa jagata kevaLajJAnamAM yathArtha jaNAya che evA pUrNajJAnavALA che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-1 (2) vaLI, jagatanA jIvamAtranAM cittane saMtoSanuM kAraNa bane evA indrAdi devonA samUhathI racAyelA ATha prAtihAryarUpa pUjAnA upacAravALA che. (3) vaLI, tIrthakaro vacanAtizayane kAraNe sarva jIvone potapotAnI bhASAmAM pariNamana pAme evI vANI vizeSa dvArA eka kALamAM aneka jIvonA saMzayane dUra karanArA che. (4) vaLI, tIrthakaro potAnA vihArane kAraNe temanA dehane sparzIne jatA pavanathI pRthvImAM rahelA rogAdi ApAdaka dUritarajane dUra karanArA che. vaLI, sadAziva Adi zreSTha zabdothI vAcya che. AvA bhagavAna parama AtmA che. (2) aparama AtmA : anya saMsArI jIvo aparama AtmA che. AvA paramAtmAne kaI rIte praNAma karIne graMthakArazrI maMgalAcaraNa kare che? te batAvavA mATe "prakhya"no artha kare che - kAyAthI vaMdana, vANIthI stavana ane manathI paramAtmAnA svarUpanuM anuciMtavana tathA "Adi' zabdathI temanA svarUpamAM tanmayatA vagere bhAvothI namaskAra karIne graMthakArazrI maMgalAcaraNa kare che. A rIte karAyelA maMgalAcaraNathI graMthanA nirmANamAM aMtaraMga ane bahiraMga vighna dUra thAya che, tethI zAstranuM samyapha nirmANa thAya che. graMthakArazrI maMgalAcaraNa karyA pachI "dharmabiMdune kahevAnI pratijJA kare che. A "dharmabiMdu' svamatithI kahetA nathI, paraMtu sarvaze kahelA zratarUpI samudramAMthI uddhata karIne kahe che. zrutarUpI samudra kevuM che ? te batAve che - aneka prakAranA jemAM bhAMgAo che ane tenA kAraNe te atigahana che ane ati vipula evA nayanA jALArUpa maNimALAthI yukta che, tethI maMda mativALA jIvo tenA paramArthane jANI zake tema nathI. AvA mahAsamudra jevA AgamasamudramAMthI graMthakArazrI te Agamano virodha na Ave te rIte pRthagu karIne dharmabiMdune kahevAnI pratijJA kare che. AgamamAMthI uddhAra karela hovAthI ane Agama sAthe avirodhI kathanarUpa hovAthI prastuta graMtha sarvajJanA vacanaanupAtI che ema phalita thAya che, tethI ekAMte pramANabhUta che. vaLI, dharmabiMdune kahevAnI pratijJA karI emAM biMdu zabdathI e kahevuM che ke graMthakArazrI atisaMkSepathI kahevAnA che, tethI biMdu tulya che. vastutaH sarvajJa kahelA pUrNa dharmane sUtranA saMkSepathI graMthakArazrI batAvavAnA che, tethI prAraMbhika bhUmikAthI mAMDIne aMtima bhUmikAno dharma graMthakArazrI prastuta graMthamAM batAve che. dharmabiMdu kahevAnI pratijJA dvArA graMthakArazrIe prastuta graMthano abhidheya kahela che ane sAmarthyathI saMbaMdha ane prayojana batAve che. arthAt zlokamAM zabdathI saMbaMdha ane prayojana batAvela nathI topaNa arthathI saMbaMdha ane prayojana batAvela che. te A rIte - Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-1, 2 prastuta graMthamAM varNana karAyelA zabdothI vAcya dharmanuM svarUpa che. jenAthI dharmanA svarUpano bodha thAya che. te bodha anusAra pravRtti karIne jIva dharmanA aMtima phaLarUpa mokSane prApta kare che, tethI prastuta graMthanI zabdarAzi e abhidheya evA dharmanA svarUpanI vAcaka che ane tenAthI vAcya dharmanuM svarUpa che, tethI dharma ane prastuta graMtha vacce abhidhAna-abhidheya rUpa athavA vAcya-vAcakarUpa saMbaMdha che. A prakAranA saMbaMdhanuM jJAna thavAthI zrotAne nirNaya thAya che ke prastuta graMthamAM kahelAM dareka vacano dharmanA svarUpane ja mAtra kahenArAM che, anya koI vastune kahenArAM nathI. A graMthanA adhyayananuM sAkSAt phaLa dharmanA svarUpano yathArtha bodha che, tethI graMthanuM prayojana zrotAne dharmanA svarUpano bodha karAvavAnuM che ane te zrotA dharmanA svarUpane jANIne svabhUmikA anusAra dharmane seve to kramasara uttara uttaranA dharmane pAmIne dharmanA aMtima phaLarUpa mokSane prApta kare che, tethI prastuta graMthanA adhyayananuM aMtima prayojana mokSa che. vaLI, graMthakArazrInuM prastuta graMtha racavAnuM anaMtara prayojana jIvone dharmano bodha karAvIne temanA upara upakAra karavAnuM che paraMtu anya koI mAna-khyAti AdinuM prayojana nathI. vaLI, yogya jIvone dharmamAM yojana karavAnI pravRtti kuzala anuSThAnarUpa che, tethI yogya jIvonA upakAra mATe karAtI graMtharacanA kuzala anuSThAnarUpa thavAne kAraNe graMthakArazrI mATe paNa paraMparAe mokSanuM kAraNa che, tethI graMthakArazrInuM paNa aMtima prayojana mokSa che. zrotAnuM anaMtaraprayojana dharmano bodha che ane paraMparaprayojana mokSa che, ema kahevAthI e phalita thAya ke koI yogya zrotA koI kAraNe aneka graMtho bhaNI zake tema na hoya chatAM dharmanA paramArthane prApta karavA atyaMta icche che, tevo zrotA prastuta graMthane punaH punaH vAMcIne tenA hArdane sparzavA yatna kare to te yogya zrotA avazya A graMthanA baLathI svabhUmikAnA dharmane sevavAnI dizAne prApta kare che. tyArapachI zakti anusAra sadA te dharmane sevavA yatna kare to parimita bhavomAM te zrotA avazya mokSaphaLane prApta kare che; kema ke sarvajJanA eka paNa vacanathI anaMtA AtmAo mokSamAM gayA che ane prastuta graMtha sarvajJanA vacanarUpa ja che. III avataraNikA : 'dharmabinduM pravakSyAmI'tyuktam, atha dharmasyaiva hetuM svarUpaM phalaM ca bibhaNiSuH 'phalapradhAnAH prArambhA matimatAM bhavanti' iti phalamevAdau, tadanu hetuzuddhibhaNanadvAreNa dharmasvarUpaM copadarzayannidaM zlokadvayamAha - avataraNikArca - gharmabiMdune huM kahIza e pramANe zloka-1mAM kahyuM. have dharmanA ja hetu, svarUpa ane phalane kahevAnI IcchAvALA graMthakArazrI "matimAna puruSo phaLapradhAna prAraMbhavALA hoya che" ethI phalane ja AdimAM, ane tyArapachI hetuzuddhinA kathana dvArA dharmanA svarUpane batAvatAM A zlokadrayane AgaLamAM batAve che e zloka-2 ane 3, kahe che - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-2 bhAvArtha : zloka-1mAM maMgalAcaraNa karIne graMthakArazrIe dharmabiMdu kahevAnI pratijJA karI, tethI have dharmano hetu zuM che ? dharmanuM svarUpa zuM che ? ane dharmanuM phala zuM che ? e kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI che, tethI pahelAM dharmano hetu kahevo joIe, Ama chatAM dharmanA hetune pahelAM na kahetAM graMthakArazrI zlokamAM prathama phalane ja batAve che; kema ke buddhimAna puruSo phalapradhAna prAraMbhavALA hoya che, tethI graMthakArazrI pahelAM dharmanuM phaLa batAve ane te dharmanuM phaLa kevuM zreSTha che ? tenuM jJAna thAya to vicAraka puruSa dharma jANavAnI tIvra jijJAsAvALA bane. vaLI, dharmane jANavAnI tIvra jijJAsAvALA bane to dharmanuM svarUpa batAvavAthI teone lAbha thAya, tethI zrotAne dharma jANavAnI tIvra jijJAsA niSpanna karavA mATe prathama zloka-2mAM dharmanuM phaLa batAve che. tyArapachI trIjA zlokamAM dharmanA hetunI zuddhi batAvIne dharmanA svarUpane batAvatAM kahe che zloka H dhanado dhanArthinAM proktaH kAminAM sarvakAmadaH / dharma evApavargasya pAramparyeNa sAdhakaH / / 2 / / zlokArtha : ghananA arthI jIvone dhanane denAro kahevAyo che=dharma ghanane denAro kahevAyo che. kAmI jIvone sarva prakAranAM kAmane denAro kahevAyo che. dharma ja paraMparAthI apavargano sAdhaka che. IIII TIkA H 'dhana' thAnya-kSetra-vAstu-dvipad-catuSpa,mevamitra hirabya-suvarNa-maLi-mottiSTha-zazrva-zitAprvaalaadibhedN ca dhanapatidhanarddhipratispardhi tIrthopayogaphalaM dadAti = prayacchati, yaH sa tathA, 'dhanArthinAM' dhanamantareNa gRhiNo na kiJciditi buddhyA dhanaviSayAtirekaspRhAvatAM 'proktaH' zAstreSu nirUpitaH, 'dharma Tve'tyuttareLa yogaH, tathA 'minAM' hrAmamitASavatAM prAptinAm, hrAmyante rUti 'jAmAH' manoharA akliSTaprakRtayaH paramAhlAdadAyinaH pariNAmasundarAH zabda-rUpa-rasa- gandha-sparzalakSaNA indriyArthAH, tataH sarve ca te kAmAzca sarvakAmAH, tAn dadAtIti 'sarvakAmadaH ' / itthamabhyudayaphalatayA dharmamabhidhAya niHzreyasaphalatvenAha - ' dharma eva' nAparaM kiJcit, apavRjyante = ucchidyante, nAti-kharA-maraLAvavo poSA asminnityapavarga: mokSa:, tasya, 'pAramparmena' aviratasamya dRSTigunnsthaanaadyaarohnnlkssnnen sudevatvamanuSyatvAdisvarUpeNa vA 'sAdhaka: ' sUtrapiNDa iva paTasya svayaM pariNAmikAraNabhAvamupagamya nirvarttaka iti // 2 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1/ zloka-2 TIkArya : "gha' thAva ..... nirvavA kRti || dhana dhAnya, kSetra, vAstu, dvipada, catuSpadanA bhedathI aneka prakAranA bhedavALuM ane cAMdI, suvarNa, maNi, motI, zaMkha, zilA-pravAlAdi bhedavALuM, dhanapatinA dhanatI Rddhi sAthe pratispardhA kare tevuM ane tIrthanA upayoganA phalavALuM dhana=saMsArathI taravA mATenuM kAraNa bane evA bhagavadbhakti Adi anuSThAnamAM upayogI thAya tevA phalavALuM dhana, je Ape che te tevuM che=je dharma Ape che te dharma dhanane denAro che. kone dhana ApanAruM che ? tethI kahe che - dhananA arthI jIvone=dhana vagara gRhasthone kAMI nathI tevI buddhinA kAraNe dhana viSayaka ati spRhAvALA jIvone, dhanane denAro dharma kahevAyo che. zAstramAM kahevAyo che dharma ja e prakAranAM bIjA pAda sAthe prathama pAdano saMbaMdha che, tethI e prApta thAya ke dharma ja dhanArthIone dhana denAro kahevAyo che. ane kAmIone kAmanI abhilASavALA jIvone manohara, akliSTa prakRtivALA, parama AhalAdane denArA, pariNAmasuMdara, zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparzasvarUpavALA, indriyonA arthorUpa kAmo che. tyArapachI sarva evA te kAmo=sarvakAmo e pramANe samAsa karavo ane te kAmone Ape che te sarvakAmada. AnAthI e phalita thAya ke kAmI jIvone suMdara evA kAmone ApanAra dharma ja kahevAyo che. A rIte abhyadayaphalapaNAthI dharmane kahIne niHzreyasaphalapaNAthI kahe che=dharmane kahe che. dharma ja bIjuM kAMI nahi, apavargane mokSane, paraMparAthI avirata samyagdaSTi guNasthAnAdi ArohaNarUpa paraMparAthI athavA sudevatva-samAnuSatva AdirUpa paraMparAthI sAdhaka che=sutaranA tAMtaNA jema paTanA sAdhaka che tema svayaM pariNAma kAraNabhAvane pAmIne tivartaka che=mokSa niSpAdaka che. mULa zlokamAM dharmane apavargano sAdhaka kahyo, tethI apavarga zabdanI vyutpatti batAve che - jAti janma, jarA-maraNAdi doSo apavRjata thAya che ucchada pAme che AmAM, e apavarga chemokSa che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. rA. bhAvArtha : avataraNikAmAM kahela ke buddhimAna puruSo phalapradhAna pravRtti karanArA hoya che, tethI AdimAM graMthakArazrI dharmanuM phala batAve che. AnAthI e phalita thAya ke dharmanAM je traNa phala batAvyAM che te phalanA arthIe dharmamAM ja pravRtti karavI joIe. te dharmanAM traNa phalo A pramANe che - (1) dhananA arthIne dhana ApanAra : je jIvone saMsAra avasthA jIvanI viDaMbanArUpa jaNAya che ane saMsArathI para evI mukta avasthA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-1, zloka-2 janma-jarA-maraNa Adi doSothI rahita hovAthI sArabhUta jaNAya che ane teno upAya dharmanuM sevana che tevo bodha che, Ama chatAM sarvasaMganA tyAga svarUpa dharma sevavA mATe samartha nathI tevA jIvone svabhUmikA anusAra dharma sevavAno pariNAma thAya che. tyAre teo vicAre che ke dhana vagara gRhasthane kaMI ja nathI arthAt dhana vagara bhoganuM paNa sukha nathI ane dharmanuM sevana paNa zakya nathI, tethI tevA jIvo mokSanA arthI hovA chatAM dhananA paNa arthI che. tethI vicAre che ke "jo mane dhananI prApti thAya to saMsAranAM sukhone bhogavIne huM sukhI thAuM. ane guNavAna evA tIrthakaro ane susAdhu AdinI bhakti karIne dharmanuM sevana karI zakuM" tevA manovRttivALA jIvone samyaka rIte sevAyelo dharma dhanane ApanAro che ane tevA jIvo svabhUmikA anusAra saMsArathI taravAnuM kAraNa bane e rIte dhanano upayoga dharmanA kSetramAM karIne te dhanathI paNa puNyAnubaMdhI puNyanuM upArjana kare che arthAt dhanavyaya dvArA guNavAna evA tIrthakara Adi pratye rAganI vRddhi karIne vItarAganA guNothI AtmAne vAsita kare che te guNanA rAganA saMskArothI yukta je puNya prApta kare che te puNyAnubaMdhI puNya che, tene prApta kare che. (2) kAmanA arthIne kAma ApanAra : vaLI, jeone mokSa sArabhUta jaNAya che evA paNa keTalAka jIvo potAnA cittamAM kAmanA vikAro zAMta thayelA nathI, tethI kAmanA paNa arthI che. ane tevA jIvo samyaka prakAre dharmanuM sevana kare to teone suMdara bhogasAmagrI maLe che je akliSTa prakRtivALI hoya che arthAt te bhogothI teonA cittamAM vikAronuM zamana thAya che paraMtu vikAronI vRddhi thatI nathI. vaLI, te bhogo parama AphlAdane denArA hoya che arthAt bhoganI icchA thaI ane icchAne anurUpa zreSTha bhogo maLyA, tethI tRptirUpa parama AlAdane denArA bane che. vaLI, te bhogo pariNAmathI suMdara hoya che; kema ke vivekI jIvo bhAgakALamAM paNa vivekadRSTivALA hovAthI puNyAnubaMdhI puNya bAMdhe che ane suMdara sevAyelA dharmathI kAmI jIvone tevA bhogo maLe che, tethI te bhogathI teonuM koI ahita thatuM nathI. A rIte dharmanuM dhanaprApti ane kAmaprAptirUpa abhyadayaphaLa batAvyuM. (3) mokSanA arthIne mokSa ApanAra : vaLI, jema te dharma abhyadayaphaLane Ape che tema paraMparAe mokSaphaLane paNa avazya Ape che. kaI rIte te dharma paraMparAe mokSaphaLane Ape che ? te kahe che - je jIvomAM maMdamithyAtva varte che te jIvo mArgAnusArI buddhipUrvaka dharmane sevIne avirata samyagdaSTi guNasthAnaka prApta kare che, tyArapachI dezavirati AdinA kramathI uttara uttaranAM guNasthAnakane prApta karIne yoganirodharUpa carama guNasthAnakane prApta kare che, tethI tevA jIvo dharmanA sevanathI dhananA sukhane meLave che. kAmanA sukhane meLave che ane paraMparAthI mokSanA sukhane meLave che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-2 vaLI, paraMparAno anya rIte artha karatAM kahe che ke dharma sevIne sudevatva, sumanuSyatva, Adi paraMparAthI mokSane prApta kare che. 11 vaLI, traNa prakAranA phalane denAro dharma mAtra bAhya AcaraNArUpa nathI, paraMtu mokSane anukULa evI jIvanI pariNatirUpa che. te batAvavA arthe kahe che = jema sUtaranA tAMtaNA paTarUpe=vastrarUpe thAya che temAM te tAMtaNA ja paTarUpe pariNamana pAme che mATe te tAMtaNA vastranA pariNAmIkAraNa che tema AdyabhUmikAmAM pragaTa thayelo mArgAnusA2I pariNAmarUpa je dharma te dharma ja samyaktva, dezavirati Adi pariNAmarUpe pAmIne aMte yoganirodharUpa pariNAmane prApta kare che ane jema te sUtaranA tAMtaNA vastrarUpe pariNamana pAme che tema AdyabhUmikAthI niSpanna thayelo dharma yoganirodharUpa caramabhUmikAne pAmyA pachI mokSarUpa phalamAM vizrAMta thAya che. ahIM vizeSa e che ke jema koI jIvane tRSA lAge che ane pANI pIvAthI tRSA zAMta thAya che te vakhate madhura svAdu pANI pIvAthI tene parama AhlAda thAya che ane te pANI zarIrane upaSTabhaka hovAthI pariNAmathI suMdara che tema puNyAnubaMdhIpuNyanA udayathI=darzanamohanIyanA kSayopazamathI baMdhAyelA puNyanA udayathI, kAmanA abhilASavALA jIvone bhogonI icchA thAya che tyAre vivekacakSu vidyamAna hovAthI teo bhogamAM laMpaTa thatA nathI, paraMtu bhoganA vikAronuM zamana karIne paramaAhlAdanA pariNAmane prApta kare che. vivekI jIvo te bhogo bhogavIne, paNa kliSTacittavRttivALA nahi hovAthI te bhoganA sevanakALamAM paNa vikArone zamAvIne uttama bhAvavALA bane che, tethI teonA bhogo pariNAmathI suMdara bane che mATe dharmathI prApta thayelA bhogo paNa te jIvonuM ahita karanArA thatA nathI. vaLI, jema zarIranI vikRtine kAraNe khoTI tRSA lAge che ane te tRSAvALA jIvo pANI pIne paNa zAMta thatA nathI paNa adhika adhika tRSAne prApta kare che, tethI tRSAkALamAM teonuM jalapAna AhlAdakArI banatuM nathI paraMtu adhikatRSA karIne vihvaLatAnuM kAraNa bane che, tethI te jalapAna paNa pariNAmathI suMdara nathI; tema jeo mithyAdharma sevIne pApAnubaMdhI puNyane prApta kare che teonA bhogo adhika adhika tRSA karIne vihvaLatAne prApta karAve che ane kliSTa cittavRtti karAvIne durgatinuM kAraNa bane che mATe pariNAmathI suMdara nathI. ane suMdara rIte sevAyelo dharma tevA bhogone ApanAra nathI paraMtu kutsita rIte sevAyelo dharma tevA bhogone Ape che jyAre ahIM to vivekapUrvaka sevAyelo dharma dhanane denAro che, kAmane denAro che ane paraMparAe mokSasAdhaka che ema kahela che. vaLI, je jIvo dhananA arthI nathI, kAmanA arthI nathI, paraMtu ekAMte utta2uttaranA yogamArgane sevIne zIghra saMsA2nA aMtane karavAnA arthI che tevA jIvono sevAyelo dharma uttara uttaranA guNasthAnakanI prApti dvArA te ja bhavamAM mokSane denAro che. kadAca prApta thayelA bhavamAM niSThA sudhIno dharma sevI na zakAya to te dharma sudevatva ane sumAnuSyatvanI prApti dvArA zIghra mokSane denAro che. ane tevA jIvo devabhavamAM jAya to Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dhAg pra28 bhAga-1 / adhyAya-1 / Is-2, 3 tyAM bhogasAmagrI hovA chatAM teonuM citta pradhAnarUpe uttara uttaranA dharma sAdhavAne anukULa zaktisaMcayamAM pravarte che. AthI ja anuttaravAsI devo devabhavamAM paNa sUtranA ciMtavanathI ja AtmAne sadA vAsita kare che. ane jeonuM citta hajI saMsAramAM bhogonA vikAravALuM che ane vivekadRSTivALuM paNa che tevA jIvo dharma sevIne saMsAranA bhogo paNa meLave che ane niHspRhI cittavALA yogIo karatAM kaMIka adhika deva ane manuSyanA bhavo karIne aMte mokSaphaLane pAme che. zA avatarajina : zloka-ravI avataraNikAmAM kahela ke "buddhimAna puruSonI phalapradhAna pravRtti hoya che, tethI prathama dharmanA phaLane batAvIne tyArapachI dharmanA hetunI zuddhinA kathana dvArA dharmanA svarUpane graMthakArazrI batAvaze.", tethI have dharmanA hetunI zuddhine batAvavApUrvaka dharmanA svarUpane batAvatAM kahe che - Rels : vacanAdyadanuSThAnamaviruddhAdyathoditam / maitryAdibhAvasaMyuktaM, taddharma iti kIrtyate / / 3 / / iti / doDArtha : aviruddha evA vacanathI maitrI Adi bhAvathI saMyukta yathodita zAstramAM je pramANe kahevAyuM me prakAraceM manuSThAna dharma meM prabhAeo hevAya che. / / 3 / / TIkA: ucyate iti vacanam AgamaH tasmAta, vacanamanusRtyetyarthaH, 'yadi'tyadyApyanirUpitavizeSam anuSThAnama' ihalokaparalokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayorhAnopAdAnalakSaNA pravRttiH 'tad dharma iti kIrtyate' ityuttareNa yogaH, kIdRzAdvacanAdityAha-'aviruddhAt' nirdekSyamANalakSaNeSu kaSacchedatApeSu avighaTamAnAt, taccAviruddhaM vacanaM jinapraNItameva, nimittazuddhaH, vacanasya hi vaktA nimittamantaraGgam, tasya ca rAgadveSamohapAratantryamazuddhiH, tebhyo vitathavacanapravRtteH, na caiSA azuddhijine bhagavati, jinatvavirodhAt, jayati rAgadveSamohasvarUpAnantaraGgAn ripUniti jina iti zabdArthAnupapatteH, tapanadahanAdizabdavadanvarthatayA cAsyAbhyupagamAt / nimittazuddhyabhAvAnnAjinapraNItamaviruddhaM vacanam, yataH kAraNasvarUpAnuvidhAyi kAryam, tanna duSTakAraNArabdhaM kAryamaduSTaM bhavitumarhati, nimbabIjAdivekSuyaSTiriti, anyathA kAraNavyavasthoparamaprasaGgAt, yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacit kiJcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacit tadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAt tasya / na Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhAga-1 | madhyAya-1 / CTs-3 ca vaktavyaM 'tarhi apauruSeyaM vacanamaviruddhaM bhaviSyati', kutaH? yatastasyApauruSeyatve svarUpalAbhasyApyabhAvaH, tathAhi-uktirvacanam, puruSavyApArAnugataM rUpamasya, puruSakriyAyAstAlvoSThAdivyApArarUpAyA abhAve kathaM vacanaM bhavitumarhati? kiJca, etadapauruSeyaM na kvacid dhvanadupalabhyate, upalambhe'pyadRSTasya pizAcAdervakturAzaGkA'nivRtteH-'mA na tena tad bhASitaM syAt', tataH kathaM tasmAdapi manasvinAM sunizcitA pravRttiH prasUyata iti? kIdRzamanuSThAnaM dharma ityAha-'yathoditaM' yathA yena prakAreNa kAlAdhArAdhanAnusArarUpeNoditaMpratipAditaM, tatraivAviruddha vacane, anyathA pravRttau tu tadveSitvamevApadyate, na tu dharmaH, yathoktam - "tatkArI syAt sa niyamAt taddveSI ceti yo jaDaH / / AgamArthe tamullaGghya tata eva pravarttate / / 1 / / " [yogabindau 240] iti / punarapi kIdRzamityAha-'maitryAdibhAvasaMyuktam', maitryAdayo maitrIpramodakaruNAmAdhyasthyalakSaNA ye bhAvA antaHkaraNapariNAmAH, tatpUrvakAzca bAhyaceSTAvizeSAH sattvaguNAdhikaklizyamAnA'vineyeSu, taiH 'saMyuktaM' saMmilitaM, maitryAdibhAvAnAM niHzreyasA'bhyudayaphaladharmakalpadrumamUlatvena zAstrAntareSu pratipAdanAt, tadevaMvidhamanuSThAnaM 'dharma' iti-durgatipatajjantujAtadharaNAt svargAdisugatau dhAnAcca 'dharma ityevaMrUpatvena, kIrtyate zabdyate, sakalAkalpitabhAvakalApA''kalanakuzalaiH sudhIbhiriti / idaM cAviruddhavacanAdanuSThAnamiha dharma ucyate upacArAt, yathA naDvalodakaM pAdarogaH, anyathA zuddhAnuSThAnajanyA karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANabIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dharmaH / / 3 / / ToDArtha : ucyate iti ..... jIvazuddhireva dharmaH / / pAya se yayana meM pAnI payana zanI vyutpati cha bhane vacana eTale Agama, tenAthI=Agamavacanane anusarIne, je anuSThAna hajI paNa anirUpita evuM vizeSa anuSThAna=A loka ane paralokanI apekSAe heya ane upAdeyanI A ja zAstramAM kahevAnArA lakSaNavALI tyAga ane sevanarUpa pravRtti, te dharma e pramANe kahevAya che e prakAre uttaranI sAthe yoga che=zlokanA aMtima bhAga sAthe saMbaMdha che. kevA vacanathI karAyeluM anuSThAna dharma che ? ethI kahe che - aviruddha=AgaLamAM nirdeza karAze evA kaSa-cheda-tApamAM avighaTamALa vacanathI karAyelI pravRtti dharma che ema avAya che. ane te aviruddha vacana jinapraNIta ja che; kema ke nimittanI zuddhi che. jinapraNIta vacanamAM nimittanI zuddhi kema che ? te spaSTa karatAM kahe che - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-3 vacananA vaktA aMtaraMga nimitta cheHvacana kahevA pratye aMtaraMga kAraNa che, ane tenuM rAga-dveSamohane parataMtrapaNuM azuddhi che; kema ke temanAthI rAgAdivALA jIvathI, vitakavacananI pravRtti che mithyAvacananI pravRtti che, ane A azuddhi=mithyAvacatanI pravRttirUpa azuddhi, jina bhagavaMtamAM nathI; kema ke jitatvano virodha che. jina bhagavaMtamAM vitathavacana pravRtti svIkAravAmAM jinatvano virodha kema che ? temAM hetu kahe che - 'rAga-dveSa ane moharUpa aMtaraMga zatruno jaya kare che te jina' e prakAranI zabdanA arthatI anupapatti che. ahIM prazna thAya ke jenuM je nAma hoya te nAmanI vyutpattino artha temAM saMbhave, tevo niyama nathI, tethI jinamAM paNa jinazabdanA arthanI anupapatti thAya to zuM vAMdho ? tethI kahe che - tapana-dahata Adi zabdanI jema avarthapaNAthI zabdatA vAcya arthatA yojanapaNAthI, Ano=jita zabdano, abhyapagama che=jinamAM jina zabdano svIkAra che. jinapraNIta Agama aviruddha che ema batAvyA pachI anya Agama aviruddha nathI ema batAvatAM kahe nimittazuddhino abhAva hovAnA kAraNe chaghastha evA vaktAmAM rAga-dveSa ane mohanA pAradvyarUpa zabdatA nimittanI zuddhino abhAva hovAnA kAraNe, ajitapraNIta vacana aviruddha nathI. je kAraNathI kAraNanA svarUpane anusaranAra kArya hoya che te kAraNathI duSTa kAraNathI Arabdha kArya aduSTa thavA mATe yogya nathI. jema lImaDAnA bIjathI zeraDIno sAMTho thAya nahi tema ajitapraNIta vacana aviruddha thAya nahi, ema avaya che. anyathAnimittazuddhino abhAva hovA chatAM ajitapraNIta vacana aviruddha che ema svIkAravAmAM Ave to, kAraNanI vyavasthAnA uparamano prasaMga cheHniyata kAraNathI niyata kArya thAya che e prakAranI vyavasthAnA lopano prasaMga che. ane je yadacchAracanA karavAmAM pravRtta rAgAdivALA paNa tIrthAtarIomAM ghaNAkSaranA utkiraNanA vyavahArathI=lAkaDAne kotaratA kIDAthI anAbhogathI akSaro kotarAya che e prakAranA vyavahArathI, koIka sthAnamAM kaMIka aviruddha paNa vacana prApta thAya che athavA mArgAnusArI buddhivALA prANImAM kvacit aviruddha vacana upalabdha thAya che te paNa jinapraNIta ja che; kema ke tenuM tadgalapaNuM che=tIrthAtarIonA vacananuM ke mArgAnusArI buddhivALA prANIonA vacananuM jitavacanamUlapaNuM che. ahIM koI kahe ke bolanAranI aMtaraMga azuddhinA kAraNe vacanamAM azuddhi prApta thAya che, tethI apauruSeya vacanane ja zuddha svIkAravuM joIe, tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - to=bolanAranI azuddhine kAraNe vacanamAM azuddhi prApta thAya che to, apauruSeya vacana aviruddha thaze ema na kahevuM. kema na kahevuM? ethI kahe che - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-3 je kAraNathI tenA=vacananA, apauruSeyatvamAM svarUpa lAbhano paNa abhAva cheHvacananA svarUpanA lAbhano paNa abhAva che. te A pramANe - ukti vacana che ane AnuM=vacananuM, svarUpa puruSanA vyApAra anugata che ane tAla-oSThAdivyApArarUpa puruSanI kriyAnA abhAvamAM kevI rIte vacana thavA mATe yogya che? arthAt vacana saMbhave nahi, vaLI apauruSeya evuM A vacana kyAreya paNa saMbhaLAtuM upalabdha thatuM nathI. upalaMbhamAM paNa avAjanA saMbhaLAvAmAM, paNa pizAcAdi vaktAnI AzaMkAnI anivRtti che-tenA vaDe pizAca vaDe te saMbhaLAtuM vacana bhASita na thAo e prakAranI AzaMkAnI nivRtti thatI nathI, tethI kevI rIte tenAthI paNa= apauruSeya vacanathI paNa, buddhimAnonI sunizcita evI pravRtti prasiddha thAya ? arthAt thaI zake nahi. tti' zabda "tathA di'thI karelA kathananI samApti mATe che. kevuM anuSThAna dharma che ? ethI kahe che - je pramANe kahevAyeluM che=kAlAdi ArAdhanA anusArarUpa je prakArathI zAstramAM pratipAdita che, te ja aviruddhavacanamAM pravRtti dharma che ema avaya che. vaLI, anyathA pravRttimAM=zAstramAM je anuSThAna je prakAre karavAnuM kahyuM che tenAthI anya prakAranI pravRttimAM, taddveSIpaNuM jaEzAstranuM kelIpaNuM ja, prApta thAya che, dharma prApta thato nathI. je kAraNathI kahevAyuM che - "jaDa evo je AgamanA arthamAM=Agame kahelI caityavaMdana Adi pravRttimAM, tene ullaMghIne=AgamanI vidhine ullaMghIne, tenAthI ja=AgamathI ja, pravarte che. te te puruSa, tene karanAra thAya=dharmane karanAra thAya, ane niyamathI teno dveSI thAyaHkarAtA dharmano kevI thAya. III" (yogabiMdu-240) vaLI te dharmanuM anuSThAna kevA prakAranuM che ? ethI kahe che - maitrAdi bhAvathI saMyukta che. maitrI-pramoda-karuNA-mAdhyayyarUpa je maitrI Adi bhAvo aMtaHkaraNanA pariNAmo ane tapUrvaka bAhyaceSTA vizeSa=sarva jIvomAM maitrI, guNAdhikamAM pramoda, klizyamAnamAM karuNA ane avineyamAM ayogyamAM, mAdhyasthabhAva lakSaNa, aMtaHkaraNanA pariNAmapUrvaka bAhyaeNa vizeSa, tenAthI saMyukta evuM dharmaanuSThAna dharma che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke zAstramAM kahelA anuSThAnane dharma na kahetAM maitrAdi bhAvathI yukta anuSThAnane dharma kema kahyuM? emAM hetu kahe che - maitrI Adi bhAvono vizreyasa ane abhyadayanA lavALA dharmarUpa kalpadramanA mUlapaNAthI zAstrAntaramAM pratipAdana che. AvA prakAranuM anuSThAna dharma e prakArathI durgatimAM paDatA jIvonA samUhane dhAraNa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-3 karanAra hovAthI ane svargAdi sugatimAM sthApana karanAra hovAthI dharma e svarUpathI, sakala akalpita evA bhAvanA samUhane jANavAmAM kuzala evA suMdara buddhivALA tIrthaMkaro vaDe kahevAya che. 'kRti' zabda zloka sparzI TIkAnI samApti mATe che. ane ahIM=prastuta graMthamAM, aviruddha vacanathI A anuSThAna dharma upacArathI kahevAya che. jema naDvala udaka=naDyUla vanaspativALuM pANI, pAdaroga che. anyathA=upacArathI anuSThAnane dharma kahevAmAM na Ave to, zuddha anuSThAnathI janya karmamalanA apagamarUpa samyagdarzana Adi nirvANanA bIjalAbha phalavALI jIvanI zuddhi ja dharma che. / / 3 / / bhAvArtha: zloka-2nI avataraNikAmAM kahela ke hetunI zuddhinA kathana dvArA dharmanuM svarUpa trIjA zlokamAM batAvAze temAM "aviruddha vacanathI je anuSThAna dharma che" tema kahevAthI aviruddha vacanarUpa hetunI zuddhinuM kathana che ane yathodita maitrI Adi bhAvothI yukta evuM je anuSThAna te dharmanuM svarUpa che. aviruddha vacanathI je anuSThAna te dharma che temAM prathama 'vacana' zabdanI vyutpatti batAve che. 'je koInAthI bolAya' te vacana kahevAya. jo Ama svIkArIe to dareka puruSothI bolAyeluM vacana, vacana bane; paraMtu atIndriya padArthane kahenArA vacananuM ahIM grahaNa che, je vacana Agama svarUpa che, tethI Agamane anusarIne je anuSThAna che te dharma che tema artha prApta thAya. Agamane anusarIne je anuSThAna che te dharma che tema kahevAthI sarvadarzananAM AgamonI prApti thAya, tethI kahe che = aviruddha evA vacanane AzrayIne je anuSThAna karAya che te dharma che, anya anuSThAna nahi. aviruddha vacanano artha spaSTa kare che - graMthakArazrI AgaLamAM batAvaze e svarUpavALI kaSa-cheda ane tApaparIkSAmAMthI je Agama pasAra thatuM hoya te Agama aviruddha Agama che, anya Agama nahi. te AgamathI nirUpita evuM anuSThAna dharma che. te anuSThAnanuM svarUpa ja spaSTa kare che A loka ane paralokanI apekSAe heya ane upAdeya arthanAM tyAga ane sevanarUpa je pravRtti te dharma che. AnAthI e prApta thAya ke A loka ane paralokamAM je ahitakArI che tenA tyAganI pravRtti ane A loka ane paralokamAM je hitakArI che tenA sevananI pravRtti Agama batAve che ane tevI pravRtti dharma che, anya pravRtti dharma nathI. dharmanI viruddha evI sarva pravRtti jIva mATe A lokamAM ane paralokamAM ahitakArI che. jema koI vivekasaMpanna zrAvaka bhagavAnanAM vacananA paramArthane jANato hoya to sarva karma rahita avasthA tene suMdara jaNAya che, jeno upAya yoganirodha che. A yoganirodhanI prApti mATe bhagavAne dharma batAvyo che e prakAre pratisaMdhAna karIne potAnI bhUmikA anusAra sarvaviratinI zaktinA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 / adhyAya-1zloka-3 saMcaya arthe dezaviratinuM pAlana kare che. jenAthI tenA rAgAdi bhAvo ghaTe che, tethI cittanI zAMtatA vadhe che, tethI sukha utpanna thAya che. vaLI, te dharmasevanakALamAM vartatA zubhabhAvothI vartamAnanI puNyaprakRti jAgrata thAya che, tethI bAhya anukULatAo vadhe che. mATe te zrAvakanA dharmanuM sevana cittanI zAMtatAne kAraNe ane puNyaprakRti jAgrata thavAnA kAraNe A loka mATe hitakArI bane che. vaLI, te zrAvaka svabhUmikA anusAra dharmanuM sevana kare che tenAthI puNyaprakRti baMdhAya che ane AtmAmAM dharmanA sevananA uttama saMskAronuM AdhAna thAya che, jenAthI paralokamAM hitanI prApti thAya che. A rIte svabhUmikA anusAra sevAyelo dharma A lokanA ane paralokanA hitanI pravRttirUpa che. vaLI, A loka ane paralokanuM jenAthI ahita thAya tevI pramAdI AcaraNAnA tyAgarUpa dharma che, tethI je zrAvaka svabhUmikA anusAra pramAdanuM varjana thAya te rIte dravyastava Adi ucita pravRttio kare che tenAthI tenAmAM rAgAdinI AkuLatA ghaTe che, tethI pramAdanA varjanathI tenA A lokanA ahitanuM varjana thAya che; kema ke pramAdane kAraNe je rAgAdinA lezo thAya che tenAthI pApaprakRti jAgrata thAya che tenuM varjana thAya che. vaLI, paralokanA ahitanuM paNa varjana thAya che; kema ke pramAdanA varjanane kAraNe apramAdanA uttama saMskAro paDe che ane pramAdakRta pApaprakRti baMdhAtI nathI, tethI paralokamAM paNa hita thAya che. mATe A loka ane paralokane AzrayIne ahitakArI pravRttinuM varjana ane hitakArI pravRttinuM sevana te dharma che. vaLI, te dharmanuM sevana je te AgamathI karavAmAM Ave to tenAthI viveka vagaranI pravRtti thAya che ane viveka vagaranI pravRtti dharmarUpa bane nahi. mATe je Agama paripUrNa zuddha vacanane batAvanAra hoya tevA vacanathI pravRtti karavI joIe. suvarNanI jema kaSa-cheda-tApazuddha vacana che teno nirNaya buddhimAna puruSe karavo joIe. te vacana anusAra karAyelI pravRtti ja dharma che. ahIM prazna thAya ke tevuM vacana konuM che ke je vacana anusAra pravRtti karavAthI ekAMte zuddha dharmanI prApti thAya ? tethI kahe che - tevuM aviruddha vacana jinapraNIta ja che. kema tevuM aviruddha vacana jinapraNIta ja che ? tethI kahe che - vacanane zuddha ane azuddha kahevAmAM vaktA aMtaraMga nimittakAraNa che, tethI vaktAnI bhUlathI ke vaktAnA ajJAnathI ke vaktAnA rAgAdi bhAvothI azuddha vacananI prApti thAya che. jina rAga-dveSa ke ajJAnarUpa mohane parataMtra nathI, tethI temanuM vacana ekAMte zuddha che. jeo jina nathI teo kyAreka ajJAnane vaza mithyA kahI zake ane kyAreka rAga-dveSane vaza mithyA kahI zake. mATe vItarAga-sarvajJa sivAyanA koInAM vacano ekAMte zuddha nathI. vaLI, anyadarzanavALA sarvajJa nathI ane rAgAdivALA che, chatAM je kaMI kahe che temAMthI keTalAMka vacano satya paNa hoya che te jinapraNIta ja che; kema ke sarvajJanA dvArA sthApana karAyelA yogamArgane Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-3 kahenArA vacananA upadezathI anyadarzanavALAoe je kAMI potAnAM zAstro banAvyAM temAM sarvajJe kahelA te te nayonuM avalaMbana hovAthI teonA kathanamAM te te aMzamAM yathArtha kathana prApta thAya che. vaLI anya paNa mArgAnusA2I buddhivALA jIvonAM keTalAMka vacano satya che te paNa jinapraNIta ja che, topaNa saMpUrNa parizuddha vacana to sarvajJakathita Agamavacana ja che. mATe tevA vacanane grahaNa karIne te vacananA yathArtha tAtparyane jANIne jine kahelA tAtparya anusAra ucita pravRtti karavAmAM Ave to te pravRttithI AtmAmAM mokSane anukULa evI pariNatirUpa dharma pragaTe che, tethI mokSane anukULa evuM abhyudayanuM kAraNa bane ane mokSanuM kAraNa bane evI uttama pariNati 52mArthathI dharma che ane te dharmanA niSpattinA upAyabhUta saanuSThAnane upacArathI dharma kahevAya che. 18 vaLI, aviruddha evA vacanane avalaMbIne je pramANe zAstramAM kahyuM che te pramANe, te anuSThAna, te kALa, te AlaMbana ane te prakAranI vidhi anusA2 ka2vAmAM Ave to dharma bane, paraMtu aviruddha evA jinavacananA avalaMbanathI paNa zAstramAM batAveluM anuSThAna zAstravidhipUrvaka karavAmAM na Ave to te anuSThAna dharma bane nahi. phakta je jIvo jinavacananA avalaMbanathI potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAnanI vidhine jANIne zAstramAM je pramANe je anuSThAna je vidhithI karavAnuM kahyuM che te prakAranI vidhithI te anuSThAnane karavAnI atyaMta rucithI te anuSThAna kare che, Ama chatAM anabhyastadazAmAM te anuSThAna truTivALuM thAya che, topaNa kramasara zuddha anuSThAna pratyenA badvarAgane kAraNe zuddha anuSThAnanI niSpattinuM kAraNa che tevuM anuSThAna paNa dharma che; kema ke zuddhadharmanI prAptinuM kAraNa che. vaLI, jeo zuddha anuSThAnanI niSpatti pratyenA baddha rAgavALA nathI ane potAnA sevAtA anuSThAnamAM thatI truTionA parihAra mATe koI prakArano yatna karatA nathI teonI te dharmaanuSThAnanI pravRtti dharmarUpa nathI paraMtu adharmarUpa che; kema ke bhagavAnanAM vacana anusAra anuSThAna karavAnI ruci nathI, paraMtu tenA pratye dveSabhAva che. AthI je prakAre zAstramAM kahyuM che te prakAre anuSThAna sevavAnI upekSA kare che. Ane spaSTa ka2vA mATe 'yogabiMdu'mAM kahyuM che ke jeo AgamamAM batAvelI vidhinuM ullaMghana karIne AgamamAM batAvelAM anuSThAno seve che teo Agame batAvelI vidhi pratye dveSavALA che mATe jaDa che, tethI teonuM te dharma anuSThAna paramArthathI dharmarUpa nathI. A rIte aviruddha evA AgamanA vacanathI AgamanI vidhi anusAra karAyeluM anuSThAna dharma che ema batAvyA pachI te dharmaanuSThAna karanArA jIvano aMtaHkaraNano pariNAma kevo Avazyaka che ? jethI sevAyeluM dharmaanuSThAna mokSane anukULa evI jIvanI pariNatinI niSpattinuM kAraNa bane te batAvavA arthe kahe che - vaLI, te anuSThAna maitrI bhAvathI yukta joIe. arthAt sarva jIvo pratye Atmatulya buddhi dhAraNa karIne teonA hitane anukULa pariNAmavALuM citta joIe. vaLI, guNavAnanA guNone joIne pramodabhAvavALuM citta joIe. duHkhI jIvone joIne karuNAvALuM aMtaHkaraNa joIe. ayogya jIvo pratye dveSa karavAne Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-3, sUtra-1 badale, teo sudhare tevA na jaNAya to upekSAbhAvarUpa mAdhyacyabhAvavALuM citta joIe, tethI je jIvo A cAra bhAvanAothI bhAvita thaIne jeTalA aMzamAM te bhAvanI pariNativALA bane che teo vaDe sevAyeluM zAstrAnusArI dharmaanuSThAna teTalA aMzamAM rAgAdinI alpatA karIne yogamArganI niSpattinuM kAraNa bane che mATe dharma che. vaLI, ahIM aviruddhavacana jinanuM che tema kahyuM. tyAM koIka kahe ke sAMsArika jIvomAM rAga-dveSa ane ajJAna varte che, tethI teothI bolAyeluM vacana viparIta thaI zake, mATe apauruSeya vacanane ja pramANabhUta mAnavuM joIe; kema ke apauruSeya vacana svIkAravAthI puruSanA vacanamAM rAgAdi bhAvArUpa doSanI prApti thAya che tevA doSanI prApti apauruSeya vacana svIkAravAthI thaze nahi. tenA nirAkaraNa mATe TIkAkArazrI kahe che ke apauruSeya vacana saMbhavI zake nahi; kema ke puruSanA vyApArathI je bolAyeluM hoya te vacana kahevAya. jene bolanAra koI na hoya tevuM vacana saMbhavI zake nahi. vaLI, puruSathI na bolAyeluM evuM vacana kyAreya saMbhaLAtuM nathI. ane kyAreka saMbhaLAtuM hoya to A vacanane bolanAra koIka pizAcAdi haze tevI zaMkA nivartana pAmatI nathI. mATe koI puruSathI bolAyeluM na hoya tevuM vacana pramANa che ane tevA vacanathI karAyelI pravRtti dharma che' tema kahI zakAya nahi, paraMtu jinapraNIta vacanathI ja karAyelI pravRtti dharmarUpa che tema kahI zakAya. llall utthAna : trIjA zlokanI zlokasparzI TIkA pUrI karI. have graMthakArazrI haribhadrasUri trIjA zlokanA aMtargata ja dharmano bodha karAvavA arthe avAMtara 58 sUtro batAve che. tyArapachI graMthakArazrIno 4tho zloka prApta thaze. avataraNikA : athAmumeva dharmaM bhedataH prabhedatazca bibhaNiSurAha - avataraNiyArtha: have A ja dharmane bheda-prabhedathI kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - sUtra so'yamanuSThAtRbhedAt dvividhaH gRhasthadharmo yatidharmazca / / 1 / / sUtrArtha : te A pUrvamAM dharmanuM lakSaNa batAvyuM te A gharma, anuSThAtRnA bhedathI be prakArano che. (1) gRhasthadharma ane (2) yatidharma. ||1|| TIkA :'saH' yaH pUrvaM pravaktumiSTaH 'ayaM' sAkSAdeva hRdi vivarttamAnatayA pratyakSaH 'anuSThAtRbhedAt' Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-1 dharmAnuSThAyakapuruSavizeSAt 'dvividho' dviprakAro dharmaH, prakArAveva darzayati-'gRhasthadharmo yatidharmazceti' / gRhe tiSThatIti gRhasthaH, tasya dharmo nityanaimittikAnuSThAnarUpaH / yaH khalu dehamAtrArAmaH samyagvidyAnaulAbhena tRSNAsarittaraNAya yogAya satatameva yatate sa yatiH, tasya dharmaH gurvantevAsitA tadbhaktibahumAnAvityAdiH vakSyamANalakSaNaH / / 1 / / TIkArya : saH' H ... vakSyamaUtnakSaUT: | je pUrvamAM kahevA mATe ISTa che te A sAkSAt ja hadayamAM vartato hovAnA kAraNe pratyakSa evo dharma, anuSThAtunA bhedathI=dharmaanuSThAna karanArA puruSanA bhedathI be prakArano dharma che. be prakArone ja batAve che - (1) gRhastha dharma ane (2) yatidharma. gRhasthadharmanuM svarUpa spaSTa kare che - gharamAM ja rahe che te gRhastha. teno nitya-naimittika anuSThAnarUpa dharma te gRhastha dharma che. yatidharmanuM svarUpa spaSTa kare che - je kharekhara dehamAtramAM rahelA samyapha vidyArUpI tAvanA lAbhathI tRSNArUpI sarovarane taravA mATenA yoga mATe satata ja yatna kare che te yati che. teno guruaMtevAsitA, tabhaktibahumAna ItyAdi kahevAnArA lakSaNavALo dharma te yatidharma che. [1] bhAvArtha : zloka-3mAM dharmanuM lakSaNa batAvyuM. te dharma anuSThAna sevanArA jIvonI yogyatAnA bhedathI be prakArano che. (1) gRhastha dharma. (2) yatidharma. (1) gRhasthadharma : jeo gharamAM vasatA hoya te gRhastha kahevAya. teo keTalAMka anuSThAno nitya seve che ane keTalAMka naimittika seve che. te anuSThAnanuM sevana gRhasthano dharma che. (2) yatidharma : sAdhuo niSparigrahI hoya che, tethI gRha rAkhatA nathI paraMtu deha mAtra ja temanuM vizrAmasthAna che. AvA sAdhuo sarva kSetramAM apratibaddha thaIne jinavacananA bodharUpa samyaku vidyArUpa nAvanA baLathI tRSNArUpI sarovarane taravA mATe saMyamanA yogomAM satata yatna kare che, tethI saMpUrNa tRSNAnA ucchedanA artha evA teo gRha ke anya koI sAmagrI dhAraNa karatA nathI. mAtra saMyamanA upakAraka vastra-pAtrAdine dhAraNa kare che ane dehane paNa saMyamanA upakaraNarUpa dhAraNa karIne sarvatra pratibaMdha vagaranA apramAdabhAvathI vihare che. teo gurunI nizrAmAM rahIne guru pratyenI bhakti, bahumAna Adi ucita anuSThAna seve che te yatidharma che. [1] Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-2 21 avataraNikA : tatra 2 - avataraNikArya : ane tyAM pUrva sUtramAM be prakArano dharma kaho te be prakAranA dharmamAM - sUtra : gRhasthadharmo'pi dvividhaH-sAmAnyato vizeSatazca / / 2 / / sUtrArtha - gRhasthagharma paNa be prakArano che. sAmAnyathI ane vizeSathI. ||rA. TIkA : "pRdasthagharmoDapi' 3nakSa:, viM punaH sAmAnyato gharma rUti pizabdArtha, "divitho" dvimevA, dvaividhyameva darzayati-'sAmAnyato' nAma sarvaziSTasAdhAraNAnuSThAnarUpaH, 'vizeSato' vizeSeNa samyagdarzanA'NuvratAdipratipattirUpaH, 'ca'kAra uktasamuccaye iti / / 2 / / TIkArya : pRdathaDapi' .... 3samu ti | ukta lakSaNavALo gRhastha dharma paNa, vaLI sAmAnyathI dharmanuM zuM kahevuM ? arthAt sAmAnyathI dharma to be prakArano che, paraMtu gRhastha dharma paNa be prakArano che e "' zabdano artha che= gRhasthathaDaji'mAM rahelA "pi' zabdano artha che. be bhedane ja batAve che - sarva ziSTa sAdhAraNa evA anuSThAnarUpa sAmAnyathI ane samyagdarzana aNuvratAdinA svIkArarUpa vizeSathI be prakArano che ema avAya che. sUtramAM "ra" kAra uktanA samuccayamAM che-sAmAnyathI ane vizeSathI ema je kahyuM tenA samuccayamAM che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. purA bhAvArtha - zloka-3mAM sAmAnyathI dharmanuM lakSaNa kahyuM te sAmAnyadharma be bhedavALo che ema pUrva sUtramAM kahyuM. te be bhedamAMthI prathama bhedarUpa gRhasthadharma paNa be bhedavALo cheH (1) sAmAnyagRhastha dharma ane (2) vizeSagRhasthadharma. sarvadarzanamAM rahelA ziSTa puruSo potAnI kuLamaryAdA anusAra je ucita AcaraNAo kare che te sarvaziSTa sAdhAraNa anuSThAnarUpa che te sAmAnyathI gRhasthadharma che ane Avo gRhastha dharma pALIne jeo Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dhAma ra bhAga-1 / adhyAya-1 / sUtra-2, 3 bhagavAnanA vacana anusAra saMsAranuM svarUpa jANIne sarvaviratinA arthI bane che. Ama chatAM sarvaviratinI zakti nathI, tethI sarvaviratinI zaktinA saMcaya arthe samyakdarzana, aNuvrata Adino svIkAra kare che. te vizeSathI gRhastha dharma che. zA avatarazikA : tatrAdyaM bhedaM zAstrakRt svayamevAdhyAyaparisamAptiM yAvad bhAvayannAha - avatarazilArtha : tyAM=pUrva sUtramAM be prakArano gRhasvadharma batAvyo temAM, Adya bhedane sAmAnyathI gRhastha dharmarUpa prathama bhedane, zAstrakAra svayaM ja adhyAyanI parisamApti sudhI=prastutagraMthanA prathama adhyAyanI parisamApti sudhI, bhAvata karatAM kahe che - sUtra : tatra sAmAnyato gRhasthadharmaH-[1] kulakramAgatamanindyaM vibhavAdyapekSayA nyAyato'nuSThAnam / / 3 / / sUtrArtha : tyAM be prakAranA gRhasthagharmamAM, sAmAnyathI gRhasthagharma (1) kulakamathI AveluM aniMdha vaibhava AdinI apekSAe nyAyathI yukta anuSThAna. ll TI : 'tatra' tayoH sAmAnyavizeSarUpayoH gRhasthadharmayoH vaktumupakrAntayormadhye, 'sAmAnyataH gRhasthadharmo''yam, yathA 'kulakramAgataM'=pitRpitAmahAdipUrvapuruSaparamparAsevanAdvAreNa svakAlaM yAvadAyAtam, 'anuSThAnami'tyuttareNa yogaH, punaH kIdRzaM tadityAha-'anindyam' nindyaM tathAvidhaparalokapradhAnasAdhujanAnAmatyantamanAdaraNIyatayA garhaNIyaM yathA surAsaMdhAnAdi, taniSedhAdanindyam, tathA 'vibhavAdyapekSayA' vibhavaM svakIyamUladhanarUpamAdizabdAt sahAyakAlakSetrAdibalaM cApekSya 'nyAyato' nyAyena zuddhamAnatulocitakalAvyavahArAdirUpeNa AsevanIyAvasaracittArAdhanAdirUpeNa ca 'anuSThAna' vANijyarAjasevAdirUpam, idamuktaM bhavati-sarvasAdhusaMmatanyAyapradhAnasya svavibhavatRtIyabhAgAdinA vyavahAramArabhamANasya rAjasevAdau ca taducitakramAnuvartinaH kulakramAyAtAnindyAnuSThAnasya atyantanipuNabuddheH ata eva sarvApAyasthAnaparihAravato gRhasthasya dharma eva syAt, dInAnAthAdhupayogayogyatayA dharmasAdhanasya vibhavasyopArjanaM prati pratibaddhacittatvAditi / yaccA''dAvevAnindyAnuSThAnasya gRhasthasaMbandhino dharmatayA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-3 zAstrakAreNa nidarzanamakAri tat jJApayati niranuSThAnasya nirvAhavicchedena gRhasthasya sarvazubhakriyoparamaprasaGgAdadharma eva syAditi, paThyate ca - "vittIvoccheyaMmI gihiNo sIyaMti savvakiriyAo / niravevasya 3 nutto saMpuuo saMgamo veva //rA" [pakhyA. 4/7] sArA TIkArya : 'tatra' to... saMgama jevA tyAM=kahevA mATe upakrAnta evA sAmAnya vizeSa rUpa gRhastha dharmamAM, sAmAnyathI gRhasthadharma A che - je pramANe kulakramathI AveluM pitA, dAdA Adi pUrvapuruSanA paraMparAnA Asevana dvArA potAnA kALa sudhI AveluM anuSThAna dharma che e prakAre sUtranA aMtima bhAga sAthe saMbaMdha che. vaLI, te anuSThAna kevuM che ? ethI kahe che - atitva cheetevA prakAranA paralokapradhAna evA suMdara jIvone atyaMta anAdaraNIyapaNAne kAraNe gaNIya evA surApAnAdiHdArU Adi, je vizva tenA viSedhathI atitva anuSThAna che. ane vibhavanI apekSAe=potAnA mUladhanarUpa vibhavanI apekSAe ane "gari' zabdathI sahAya, kALa, kSetrAdinA balavI apekSAe, vyAyathI zuddha mAta tulA ucitakalAnA vyavahAra AdirUpa ane AsevanIya evA avasaravALA cittanI ArAdhanAdirUpa cAyathI, yukta ane vANijya, rAjasevAdhirUpa anuSThAna gRhastha dharma che. A kahevAyeluM thAya che=sUtramAM je vANijya rAjasevAdirUpa anuSThAnane dharma kahyo tenAthI AgaLamAM kaheze e kahevAyeluM thAya che. sarva ziSTa puruSane saMmata evA cAyanI pradhAnatAvALuM, potAnA vaibhavanA tRtIya bhAgAdi dvArA vyavahArane AcaranArA ane rAjasevAdimAM tene ucita kramanA anuvartI, kulakramathI Avela aninda anuSThAna karanArA, atyaMta nipuNa buddhivALA, AthI ja sarva apAyasthAnanA parihAravALA gRhasthane dharma ja thAya; kema ke dIna, anAtha AdinA upayoganuM yogyapaNuM hovAne kAraNe ane dharmanA sAdhana evA vibhavanuM upArjana pratye pratibaddha citapaNuM che. ane je AdimAM ja gRhastha saMbaMdhI evA aninya anuSThAnanuM atitva evuM dhana arjananI kriyArUpa anuSThAnanuM, dharmapaNAthI zAstrakAre nidarzana karyuM te jaNAve che. zuM jaNAve che ? te spaSTa kare che - niranuSThAnavALA=dhana arjata pratye aprayatnavALA gRhasthanA nirvAhano viccheda thavAthI gRhasthanI sarva zubhakriyAnA uparamano prasaMga hovAthI adharma ja thAya. ane kahevAya che - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-3 vRttinA ucchedamAM gRhasthanI sarva kriyAo sIdAya che sarvadharmanI kriyAo sIdAya che. vaLI nirapekSane saMsAranA sarva bhAvo pratye nirapekSa evA sAdhune saMpUrNa saMyama ja yukta che. rA" (paMcAzaka 4/7) Ila bhAvArtha : gRhasthanA sAmAnyadharmanuM svarUpa : gRhasthanA sAmAnyadharmanuM svarUpa spaSTa karatAM kahe che - (1) "kulajhamAgata aniMdha vaibhava sApekSa nyAya yukta anuSThAna" : potAnI kulaparaMparAthI je dhana kamAvA mATe ucita anuSThAna potAne prApta thayeluM hoya ane tevuM anuSThAna aninda hoya. arthAt te dhana kamAIne te dhana dvArA dArU Adi vyasanonuM sevana na thatuM hoya, vaLI te dhana kamAvAnI kriyA potAnA vaibhavane anusAra hoya ane potAne je prakAranI sahAyatA maLatI hoya ane je prakAre vartamAnano kALa, kSetrAdi hoya tenA baLano vicAra karIne, dhana kamAvA mATe yatna thato hoya ane te dhana kamAvAnI kriyA paNa zuddha mApatola vagerethI karAtI hoya ke ucita kalAnA AcArothI karAtI hoya ane dhana kamAvA mATe ucita avasarano vicAra karIne, potAnA jIvanamAM AsevanIya evA avasarane anurUpa dharmaanuSThAna dvArA cittanI ArAdhanA Adine vyAghAta na thato hoya te rIte vANijyanI kriyA ke rAjasevAdinI kriyA karavAmAM Ave to te gRhasthano sAmAnyadharma che arthAt prAraMbhika bhUmikAno dharma che. ahIM sAmAnyadharmanA kathanamAM sau prathama dhana kamAvAnI ucita kriyAne dharmaanuSThAna kahevAthI e batAvavAmAM Ave che ke koI gRhastha dhana kamAvAmAM yatna na kare to tenA jIvananirvAhano viccheda thAya, tethI te gRhasthajIvanamAM sarva zubha kriyAo je karI zake tema che teno viccheda thAya ane tenuM jIvana adharmamaya bane. mATe gRhasthanA jIvanamAM dhana kamAvavuM prathama kartavya che. te dhana kamAvAnI kriyA potAnA kulane kalaMka na lAge ane potAnA jIvanamAM klezo na thAya te rIte ucita yatnapUrvaka kare to te dhanaarjananI kriyA mAtra bhogamAM vizrAMta thatI nathI, paraMtu dIna-anAthAdinA upayogamAM Ave che, jethI gRhasthanuM haiyuM dayApradhAna bane che. ane potAnA iSTa evA devanI uttama bhakti karavAmAM upayogI thAya che. tethI dhana arjana karatI vakhate paNa gRhasthanA cittamAM adhyavasAya varte che ke "mAruM jIvana gRhasthaavasthAmAM kleza vagaranuM thAya, dInAdi pratye dayALu pariNAmavALuM thAya ane ucita dharmaanuSThAnamAM dhanano vyaya karIne huM mAruM jIvana saphaLa karuM.", tethI dhananI arjananI kriyAne paNa dharmarUpa kahela che. AnAthI e phalita thAya ke je gRhastha nyAya-nItipUrvaka dhana arjana kare che, aucityapUrvaka kuTuMbanuM paripAlana kare che, dIna Adi pratye anukaMpAnA pariNAmavALA che ane svabhUmikA anusAra dharmakRtyomAM dhanano vyaya karIne uttama saMskAro AdhAna kare che. teonI dhana kamAvAnI kriyA paNa A lokamAM ane paralokamAM akleza karanArI bane che, tethI kulakramane aviruddha, dharmane avyAghAtaka, nyAyapUrvaka dhana kamAnArA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-3, 4 jIvo A lokamAM paNa dhana kamAIne ucita dharmakRtyo karavA dvArA suMdara cittavALA bane che ane sadgatimAM jAya che, tethI dhananA arjananI kriyA paNa dharmanuM aMga banavAthI dharmarUpa che. vaLI, paMcAzakanuM uddharaNa ApyuM teno artha e che ke "gRhastha dhanaarjana na kare to AjIvikAno uccheda thAya che ane AjIvikA nahi thatI hovAne kAraNe jIvana klezakArI bane che, tethI dAnAdi sarva kriyAo sIdAya che." paraMtu jo sarvabhAvo pratye nirapekSa evuM tenuM citta hoya to te gRhastha AjIvikAnA abhAvamAM paNa saMkleza vagara rahI zake. jo te gRhastha sarvabhAvo pratye nirapekSa rahI zakato hoya to tene sarvaviratisaMyama grahaNa karavuM ucita che. III avataraNikA : atha kasmAt 'nyAyata' ityuktamiti, ucyate - avataraNikArya : vyAyathI e pramANe kayA kAraNathI kahyuM sUtra-3mAM kayA kAraNathI kahyuM ? ethI kahe che - bhAvArtha : sUtra-3mAM kahela ke zuddha mApatola, ucita kalA ane zuddhavyavahAra Adi nyAyapUrvaka gRhastha dhana kamAvuM joIe. tyAM vicArakane prazna thAya ke game te rIte dhana maLe to dhanathI dharma Adi sarva kAryo sArI rIte thaI zake che, tethI nyAyathI dhana kamAvuM joIe ema kema kahyuM ? ethI kahe che - sUtra : nyAyopAttaM hi vittamubhayalokahitAya / / 4 / / iti / sUtrArtha : je kAraNathI nyAyathI arjana karAyeluM dhana ubhayalokanA hita mATe che, tethI nyAyapiAtta dhana kamAvuM joIe ema sUtra-3 sAthe saMbaMdha che. llll TIkA - cAlopAtta'=zuddha vyavahAropArjituM, 'diH '= , "vitta'=dravya, nirvAda, vinityAda'ubhylokhitaay', ubhayoH ihalokaparalokarUpayoH lokayoH 'hitAya' kalyANAya saMpadyate / / 4 / / TIkArya : cAvopAtta ..... saMpadyate | hi=je kAraNathI, cAyathI upA=zuddhavyavahArathI upArjita evuM, vita=jIvananirvAhano hetu evuM dravya, ubhayalokanA hita mATe A loka ane paralokanA kalyANa mATe, thAya che. I4 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-5 avataraUiSI: etadapi kutaH? ityaahavataraNikArya : A paNa=vyAyapUrvaka upArjita karAyeluM dhana ubhayalokanA kalyANa mATe thAya che ema pUrvamAM kahyuM me 5, zata cha ? methI cha - sUtra: anabhizaGkanIyatayA paribhogAd vidhinA tIrthagamanAcca / / 5 / / sUtrArtha : anabhizaMkanIyapaNAthI paribhoga hovAnA kAraNe ane vidhithI tIrthamAM gamana hovAnA kAraNe nyAyapUrvakanuM upArjana karAyeluM dhana ubhayalokanA hita mATe che ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. pA TIs: ihAnyAyapravRttau puruSasya dvividhA abhizaGkanIyatA-bhoktuH bhogyasya ca vibhavasya, tatra bhoktuH 'paradravyadrohakAryayam' ityevaM doSasaMbhAvanalakSaNA, bhogyasya punaH 'paradravyamidamitthamanena bhujyate' ityevaMrUpA, tatastatpratiSedhena yA 'anabhizaGkanIyatA,' tayA upalakSitena bhoktrA 'paribhogAt' snAnapAnA''cchAdanA'nulepanAdibhiH bhogaprakAraiH AtmanA mitrasvajanAdibhizca saha vibhavasyopajIvanAt, ayamatra bhAvaH-nyAyenopArjitaM vibhavaM bhujAno na kenApi kadAcit kiJcidabhizakyate, evaM cAvyAkulacetasaH prazastapariNaterihaloke'pi mahAn sukhalAbha iti, paralokahitatvaM ca 'vidhinA' satkArAdirUpeNa, tIryate vyasanasalilanidhiH asmAditi 'tIrtha' pavitraguNapAtrapuruSavargaH dInAnAthAdivargazca, tatra 'gamanaM' pravezaH upaSTambhakatayA pravRttirvittasya tIrthagamanam, tasmAt, 'ca'kAraH samuccaye, paThyate ca dhArmikajanasya zAstrAntare dAnasthAnaM yathA"pAtre dInAdivarge ca dAnaM vidhivadiSyate / poSyavargAvirodhena na viruddhaM svatazca yat / / 3 / / " [yogabindau 121] / / 5 / / TImArtha :___ ihAnyAyapravRttau ..... svatazca yat / / mI sanyAyatI pratimA puruSatI prajAtI mAnanIyatA cha : (1) lotAnI sane (2) bhogya vA vijayI samizanIyatA cha. tyAM prArI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-5 27 abhizaMkanIyatAmAM, paradravyadrohakArI A che' e prakAranI doSa saMbhAvanA lakSaNa bhoktAnI abhizaMkanIyatA che. vaLI, A rIte-anyAyapUrvaka grahaNa karAyuM e rIte, AnA dvArA A paradravya bhogavAya che e rUpa bhogyanI abhizaMkalIyatA che, tethI tenA pratiSedhathI=be prakAranI abhizaMkanIyatAnA pratiSedhathI, je anabhizaMkalIyatA che tenA vaDe upalakSita evA bhoktA dvArA paribhoga hovAthI snAna, pAna, AcchAdana, anupanAdi bhoga prakAro vaDe, potAnA vaDe ane mitra-svajana Adi sAthe vibhavanuM upajIvana hovAthI A lokamAM nyAyapUrvakanuM dhana kalyANanuM kAraNa che ema atraya che. A AgaLamAM kahevAya che e ahIM bhAva che. nyAya vaDe upArjita evA vaibhavane bhogavato puruSa koInA vaDe paNa kyAreya paNa, kaMI paNa zaMkAnIya thato nathI. ane e rIte=vyAyapUrvaka dhana kamAya che e rIte avyAkuLa cittavALAne prazasta pariNatithI A lokamAM paNa mahAna sukha lAbha che. 'tti' zabda "mAva'nA kathananI samApti mATe che. ane paralokanuM hitapaNuM vidhithI=satkArathI tIrthamAM gamananA kAraNe che. tIrthano artha kare che - ApattirUpI samudra tarAya cheAnAthI te tIrtha che arthAt pavitra guNapAtra puruSavarga ane dInaanAthAdivarga tIrtha che. temAM gamata=praveza=upakhaMbhakapaNAthI, dhananI pravRtti tIrthagamata che. ane te tIrthagamatathI paralokanuM hita thAya che ema avaya che. sUtramAM 'kAra e hetunA samuccaya mATe che. tIrtha zabdano artha karatAM lakhyuM ke guNapAtra puruSavarga ane dInAdivarga e tIrtha che ane temAM dhanano vyaya e tIrthagamana che. tethI dhArmikajanane dAnanAM sthAno zuM che ? te batAvavA arthe kahe che - ane zAstrAntaramAM anya graMthamAM, dAnasthAna A pramANe kahevAyelAM che - "pAtravargamAM, dInAdivargamAM poSyavarganA avirodhathI ane je svataH apAtuM dAna viruddha nathI te vidhipUrvakanuM dAna icchAya che. " (yogabiMdu-121) pApA bhAvArtha : je gRhastha nyAyapUrvaka dhana kamAya che teo A lokamAM koInAthI zaMkA karAtA nathI ane ucita rIte dhana kamAyelA hovAthI potAne loko taraphathI ke rAjA Adi taraphathI koI upadrava nahi hovAnI saMbhAvanA hovAne kAraNe avyAkuLa cittavALA ane nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI prazasta pariNatinA kAraNe A lokamAM paNa teone sukhanI prApti thAya che. vaLI, nyAyapUrvaka dhana kamAnArA nItimAna gRhastho guNavAna pavitra puruSanI bhaktimAM vidhipUrvaka dhanano vyaya kare che ane dIna-anAthAdinI anukaMpAmAM dhanano vyaya kare che je dhananA vyayanI pravRtti Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-5, 6 saMsArasamudrathI tAranAra hovAthI tIrtharUpa che ane tevI pravRttinA kAraNe sajjana gRhastho paralokamAM paNa hitanI prApti kare che. ApA avataraNikA - atraiva vipakSe bAdhAmAha - avataraNiyArtha: ahIM ja=dhana kamAvAnI pravRttimAM ja, vipakSamAM bAdhAne kahe che=vyAyapUrvaka dhana kamAvAthI viparIta anyAyapUrvaka dhana kamAvAmAM anarthane kahe che - sUtra : hitArthavA TddA rUti | sUtrArtha : anya nyAyapUrvakanA dhanathI anya, ahita mATe ja che. IIkA TIkA - 'ahitAyaiva' ahitanimittameva ubhayorapi lokayoH, na punaH kAkatAlIyanyAyenApi hitaheturiti evakArArthaH, 'anyat' nyAyopAttavittAd vibhinnam, anyAyopAttavittamityarthaH / / 6 / / TIkArya : 'hitA'... vittamacartha | ubhaya paNa lokamAM ahita mATe ja che ahitanimitta ja che paraMtu kAkatAlIyanyAyathI paNa hitano hetu nathI e prakAre 'va'kArano artha che. zuM ahitano hetu che ? ethI kahe che - aca=cAyaajita dhanathI anya, evuM anyAyaajita dhana ahita mATe ja che ema atraya che. IIII bhAvArtha : anyAyathI upArjita dhana ekAMtathI ahita che e batAvavA mATe kahyuM ke "kAkatAlIyanyAyathI paNa hitano hetu nathI." tethI e prApta thAya ke saMsAramAM koI puruSa viveka vagaranI dhana arjana AdinI kriyA kare to prAyaH dhana kamAvAne badale dhananAzano prasaMga Ave. chatAM kAkatAlIya nyAyathI kyAreka tevI pravRtti karanArA jIvone dhananI prApti thAya che; kema ke tevA prakAranA puNyano sahakAra hoya to yathAtathA pravRttithI paNa dhanalAbhAdi thaI zake che, paraMtu anyAyapUrvakanA dhanaarjananI kriyAmAM cittamAM saMkleza hovAthI UbhalokanuM ahita ja thAya che, paraMtu hita thatuM nathI. IIkA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-7 avataraNikA : kuta etdityaahavataraNikArya : A=anyAya upArjita dhana ubhayalokanA ahita mATe ja che e, kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - - sUtraH tadanapAyitve'pi matsyAdigalAdivadvipAkadAruNatvAt / / 7 / / sUtrArtha : tenA anapAyipaNAmAM paNa anyAya arjita dhananA AjIvana avinAzIpaNAmAM paNa, masyAdigalAdinI jema vipAkathI dAruNapaNuM hovAthI ahitanuM ja nimitta che. ll7ii. TIkA : 'tasya' anyAyopAttavittasya 'anapAyitvam' avinAzitvamiti yo'rthaH tasminnapi, anyAyopArjito hi vibhavaH asthyAdizalyopahatagRhamivAcirAt vinAzamanAsAdya nAste, atha kadAcid balavataH pApAnubandhinaH puNyasyAnubhAvAt sa vibhavo yAvajjIvamapi na vinazyet tathApi 'matsyAdInAM' matsyakuraGgapataGgAdInAM ye 'galAdayaH' galagorigAnapradIpAlokAdayo rasanAdIndriyalaulyAtirekakAriNaH viSayavizeSAH tadvad 'vipAke pariNAme dAruNamatyantavyasanahetuH, tasya bhAvastattvam, tasmAt, anyatrApyavAci - "pApenaivArtharAgAndhaH phalamApnoti yat kvacit / viDizanaSat tat tamavinAzya na nIrthana TIT" [] kRti chA TIkArya : tasya' rUti tenuM anyAya upAjita dhananuM, apAyipaNuM-avinAzIpaNuM che e prakArano artha che temAM paNa, vipAkadAruNapaNuM che ema AgaLa avaya che. hi=je kAraNathI, acAyaupArjita dhana ayyAdizalyathI upahata gRhanI jema zIgha vinAzane pAmyA vagara rahetuM nathI. have kadAcit balavAna pApAnubaMdhI puNyanA vipAkanA kAraNe te vaibhava yAvatajIvana paNa vinAza na pAme, topaNa masyAditA=masya, haraNa, pataMgiyA AdinA, je galAdi=gala, suMdara gIto, pradIpano prakAza vagere, rasanA Adi indriyanA laulyanA atirekane karanAra viSayavizeSo, tenI jema, vipAkamAM pariNAmamAM, Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-7, 8 dAruNa atyaMta anarthano hetu, teno bhAva=tepaNuM atyaMta atarthanA hetupaNuM hovAthI anyAyaupArjita dhana ahita mATe ja che ema avaya che. bIje ThekANe paNa kahevAyuM che. "pApa vaDe ja dhanamAM rAgAMdha puruSa je kvacit phala prApta kare che te vadizAmag'nI jema teno vinAza karyA vagara nAza pAmatuM nathI. jA." (). 'ti' zabda uddharaNanI samApti mATe che. IINA. bhAvArtha mAchalIne pakaDavA mATe kAMTA upara je mAMsa rAkhavAmAM Ave che te gala kahevAya che ane te mAMsane khAvAmAM lolupa mAchalI jALamAM phasAIne mRtyu pAme che. vaLI, haraNane mAravA mATe saMgItathI tenuM Avarjana karavAmAM Ave che. je suMdara gIta che tene vaza thayela haraNa mRtyune prApta kare che. pataMgiyAM dIvAnA prakAzathI Avarjita thaIne dIvAmAM baLIne mare che. A sarvanI jema dhanamAM rAgAMdha thayela puruSa anyAyapUrvaka dhana meLavIne A lokamAM vinAza pAme che. kadAca baLavAna pApAnubaMdhI puNya vidyamAna hoya to A bhavamAM vaibhava Adi nAza na pAme topaNa tenAthI baMdhAyelA pApane kAraNe paralokamAM dAruNa vipAkane prApta kare che. mATe anyAyaarjita dhana ahita mATe ja che. zA avataraNikA : nanvevamanyAyena vyavahArapratiSedhe gRhasthasya vittaprAptireva na bhaviSyati, tat kathaM nirvAhavyavacchede dharmahetuzcittasamAdhilAbhaH syaadityaashngkyaahavataraNikArya : A rIte-sUtra-3mAM kahyuM ke, vyAyathI karAyeluM dhananuM arjana gRhastha dharma che ane tyArapachI tenI puSTi atyAra sudhI karI te rIte, anyAyathI vyavahArano pratiSedha karAya chad=dhana kamAvAnI pravRttino pratiSedha karAye chate, gRhasthane dhananI prApti ja thaze nahi, tethI nirvAhano vyavaccheda thaye chate kevI rIte dharmanA hetu evA cittanI samAdhino lAbha thAya ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha gRhasthajIvanamAM jIvananirvAhanI ciMtA na thAya tevA saMjogo hoya to dharmanI ucita pravRtti karI zake te prakAranI cittanI svasthatA varte che. te cittanI svasthatApUrvakanI samAdhivALA jIvo svabhUmikA anusAra ucita dharma evI zake che. jeone AjIvikAne anukULa dhananI prApti thatI nathI teone dharmanuM kAraNa bane tevI cittasamAdhi paNa prApta thatI nathI. anyAyapUrvaka dhana kamAvAno niSedha karavAmAM Ave to ghaNA gRhasthone dhananI prApti paNa thAya nahi, jenA kAraNe teonA jIvana nirvAhano paNa abhAva thAya to tevA gRhastho svabhUmikA anusAra dharmanuM sevana paNa karI zake nahi. e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1adhyAya-1 | sUtra-8 sUtra : nyAya eva hyAptyupaniSat pareti samayavidaH / / 8 / / sUtrArtha - nyAya ja arthaprAtinI parA upaniSad che=prakRSTa upAya che, e pramANe zAstranA jANanArAo kahe che. ll8ll. TIkA - cAra vi' ra punarAyopi karthastha vimavastha gatiH' nAmaH 35thati , tA 'paniSad' atyantarahasyabhUta upAyaH, yuktAyuktArthasArthavibhAgakalanakauzalavikalaiH sthUlamatibhiH svapnAyamAnAvasthAyAmapyanupalabdha iti yo'rthaH, 'parA' prakRSTA, ityevaM 'samayavidaH' sadAcArAbhidhAyizAstrajJA bruvate, tathA hi te paThanti - "nipAnamiva maNDUkAH saraH pUrNamivANDajAH / zubhakarmANamAyAnti vivazAH sarvasampadaH / / 5 / / " [] tathA "nodanvAnarthitAmeti, na cAmbhobhirna pUryate / AtmA tuM pAtratA ne, patramayanti saMpUH tAddA" [] |CIT TIkArca - bacAva ' ...... sampa || cAya ja, vaLI anyAya paNa nahi, arthanI vaibhavanI, prApti=arthano lAbha teno parA upaniSad che=atyaMta rahasyabhUta upAya che. kevo atyaMta rahasyabhUta upAya che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - yukta, ayukta, arthatA samudAyanA vibhAgane samajavA mATe kuzaLatA vagaranA pUlamativALA jIvo vaDe svapnamAM paNa nathI prApta karyo evo je artha tevo atyaMta rahasyabhUta upAya che. e pramANe zAstranA jANanArAo=sadAcArane kahenArA zAstranA jANanArAo, kahe cheete pramANe teo kahe che - jema deDakAo taLAva tarapha jAya che, jema pakSIo sarovara tarapha jAya che tema zubhakarmone vivaza sarva saMpattio Ave che. pA) ane Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-8, 9 "udavAna=samudra, arthitAne pAmato nathI=potAnAmAM adhika pANI Ave evI arthitAne pAmato nathI, ane pANIthI nathI purAto ema nahi. vaLI, AtmA pAtratAne prApta karAvo joIe arthAt nyAyapUrvaka dhana arcana karIne pAtratAne prApta karavo joIe. saMpattio pAtrane prApta thAya che. ligit" () I8 bhAvArtha : avataraNikAmAM zaMkA karI ke anyAya vagara dhananI prApti gRhasthone durlabha thaze, tethI dharmanA kAraNabhUta cittanI samAdhi paNa gRhasthane durlabha thaze. tenA nivAraNa arthe kahe che - nyAyapUrvaka dhana kamAvAmAM udyama karavAthI prakRSTa arthanI prApti thAya che; kema ke arthaprAptino prabaLa upAya nyAyapUrvakanI vyApAranI kriyA che. Azaya e che ke jeo nItipUrvaka vyApAranI kriyA kare che teonA zubha adhyavasAyane kAraNe puNyaprakRti jAgrata thAya che. vaLI, lokamAM paNa temanA pratye vizvAsa Ubho thAya che, tethI teno vyApAra paNa sAro cAle che. sthUlathI anyAyapUrvaka vyApAra karanArane tatkAla vizeSa lAbha thAya che ema dekhAya che. topaNa lokamAM avizvAsane kAraNe teno vyApAra ocho thAya che, tethI nyAyapUrvakanI vyApAranI kriyA puNyanI jAgRti dvArA ane lokamAM vizvasanIyatA dvArA adhika dhananI prAptinuM kAraNa bane che. nyAya dhanaprAptino atyaMta upAya che temAM sAkSIpATha Apyo. teno artha e che ke jema deDakAo taLAva tarapha jAya e temano svabhAva che, ane pakSIo sarovara tarapha jAya e temano svabhAva che, tema nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI zubha kriyAne vaza sarva saMpattio Ave che ane tenI puSTi karavA mATe kahe che - samudrane pANInI arthitA nathI topaNa samudramAM nadIomAMthI pANI AvyA kare che, tema AtmAne nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pAtratAne prApta karAvavAmAM Ave to dhanarUpa saMpatti pAtramAM Ave che. dA. avataraNikA: kuta etadevamityAha - avataraNikArya :AetyAya artha prAptino upaniSad che e, e pramANe kema che ? ethI kahe che - sUtra : tato di niyamatiH prativazvakarmavirAma: II sUtrArtha: hi=je kAraNathI, tenAthI nyAyapUrvakanI pravRttithI, nakkI pratibaMdhaka karmanuM vigamana thAya che. (te kAraNathI nyAya dhanaprAtino upAya che.) IIII Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-9, 10 TIkA - 'tato' nyAyAt sakAzAt 'hi'ryasmAt 'niyamataH' avazyaMbhAvena 'pratibandhakasya' paralAbhopaghAtajananadvAreNa bhavAntare upAttasya lAbhavighnahetoH 'karmaNo' lAbhAntarAyalakSaNasya 'vigamo' vinAzaH saMpadyate, yathA samyakprayuktAyAH laGghanAdikriyAyAH sakAzAt rogasya jvarA'tisArAderiti / / 9 / / TIkArya : tato'..... gatisAriita je kAraNathI tenAthI=nyAyathI, avazyapaNe pratibaMdhaka evAM karmono paranA lAbhanA upaghAta janana dvArA bhavAMtaramAM bAMdhelA dhanalAbhanA viMnA hetu evA lAbhAMtarAya karmono, vinAza thAya che. je pramANe samyapha prayoga karAyela lAMghaNa Adi kriyAthI jvara, atisAra Adi rogano vinAza thAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ICI. bhAvArtha sadguhastha nyAyapUrvaka dhanaarjananI pravRtti kare to lAbhAMtarAya karmano nAza thAya che, tethI nyAyapUrvakanI dhana kamAvAnI kriyA dhanaprAptino upAya che. vaLI, jIve parabhavamAM bIjAnA lAbhamAM upaghAta karIne bhavAMtaramAM lAbhAMtarAyakarma bAMdheluM, te lAbhAMtarAyano vinAza nyAyapUrvakanI dhana kamAvAnI pravRttithI thAya che. Azaya e che ke je jIvo ati ucita pravRtti karanArA che tevA jIvo vipula lAbhAMtarAyanA kSayopazamathI alpa AyAse paNa ghaNuM dhana meLave che. AthI ja uttama saMyama Adi pALIne AvelA jIvo vaibhavazALI kuTuMbone tyAM janme che ane sahaja vipula vaibhava meLave che; paraMtu je jIvoe bIjAnA lAbhamAM upaghAta kare tevI pravRtti pUrvabhavamAM karelI che evA jIvone A bhavamAM lAbhAMtarAyano udaya hovAthI zramathI paNa dhana prApta thatuM nathI. tevA jIvono te lAbhAMtarAyano udaya nikAcita Adi avasthAne pAmelo na hoya to nyAyapUrvakanA dhanaarjananI pravRttithI kSayopazamabhAvane pAme che, tethI teonA zramanA phaLarUpe vipula dhananI prApti thAya che. mATe arthaprAptino upAya jAya che. II avataraNikA : tato'pi kiM siddhamityAha - avataraNitArtha: tenAthI paNa=vyAyapUrvakanI dhana kamAvAnI pravRttithI pratibaMdhaka karmonuM vigamana thAya che tema pUrva sUtramAM kahyuM tenAthI paNa, zuM siddha thAya che ? ethI kahe che - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-10, 11 sUtra : satyasminnAyatyAmarthasiddhiH / / 10 / / sUtrArtha - A hote chate aMtaraMga pratibaMdhaka evA lAbhAntarAyakarmano nAza thaye chate, AyatimAM= bhaviSyakALamAM, arthanI siddhi thAya che. ll10|| TIkA : 'sati' vidyamAne 'asmin' Antare pratibandhakakarmavigame 'AyatyAm' AgAmini kAle 'arthasiddhiH' abhilaSitavibhavaniSpattiH AvirbhavatIti / / 10 / / TIkArya : sati' .... garbhivatIti || A vidyamAna hote chate aMtaraMga dhanaprAptimAM pratibaMdhaka karmanuM vigamana thaye chate, bhaviSyakALamAM arthasiddhi thAya che=IcchAyelA evA vaibhavanI niSpatti AvirbhAva pAme che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II10nA avataraNikA - etadviparyaye doSamAha - avataraNikArca - AnA viparyayamAM=nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttinA viparyayamAM, doSane kahe che - sUtra : ato'nyathA'pi pravRttau pAkSiko'rthalAbho niHsaMzayastvanartha iti / / 11 / / sUtrArtha - AnAthI=nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttithI, anyathA paNa pravRttimAM viparIta paNa pravRttimAM, pAkSika arthalAbha che vaikalpika dhananI prApti che. vaLI, niHsaMzaya anartha che. ||11|| TIkA : 'ata' uktalakSaNAt nyAyAt 'anyathA'pi' anyAyalakSaNena prakAreNa 'pravRttau' vyavahAralakSaNAyAM grfkSo vaizvi: 'arthanAma:,' ri ca iricartha, "ni:saMzo' ni:saMde: "tu' Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-11 punararthaH 'anarthaH' upaghAtaH AyatyAmeva / idamuktaM bhavati-anyAyapravRttireva tAvadasaMbhavinI, rAjadaNDabhayAdibhirhetubhiH pratihatatvAt, paThyate ca - "rAjadaNDabhayAt pApaM nAcaratyadhamo janaH / / paratnomayAnnadhya:, svamAvAva rottama: II7TI" ] atha kazcidadhamAdhamatAmavalambya anyAyena pravartate tathApyarthasiddhiranaikAntikI, tathAvidhAzuddhasAmagrIsavyapekSapAkasya kasyacidazubhAnubandhinaH puNyavizeSasya udayavazAt syAdanyathA punarneti, yazcAnarthaH so'vazyaMbhAvI, anyAyapravRttivazopAttasya azuddhakarmaNaH niyamena svaphalamasaMpAdyoparamAbhAvAt / paThyate ca - "avazyameva bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham / nAmu kSIyate karma RtpaTizanairavi pATA" ] aa2aaaa TIkArya - ata' ...zoTizara AnAthI=pUrvamAM kahelA svarUpavALA cAyathI nyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttithI, anyathA paNa pravRttimAM=anyAyasvarUpa prakArathI, vyApAra karavArUpa pravRttimAM pAkSika arthalAbha thAya=vaikalpika dhanaprApti thAya=kyAreka thAya, kyAreka na thAya. vaLI, nisaMzaya AyatimAM ja=bhaviSyamAM ja, anartha=upaghAta thAya. A kahevAyeluM thAya che=sUtranA vacanathI A kahevAyeluM thAya che. anyAya pravRtti ja asaMbhavI che; kema ke rAjadaMDabhaya Adi hetuothI pratihatapaNuM che-anyAyanI pravRttinI nivRtti che. ane kahevAya che - "rAjadaMDanA bhayathI adhama puruSa pApa AcaratA nathI. paralokanA bhayathI madhyama puruSa pApa AcaratA nathI. ane svabhAvathI ja uttama puruSa pApa AcaratA nathI. hA" ). have koIka adhamAdhamatAne avalaMbIne anyAyathI dhana kamAvAmAM prayatna kare topaNa arthasiddhi dhananI prApti ane kAttikI che=dhananI prApti thAya paNa ane na paNa thAya e prakArano vikalpa che. kaI rIte dhananI prApti anekAntikI che ? te spaSTa kare che - tevA prakAranA azuddha sAmagrInI apekSAe pAkane pAmanAra evA koIka azubhaanubaMdhavALA puNyavizeSatA udayanA vazathI thAya dhananI prApti thAya. anyathA vaLI tevuM puNya udayamAM na hoya to, dhananI prApti thAya nahi ane je anartha che anyAyapUrvakanA dhanaarjanathI thanAruM anartha che te avayaMbhAvI che; kema ke atyAya pravRttinA vazathI baMdhAyelA azubhakarmanA svaphalane saMpAdana karyA vagara niyamathI uparamano abhAva che=nAzano abhAva che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-11, 12 ane kahevAya che - "zubha ke azubha karAyeluM karma avazya bhogavavuM paDe che. kroDo varSothI paNa nahi bhogavAyeluM karma kSaya pAmatuM nathI. IZI" () II11 bhAvArtha: pUrvamAM sthApana karyuM ke nyAyapUrvaka dhana kamAvAthI lAbhAMtarAyano kSayopazama thAya che, tethI bhaviSyamAM arthalAbha thAya che mATe dhananA arthI jIvoe paNa nyAyapUrvaka dhana kamAvAmAM udyama karavo joIe. vaLI, anyAyapUrvaka dhana kamAvAnI pravRttimAM dhana prApta thAya tevo ekAMta niyama nathI, paraMtu je jIvone tevA prakAranA azubha anubaMdhavAnuM puNya che je tevA prakAranI anyAyapUrvakanI pravRttinI apekSAe vipAkamAM Ave tevuM che teone anyAyapUrvakanI pravRttithI paNa dhana prApta thAya che. ane jeone tevA prakAranuM azubha anubaMdhavALuM puNya vipAkamAM nathI teone to anyAyapUrvakanA dhanaarjananI pravRttithI paNa dhana prApta thatuM nathI. vaLI, anyAyapUrvakanI dhanaarjananI pravRtti karanArAone bhaviSyamAM avazya anarthanI prApti thAya che; kema ke anyAyapUrvakanI arthaarjananI pravRttikALamAM vartatA azubha adhyavasAyathI je pApa baMdhAya che tenuM phaLa avazya teone prApta thaze. rAjadaMDanA bhayathI paNa adhamapuruSo pApa AcaratA nathI' tema kahevAthI e prApta thayuM ke jeo anyAyapUrvaka dhana kamAya che teo adhamAdhama che; kema ke AlokanA paNa bhAvi anarthano teo vicAra karatA nathI tevuM kliSTa citta varte che. AthI tatkAlanA sukhano vicAra karIne anyAyapUrvaka dhana meLavavA yatna kare che. ll115 avataraNikA - tathA - avataraNikA : gRhasthato sAmAnyadharma nyAyapUrvakanA dhana arcanarUpa che ema sUtra-3mAM kahyuM ane tenuM atyAra sudhI spaSTIkaraNa karyuM. have gRhasthano bIjo dharma zuM che ? te batAvavA "tathA'thI samuccaya kare sUtra - __ [2] samAnakulazIlAdibhiragotrajairdevAhyamanyatra bahuviruddhebhyaH / / 12 / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-12 sUtrArtha : 39 (2) bahuviruddhathI anyatra samAna kula, samAnazIlAdi ane agotravALA sAthe vivAha karavo e sAmAnyathI gRhasthano dharma che. II12 / / TIkA H vyavahAraH, 'samAnaM' tulyaM 'kulaM' pitRpitAmahAdipUrvapuruSavaMzaH 'zIlaM ' nadyamAMsanizAbhojanAdiparihArarUpo 'Adi'zabdAt vibhavaveSabhASAdi ca yeSAM te tathA, taiH kuTumbibhiH lokaiH saha, 'gotrane:' gotraM nAma tathAvidhaikapuruSaprabhavo vaMzaH, tato gotre jAtAH gotrajAH, tatpratiSedhAt agotrajAH, tairaticirakAlavyavadhAnavazena truTitagotrasaMbandhaizceti, kimityAha - 'vaivAdyaM' vivAha eva tatkarma vA vaivAdyam, 'sAmAnyato gRhnasvadharma' kRti pratam, vivizeSeLa? netyAda-'anyatra' vinA 'vartuvindrekSyaH' kuto'pi mahato'naucityAt 'bahubhiH' tajjAtivarttibhistatsthAnataddezavAsibhirvA janaiH saha 'viruddhA' ghaTanAmanAgatA bahuviruddhAH, taiH, bahuviruddhAn lokAn varjayitvetyarthaH / asamAnakulazIlAditve hi parasparaM vaisadRzyAt tathAvidhanirvraNasaMbandhAbhAvena asaMtoSAdisaMbhavaH / TIkAryaH 'samAna' asaMtoSAvisaMmavaH / samAna=tulya, kula=pitA, dAdA Adi pUrvapuruSano vaMza, ane samAna zIla=magha-mAMsa-rAtribhojana Adi parihArarUpa AcaraNA, ane Adi zabdathI vaibhava, veSa, bhASA Adi che jeone te tevA che=samAna kula-zIlAdivALA che tevA sAthe ane agotravALA sAthe vivAha karavo joIe ema anvaya che. "agotrajA"no artha spaSTa kare che * gotra eTale tevA eka puruSathI utpanna thayelo vaMza, tethI gotramAM je thayelA hoya te gotraja kahevAya, tenA pratiSedhathI agotraja kahevAya. arthAt ati cirakALanA vyavadhAnanA vazathI truTita thayelA gotrasaMbaMdhavALA sAthe vivAha karavo joIe. e prakArano sAmAnyathI gRhasthadharma che. zuM avizeSathI samAna kula-zIlAdivALA sAthe vivAha karavo joIe ? e prakAranI zaMkAmAM kahe bahuviruddhane choDIne samAnakulazIlAdi sAthe vivAha karavo joIe. bahuviruddhane choDIne kema samAnakula sAthe vivAha karavo joIe ? ethI kahe che koI paNa kAraNe mahAna anaucityathI te jAtivartI ghaNA loko sAthe athavA te sthAna, te dezavAsI ghaNA loko sAthe jeo viruddha hoya tevA viruddha lokone choDIne samAna kula-zIlAdi sAthe vivAha karavo joIe. asamAna kula-zIlAdipaNAmAM paraspara visadRzyatAne kAraNe tevA prakAranA nirvAha kare tevA saMbaMdhanA abhAvanA kAraNe asaMtoSa Adino saMbhava che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-12 bhAvArtha : sagRhastha haMmezAM dharmane pradhAna karIne dharmano vyAghAta na thAya te rIte kleza vagara jIvana jIvavA icche che ane citta uttama bane te mATe svabhUmikA anusAra dAnAdi kRtyo kare che. tevA gRhasthoe je prakAranA pote AcAra pALatA hoya tevA samAna AcAravALA sAthe vivAha karavo joIe. jethI asamAna kulazIlAdivALA sAthe vivAha karavAthI AcAronI atyaMta visazatAne kAraNe asaMtoSa Adi klezo thAya nahi. vaLI, sadguhasthone samAna gotravALA sAthe vivAha karavAno vyavahAramAM niSedha che, tethI asamAna gotravALA sAthe, samAna kulazIlAdivALA sAthe vivAha karavo joIe temAM paNa apavAda kahe che - samAna kulazIlAdivALA paNa jeo bahuviruddha kRtyo karanArA hoya tevA sAthe vivAha karavo joIe nahi; kema ke bahuviruddha kRtyo karanArA sAthe vivAha karavAthI saMkleza thavAnA prasaMgo prApta thAya. TIkA - kiJca, vibhavavaiSamye sati kanyA mahataH svapituraizvaryAdalpavibhavaM bhartAramavagaNayati, itaro'pi pracurasvapitRvibhavavazotpatrAhaGkAraH tatpiturvibhavavikalatvena durbalapRSThopaSTambhAM kanyAmavajAnAti / tathA gotrajairvaivAhye svagotrAcaritajyeSThakaniSThatAvyavahAravilopa: syAt, tathAhi-jyeSTho'pi vayovibhavAdibhiH kanyApitA kaniSThasyApi jAmAtRkapituH nIcairvRttirbhavati, na ca gotrajAnAM rUDhaM jyeSThakaniSThavyavahAram, atilaghya anyo vaivAhyavyavahAro guNaM labhate, api tu tadvyavahArasya pravRttau gotrajeSu pUrvapravRttavinayabhaGgAt mahAn anartha eva saMpadyate / tathA bahuviruddhaiH saha saMbandhaghaTanAyAM svayamanaparAddhAnAmapi tatsaMbandhadvArA AyAtasya mahato virodhasya bhAjanabhavanena ihalokaparalokArthayoH kSatiH prasajati, janAnurAgaprabhavatvAt saMpattInAmiti paryAlocya uktaM-'samAnakulazIlAdibhiH agotrajaiH vaivAhyamanyatra bahuviruddhebhyaH' iti / TIkArya : vikhya >> rUti . vaLI, vaibhavatA vaiSamyamAM kanyA potAnA pitAnA mahAna ezvaryanA kAraNe alpavaibhavavALA patinI avagaNanA kare che. Itara paNa=pati paNa, pracura potAnA pitAnA vaibhavanA vazathI utpanna thayelA ahaMkAravALo patnInA pitAnA vaibhavanA vikalapaNAnA kAraNe durbalapRSThaupakhaMbhavALI kanyAnI tenA pitA taraphanA nabaLA TekAvALI kanyAnI, avagaNanA kare che. ane gotravALA sAthe vivAhamAM svagotrathI Acarita jayeSThatAnA vyavahArano vilopa thAya. te A pramANe - vaya ane vaibhava AdithI jayeSTha paNa kanyAnA pitA kaniSTha paNa jamAInA pitAthI nIca vRttivALA thAyaHnAnA thAya, ane gotramAM thayelA puruSono rUDha jayeSTha-kaniSThano vyavahAra ullaMghana Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-12 karIne anya vivAhano vyavahAra guNane prApta karato nathI, paraMtu te vyavahAranI pravRttimAM gotrajomAM pUrvapravRtta vinayano bhaMga thavAthI mahAna anartha ja prApta thAya che ane bahuvirodhI pravRttio karanArA sAthe saMbaMdhanI ghaTanAmAM vivAha karavAmAM, svayaM aparAdhavALAone paNa tenA saMbaMdha dvArA=lagnanA saMbaMdha dvArA, prApta thayelA mahAna virodhatA bhAjana thavAne kAraNe A loka ane paralokanA prayojananI kSati prApta thAya che, kema ke saMpattinuM lokanA anurAgaprabhavapaNuM che e pramANe paryAlocana karIne samAna kula-zIlAdi ane agotravALA sAthe bahuvirodhIone choDIne vivAha karavo joIe e pramANe kahevAyuM che. bhAvArtha - kanyA ane patinA vaibhavanuM vaiSamya hoya to paraspara kleza thavAnA prasaMgo Ave che, tethI samAna vaibhavavALA sAthe vivAha karavo joIe. vaLI, samAna gotravALAmAM jeo vaibhava ane vaya AdithI moTA hoya teo haMmezAM potAnA gotranA jIvanavyavahAranA prasaMgomAM pote moTA che e prakArano AdarasatkAra pAme che. have jo samAna gotramAM vivAha karavAmAM Ave to vaya-vaibhavathI moTA paNa kanyAnA pitA, jamAInA pitAthI nAnA thAya, tethI parasparano vinayano vyavahAra pUrvamAM pravRtta hato teno bhaMga thAya, tethI kleza thavAno prasaMga Ave. mATe samAna gotravALA sAthe vivAha karavAno niSedha che. vaLI, jeo bahujano sAthe virodhavALA hoya teonI sAthe vivAha karavAmAM Ave to pote aparAdharahita hovA chatAM bahu virodhI sAthenA saMbaMdhanA kAraNe pote paNa mahAna virodhanuM bhAjana bane che, tethI bahu virodhI sAthe vivAha karavAthI saMpattino nAza thAya to A loka ane paralokamAM anarthanI prApti thAya; kema ke bahu loko sAthe virodhI pravRtti karanArAone saMpatti nAza thavAno prasaMga Ave. tenA kAraNe A lokamAM paNa duHkhI thavuM paDe ane klezanA kAraNe paralokamAM paNa duHkhI thavAno prasaMga Ave. TIkA :__ atra ca laukikanItizAstramidam-dvAdazavarSA strI, SoDazavarSaH pumAn, tau vivAhayogyau, vivAhapUrvo vyavahAraH kuTumbotpAdanaparipAlanArUpazcaturo varNAn kulInAn karoti, yuktito varaNavidhAnam, agnidevAdisAkSikaM ca pANigrahaNaM vivAhaH, sa ca brAhmAdibhedAdaSTadhA / tathAhi-brAhmo vivAho yatra varAyAlaGkRtya kanyA pradIyate 1, tvaM bhavAsya mahAbhAgasya sadharmacAriNIti viniyogena vibhavasya kanyApradAnAt prAjApatyaH 2, gomithunapurassarakanyApradAnAdArSaH 3, sa daivo vivAho yatra yajJArthamRtvijaH kanyApradAnameva dakSiNA 4, ete dhardhyA vivAhAzcatvAro'pi, gRhasthocitadevapUjanAdivyavahArANAmetadantaraGgakAraNatvAnmAtuH piturbandhUnAM ca prAmANyAt / parasparAnurAgeNa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-12 mithaH samavAyAt gAndharvaH 5, paNabandhena kanyApradAnamAsuraH 6, prasahya kanyA''dAnAt rAkSasaH 7, suptapramattakanyA''dAnAt paizAcaH 8, ete catvAro'dhA api nAdhAH , yadyasti vadhUvarayoranapavAdaM paraspararucitatvamiti / zuddhakalatralAbhaphalo vivAhaH / tatphalaM ca sujAtasutasantatiH, anupahatA cittanirvRtiH, gRhakRtyasuvihitatvam, AbhijAtyAcAravizuddhatvam, devAtithibAndhavasatkArAnavadyatvaM veti | kulavadhUrakSaNopAyAzcaite - gRhakarmaviniyogaH, parimito'rthasaMyogaH, asvAtantryam, sadA ca mAtRtulyastrIlokAvarodhanamiti / / rajakazilAkukurakarparasamA hi vezyAH, kastAsu kulIno rajyeta? yato dAne daurbhAgyam, satkRtau paropabhogyatvam, Asaktau paribhavo maraNaM vA, mahopakAre'pyanAtmIyatvam, bahukAlasaMbaMdhe'pi tyaktAnAM tadaiva puruSAntaragamanamiti vezyAnAM kulA''gato dharma iti / / 12 / / TIkArya : nna ra... dharma vi . ane ahIM=vivAhanA prasaMgamAM, laukika nItizAstra A che=AgaLamAM kahevAya che e che. 12 varSanI strI, 16 varSano puruSa te vivAhayogya che. vivAhapUrvakano vyavahAra, kuTuMbautpAdanaparipAlanarUpa vyavahAra cAra varNone kulIna kare che. yuktithI varNanuM vidhAna sagapaNanuM vidhAna, ane agnidevatAnI sAkSIe pANigrahaNa vivAha che. ane te=vivAha brAhmAdibhedathI ATha prakArano che. (1) brAhmavivAha: jemAM varane alaMkRta karIne kanyA apAya che te brAhmavivAha che. (2) prAjApatyavivAha: tuM A bhAgyazALInI sadharmacAriNI thAya e prakAre vibhavanA viniyoga vaDe dhananA vyaya vaDe, kanyAnA pradAnathI vivAha thAya che te prAjApatyavivAha che. (3) ArSavivAha : gomithuna purassara kanyAnA pradAnathI=gAya-baLada yukta kanyAnA dAnathI, ArSavivAha thAya che. (4) devavivAha: te devavivAha che jemAM yajJArthabrAhmaNane kavyAnuM pradAna ja dakSiNA che. A cAre paNa vivAho dharmavivAho che; kema ke gRhasthaucita devapUjanAdi vyavahAronuM AvuM vivAhanuM aMtaraMga kAraNapaNuM che. ane mAtA-pitA ane baMdhuonuM pramANapaNuM che=saMmatapaNuM che. (5) gAMdharva vivAha: paraspara anurAga vaDe strI-puruSanA saMbaMdhathI gAMdharvavivAha che. (6) AsuravivAha : paNabandhathI zaratathI, kanyAnuM pradAna AsuravivAha che. (7) rAkSasavivAha: prasA=baLAtkAre, kanyAnA grahaNathI rAkSasavivAha che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-12 (8) pizAcavivAha: supta ane pramatta sUtelI ane pramAdavALI, kanyAnA grahaNathI pizAcavivAha A cAreya paNa adharma vivAho adharma nathI, jo vadhu ane varatA apavAda=svAbhAvika paraspara rucipaNuM che. kema adharmarUpa nathI ? ethI kahe che - zuddha strInA lAbha phaLavALo vivAha che ane tenuM phaLa zuddha strInA lAbhanuM phaLa, sujAtacuta saMtati guNavALA putranI prApti, anupahata cittanI nivRtti=saMkleza vagaranI cittanI prApti, gRhakRtyonuM suvihitapaNuM=sagRhasthonA uttama kRtyonuM suMdara sevana, AbhijAtya AcAranuM vizuddhatvapaNuM uttama kuLanA AcAronuM samyaphapAlana, devatA-atithi-bAMdhavatA satkAranuM anavadyapaNuM-devatA AdinI vivekapUrvakanI bhakti, A sarva zuddha strInAM lAbhanAM phala che. kulavAna strInA rakSaNanA upAyo A che : (1) gRhakAryamAM niyojana. (2) parimita arthano vyApAra=parimita dhana kamAvAnI pravRtti (3) asvAtaMtrya ane (4) sadA mAtRtulya strIlokono avarodha=mAtAtulya strIonI vacamAM rAkhe. pUrvamAM lagna pachI kulIna strInA zIlanA rakSaNano upAya batAvyo. have jo te pramANe kulavadhUnuM rakSaNa karavAmAM na Ave ane koIka rIte te strI vezyA jevI bane to sagRhasthanuM jIvana nAza pAme, tethI kahe che - dhobInI zilA ane kUtarAnA AhAra mATe apAtA ThIkarA samAna vezyA che. koNa kulIna puruSa tevI strImAM rAga rAkhe ? kema tevI strImAM rAga na rAkhe ? tethI kahe che - je kAraNathI dAnamAM=vezyAtulya strIne dhana ApavAmAM, darbhAgya prApta thAya che. satkAra karavAmAM alaMkArAdi ApIne satkAra karavAmAM, paraupabhogyapaNuM prApta thAya che, AsakitamAMete strI vyabhicArI che tema jANavA chatAM temAM Asaktine kAraNe teno tyAga karavAmAM na Ave to, paribhava athavA maraNa thAya che. mahAupakAramAM paNa=te strI upara ghaNo upakAra karyo hovA chatAM paNa, anAtmIyapaNuM prApta thAya che. ghaNA kALanA saMbaMdhamAM paNa puruSathI tyajAyelI evI te strInuM tyAre ja puruSAtara sAthe gamana thAya che. A prakArano vezyAono kulaAgata dharma che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II12aa. bhAvArtha - strIone zIlasaMpanna karavA arthe ane puruSonuM anAcAranI pravRttithI rakSaNa karavA arthe, laukika nItithI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sUtra-12 12 varSanI kanyA ane 16 varSano puruSa vivAha mATe yogya svIkArAya che; kema ke kAmanA vikAro thAya te prakAranI vaya pUrve lagna thayelA hoya to kulIna strI zIlanI maryAdAmAM rahI zake che ane vayanA ullaMghanamAM mAnasika vikAro thavAthI yogya paNa jIvo prAyaH zIlasaMpanna thaI zake nahIM. vaLI, ucita vyavahArapUrvaka lagna karavAthI cAreya varNanA jIvo kulIna thAya che. vaLI, vivAha ATha prakAranA che. temAM cAra prakAranA vivAha vara-kanyAnA hitane sAme rAkhIne ucita rIte karAyelA che, tethI dharmarUpa che. cAra prakAranA vivAha anucita rIte thayelA che, tethI adharmarUpa che; topaNa teo vivAha karyA pachI paraspara prItipUrvaka paralokapradhAna evuM gRhasthajIvana jIve to te vivAha teonA hitanuM kAraNa bane che mATe dharmarUpa che. vivAhanuM prayojana zuddha strInI prApti che=zIlasaMpanna strInI prApti che ane tenuM phaLa (1) suMdara putronI saMtati (2) anupahata cittanI niSpatti=paraspara kleza vagaranuM jIvana (3) gRhakRtyo suMdara rIte karavAM (4) uttama AcAronuM vizuddhapAlana ane (5) devano=upAsya devano, atithino=tyAgI sAdhuono, bAMdhavano=baMdhuvargano, ucita satkAra. A prakAranA gRhasthajIvanamAM kleza nahIM hovAthI cittanI svasthatArUpa dharmanI prApti thAya che, mATe sAmAnyagRhasthadharma che. vaLI, kulavadhUnA rakSaNanA upAyo batAve che, jenAthI kulavadhUnA ziyaLanuM rakSaNa thAya. (1) strIone gRhakAryamAM viniyojana ka2vAthI citta nirarthaka vicAro karIne zIlanA dUSaNane prApta kare nahi. (2) vaLI, puruSa paNa parimita arthasaMyoganA vyApAravALo 2he to strI sAthe rahevAno prasaMga Ave, jethI zIlabhaMga thavAno prasaMga Ave nahi. (3) vaLI, svataMtratAthI badhe strIo jatI hoya to vikAro thavAnA prasaMgo UbhA thAya, tethI vaDIlone puchIne ja ucita sthAne javAnI maryAdAnuM pAlana karavAthI zIlanuM rakSaNa thAya che. (4) vaLI, mAtAtulya strIonI vacamAM yuvAna strI rahe to vikAro thavAnA prazno ochA Ave, tethI zIlarakSaNa arthe A prakAranI laukika zAstranI maryAdA che. vaLI, jo strInA zIlarakSaNa mATe ucita prayatna na karavAmAM Ave to te vezyA jevI thAya ane tevI strImAM koNa kulIna puruSa rAga kare ? arthAt kare nahi. vezyA kevI hoya che ? te spaSTa kare che (1) dhobIne kapaDAM dhovAnI zilA jema badhAnA mATe upabhogya hoya che tenA jevI vezyA che. (2) vaLI kUtarAne ThIkarAmAM vadheluM AhAra apAya che te ThIkarAmAM anya paNa kUtarA Adine AhAra apAya che, tethI te ThIkaruM badhA mATe bhogya che tenA jevI vezyA che. - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-12, 13 43 AvI strImAM kulIna puruSane rAga na thAya. kema na thAya ? tethI kahe che - (1) tene dhana ApavAmAM durbhAgyanI prApti che; kema ke te dhanano te durvyaya karaze. (2) vaLI alaMkAra AdithI satkAra karavAmAM te strI parane bhogya banaze. (3) tevI strImAM Asakti thAya to tenAM akAryo jANavA chatAM upekSA karavAmAM Ave to prasaMge puruSano parAbhava thAya ane maraNa paNa thAya. (4) mahAna upakAramAM paNa=ghaNuM dhana Ape, ghaNuM sArI rIte sAcave topaNa, anya puruSamAM Asakta evI strI sAthe AtmIyatA na thAya. (5) vaLI, ghaNA kALa sudhIno saMbaMdha hovA chatAM puruSa vaDe tyAga karAyelI te strI anya puruSa sAthe saMbaMdha kare. A prakArano vezyAono kulaAgata dharma che=vezyAo AvI prakRtivALI hoya che. mATe kulavadhUnA zIlanA rakSaNa mATe gRhastha ucita yatna karavo joIe. jethI A loka ane paraloka ekAMte suMdara bane. I1 avataraNikA : tathA - avataraNikArya : gRhasthono sAmAnyadharma batAvatAM gRhastha kaI rIte dhana kamAvuM joIe ? jethI te dharmarUpa bane te prathama batAvyuM. tyAra pachI kaI rIte vivAha karavo joIe ? jethI te dharmarUpa bane, have "tathA'thI atyadharmano samuccaya kare che - sUtra : [] tRSTivALAmItatA sArU sUtrArtha : (3) daSTa adaSTa bAdhAnI bhItatA. ll13ll TIkA : dRSTAzca pratyakSata eva avalokitAH, adRSTAzca anumAnAgamagamyAH, tAzca tA bAdhAzca upadravAH, dRSTAdRSTabAdhAstAbhyo 'bhItatA' bhayaM 'sAmAnyato gRhasthadharma' iti, tadA ca tad bhayaM cetasi vyavasthApitaM bhavati yadi yathAzakti dUrata eva tatkAraNaparihAraH kRto bhavati, na punaranyathA, tatra dRSTabAdhAkAraNAni anyAyavyavaharaNadyUtaramaNapararAmAbhigamanAdIni ihaloke'pi sakalalokasamupalabhyamAnanAnAvidhaviDambanAsthAnAni, adRSTabAdhAkAraNAni punarmadyamAMsasevanAdIni zAstra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S: dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-13, 14 nirUpitanarakAdiyAtanAphalAni bhavanti, kiM bhaNitaM bhavati? dRSTAdRSTabAdhAhetubhyo dUramAtmA vyAvartanIya ti pArUA. TIkArca - zva vyAvartanIya ti | daSTa=pratyakSathI jovAyela, ane adaSTa anumAna ane AgamathI jovAyela, evI je bAdhA=je upadravo, tenAthI bhItatA=bhaya, sAmAnyathI gRhastha dharma che. ane tyAre te bhaya cittamAM vyavasthApita thAya che jyAre yathAzakti dUrathI ja tenA kAraNano parihAra karAyelo thAya che, paraMtu anyathA A loka ane paralokanI daSTaadaSTa bAdhA karAyelI thatI nathI. tyAM=daSTaadaSTa bAdhAnAM bhayanA viSayamAM daSTa bAdhAnAM kAraNo anyAyapUrvakano dhana kamAvAno vyavahAra, jugAramAM ramavuM, parastrIgamana Adi A lokamAM paNa sakala lokane prApta thatAM nAnA viDaMbanAnA sthAno che. ane adaSTa bAdhAnA kAraNo maghamAMsasevatAdi zAstramAM kahelA narakAdi yAtanAnA phalavALAM kAraNo che. AnAthI zuM kahevAyeluM thAya che? te kahe che - daSTa ane adaSTa bAdhAnA hetuothI potAno AtmA dUra rAkhavo joIe. kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 15 bhAvArtha : A lokamAM jIvana upadravavALuM na thAya, sukha-zAMtipUrvaka jIvAya ane paralokamAM durgati na thAya te prakAranuM mArgAnusArI vicAraNApUrvakanuM jIvana gRhastha jIve te daSTa-adaSTa bAdhAnA bhaya svarUpa gRhastha dharma che. ll1all avataraNikA : tathA - avataraNikArya : tathA'thI anya gRhastha dharma batAve che - sUtra : [4] ziSTaritaprazaMsanama 14Tii sUtrArtha :(4) ziSTanAM caritranuM prazaMsana gRhasvadharma che. ll14l Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaNi 29 bhAga-1 / adhyAya-1 / sUtra-14 Tos: ziSyante sma 'ziSTAH' vRttasthajJAnavRddhapuruSavizeSasaMnidhAnopalabdhavizuddhazikSA manujavizeSAH, teSAM 'caritam' AcaraNaM ziSTacaritam, yathA - "lokApavAdabhIrutvaM dInAbhyuddharaNAdaraH / kRtajJatA sudAkSiNyaM sadAcAraH prakIrtitaH / / 9 / / sarvatra nindAsaMtyAgo, varNavAdazca sAdhuSu / ApadyadainyamatyantaM tadvat saMpadi namratA / / 10 / / prastAve mitabhASitvamavisaMvAdanaM tathA / pratipannakriyA ceti kuladharmAnupAlanam / / 11 / / asadvyayaparityAgaH sthAne caiva kriyA sadA / pradhAnakArye nirbandhaH pramAdasya vivarjanam / / 12 / / lokAcArAnuvRttizca sarvatraucityapAlanam / pravRttirgarhite neti prANaiH kaNThagatairapi / / 13 / / " [yogabindau 126-130] ityAdi / tasya 'prazaMsanaM' prazaMsA, puraskAra ityarthaH, yathA - "guNeSu yatnaH kriyatAM kimATopaiH prayojanam? / vikrIyante na ghaNTAbhirgAvaH kSIravivarjitAH / / 14 / / " [] tathA - "zuddhAH prasiddhimAyAnti laghavo'pIha netare / tamasyapi vilokyante dantidantA na dantinaH / / 15 / / " [] ityAdi / / 14 / / TImArtha :ziSyante ..... ityAdi / / mAmAne mAgAnusArI shikssaae| Ape l vAya. te ziSTo kevA hoya ? te spaSTa kare che - vratamAM rahelA evA jJAnavRddhapuruSavizeSatAM saMvidhAnathI prApta karelI che vizuddha zikSA jemaNe evA manuSyavizeSa ziSTo che. teonuM caritra AcaraNa, te ziSTa caritra che ane te zizcaritra 'yathA'thI batAva cha - "loDa14vAhanuM bhIrapAj, aaponA dAno A62, tasatA, sukSiya sahAyara pAyA cha. / / 8 / / sarvatra nidAno tyAga, sadAcAravALA puruSano varNavAda=prazaMsA, ApattimAM atyaMta adevya ane tenI jema saMpattimA namratA. ||10 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-14 prastAvamAM mitabhASIpaNuM bolavAnA prasaMgamAM parimita hitakArI bolavAno svabhAva, avisaMvAdana= potAnAM pUrvaaparavacanomAM visaMvAda na thAya tevuM vacana bole. svIkAreyelI kriyAno nirvAha, kuladharmanuM anupAlana. 11II dhananA asadvyayano parityAga, ucita sthAne sadA dhanavyayanI kriyA, pradhAnakAryamAM Agraha vizeSa hitakArI kAryamAM Agraha, pramAdanuM varjana=vyasanono tyAga. II12aaaa lokaAcAranI anuvRtti=lokomAM rUDha evA ucita AcAronuM pAlana, sarvatra potAnA svajana pakSamAM ke potAnA virodhI pakSamAM aucityanuM pAlana, prANanA bhoge paNa kulane dUSita kare tevI pravRttino tyAga. II13mA" (yogabindu zloka-126-130) A sarva ziSTAcAronI prazaMsA kare jethI potAne ziSTatA uttama AcAro prApta thAya. ziSTAcAranuM prazaMsana kema kare che? temAM yukti batAve che - guNomAM yatna karavo joIe. ATopa vaDe prayojana zuM che? dUdhavajita gAya ghaMTa vagADavAthI paNa vecAtI nathI." II14" () ane "nAnA mANaso paNa zuddha AcAravALA prasiddhimAM Ave che. itara=moTA paNa, azuddha AcAravALA prasiddhimAM AvatA nathI. aMdhakAramAM paNa hAthInA dAMto dekhAya che, hAthI dekhAto nathI. II1pA" ) II14 bhAvArtha : vratavALA jJAnavRddha puruSavizeSanA paricayathI ziSTonI AcaraNA zuM hoya che ? tenuM jJAna sadgRhastha meLave che. te pramANe jIvanamAM ucita AcaraNA karanArA hoya che teo ziSTa puruSo che. tevA ziSTa puruSo kevI ucita AcaraNA kare che ? te koIka graMthamAMthI grahaNa karIne TIkAkArazrIe zloka 9thI 13 sudhImAM batAvela che. A 9thI 13 zloko "yogabiMdu'mAM paNa gAthA 120thI 130mAM che. AvI ziSTonI AcaraNAne je sagRhastho vAraMvAra yAda kare che ane tenI prazaMsA kare che tevA sadgahasthomAM ziSTonI tevI ucita AcaraNA niSpanna thAya che, jethI teonuM gRhasthajIvana paNa ati ucita pravRttivALuM bane che. vaLI, ziSTonI AcaraNAnI prazaMsA karavI joIe tenI puSTi mATe TIkAkArazrI zloka-14 ane 15 batAve che - tenAthI e batAvavAmAM Ave che ke sagRhastha guNomAM ja prayatna karavo joIe. ATopa vaDe koI prayojana nathI arthAt pote sArA gRhastha che tema batAvavAnuM koI prayojana nathI, paraMtu ziSTonA AcArane jANIne tevA guNo potAnAmAM pragaTe tevo yatna karavo joIe. temAM yukti batAve che - dUdha nahi ApatI gAya hoya ane koI ghaMTa vagADIne kahe ke "mAre A gAya vecavI che" teTalAmAtrathI gAya vecAtI nathI. tema jeo guNomAM yatna karatA nathI, phakta pote AvAM suMdara kAryo kare che ityAdi potAnAM bAhya kAryone loka AgaLa batAvIne ATopa kare che eTalA mAtrathI potAnAmAM guNo pragaTa thatA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-14, 15 nathI, paraMtu gaMbhIratApUrvaka potAnAmAM guNo pragaTa thAya e rIte bAhya ucita kRtyo karavAM joIe, jethI guNanI vRddhi dvArA kalyANanI prApti thAya. vaLI, jeo potAnI bhUmikA anusAra ucita dAnadharma kare che ane ziSTa puruSonI jema gaMbhIratApUrvaka guNomAM prayatna kare che tevA jIvo kadAca alpa saMpattivALA hoya, tethI bAhyathI alpa dAnanAM kAryo karatA hoya topaNa ziSTa evA teo prasiddhimAM Ave che. ane itara=ghaNuM dAna karanArA ane potAnAM sakAryonuM pradarzana karIne ATopa karanArA, prasiddhimAM AvatA nathI. jema aMdhakAramAM kALo hAthI moTo hovA chatAM dekhAto nathI paraMtu sapheda nAnA paNa dAMta aMdhakAramAM dekhAya che tema potAnA guNo bahAra pragaTa karavA jeo yatna karatA nathI, tethI lokamAM teonA guNone jANavAno prasaMga prApta thAya nahi topaNa teonA ziSTa AcAronA baLathI sArA puruSomAM te prasiddhine pAme che ane jeo potAnA guNanuM pradarzana kare che teomAM ziSTonA guNo nahi hovAthI kALA hAthInI jema lokamAM ziSTa tarIkenI prasiddhine pAmatA nathI. II14ll avataraNikA : tathA - avataraNitArtha : vaLI, anya gRhasthano ucita dharma batAve che - sUtra : (1) riSadvatyAnonaviruddhArthapratipadriyana: II9Tii sUtrArtha: (5) ariSavarganA tyAga dvArA aviruddha evA arthonI aviruddha evI bhogasAmagrInI, pratipattithI= svIkRtithI, Indriyono jaya gRhasthono dharma che. I15ll TIkA : ayuktitaH prayuktAH kAmakrodhalobhamAnamadaharSAH ziSTagRhasthAnAmantaraGgo'riSaDvargaH, tatra paraparigRhItAsvanUDhAsu vA strISu durabhisandhiH kAmaH, avicArya parasyAtmano vA'pAyahetuH krodhaH, dAnArheSu svadhanApradAnamakAraNaparadhanagrahaNaM vA lobhaH, durabhinivezAmokSo yuktoktAgrahaNaM vA mAnaH, kulabalaizvaryarUpavidyAbhirAtmAhaGkArakaraNaM parapradharSanibandhanaM vA madaH, nirnimittamanyasya duHkhotpAdanena svasya dyUtapApAdyanarthasaMzrayeNa vA manaHprItijanano harSaH, tato'sya ariSaDvargasya 'tyAgaH' projjhanama, tena, 'aviruddhAnAM' gRhasthAvasthocitadharmArthAbhyAM virodhamanAgatAnAm 'arthAnAM' zabdAdInAM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-15 zrotrAdIndriyaviSayabhAvApanAnAM 'pratipattiH' aGgIkaraNam aviruddhArthapratipattiH, tayA, 'indriyajayaH' atyantAsaktiparihAreNa zrotrAdIndriyavikAranirodhaH, sarvendriyArthanirodhena punaryo dharmaH sa yatInAmevAdhikariSyate, iha tu sAmAnyarUpagRhasthadharma evAdhikRtastenaivamuktamiti / / 15 / / TIkArca - putiH ... tenaivabhumiti | ayuktithI prayoga karAyelA asamaMjasa rIte vartatA kAma-krodhalobha-mAna-mada-harSa ziSTagRhasthanA=dharmIgRhasthanA aMtaraMga zatruSavarga che. temAM=ariSavargamAM, parathI grahaNa karAyelI ke nahi paraNelI strImAM durabhisaMdhi kAmanI icchA, e kAma che=asamaMjasa kAma che. vicAryA vagara paranA ke potAnA anarthano hetu evo krodha asamaMjasa krodha che. dAna yogya evA supAtramAM ke anukaMpyamAM svadhananuM apradAna potAnI zakti hovA chatAM potAnuM dhana vApare nahi te athavA akAraNa evA paranA dhananuM grahaNa lobha che=asamaMjasa lobha che. duraabhinivezano atyAga potAnuM vacana yathArtha na hoya topaNa potAnAthI kahevAyelA kathanano vicAryA vagarano Agraha athavA yukta kathananuM koI vivekIpuruSa dvArA yukta kathana karela hoya chatAM potAnA viparIta kathanano tyAga karIne tenA vacananuM, agrahaNa mAna cheHasamaMjasa mAna che. kuLa-baLa-ezvarya-rUpavidyAdi dvArA AtmAnA ahaMkAranuM karavuM athavA para utArI pADavAnuM kAraNa mada che asamaMjasa mada che. nirnimittaka bIjAne du:khanA utpAdanathI athavA potAne dhUta jugAra, pApa akArya, Rddhi-samRddhi, AdinA AzrayaNa dvArA mananI prItinuM jatana harSa che asamaMjasa harSa che. tyAra pachI=kAmAdi cha bhedonuM svarUpa batAvyA pachI, ariSavarganA samAsano artha kare che - A ariSavargano tyAga, tenAthI=ariSavarganA tyAgathI, aviruddha evA arthonuM gRhastha avasthAne ucita dharma arthathI virodha nahi pAmelA evA zabdAdi bhogonuM zrotrAdi indriyonA viSayonuM, aMgIkaraNa aviruddhArthapratipatti che. tenAthI aviruddhArthapratipatithI indriyano jaya atyaMta AsakitanA parihArathI zrotrAdi indriyonA vikArano virodha, e gRhasthano dharma che ema avaya che. ahIM prazna thAya ke ariSavarganA tyAgarUpa indriyonI atyaMta AsaktinA parihArathI indriyono nirodha gRhasthano dharma che ema kema kahyuM ? sarvathA nirodha gRhasthano dharma che ema kema na kahyuM ? ethI kahe che - vaLI, sarva IndriyonA viSayanA nirodhathI je dharma che te yatiothI ja svIkArAya che. vaLI, ahIM sAmAnyarUpa gRhasthadharma ja adhikRta che, tethI A pramANeatyaMta AsaktinA parihArathI indriyano nirodha e pramANe, kahevAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 15 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-15, 16 bhAvArtha : dharmaparAyaNa sagRhastho sarvathA kaSAyono tyAga karIne sarva kalyANanuM kAraNa evA vizuddha dharmanA ja icchuka hoya che. Ama chatAM potAnI cittanI bhUmikA tevI saMpanna nahi thayelI hovAthI kAmanI icchAvALA hoya che ane prasaMge krodhAdi kaSAyo temanAmAM varte che. chatAM atyaMta asamaMjasa evA kAmakrodhAdi kaSAyo vartatA nathI, tethI gRhasthanI maryAdA anusAra kAmanuM sevana kare che, koIkanI anucita pravRtti hoya tyAre krodha paNa thAya che paraMtu vicAryA vagara potAnI rucithI viparIta pravRtti joIne krodha karatA nathI. lobha paNa teomAM hoya che topaNa dharmavRddhinA sthAnamAM lobhane paravaza thaIne dhanavyaya na thAya tevo lobha teomAM nathI ane anItipUrvaka paradhana grahaNa kare tevo lobha paNa teomAM nathI. A rIte chae kaSAyone samyaka niyaMtrita karIne dharmanI sAthe ane artha upArjananI sAthe virodha na Ave te rIte indriyonA viSayono bhoga kare che ane temAM paNa atyaMta Asakitano parihAra karIne deha ke dhanano nAza na thAya te rIte bhoga kare che. A rIte indriyano jaya e sagRhasthano dharma che. ApaNA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : (6) 35nutathAnatyA : uddAo sUtrArtha:| (6) upadravavALA sthAnano tyAga. II16nA TIkA : 'upaplutaM' svacakraparacakravikSobhAt durbhikSamArItijanavirodhAdezcAsvasthIbhUtaM yat 'sthAnaM' nivAsabhUmilakSaNaM grAmanagarAdi tasya 'tyAgaH,' atyajyamAne hi tasmin dharmArthakAmAnAM tatra pravRttopaplavavazena pUrvalabdhAnAM vinAzasaMbhavena navAnAM cAnupArjanenobhayorapi lokayoranartha evopapadyate rUti taddA TIkArca - 35nud'..... ti | svacakra-paracakranA vikSobhathI upadrava vALA ane dubhikSa, mAri, Iti, janavirodha AdithI asvasthIbhUta evuM je nivAsabhUmirUpa sthAna grAma-nagarAdi, teno tyAga. teno atyAga Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-16, 17 karAye chate, tyAM te sthAnamAM pravRtta upadravanA vazathI pUrva prApta dharma, artha, kAmano vinAza saMbhava hovAne kAraNe ane navA dharma, artha, kAmanA anupArjanane kAraNe ubhaya paNa lokamAM anartha ja prApta thAya che. 'tti" zabda TIkAnI samApti arthe che. II16 bhAvArtha : sAmAnya rIte jIvo potAnA rakSaNa arthe upadravavALA sthAnano tyAga kare che. tevA tyAgane ahIM dharmarUpe kahela nathI; paNa je gRhastho devanI upAsanA karIne mokSa arthe udyama kare che ane zakti anusAra dharmane pradhAna karIne dharma, artha, kAma puruSArtho seve che, jenA dvArA A lokamAM paNa sukhI che ane paralokamAM paNa dharmapradhAna jIva hovAthI sukhI thaze, tevA vivekI puruSo vicAre che ke pUrvanA RSio jevA ApaNe nathI, tethI upadravavALA sthAnamAM rahevAthI traNe puruSArthano nAza thaze, tethI A loka ane paralokamAM ahita thaze. mATe tenA rakSaNa arthe tevA sthAnano tyAga kare te dharmanuM aMga hovAthI dharma che. ahIM kahyuM ke pUrvamAM prApta karAyelA dharma, artha ane kAmano upadravanA vazathI nAza thAya che. tyAM prazna thAya ke pUrvamAM prApta karAyelo dharma to AtmAmAM puNyabaMdharUpe ke saMskArarUpe rahela che. teno nAza kaI rIte thaI zake ? teno Azaya e che ke upadravavALA sthAnamAM rahevAthI klezanI prApti thavAne kAraNe pUrvamAM sevelA dharmathI paDelA uttama saMskAro paNa nAza pAme che ane baMdhAyeluM puNya paNa nAza pAme che ane klezamAM mRtyu thAya to durgatinI paNa prApti che. ll11aaaa avataraNikA : tathA - avataraNitArtha : ane - sUtra - (7) vocADaDayagam II99nA sUtrArtha: (7) vayogyanuM potAne ucita evA rAjAdinuM, AzrayaNa. ll17nA TIkA : 'svasya' Atmano yogyasya' ucitasya rakSAkarasya rAjAderapUrvalAbhasaMpAdanalabdharakSaNakSamasya 'AzrayaNaM' 'rakSaNIyo'haM bhavatAm' ityAtmasamarpaNam, yata uktam-"svAmimUlAH sarvAH prakRtayaH, amUleSu taruSu kiM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-17, 18 kuryAt puruSaprayatnaH" [nItivAkyA0] iti / svAmI ca dhArmikaH kulAcArAbhijanavizuddhaH pratApavAn nyAyAnugatazca kArya iti / / 17 / / TIkArya : "svastha'... vArtha ta aa potAne yogya evA rakSA karatAra apUrvanA lAbhanuM saMpAdana ane prApta thayelA rakSaNamAM samartha evA rAjAdinuM AzrayaNa="huM tamArA vaDe rakSaNIya chuM" e pramANe AtmasamarpaNa je kAraNathI kahevAyuM che - "svAmInA mUlavALI sarva prakRti hoya che=rAjA vagere svAmI jevA hoya tene anurUpa tenI prajA thAya che." (nItivAkyA0). vaLI, mULa vagaranA vRkSomAM puruSa prayatna zuM kare ? arthAt je nagaramAM rakSaNa karanAra svAmI na hoya evA sthAnamAM puruSa dharmaarthakAma puruSArtho kaI rIte seve ? ane svAmI dhArmika kulAcAranA uttama AcArothI vizuddha pratApavALo vyAyayukta karavo joIe. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I17nA bhAvArtha : dharmapradhAna gRhasthajIvana jIvanAre rAjA Adi svAmI paNa evA karavA joIe, jethI potAnA jIvanamAM dharmanI vRddhi thAya. AthI dhArmika, kulAcArathI vizuddha, pratApavALo, nyAyI rAjAno Azraya karavo joIe. jethI sukhapUrvakanuM paralokapradhAna jIvana jIvI zakAya. ll1nA avataraNikA : tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : (8) pradhAnaHdhupariprada: I18aaaa sUtrArtha : (8) pradhAna evA guNovALA uttama puruSono svIkAra karavo. ll18| TIkA :'pradhAnAnAm' anvayaguNena saujanyadAkSiNyakRtajJatAdibhizca guNairuttamAnAM 'sAdhUnAM' Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-18, 19 sadAcArAbhinivezavatAM 'parigrahaH' svIkaraNam, kSudraparivAro hi puruSaH sarpavAnAzraya iva na kasyApi sevyaH syAt, tathA uttamaparigraheNaiva 'guNavAn' iti puruSasya prasiddhirutpadyate, yathoktam"guNavAniti prasiddhiH saMnihitaireva bhavati guNavadbhiH / dhyAto madhurnAtyapi sumanapiH supri supi: sAuddA" ] ti 28aaaa TIkArtha: prathAnAnAm .... surama | pradhAnano=avaguNathI saujanya, dAkSiNya, kRtajJatA Adi guNothI uttama evA sadAcAramAM abhinivezavALA uttamapuruSono, svIkAra karavo; kema ke mudra parivAravALo puruSa sarpavALA AzrayanI jema koInAthI sevya thato nathI ane uttama parigrahathI ja guNavAna evA puruSanI prasiddhi utpanna thAya che. e pramANe kahevAyuM che - guNavAna e pramANenI prasiddhi saMnihita=saMparkavALA evA guNavAna puruSothI thAya che. jagatamAM paNa sumanohara sugaMdhathI madhu vasaMtaRtu surabhi khyAta che surabhi e pramANe vikhyAta che. ll16" () "tti" zabda TIkAnI samApti arthe che. II18. bhAvArtha : je jIvomAM saujanya, dAkSiNya, kRtajJatA Adi guNo hoya tevA uttama AcAramAM abhinivezavALA= AgrahavALA, puruSone gRhastha potAnA mitra AdivargarUpe svIkAra karavo joIe; kema ke je jIvo zudra parivAravALA hoya arthAt saujanya Adi guNa vagaranA mitravarganA parivAravALA hoya tevA puruSo sarpavALA sthAnano jema koI Azraya kare nahi tevI rIte, koI vicArakane sevya thatA nathI=paricaya karavA yogya thatA nathI. vaLI, uttama puruSanA parivArathI A puruSa guNavAna che e prakAranI prasiddhinI prApti thAya che ane uttama guNavALA puruSano paricayathI potAnAmAM paNa je uttama guNo hoya te adhika vadhe che mATe sadgahasthano dharma che ke guNavAna puruSo sAthe saMbaMdha rAkhe. 18 avataraNikA : tathA - avataraNitArtha : ane - sUtra : [3] sthAne gRSTharam |99/ Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sUtra-19, 20 sUtrArtha : (9) sthAnamAM ghara kare. // 19 // TIkA H 'sthAne' vakSyamANalakSaNAsthAnavilakSaNe grAmanagarAdibhAge 'gRhasya' svanivAsasya 'karaNaM' vidhAnamiti TILIT : TIkArtha H 'sthAne' vidhAnamiti / / AgaLamAM kahevAze evA svarUpavALA asthAnathI vilakSaNa grAma nagarAdinA bhAgarUpa sthAnamAM gRhanuM=svanivAsanuM karavuM. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 19 bhAvArtha: sadgRhastha potAno A loka ane paraloka saMklezarUpa na bane tenA ucita upAyone vicArapUrvaka karanArA hoya che. AvA sagRhasthe potAnuM ghara ucita sthAne karavuM joIe jethI anarthonI prApti dvArA A loka ane paralokanA vinAzano prasaMga na Ave. AvI pravRtti gRhasthano ucita dharma che. 19lA avataraNikA : asthAnameva vyanakti sUtraH avataraNikArya : gRha karavAnA asthAnane ja vyakta kare che - ***** -- - 53 atiprakaTAtiguptamasthAnamanucitaprAtivezyaM ca / / 20 / / sUtrArtha ati prakaTa, atigupta asthAna che ane anucita pADozavALuM asthAna che. II20] TIkA H tatra 'atiprakaTam' asannihitagRhAntaratayA'tiprakAzam, 'atiguptaM' gRhAntaraireva sarvato'tisannihitairanupalakSyamANadvArAdivibhAgatayA'tIva pracchannam, tataH atiprakaTaM cAtiguptaM cetyatiprakaTAtiguptam, kimityAha-'asthAnam' anucitaM gRhakaraNasya, tathA 'anucitaprAtivezyaM ca', prativezinaH sannihitadvitIyAdigRhavAsinaH karma bhAvo vA prAtivezyam, 'anucitaM' dyUtAdivyasanopahatatayA dhArmikANAmayogyaM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 adhyAya-1, sUtra-20 prAtivezyaM yatra tad anucitaprAtivezyam, caH samuccaye, kiM punaH kAraNamatiprakaTAdi asthAnamiti ? ucyate-atiprakaTe pradeze gRhaM kriyamANaM paripArzvato nirAvaraNatayA caurAdayo niHzaGkamanaso'bhibhavitumutsahante, atiguptaM punaH sarvato gRhAntarairatiniruddhatvAnna svazobhAM labhate, pradIpanakAdyupadraveSu ca duHkhanirgamapravezaM bhavati, anucitaprAtivezyatve punaH "saMsargajA doSaguNA bhavanti" [] iti vacanAt kuzIlaprAtivezikalokAlApadarzanasahavAsadoSavazAt svataH saguNasyApi jIvasya nizcitaM gunnhaaniadyate rUtti tariSada. RAra nA TIkArca - tatra. tatriveH II tyAM=gRhakaraNamAM, atiprakaTa asavihita gRhAttarapaNuM hovAne kAraNe ati khulluM, atigupta=sarva bAjuthI atisabrihita evA gRhAtarothI nahi jaNAtA dvArAdi vibhAga paNAne kAraNe ati pracchanna. tyArapachI samAsa batAve che - atiprakaTa ane atigupta e atiprakaTaatigupta asthAna che=gRhakaraNanuM anucita sthAna che. ane anucita pADozavALA asthAna che. prAtivezyano samAsa kare che - pAse vasanArAno=savihita bIjA Adi gRhavAsIono, karma athavA bhAva te prAtizya che. anucita pADozIo koNa che ? te batAve che - ghUtAdivyasanathI haNAyelA hovAne kAraNe dhArmikone ayogya evA pADozIo jyAM che te anucita pADozIvALuM sthAna che. vaLI, atiprakaTAdi asthAna kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - atiprakaTa pradezamAM gRha karAtuM cAre bAjuthI nirAvaraNa hovAne kAraNe niHzaMkAnavALA corAdi abhibhava karavA utsAhita thAya che. vaLI, atigupta evuM gRha sarvabAjuthI gRhattarothI ati viruddha hovAne kAraNe svazobhAne=gharanI zobhAne pAmatuM nathI ane agni Adi upadravomAM duHkhapUrvaka nirgamAM praveza thAya che. vaLI anucita pADozI hote chate "saMsargathI doSa ane guNo thAya che." che e prakAranuM vacana hovAne kAraNe kharAba pADozIonA AlApa, darzana, sahavAsanA doSapaNAthI svataH guNavALA paNa jIvatI nizcita guNahAni thAya che, tethI teno niSedha che. w20| bhAvArtha gRha kevuM karavuM ? ityAdino upadeza AraMbha-samAraMbha rUpa che, tethI tevo upadeza yogIo Ape nahi. Ama chatAM dharmapradhAna jIvanAra gRhastha ucita sthAne gRhanirmANa kare to tenA jIvanamAM saMkaTa AvavAno Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-20, 21 papa prasaMga na Ave, tethI A lokamAM dharmapradhAna jIvIne A loka ane paralokanuM hita karI zake e prakAranI dRSTine sAme rAkhIne asthAne gRhanA niSedhapUrvaka sthAne gRha karavAnI vidhi dharmIgRhasthane mATe dharmarUpa che tema ahIM kahela che; kema ke dharma klezanA abhAvarUpa che ane Aloka tathA paralokamAM kleza na thAya tevuM ucita jIvana jIvavAmAM vivekapUrvakanuM gRhanirmANa paNa aMga che. 20II avataraNikA - sthAne'pi gRhakaraNe vizeSavidhimAha - avatAraNitArtha : sthAnamAM paNa gRhakaraNaviSayaka vizeSavidhine kahe che - sUtra : nakSaNopeta JdavAsa: TIrA . sUtrArtha : lakSaNathI yukta gRhavAsa kare. ll1TI TIkA - 'lakSaNaiH' prazastavAstusvarUpasUcakairbahaladUrvApravAlakuzastambaprazastavarNagandhamRttikAsusvAdajalodgamanidhAnAdiyuktakSitipratiSThitatvavedhavirahAdibhiH 'upetaM' samanvitam, tacca tad 'gRhaM' ca, tatra 'vAsaH' avasthAnam, nirlakSaNe hi gRhe vasatAM satAM vibhavavinAzAdayo nAnAvidhA janaprasiddhA eva doSAH saMpadyante, gRhalakSaNAnAmeva samIhitasiddhau pradhAnasAdhanatvAt / / 21 / / TIkArca - nakSa pradhAna sAthanatvAn ! prazastavAstunA svarUpanA sUcaka bahala, durvA, pravAla, kuzastaMba, prazasta varNavALI gaMdhavALI mATI, susvAda jalanA udgamavALuM, nidhAna AdithI yukta evI bhUmimAM pratiSThitapaNuM vedhanA viraha AdithI yukta evuM te gRha, temAM vAsa avasthAna, gRhastha karavo joIe. nirlakSaNavALA gRhamAM vasatA puruSanA vibhavano vinAza Adi lokamAM prasiddha ja aneka prakAranA doSo thAya che; kema ke gRhalakSaNonuM ja samIhita siddhimAM Icchita siddhimAM, pradhAna kAraNapaNuM che. 21 bhAvArtha : gRhastha sArAlakSaNathI yukta sthAnamAM gRhavAsa karavo joIe jethI vaibhava Adino nAza thAya nahi ane dharmI gRhasthane maLelo vaibhava dharmapradhAna hovAthI lakSaNayukta gRhane kAraNe tenI badhI iSTa siddhimAM te Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-21, 22 gRhanuM nirmANa pradhAna kAraNa bane che jethI adhika dharmaparAyaNa thaIne vizeSa prakAranA uttaranA uttama bhavane prApta kare che. ll21TI avataraNikA : nanu kathaM gRhalakSaNAnAmeva niHsaMzayo'vagamaH? ityaahavataraNitArtha - gRhalakSaNono ja niHsaMzaya bodha kaI rIte thAya ? ethI kahe che - sUtra : nimittaparIkSA tArA sUtrArtha : nimitanI parIkSA karavI joIe. |rA TIkA - 'nimittaiH' zakunasvapnopazrutiprabhRtibhiH atIndriyArthaparijJAnahetubhiH 'parIkSA,' parIti sarvataH sandehaviparyayA'nadhyavasAyavijJAnadoSaparihAreNa 'IkSaNam' avalokanaM gRhalakSaNAnAM kAryamiti / / 22 / / TIkArtha : nimitte e vArthamiti | nimitto vaDe zakuna, svapna, upakRti ziSTa puruSonI paraMparAthI saMbhaLAtuM hoya te vagere atIndriya arthanA parijJAnanA hetuo vaDe parIkSA karavI joIe. parIkSA zabdano artha spaSTa kare che - pari eTale sarvathI, saMdeha, viparyaya, anadhyavasAyarUpa vijJAna doSatA parihArathI IkSaNa gRhalakSaNonuM avalokana, karavuM joIe. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ararA bhAvArtha : gRhasthonA jIvanamAM puNyaprakRti jAgrata rahe, pApaprakRti vipAkamAM na Ave, tad arthe gRhastha ucita sthAne lakSaNayukta gRha kare che. ane temAM koI ajJAnane kAraNe paNa khAmI na rahe te mATe zakuna Adi nimitto dvArA parIkSA karavAmAM Ave che, tethI lakSaNayukta gRha thayeluM che, temAM koI khAmI nathI, teno yathArtha nirNaya nimittothI karavAne kAraNe, kvacit ajJAnane kAraNe ke viparIta bodhane kAraNe lakSaNarahita gRha thayuM hoya to tenAthI thatA anarthathI rakSaNa thAya. mATe vivekI sadgRhastha nimittanA baLathI paNa parIkSA karIne gRhanirmANa karavuM joIe te dharmanuM aMga hovAthI dharmarUpa che. IrazA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-23 avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : 3ne nimarivarnanam ArarU II sUtrArtha : aneka nirgamAdi dvAronuM varjana karavuM joIe. 23ll TIkA : mane ' vadavaH je dainika ' nimarAzi, "garizannatti pravezadvArA ja, teSAM 'varnanA' akaraNam, anekeSu hi nirgamAdiSu anupalakSyamANanirgamapravezAnAM tathAvidhalokAnAmApAte samyaggRharakSA'bhAvena stryAdijanasya vibhavasya ca viplava eva syAt, nibiDataragRhadvArarakSayaiva te'navakAzA bhavanti, parimitapravezanirgamaM ca gRhaM sukharakSaM bhavatIti / / 23 / / TIkArtha - mane ... mavatIti | aneka=bahu je nirgama=nirgamadvAro ane Adi zabdathI pravezadvAro tenuM varjana karavuM joIe. kema aneka nirgamaDhAro ane pravezadvAronuM varjana karavuM joIe ? te spaSTa kare che - aneka nirgama Adi dvAro hote chate nahi jaNAtA nirgama-pravezavALA evA tevA prakAranA lokonA=upadravane kare tevA prakAranA lokonA, AgamanamAM samyagRharakSAnA abhAvane kAraNe strI Adi jatano ane vibhavano viplava ja thAya. ane nibiDatara gRhadvAranI rakSAthI ja te tevA upadravane karanArA mANaso, anavakAzavALA thAya che. ane parimita praveza-nirgamavALuM gRha sukhapUrvaka rakSAvALuM thAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. rA. bhAvArtha - gRhastho lakSaNayukta gRha paNa aneka nIkaLavAnA ane pravezanA dvArovALuM kare to aniSTa mANasonA pravezathI strI Adi lokono ane vaibhavano viplava thAya. ane tenA rakSaNa mATe ghaNI vyavasthA karavI paDe Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1| sUtra-23, 24 ane parimita nirgama pravezadvAravALuM gRha hoya to sukhapUrvaka rakSA thaI zake jethI jIvanamAM kleza thavAno prasaMga na Ave. mATe dIrghavicArapUrvaka gRhanirmANa karavuM joIe. aklezano arthI jIva aphlezanA upAyarUpe jema dharma seve che tema aklezanA upAyarUpe ja vivekapUrvaka gRhanirmANa kare to gRhanirmANanI pravRtti sAvadyarUpa hovA chatAM anvezanA upAya aMzathI dharmarUpa bane che. te aMzane sAme rAkhIne ja mahAtmAo sAmAnyadharmarUpe gRhanirmANano upadeza paNa Ape che. riyA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra - | [10] vimavAghanurUpo veSo viruddhatyAna rajA sUtrArtha : (10) viruddhanA tyAgathI ziSTone na zobhe evA viruddha vezanA tyAgathI, vaibhava Adine anurUpa veSa dhAraNa karavo joIe. li24ll TIkA - 'vibhavAdInAM vittavayo'vasthAnivAsasthAnAdInAm 'anurUpaH' lokaparihAsAdyanAspadatayA yogyaH 'veSaH' vastrAdinepathyalakSaNaH, 'viruddhasya' jaGghArdodghATanaziroveSTanAJcaladezordhvamukhanyasanA'tyantagADhAgikAlakSaNasya viTaceSTAspaSTatAnimittasya veSasyaiva 'tyAgena' anAsevanena, prasananepathyo hi pumAn maGgalamUrtirbhavati, maGgalAcca zrIsamutpattiH, yathoktam - "zrIrmaGgalAt prabhavati prAgalbhyAcca pravarddhate / dAkSyAt tu kurute mUlaM saMyamAt pratitiSThati / / 17 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5/35/44] mUnamrUtyanujam, "pratitiSThati' rUtti pratiSThAM namate pArA TIkArya : vimavAlInAM.... tamane II vaibhava Adi-dhana, vaya avasthA nivAsasthAna Adine, anurUpa-lokanA parihAsa AdinA asthAtapaNAthI yogya, evo vastrAdidhAraNarUpa veza paheravo joIe. kaI rIte paheravo joIe ? ethI kahe che - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-24, 25 viruddhanA tyAgathI=jaMghA ardhakhullI ziroveSTananA aMcala dezane Urdhvamukha sthApana dvArA, atyaMta gADha aMgIkAsvarUpa viTaceSTAnI spaSTatAnA nimitta evA veSanA ja anAsevanathI vaibhavane anurUpa veza grahaNa karavo joIe, ema avaya che. kema vaibhavane anurUpa suMdara veza paheravo joIe ? ethI kahe che - suMdara vastravALo puruSa maMgalamUrti thAya che ane maMgalathI saMpattinI utpatti che. je kAraNathI kahevAyuM che - maMgalathI lakSmI prabhava pAme che ane pragalkapaNAthI vadhe che=dhanaarjananA ucita yatvathI vadhe che. dakSapaNAthI mUlane kare che ane saMyamathI pratiSThita thAya che. II17" (mahAbhArata udhogaparva, 5/35/44) mULa eTale anubaMdha=uddharaNamAM rahela mUla' zabda uttarottara vRddhine batAve che. ane pratitiSThati' eTale pratiSThAne pAme che. 24 bhAvArtha : sagRhastha lokamAM na zobhe tevA viruddha veSanA tyAgapUrvaka potAnuM dhana, potAnI vaya, potAnI sAMyogika avasthA ane potAnA nivAsasthAnAdine anurupa ucita veSa dhAraNa karavo joIe jethI ziSTa tarIkenI tenI pratiSThAno vyAghAta thAya nahi ane ucita veSathI saMpatti vagere paNa te pramANe tene prApta thAya che; kema ke ucita paheraveza paNa tathA prakAranI puNyaprakRtine vipAkamAM lAvavAnuM kAraNa bane che. ll24ll avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [39] vAyogito vyayaH sArA sUtrArtha - (11) Avakano ucita vyaya karavo joIe. ll25ll TIkA - 'Ayasya' vRddhyAdiprayuktadhanadhAnyAdhupacayarUpasya 'ucitaH' caturbhAgAditayA yogyaH vittasya 'vyayaH' bhartavyabharaNasvabhogadevA'tithipUjanAdiprayojaneSu viniyojanam, tathA ca nItizAstram - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-25 "pAdamAyAnnidhiM kuryAt pAdaM vittAya ghaTTayet / dhAmo yoH pAduM pAvaM martavyapoSo tA28AA" - tathA"aayaadrddhN niyuJjIta dharme samadhikaM tataH / zeBUT zeSa ta yatnatatucchadim aa26 " [] AyAnucito hi vyayo roga iva zarIraM kRzIkRtya vibhavasAramakhilavyavahArAsamarthaM puruSaM karoti, paThyate ca - "AyavyayamanAlocya yastu vaizravaNAyate / virejIva zAnena sADatra vai zravaNa te sAra ||" [] pArA TIkArya : gAvastha zravaUAyate | vRddhi AdithI prayukta evA dhana, dhAnya Adi upacayarUpa Ayane ucita =cAra bhAgAdipaNAthI yogya, dhanano vyaya karavo joIe=bhartavyanuM poSaNa, svabhoga, devaatithipUjana Adi prayojanamAM dhananuM viniyojana karavuM joIe. ane te pramANe nItizAstra che - AyathI=dhananI AvakathI, pAkane cothA bhAgane, nidhi kare=saMgraha kare, cothA bhAgane vyApAramAM niyojita kare, dharma ane potAnA upabhogamAM cothA bhAganuM yojana kare, tathA cotho bhAga bhartavyanA poSaNamAM rAkhe. I18 ) vaLI "AyathI=dhananA lAbhamAMthI, ardhathI adhika dharmamAM vApare. tyAra pachI zeSa vaDe zeSa dhana vaDe, yatnapUrvaka tuccha evAM aihika zeSa kRtyo kare. II19I" () AyathI anucita evo vyaya zarIrane roganI jema vaibhavanAM sArane kRza karIne badhA vyavahAromAM asamartha puruSane kare che dharma, artha ane kAmarUpa badhA vyavahAromAM asamartha evA puruSane kare che. ane kahevAyuM che - "Aya-vyayano vicAra karyA vinA je zrImaMtanI jema AcaraNa kare che alpakALathI te ahIM=saMsAramAM, dhana vagarano thAya che. ra0pA" () BrapA bhAvArtha : sagRhastha paralokapradhAna jIvana jIvanArA che, tethI potAnuM jIvana klezamaya na thAya ane dharmapradhAna traNeya puruSArthane samyapha evI zake te rIte jIvavA mATe yatna karanArA hoya che. teo potAnA dharma aviruddha Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sutra-25, 26 puruSArthathI je dhana prApta thAya tenuM ucita niyojana kare che. kaI rIte dhananuM niyojana kare che ? te spaSTa karavA arthe madhyamakakSAnA dhananA upArjana karanArA jIvone AzrayIne kahe che - prApta thayelA dhanano cotho bhAga bhAvi mATe saMgraha kare, cotho bhAga vyAjamAM ke vyApAramAM yojana kare. vaLI, cotho bhAga dharma ane potAnA upabhogamAM upayoga kare. ane cotho bhAga potAnA upara Azrita evA bhartavyanA poSaNa mATe upayoga kare. vaLI, jeo vipula dhana prApta kare che teo dharmamAM ghaNo dhana vyaya kare to paNa anya kAryo sadAya tema nathI ane bhAvinI ciMtA paNa thAya tema nathI tevA gRhasthane AzrayIne kahe che - potAne je dhananI prApti thAya che temAMthI ardhAthI adhika dhana dharmamAM vyaya kare; kema ke sagRhastha paralokanI pradhAne ciMtA karanArA hoya che, tethI jIvananAM sarva aMgomAM dhananuM adhika mahattva dhAraNa kare che ane tevA gRhastho dharmanAM uttama kAryomAM AvakanA ardhAthI adhika dhana vyaya kare to teonuM citta dharmaparAyaNa bane che. jethI teono A loka ane paraloka ubhaya kalyANakArI bane che. ane dharmamAM vyaya karyA pachI je zeSadhana che tenA dvArA tuccha evAM aihika sarva kAryo te gRhastha kare che arthAtu potAnI bhUmikA anusAra nidhi tarIke dhana rAkhe, vyApAra mATe dhana rAkhe, bhartavyanA poSaNa mATe upayoga kare ane potAnA mATe paNa upayoga kare. A sarva upayoga yatnathI kare jethI dharmane bAdha na thAya tevI jIvanapravRttimAM dhanano vyaya thAya. ane jeo potAnI Avaka anusAra vyaya na karatA hoya paraMtu indriyone vaza thaIne game te rIte vyaya karatA hoya teo potAno vaibhava nAza thAya tyAre sarva ucita vyavahAra karavA asamartha bane che jethI tevA puruSanA dharma Adi traNeya puruSArtha nAza pAme che ane durgAnapUrvaka mRtyu thavAnI saMbhAvanAne kAraNe durgatinI paNa prApti thAya che. ripo avataraNikA :tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [12] prasiddhazAvArapAnanam rad aa sUtrArtha :(12) prasiddha evA dezanA AcAronuM pAlana gRhasthano dharma che. rajI. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1, sUtra-26, 27 TIkA :_ 'prasiddhasya' tathAvidhAparaziSTasaMmatatayA dUraM rUDhimAgatasya 'dezAcArasya' sakalamaNDalavyavahArarUpasya bhojanA''cchAdanAdivicitrakriyAtmakasya 'pAlanam' anuvarttanam, anyathA tadAcArAtilaGghane taddezavAsijanatayA saha virodhasaMbhavenAkalyANalAbhaH syAditi / paThanti cAtra laukikAH - "yadyapi sakalAM yogI chidrAM pazyati medinIm / tathApi tavAra manasADapi ttat ArA" ] ti pAradA TIkArya : 'prasiddhI' rUti aa tevA prakAranA aparaziSTate saMmatapaNuM hovAne kAraNe dUra rUDhine pAmela atyaMta rUDhane pAmela evA dezanA AcAranuM sakala vagaranA vyavahArarUpa bhojana AcchAdanAdi vicitra kriyA svarUpa dezanA AcAranuM, pAlana-anuvartana karavuM joIe, anyathAkate AcAranA ullaMghanamAM te dezamAM vasanArA loko sAthe virodhano saMbhava hovAnA kAraNe akalyANanI prApti thAya. ahIM=prasiddhadezanA AcAranA pAlanamAM, laukiko kahe che - jo ke yogI sakala pRthvIne chidravALI jue che topaNa laukika AcAranuM manathI ullaMghana karatA nathI. rilA ) ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll26 bhAvArtha : je dezamAM ziSTa puruSo rahetA hoya te ziSTa puruSo jIvananI raheNIkaraNI viSayaka ucita vyavasthA svIkAratA hoya ane te dezamAM A ucita AcAro che te pramANe prasiddhine pAmelA hoya te AcAronuM anusaraNa gRhastha karavuM joIe. jo te AcAronuM anusaraNa te gRhastha na kare to te dezamAM rahelA ziSTa puruSo sAthe virodhano saMbhava rahe, tethI ziSTa loko sAthenA virodhanA kAraNe cittanA kAluSyathI akalyANanI prApti thAya. IrakA avatAraNikA : tathA - avataraNitArtha - ane - sUtra : 9i3] mrditevu himapravRttiH Ara7nA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-27 sUtrArtha: (13) gahiMta evI pravRttiomAM atyaMta apravRtti e gRhasthano dharma che. ll27ii TIkA - 'garhiteSu' lokalokottarayoranAdaraNIyatayA nindanIyeSu madyamAMsasevanapararAmAbhigamanAdiSu, pApasthAneSu 'gADham' atyartham, 'apravRttiH' manovAkkAyAnAmanavatAraH / AcArazuddhau hi sAmAnyAyAmapi kulAdyutpattau puruSasya mahanmAhAtmyamutpadyate, yathoktam na lunna vRttahInI pramANamiti ne matiH | antyeSvapi hi jAtAnAM vRttameva viziSyate / / 22 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5/34/39] yataH "nipAmava DU: sara: pUmivA uMnA: | amarmALAmAyanti vivaza: sarvasampaH riphA" ] pAra7nA TIkArca - rditepu.... sarvasammaH | gahita kRtyomAM=loka ane lokottaramAM anAdaraNIyapaNAthI niMdanIya evA madha-mAMsasevana-parastrIgamana Adi pApasthAnakomAM atyaMta mana-vacana-kAyAnI apravRtti gRhasthato dharma che. je kAraNathI AcArazuddhimAM sAmAnya paNa kulAdinI utpatti hote chate puruSanuM mahAna mAhAbhya utpanna thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che - "AcArathI hInanuM kula pramANa nathI=kalyANanuM kAraNa nathI e pramANe mArI mati che. anya vIca, paNa kuLomAM janmelAne AcAra ja vizeSa kare che-temane atizaya banAve che. ll22aaaa" (mahAbhArata udyogaparva 5/34/39) je kAraNathI kahevAyuM che - "jema pANInA khAbociyA tarapha deDakAo ane jema bharelA sarovara tarapha pakSIo jAya che tema zubhakarmo karanAra jIvone vivaza evI sarva saMpatti Ave che. rA" () 27. bhAvArtha : vaLI, gRhastho lokamAM gahita pravRtti hoya tevI sarva pravRttine manathI, vacanathI ane kAyAthI sevatA nathI. ane AvA AcAra pALanArA gRhastha kadAca sAmAnya kuLamAM utpanna thayA hoya topaNa teonI AcAranI zuddhine kAraNe te puruSonuM mAhAsya jagatamAM prApta thAya che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-27, 28 vaLI, koI sArA kuLamAM janmyA hoya chatAM gahita evA AcAromAM pravRtti karatA hoya to teonA kuLanI koI kiMmata nathI. 27ll avataraNikA :tathA - avataraNiyArtha: ane - sUtra : [14] sarvaMvavadityAno vizeSato rAnaDhipura8 sUtrArtha : (14) sarva jIvo viSayaka avarNavAdano tyAga. vizeSathI rAjAdiviSayaka avarNavAdano tyAga gRhasthano dharma che. ll28ll TIkA : 'sarveSu' jaghanyottamamadhyamabhedabhinneSu prANiSu 'avarNavAdasya' aprasiddhiprakhyApanarUpasya 'tyAgaH' parihAraH kAryaH, 'vizeSataH' atizayena 'rAjAdiSu' rAjA'mAtyapurohitAdiSu bahujanamAnyeSu, sAmAnyajanApavAde hi svasya dveSyabhAvo bhUyAnAvirbhAvito bhavati, yata ucyate-"na paraparivAdAdanyavidveSaNe paraM bhaiSajamasti / " [nItivAkyA0 16/12] rAjAdiSu tu vittaprANanAzAdirapi doSaH syAditi / / 28 / / TIkArya : sarvey .... roSaH sthAviti | sarva jIvo viSayaka=jaghanya, uttama ane madhyama bheTavALA jIvo viSayaka aprasiddhinA khyApanarUpa avarNavAdano-sAmenAnI kharAba prasiddhi thAya tevA avarNavAdano tyAga karavo joIe. vizeSathI atizayathI rAjAdiviSayaka=rAjA, amAtya, purohita viSayaka, bahujanamAnya puruSo viSayaka avarNavAdano tyAga karavo joIe. ahIM prazna thAya ke, bIjA jIvonI kharAba pravRtti hoya to te pravRtti kharAba kahevAmAM zuM doSa che ? ethI kahe che - sAmAnya jIvonA apavAdamAM niMdAmAM potAne atyaMta dveSabhAva=te jIvo pratye atyaMta dveSabhAva AvirbhAva thAya che. je kAraNathI kahevAya che - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-28, 29 "vizeSa prakAranA dveSamAM paranI nidAthI anya bIjuM auSadha nathI. arthAt dveSa vadhAravAmAM atyaMta kAraNa che." (nItivAkyA. 16/12) vaLI, rAjAdiviSayaka avarNavAda karavAthI dhanalAza, prANanAza Adi paNa doSo thAya. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 28 bhAvArtha : koInI anucita pravRtti hoya paNa, na paNa hoya topaNa ziSTa puruSo niMdAnuM vacana kyAreya bolatA nathI. phakta koIkanA hita arthe koIkanI anucita pravRtti hoya to tenA pratye dveSa karyA vagara temanA hita arthe kahe che ane prayojana na hoya Ama chatAM anya viSayaka yathA-tathA bolavAnI Teva hoya to tevI pravRttithI gRhasthano dharma nAza pAme che, tethI gRhasthae avarNavAdano tyAga karavo joIe ane vizeSathI lokamAnya puruSo viSayaka avarNavAdano tyAga karavo joIe. l28 avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [11] masavALArarasaMsa: ra3/ sUtrArtha - (15) asadAcAravALA puruSonI sAthe asaMsarga gRhasthano dharma che. ra9ll TIkA :___ 'asadAcAraiH' ihalokaparalokayoH ahitatvena 'asan' asundaraH 'AcAraH' pravRttiryeSAM te tathA, te ca dyUtakArAdayaH, taiH 'asaMsargaH' asaMbandhaH, pradIpanakA'zivadurbhikSopahatadezAdInAmiva teSAM tUrato varnanamitya pArA . TIkArya : "sasalAvAra:' varnanamityartha | asad AcAravALA puruSonI sAthe=A loka ane paralokamAM ahitapaNuM hovAthI asuMdara evA AcAranI pravRttivALA dhUtakAra Adi sAthe, saMbaMdhano tyAga karavo joIe=agni, upadravo, dubhikSathI haNAyelA dezAdinA tyAganI jema teono dUrathI tyAga karavo joIe. ll19iaa. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-29, 30 bhAvArtha : je jIvo A loka ane paralokanuM ahita thAya tevI asuMdara pravRtti karatA hoya tevA jIvo sAthe saMsarga karavAthI potAnI prakRtimAM paNa te prakAranA doSo prApta thavAnI saMbhAvanA rahe che. mATe gRhastha tenuM atyaMta varjana karavuM joIe. rilA avataraNikA : etadeva vyatirekata Aha - avataraNikArya :Ane ja=Asad AcAranA varjanane ja, vyatirekathI kahe che - sUtra : saMsaH savAre: tArUnA sUtrArtha : sadAcAravALA sAthe saMsarga karavo joIe e gRhasthano dharma che. ll30II TIkA : pratItArthameva, asadAcArasaMsargavarjane'pi yadi sadAcArasaMsargo na syAt tadA na tathAvidhA guNavRddhiH saMpadyate ityetat sUtramupanyastam, uktaM caitadarthAnuvAdi - "yadi satsaGganirato bhaviSyasi bhaviSyasi / kathAsaMgnanAjhIpu patithvasa patigRti pAra4" ] ti rUpA. TIkArya : pratItArthava .. ti | sUtrano artha pratIta ja che. asadAcAranA saMsarganA varjanamAM paNa jo sadAcAravALA puruSo sAthe saMsarga na thAya to tevA prakAranA guNavRddhisuttama puruSonA saMsargathI janya evI guNavRddhi thAya nahi ethI A sUtrano upanyAsa karela che. ane A arthane kahenAra vacana kahevAyuM che - "jo satsaMgamAM nirata thaIza to tuM thaIza uttama thaIza, ane asajjananA samudAyamAM paDIza to paDIza=asaAcaraNAmAM paDIza. 24" () ti" zabda TIkAnI samAptimAM che. 30 bhAvArtha| uttama puruSo sAthe saMsarga karavAthI uttama puruSonA guNo pratye potAnAmAM je pakSapAtano bhAva che te Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-30, 31 u7 uttama puruSonA saMsargakALamAM puSTa-puSTatara thAya che ane teonA uttama AcArothI potAnA cittamAM paNa tevA AcAro sevavAno vizeSa abhilASa thAya che ane tevA puruSonA sahavAsathI zIghra tevA guNonI prApti thAya che. mATe gRhastha sadAcAravALA puruSo sAthe saMsarga karavo joIe. ll30nA avatAraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [16] mAtApitRpUnA rU9T sUtrArtha : (16) mAtA-pitAdinI pUjA gRhasthano dharma che. ll11| TIkA - mAtApitro.' nAnI-nAnajyo: 'pUnA' trisarSA prAmarahi, athottam - "pUjanaM cAsya vijJeyaM trisandhyaM namanakriyA / tasyAnavasare'pyuccaizcetasyAropitasya tu / / 25 / / " [yogabi0 111] 'ati' "mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopAro guruva: satAM mata: raddA" vivi0 220] iti zlokoktasya guruvargasya / "abhyutthAnAdiyogazca tadante nibhRtAsanam / nAmagrahazca nAsthAne nAvarNazravaNaM kvacit / / 27 / / " [yogabi0 112] / / 31 / / TIkArca - mAtApitro ..... varit aa mAtApitAnI praNAma karaNAdirUpa trisalgA pUjA karavI joIe. je kAraNathI kahevAyuM che - "AnuM guruvarganuM trisadhdha namanakriyA pUjana jANavuM. tenA anavasaramAM paNa guruvarganA anavasaramAM paNa. cittamAM atyaMta Aropita evA temanuM pUjana jANavuM. rapA" (yogabiMdu-zloka-111) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-31, 32 uddharaNamAM rahelA "stha'no artha kare che - "mAtApitA, kalAcArya tathA emanA jJAtio ane vRddha evA dharmopadezako saMtone guruvarga saMmata che. ra9 (yogabiMdu-zloka-110) uddharaNanA zlokamAM kahelA guruvarganuM, zuM karavuM joIe ? te spaSTa kare che - "abhyatthAna Adi yoga, temanI pAse namratAthI besavuM, asthAnamAM temanuM nAma na bolavuM, kyAreya temanA avarNavAdanuM zravaNa na karavuM e guruvarganI pUjA che, ema avaya che. ra7" (yogabiMdu-zloka-112) i315 bhAvArtha : sagRhastha mAtA-pitAnI pUjA kare e sagRhasthano dharma che e kathanathI upalakSaNa dvArA guruvarganuM grahaNa che, tethI sAkSIpAThamAM pUjanIya evA guruvarganuM svarUpa batAvela che. temAM mAtA-pitAe potAnA hitanI ciMtA karIne potAne moTo karyo, tethI pUjanIya che. kalAcAryoe kaLA zIkhavADIne saMskAravALo banAvyo, tethI pUjanIya che ane vRddha dharma-upadezako sanmArgano bodha karAvIne mahAna upakAra karanAra che, tethI pUjanIya che. ane potAnA upakArI sAthe saMbaMdhavALA je jJAtijano che te paNa upakArI sAthe saMbaMdhavALA hovAthI pUjanIya che. ll3nA avataraNikA : atha mAtApitRviSayamevAnyaM vinayavizeSamAha - avataraNitArtha :have mAtApitA viSaya ja anya vinayavizeSane kahe che - sUtra : AmuSmikayogakAraNam, tadanujJayA pravRttiH, pradhAnAbhinavopanayanam, tadbhoge moDacatra tavanucitAt jarUra sUtrArtha : paralokanAM kRtyonuM mAtApitA pAsethI karAvaNa, temanI anujJAthI pravRtti=sarva pravRtti, pradhAna evI vastuonuM mAtApitAne arpaNa, temanA anucitane choDIne temane apadhya Adi hoya tevI vastune choDIne, temanA bhogamAM bhoga teo je vastunuM bhojana kare tevI vastunuM bhojana karavuM, e gRhasthano dharma che. II3rA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-32 TIkA - ___ 'AmuSmikAH' paralokaprayojanA 'yogA' devatApUjanAdayo dharmavyApArA AmuSmikayogAsteSAM 'kAraNaM' svayamevAmuSpikayogAn mAtApitroH kurvatorhetukartRbhAvena niyojanam, yathA nAtaH paraM bhavadbhyAM kuTumbakAryeSu kiJcidutsahanIyam, kevalaM dharmakarmapratibaddhamAnasAbhyAmanavarataM bhAvyamiti / tathA 'tadanujJayA' mAtApitRjanAnumatyA 'pravRttiH' sakalaihikA''muSmikavyApArakaraNam, tathA pradhAnasya' varNagandhAdibhiH sArasya 'abhinavasya' ca tatkAlasaMpannasya puSpaphalavastrAdervastunaH 'upanayanaM' DhaukanaM mAtApitroreva / tathA 'tadbhoge' mAtApitRbhoge anAdInAM bhogaH' svayamAsevanam, atrApavAdamAha-'anyatra' antareNa 'tadanucitAt' tayoH prakRtayoreva mAtApitroranucitAt kuto'pi vratAdivizeSAditi / / 32 / / TIkArya : 'mAmukhiyA:' vratavivizeSAviti | AmukhikaHparalokanA prayojatavALA, yogo-devatApUjana Adi dharmavyApAro Amukhika yogo, che. teonuM karAvaNa-Amumbika yogone kartA evA mAtApitAne svayaM ja hetunA kartabhAvathI niyojana kare. je A pramANe - have pachI tamArA vaDe kuTuMbakAryomAM kAMI ja utsAha levo joIe nahi, mAtra dharmakarmamAM pratibaddha mAnasavALA evA tamArA vaDe satata rahevuM joIe. ane temanI anujJAthI=mAtA-pitAnI anumatithI, pravRtti sarva ehika-Amumbika vyApAranuM karavuM. ane pradhAna=varNa-gaMdhAdi dvArA sArabhUta ane abhinava tatkAlasaMpanna, evAM puSpa, phala, vastra AdinuM mAtApitAne ApavuM. ane temanA bhogamAM mAtApitAnA anna AdinA bhogamAM, bhogasvayaM bhoga kare. AmAM apavAdane kahe che - te mAtA-pitAne prakRtithI ja pratikuLa hoya tene choDIne mAtApitAnA bhoga pachI pote bhoga kare. mAtApitAne anucita kayA kAraNathI hoya ? ethI kahe che - koIpaNa vratAdi vizeSanA kAraNe mAtA-pitAdine bhojana anucita hoya tyAre mAtApitAnA bhoga vagara paNa bhoga kare. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 32 bhAvArtha : gRhastha mAtA-pitAne paralokanI pravRttimAM yojana karavuM joIe. arthAt kahevuM joIe ke kuTuMbanI ciMtAne choDIne kevala dharmaparAyaNa thaIne tame sarva udyama karo jethI tamAruM paralokanuM hita thAya. A pramANe vinaya karavAthI mAtApitA pratyeno kRtajJatAguNa paNa sacavAya che ane potAno dharmabhAva paNa puSTa-puSTatara thAya che ane mAtApitA dvArA karAyelAM dharmakRtyomAM karAvaNano pariNAma ane anumodanano pariNAma prApta thAya che Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-32, 33 vaLI, A lokanI ke paralokanI je koI pravRtti kare te temane pUchIne kare. jethI temanA upakArane anurUpa ucita vinayanI prApti thAya che. phakta koIka evA kAraNe mAtA-pitA dharmathI vimukha bhAvavALAM hoya to teone pUchavAthI teone aruci thaze tevuM jaNAya to temanI anujJA vagara karavAmAM ke temanAthI pracchanna dharmakRtya karavAmAM paNa doSa nathI. vaLI, potAnI pAse je suMdara vastu hoya te sarva temane Ape, paraMtu svayaM potAnA bhAgamAM vApare nahi. AnAthI paNa potAnA kRtajJatAguNanI puSTi thAya che. vaLI, mAtA-pitAdi bhojana kare tyArapachI pote bhojana kare. sivAya vratAdinA kAraNe teone bhojana karavAnuM na hoya to athavA temanI zArIrika prakRtine koI vastu anukULa na hoya to pote te vastunuM bhojana kare. ll3zA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [17] nukrenanIya pravRttiH rUrUA. sUtrArtha : (17) anuddejanIya pravRti gRhasthano dharma che. ll33ll TIkA : svapakSaparapakSayoH 'anudvejanIyA' anudvegahetuH 'pravRttiH' kAyavAGmanazceSTArUpA, parodvegahetorhi puruSasya na kvApi samAdhilAbho'sti, anurUpaphalapradatvAt sarvapravRttInAmiti / / 33 / / TIkArya : svapakSa.... sarvapravRttInApati | svapakSa ane parapakSamAM anuDhegano hetu evI kAyA, vANI ane mananI ceSTArUpa pravRti gRhasthano dharma che, je kAraNathI paranA udveganA hetu evA puruSane kyAMya paNa samAdhino lAbha thato nathI; kema ke sarva pravRttionuM anurUpa phala devApaNuM che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. li33 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-33, 34 bhAvArtha : ziSTa gRhasthano AcAra che ke potAnA svajana sAthe ke potAnA virodhI pakSa sAthe paNa besavAno prasaMga hoya tyAre koInA udveganuM kAraNa bane tevI mana-vacana-kAyAthI pravRtti kare nahi; ane je jIvono vicAryA vagara bolavAno ke pravRtti karavAno svabhAva che tevA jIvo game te prasaMgamAM kAyAthI, vANIthI ke aMte manathI paNa koIne udvega thAya tevo pariNAma karanArA hoya che. tevA jIvone tevA prakAranI pravRttine kAraNe azubha karmo baMdhAya che jethI anyane asamAdhinI prAptimAM nimitta banIne potAne asamAdhinI prApti thAya tevAM karma bAMdhe che; jethI tevA jIvone kyAMya samAdhinI prApti thAya nahi. Il33 avataraNikA - tathA - avataraNikArya :ane - sUtra : [18] martavyabharapAm (ArUno sUtrArtha - (18) bhartavyanuM bharaNa e gRhasthano dharma che. ll14ll TIkA : 'bhartavyAnAM' bhartuM zakyAnAM mAtApitRsamAzritasvajanalokatathAvidhabhRtyaprabhRtInAM 'bharaNaM' poSaNaM bhartavyabharaNam / tatra trINi avazyaM bhartavyAni-mAtApitarau satI bhAryA alabdhabalAni cApatyAni, yata uktam - "vRddhau ca mAtApitarau satI bhAryAM sutAn zizUn / atharmazata kRtva partavya manurabravIt bhArata" minusmRta 22/2] vibhavasaMpattau cAnyAnyapi, atrApyuktam - "catvAri te tAta! gRhe vasantu zriyAbhijuSTasya gRhasthadharme / sakhA daridro bhaginI vyapatyA jJAtizca vRddho vidhanaH kulInaH / / 29 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5/33/ 12] rUti rU4 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sutra-34, 35 TIkArya : martavyAnAM .. yunInaH | bhartavya poSaNa karavA yogya evA mAtA-pitA, samAzrita evo svajata loka ane tevA prakArano kokaravarga vagerenuM bharaNa-poSaNa karavuM joIe. tyAM traNa avazya bharaNapoSaNa karavA yogya che. (1) mAtApitA (2) satI strI ane (3) alabdhabaLavALA putro je kAraNathI kahevAyuM che - vRddha mAtA-pitA, satI strI ane nAnI uMmaranA putrone seMkaDo akAryo karIne paNa poSavAM joIe ema manu kahe che. ra8." (manusmRti 11/11) ane vibhavanI saMpatti hote chate anyone paNa poSavA joIe. ahIM paNa kahevAyuM che - "he tAta ! gRhasvadharma hote chate dhanathI yukta evA tArA gharamAM cAra vaso. daridra evo mitra, pati vagaranI bahena, vRddha jJAtivALo ane dhana vagarano kulIna. l/ra9" (mahAbhArata, udyogaparva, 5/33/59). ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. A34o. che uddharaNa zloka-29mAM 'paLanI vyapatyA' pATha upalabdha che, paraMtu te saMgata jaNAto nathI, tethI pAnI patipati' ke anya koI tevA prakArano pATha joIe, tethI te pramANe artha karela che. tattva bahuzruta vicAre. bhAvArtha : dharmapradhAna gRhasthajIvana jIvanAra mATe bhartavyanuM poSaNa karavuM e paNa dharmarUpa che; kema ke sarva jIvo sAthe ucita vartana karavuM e dharma che ane potAnA upara nirbhara hoya teo sAthe teonI jIvanavyavasthAnI ciMtA karavI e ucita vartana che. temAM vRddha mAtA-pitA, satI strI ane nAnI vayanA bALakone game te rIte yatna karIne poSavAM joIe. anyathA teonA jIvanano je rIte vinAza thAya te sarvanI anumodanAnuM pApa lAge ane citta atisvArthI banavAthI anya sevAto dharma paNa dharmarUpe pariNamana pAme nahi. vaLI, jeo vaibhavayukta tevA gRhasthane to mAtA-pitA AdithI atirikta evA cAra prakAranA jIvo paNa bhartavya che. potAno daridra mitra hoya tene paNa potAnA ghare potAnI jema rahI zake tema sAcave. potAnI bahena patirahita hoya ke patithI tyAga karAyelI hoya to tene paNa potAnA gharamAM sArI rIte sAcave. vaLI, potAnI jJAtinA koI vRddha hoya tene paNa potAnA gharamAM sArI rIte rAkhe. te sivAya koI kulIna hoya ane dhanarahita hoya to potAnA gharamAM sArI rIte rAkhe. A sarva kRtyo AraMbharUpa nathI, paraMtu ucita kRtyarUpa hovAthI guNavRddhinAM kAraNa che mATe dharmarUpa ja che. l34TI avataraNikA: tathA - Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-35 avataraNikArya : ane sUtraH - yathocita viniyoH ||rU|| sUtrArtha : yathocita viniyoga karavo e ucita gRhasthadharma che. II35] -- 73 TIkA H tasya bhartavyasya bhRtasya sataH 'yathocitaM' yo yatra dharme karmaNi vA samucitaH tasya tatra 'viniyogaH ' vyApAraNam, avyApArito hi parivAraH samucitAnuSThAneSu nirvinodatayA dyUtAdivyasanamapyabhyasyet niSphalazaktikSayAccAkiJcitkaratvenAvastvapi syAt, evaM cAsau nAnugRhItaH syAdapi tu vinAzita kRti rU|| TIkArya : tasya bhartavyasya vinAzita kRti / / bhartavya evA jIvone poSaNa karyA pachI yathocita=je bhartavya, je dharma ke karmamAM ucita hoya temAM temane viniyojita karavo joIe=vyApAravALo karavo joIe; kema ke ucita anuSThAnomAM avyApAravALo parivAra AnaMdarahitapaNuM hovAne kAraNe ghUtAdi=jugAra Adi vyasana paNa seve ane niSphaLa zaktinAM kSayathI akiMcitkarapaNuM hovAne kAraNe avastu paNa thAya ane e rIte A=parivAra, anugRhIta na thAya paraMtu vinAzita thAya. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I35 / / ***** bhAvArtha: potAnI bhUmikA anusAra je gRhastha je je bhartavyanuM poSaNa kare, teone ucita dharmakRtyomAM ke anya kRtyomAM vyApAravALA kare, jethI teonuM jIvana AnaMdarahita bane nahi ane jo teonuM jIvana AnaMdarahita bane to vyasanAdi sevIne vinAza pAme ane kadAca vyasanAdi na seve topaNa je dharmakRtyonI temanI zakti che te niSphaLa jAya; tethI teono manuSyabhava akiMcitkara thAya ane teonuM poSaNa karIne teonuM je hitarUpa vastu thavAnI hatI te thAya nahi, tethI teonA upara koI upakAra na thAya, paraMtu teono vinAza ja thAya. AnAthI e phalita thAya ke bhartavyanuM ucita rIte poSaNa karIne teonuM A loka ane paralokamAM hita thAya tevuM zAMtimaya jIvana bane tevuM karavuM joIe, paraMtu teonuM poSaNa karyA pachI teonA hitanI upekSA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-35, 36 karavI joIe nahi. jo teonA hitanI upekSA karavAmAM Ave to te bhartavyanA poSaNanI kriyA dharmarUpa bane nahi. IIrUpA avataraNikA : tethA - avataraNikA : ane - sUtra : tatrayonaneSa vaddhakyatA sArUd aa sUtrArtha : teonA prayojanomAM bhartavyonA prayojanomAM baddhalacatA gRhasthano dharma che. ll36ll TIkA : 'tasya' bhartavyasya 'prayojaneSu' dharmArthakAmagocareSu citrarUpeSu 'baddhalakSyatA' nityopayuktacittatA, te hi tasmiMzcintAkare nityaM nikSiptAtmAnaH tenAcintyamAnaprayojanAH sIdantaH santo'prasannamanaskatayA na svanirUpitakAryakaraNakSamAH saMpadyante iti / / 36 / / TIkArya : tasya' e saMpadAnta rUti | tenAMebhartavyanAM dharma, artha, kAma viSayaka citrarUpa prayojanomAM baddhalazyatA nityaupayukta citatA, gRhasthano dharma che ema avaya che. je kAraNathI te ciMtAkara hote chate=bharaNapoSaNa karanAra puruSa teonI ciMtA karanAra hote chate nitya tikSipta AtmAvALA=haMmezAM samapita thayelA evA teo temanA vaDe=bhartavya puruSa vaDe aciMtA karAtA prayojanavALA thAya to sIdAtA chatAM aprasannamanapaNAthI potAne soMpAyeluM kArya karavAmAM samartha thatA nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 36 bhAvArtha : sukhI gRhastha ke sAmAnya gRhastha potAnA bhartavyanuM je bharaNapoSaNa kare che teonAM dharma-artha ane kAma viSayaka prayojanamAM atyaMta upayukta thaIne ciMtA kare. AnAthI e phalita thAya ke potAnAM mAtA-pitAdi hoya to teonI paNa dharma-artha ane kAma viSayaka pUratI ciMtA kare, satI patnI hoya to teonI paNa pUratI ciMtA kare. jethI teono A loka ane paraloka suMdara thAya ane alabdha baLavALo putra hoya to teo paNa dharmapradhAna kema bane ane A lokamAM paNa Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-36, 37 artha upArjana AdimAM kuzaLa bane tenI ciMtA kare. jethI teo paNa A loka ane paralokamAM sukhI bane. vaLI, sukhI gRhastha daridra mitra Adine potAnA gRhamAM rAkhyA hoya to teonI paNa dharma-artha ane kAma viSayaka te rIte ciMtA kare jethI teo prasannatApUrvaka dharmapradhAna rahIne A lokamAM paNa sukhI thAya ane paralokamAM paNa sukhI thAya. jo teonuM poSaNa karavA mATe temane ghare rAkhyA pachI temanI ucita ciMtA karavAmAM na Ave to teonuM A loka ane paralokamAM je kAMI ahita thAya tenuM pApa bhartavyanuM poSaNa karanAra puruSane prApta thAya, tethI tevI bhartavyanA poSaNanI pravRtti gRhasthanA dharmarUpa bane nahi. II3chA avataraNikA: tathA - avatarANikArya : ane - sUtra - pAparirakSA: rUcho rUtA sUtrArtha : bhartavyanA apAyothI-A loka ane paralokanA anAthathI parirakSAno udhoga udhama e gRhasthadharma che. ll3nA TIkA - tasyaiva bhartavyasya 'apAyebhyaH' anarthebhyaH aihikAmuSmikebhyaH 'parirakSA' sarvatastrANam, tatra 'udyogo' mahAnudyamaH, evaM hi bhartavyAn prati 'tasya' nAthatvaM syAd yadi so'labdhalAbhalakSaNaM yogaM labdharakSArUpaM ca kSemaM kartuM kSamaH syAt, yogakSemakarasyaiva nAthatvAditi / / 37 / / TIkArya : tasthava ...... nAthatviita pA tenA ja=bhartavyatA ja, apAyothI=A loka ane paralokanA anarthothI, parirakSAmAM=sarva prakAre teonA rakSaNamAM, udyoga karavo joIe=mahAna udyama karavo joIe. A rIte bhartavyo pratye bhartavyanA poSaNa karanAranuM nAthapaNuM thAya. jo te=poSaNa karanAra puruSa, alabdhatA lAbhalakSaNa yogane Azritone aprApta evA dharmAdi prayojanarUpa lAbhanA yogane, ane labdhatA rakSArUpa kSemane poSaNIyane prApta evA dharmAdinI rakSArUpa kSemane, karavA mATe samartha thAya to tAthapaNuM thAya ema avAya che); kema ke yogakSemakaranuM ja nAthapaNuM che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. Im37nA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sUtra-37, 38 bhAvArtha: sUtra-34mAM kahyuM ke bhartavyanuM rakSaNa karavuM e gRhasthano dharma che. bhartavyanuM rakSaNa karanAra puruSe te bhartavyane sarva ucita pravRttimAM vyApA2vALA ka2vA joIe ane teonuM A lokamAM ane paralokamAM ekAMte hita thAya tema udyama ka2vo joIe ema sUtra 35-36mAM batAvyuM. have koIka kAraNathI bhartavya jIvo paNa anartha prApta kare tevA saMyogamAM mukAya to sarva udyamathI teonA A loka ane paralokanA hitanuM rakSaNa ka2vuM joIe ane te 2kSaNa mATe je guNo prApta thayA na hoya tenI prApti mATe ucita yatna karavo joIe ane je guNo temane prApta thayA che te nAza na thAya tenI ucita ciMtA karavI joIe. Ama karavAthI ja te bhartavyanA nAtha tarIkeno ucita vyavahAra saMpAdana karAyelo thAya che. 75 ahIM vizeSa e che ke A rIte je vivekI gRhastha yogya jIvane A loka ane paralokamAM sukhI kare che ane tenAthI te yogya jIvo alpakALamAM samyag dharmane prApta karIne saMsArano aMta ka2ze te sarvamAM nimittabhAvanI prApti bhartavyanA poSaNa karanAra vivekI gRhasthane prApta thaze, tethI tenuM paNa kalyANa thaze. II37 // avataraNikA : tathA - avataraNikArtha -- ane sUtra : [99] nannu jJAnasvagauravarakSe||38|| (19) garhAmAM=garhaNIya vyaktinI prAptimAM, jJAna=yathArtha nirNaya, ane svathI gauravanI rakSA karavI joIe. II38/ sUtrArtha - TIkA H 'ga' garhaNIye kuto'pi lokaviruddhAdyanAcArAsevanAnnindanIyatAM prApte bhartavye sAmAnyato vA sarvasmin jane kiM vidheyamityAha - 'jJAnaM' saMzayaviparyayA'nadhyavasAyaparihAreNa yathAvat svarUpanizcayaH, 'svoravarakSA, svena' AtmanA 'gauravaM' puraOraLa svoravuM tasya 'rakSA' nivAraLam, tato jJAna dha svagauravarakSA ca 'jJAnasvagauravarakSe' karttavye, gahyoM hyarthaH samyag jJAtavyaH prathamataH, tato'numati - doSaparihArAya sarvaprakArairna puraskArastasya karttavya iti / / 38 / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-38, 39 TIkArca - "'.... kSatra rUti . garNamAM=koIpaNa lokaviruddha avAcAranA sevanathI niMdanIyatAne prApta evA gahaNIya bhartavyamAM, athavA sAmAnyathI sarva janamAM zuM karavuM joIe ? ene kahe che - jJAna saMzaya, viparyaya ane adhyavasAyatA parihArathI yathAvat svarUpano nizcaya karavo joIe ane svathI gauravanI rakSA karavI joIe potAnAthI gaurava puraskaraNanuM TekAnuM nivAraNa karavuM joIe. tenuM tAtparya spaSTa kare che - prathama tenuM garNa kartavya samyagu jANavuM joIe. tyArapachI anumati doSatA parihAra mATe sarvaprakArathI tene Teko Apavo joIe nahi. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. In38 bhAvArtha :sahastha potAnAthI bhartavya hoya tevo paNa koI jIva koI nimitta doSathI lokaviruddha evA anAcAronuM sevana karIne niMdanIya kRtyo karato hoya athavA potAnAthI bhartavya na hoya evo paNa koI anya jIva niMdanIya kRtya karato hoya to tenA te garda kRtya viSayaka potAne bhrama thayo nathI teno yathArtha nirNaya karIne potAnA bhartavyane garda kRtyanA nivAraNathI rakSaNa karavA mATe zakya yatna karavo joIe ane anya koI paricita vyakti hoya to tenuM paNa potAnAthI rakSaNa thAya tema hoya to tenA garda kRtyanA nivAraNa mATe samyak yatna karavo joIe ane teonuM te garda kRtya nivAraNa thAya tema na hoya to teonA te kRtyamAM pote anumatidoSanI prApti na kare te mATe sarva prakArathI tene koI Teko Apavo joIe nahi, jethI potAnA TekAnA baLathI te garda kRtya karI zake. ll38 sUtra : [20] vAgatithivInapratipatti: sArU sUtrArtha - (20) deva-atithi ane dInanI pratipati gRhasthano dharma che. Il3II TIkA : 'dIvyate' stUyate bhaktibharanirbharAmaraprabhuprabhRtibhirbhavyairanavaratamiti 'devaH,' sa ca klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSaH, tasyaivaitAni nAmAni-arhanajo'nantaH zambhurbuddhastamo'ntaka iti / na vidyate satatapravRttAtivizadaikAkArAnuSThAnatayA tithyAdidinavibhAgo yeSAM te 'atithayaH', yathoktam - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-39 "tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / tithi tuM vinAnIyA cheSamakhyAmAM vivuM: rUpA" ] tInA ' punaH vI kSaye [5.thA. 2252] rUti vAnA kSIrasavatarmArthavAmathanA , tataH devAtithidInAnAM 'pratipattiH' upacAraH pUjA'napAnadAnAdirUpaH 'devA'tithidInapratipattiH' TorU TIkArca - rIvyo' .. tInapratipattiH | bhaktithI bharAyelA evA Indra vagere bhavyajIvo vaDe satata stuti karAya che e deva, ane te deva kleza, karma ane vipAkanA Azaya vaDe aparAkRSTa evo puruSavizeSa che. tenAM ja A nAmo che - aha-arihaMta, aja=jene janma nathI te aja, anaMta jene mRtyarUpI aMta nathI te anaMta, zaMbhu sukhamaya, buddha bodhavALA, tamottaka=aMdhakArano nAza karanAra. 'ti' zabda devonA svarUpanA vAcaka nAmonI samApti mATe che. satata pravRtti hote chate yogamArganI satata pravRtti hote chate, ativizada evA ekAkAravALA anuSThAnapaNAne kAraNe tithi Adi divasano vibhAga jeone nathI teo atithi che susAdhu che. je kAraNathI kahevAyuM che - tithi, parva, utsava vagere sarva je mahAtmA vaDe tyajAyA che tene atithi jANavo. zeSa=ghare AvelA zeSa loko abhyAgata=paroNA jANavA. ll30" (). vaLI, dIna' dIna dhAtu kSaya arthamAM che (pA. dhA. 1159) e prakAranuM vacana hovAthI kSINa sakala dharma-artha-kAmanI ArAdhanAnI zaktivALA dIta che. deva, atithi ane dInano artha karyA pachI zeSa samAsa spaSTa kare che - tyArapachI deva, atithi ane dItanI pratipatti upacAra pUjA, annapAdAnAdirUpa upacAra deva, atithi ane dInanI pratipatti che. 39 bhAvArtha : gRhastha upAsya evA devanI zakti anusAra bhakti karavI joIe, jethI devanI upAsanA karIne saMsAranA ucchedane anukULa sattvano saMcaya thAya e gRhasthano dharma che. vaLI, atithinI=susAdhunI gRhastha zakti anusAra bhakti karavI joIe jethI susAdhu jevA thavAnI zaktino saMcaya thAya. vaLI, dIna pratye anukaMpA buddhithI annapAna ApavAM joIe jethI du:khI jIvo pratye dayALu haiyuM thAya. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-39 (1) devanuM svarUpa : upAsya deva kevo hoya ? tenuM svarUpa batAve che - jeonA guNathI Avarjita thaIne indro paNa satata jemanI bhakti kare che te puruSavizeSa upAsya deva che. teone arihaMta kahevAya che; kema ke bhAvazatruno nAza karyo che. temanI arihaMtarUpe smRti karIne bhakti karavAthI bhAvazatrunA nAzanuM vIrya saMcaya thAya che. vaLI, arihaMtanuM bIjuM nAma aja che; jemane mRtyu pachI janma nathI, evA ajanmavALA che ane te rUpe smRti karIne temanI upAsanA karavAthI ajanma avasthA pratyeno pakSapAta vRddhi pAme che. vaLI, teonuM anya nAma anaMta che arthAt mukta thayA pachI teo kyAreya paNa mokSaavasthAnA aMtane pAmanArA nathI, tethI anaMtarUpe temane upasthita karIne bhakti karavAthI jIvanI aMta vagaranI zAzvata avasthA pratyeno pakSapAta vRddhi pAme che. vaLI, devanuM anya nAma zaMbhu che pUrNa sukhamayavALA che ane te rIte smRti karIne bhagavAnanI bhakti karavAthI pUrNa sukhamaya evA mokSa pratyeno pakSapAta vRddhi pAme che. vaLI, devanuM anya nAma buddha che=pUrNa bodhavAnA che ane te rIte temanI smRti karIne bhagavAnanI bhakti karavAthI pUrNa bodharUpa kevaLajJAna pratyeno pakSapAta vRddhi pAme che. vaLI, devanuM anya nAma tamo aMtaka che ane te rIte smRti karIne bhakti karavAthI potAnAmAM vartato ajJAnarUpI "tama" bhagavAna nAza karanArA che te prakAre bodha thavAthI potAnAmAM vartatA ajJAnarUpI aMdhakAranA nAza mATenuM jIvavIrya ullasita thAya che. (2) atithinuM svarUpa : devanuM svarUpa batAvyA pachI atithinuM svarUpa batAve che - je mahAtmAo saMsAranA pAramArthika svarUpane jANanArA che, tethI saMsAranA ucchada arthe satata pravRttivALA che ane zaktinA prakarSathI asaMganI zaktinA saMcaya arthe ativizad evuM eka AkAravALuM anuSThAna seve che arthAt je koI pravRttio kare che te sarva pravRttio vItarAgatAne anukULa mahAparAkramavALI hovAthI eka AkAravALA anuSThAna rUpa che, tethI tenA mATe ArAdhanA arthe tithi, parva ke utsava jevA divasano vibhAga nathI, paraMtu sadA pUrNadharma seve che te atithi che. ane te svarUpe temane upasthita karIne teone annapAnadAnAdi dvArA bhakti karavAmAM Ave to dAna ApanAramAM paNa te atithi tulya thavAnI zaktino saMcaya thAya che. (3) dInanuM svarUpa :dina zabdano artha kare che - Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hao dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-39, 40 jeonI dharma, artha ane kAmane sevavAnI sarvazaktio kSINa thaI che tevA jIvo bhUtakALanAM pApathI ati duHkhI che ane teone dayAdi bhAvathI annAdi ApavAmAM Ave to gRhasthanuM citta duHkhI pratye atyaMta dayALu bane che jethI mokSane anukULa bIjanI prApti thAya che, samyakta prApta thaI zake che; kema ke samyaktanuM liMga anukaMpA che. ll3lA avataraNikA : tatra 2 - avataraNikArya : ane tyAM - sUtra : tadaucityAbAdhanamuttamanidarzanena / / 40 / / sUtrArtha - uttamanA dRSTAMtathI, teonuM devAdinuM aucityanuM agAdhana gRhasthano dharma che. Ioll TIkA : teSAM devAdInAmaucityaM yogyatvaM yasya devAderuttamamadhyamajaghanyarUpA yA pratipattirityarthaH tasya 'abAdhanam' anullaGghanam, tadullaGghane zeSAH santo'pi guNA asanta iva bhavanti, yata uktam "aucityamekamekatra guNAnAM rAzirakataH / viSAyate guNa grAma vityaparivartata: rUA" [0 rUti kathaM tadaucityAbAdhanamityAha-'uttamanidarzanena', atizayena zeSalokAdUrdhvaM varttanta ityuttamAH, te ca prakRtyaiva paropakaraNapriyabhASaNAdiguNamaNimakarAkaropamAnA mAnavAH, teSAM 'nidarzanam' udAharaNaM tena, uttamanidarzanAnusAriNo hi puruSA udAttAtmatayA na svapne'pi vikRtaprakRtayaH saMbhavanti / iyaM ca devAdipratipattinityamevocitA, vizeSatazca bhojanAvasara iti // 40 // TIkArya : 'teSAM' .. monanA vasara rUti teonuM devAdinuM, aucitya yogyatva=je devAdinI uttama, madhyama, jaghanyarUpa je pratipati te rU5 aucitya, tenuM abAdhita anullaMghana, gRhasthano dharma che, ema avaya che. tenA ullaMghanamAM=aucityanA ullaMghanamAM, zeSa vidyamAna paNa guNo avidyamAna jevA thAya che niSphaLa thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che - Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-40 eka sthAnamAM eka aucitya ane eka bAju guNono samudAya, aucityathI parivajita evo guNono samudAya viSatulya che arthAt jema viSa mAre che tema AvA guNono samudAya teno vinAza kare che. li31aa" () kevI rIte teonA aucityanuM abAdhana karavuM joIe=devAditA aucityanuM abAdhita karavuM joIe ? ethI kahe che - uttama daSTAMtathI zeSa lokothI atizayathI Urdhva varte che te uttama. ane teo prakRtithI ja paranA upakAra karanArA priya bhASaNAdi guNamaNinA samUhanA AkaratA khANanA upamAvALA mAnavo che teonA dAMtathI aucityanuM abAdhita karavuM joIe, ema avaya che. je kAraNathI uttama nidarzanane anusaranArA puruSo udAttaAtmapaNuM hovAne kAraNe svapnamAM paNa vikRta prakRtivALA thatA nathI. ane A devAdinI pratipatti nitya ja ucita che ane vizeSathI bhojananA avasaramAM che. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll40 bhAvArtha : yogamArga atyaMta ucita pravRttirUpa che ane yogamArganA arthI evA gRhastho potAnI zakti anusAra uttama evA devanI, madhyama evA atithinI ane jaghanya evA dInanI aucityanuM ullaMghana karyA vinA pratipatti kare che ane te paNa haMmezAM uttama dRSTAMtathI kare che jethI temanA aucityanuM bAMdhana thAya nahi. Azaya e che ke bhagavAnanI puSpapUjA karatAM nAgaketune kevaLajJAna thayuM. kema thayuM ? teno vicAra karavAmAM Ave to khyAla Ave ke vItarAganA guNone avalaMbIne vItarAgabhAva pratye bahumAnanI vRddhi thAya te rIte svazakti anusAra je gRhastha uttama sAmagrIthI bhakti kare che ane bhaktikALamAM vItarAganA guNone avalaMbIne vItarAgabhAvathI AtmAne bhAvita karavA udyama kare che te uttama evA nAgaketunA daSTAMtathI aucityapUrvakanI lokottama puruSane pratipatti che=bhakti che. vaLI, vivekI sagRhastha uttama dRSTAMtathI aucityanA anullaMghanapUrvaka atithinI pratipatti kare che. te A rIte - balabhadra muninI bhakti karanAra kaThiyArAne balabhadra muninI jema pAMcamA devalokanI prApti thaI ane ekAvatArI banyA. teno vicAra karavAmAM Ave to khyAla Ave ke guptinA prakarSavALA munionA guNonA smaraNapUrvaka teone dAna ApavAnI kriyAthI madhyama evA atithirUpa sAdhunI aucityapUrvakanI bhakti thAya che ane, tethI zIdhra saMsArano aMta thAya che. tethI je gRhastha te kaThiyArAnA dRSTAMtane lakSamAM rAkhIne svazakti anusAra guNasaMpanna evA gurunA guNonA yathArtha jJAnapUrvaka teonI svazakti anusAra bhakti kare che tenAthI potAno saMsAra parimita thAya che, tethI huM paNa te prakAre bhakti karIne saMsArano aMta karuM e prakAranA uttama bhAvapUrvaka svazakti anusAra uttama sAmagrIthI susAdhunI bhakti kare e madhyama evA atithinI aucityanA anullaMghanathI pratipatti che. vaLI, koI vivekI saMgRhastha dIna jIvone duHkhI joIne temanA pratye karuNAbuddhipUrvaka aucityanA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-40, 41 abAdhAthI teonI pratipatti kare arthAt annadAnAdi Ape te gRhasthano dharma che. jema meghakumAranA jIvane hAthInA bhavamAM sasalA pratye dayAno pariNAma thayo jenA phaLarUpe te hAthIno jIva manuSyabhavane pAmIne saMyama prApta karIne sarvArthasiddha nAmanA anuttaravimAnamAM utpanna thayo. A uttama daSTAMtane avalaMbIne koI gRhastha vicAre ke du:khI jIvo pratye atyaMta karuNAthI temanA duHkho dUra karavAnI pravRtti mahAkalyANanuM kAraNa che mATe meghakumAranA jIva evA hAthInA dRSTAMtathI duHkhI jIvo pratye dayALu bhAvathI svazakti anusAra teonAM duHkha dUra karavAnI pravRtti kare te aucityanA anullaMghanathI jaghanya evA dInanI pratipatti che. vaLI gRhastha devanI, atithinI ane dInanI pratipatti nitya ja karavI joIe ane vizeSathI bhojananA avasaramAM karavI joIe, tethI e prApta thAya ke sadgRhastha pote je koI bhojana kare che te devane arpaNa karIne pachI bhojana karavuM joIe. gAmamAM atithi susAdhu vidyamAna hoya to teonI bhakti karIne pachI ja vAparavuM joIe. kadAca koI susAdhuno yoga na hoya to vAparatA pUrve koI susAdhu vihAra karIne AvyA che ke nahi te jANavA yatna karavo joIe. tenA mATe ucita sthAne avalokana karavuM joIe ane jo koI susAdhunuM Agamana thayela hoya to temanI bhakti karyA pachI ja vAparavuM joIe. A rIte karavAthI kyAreka susAdhuno yoga na hoya topaNa dAna ApavAnA abhilASanA atirekanA kAraNe supAtradAnanA phaLanI prApti thAya che. vaLI, anukaMpApAtra jIvone anukaMpAdAna karIne bhojana karavuM joIe, jethI teo pratyeno dayALu bhAva vAparatA pUrve vizeSathI pragaTe. uddharaNamAM kahyuM ke aucitya vagarano sarva guNagrAma viSatulya che. tenAthI e prApta thAya che ke je gRhastha devapUjA kare che, atithinI pratipatti kare che, anukaMpAdAna kare che paraMtu uttama dRSTAMtanA avalaMbanathI devAdinI bhakti karIne potAnAmAM guNavRddhi thAya te prakAranA koI UhApoha vagara bAhyathI pravRtti kare che athavA to te pravRtti mAnapratiSThAdi mATe kare che ke potAnA mobhA pramANe mAre A karavuM joIe tevI buddhithI kare che teono dAnAdi guNano samudAya aucityanI bAdhAvALo hovAthI guNavRddhi dvArA kalyANanuM kAraNa banato nathI, tethI tuccha mAna-pratiSThA ke tuccha puNya prApta karIne nAza pAme che, tethI viSa jevo teono dAnAdi dharma che. II40nA avataraNikA :tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [9] sabhyataH vAnamonanam 41aaaa Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sutra-41 sUtrArtha :(21) sAbhyathI kALe bhojana karavuM e gRhasthano dharma che. III TIkA : "pAnAhArAdayo yasya viruddhAH prakRterapi / suvitnIyAvanvanta tat sAmyumiti nIyate sArA" 0i rUti evaMlakSaNAt 'sAtmyAt kAle' bubhukSodayAvasaralakSaNe 'bhojanam,' anopajIvanaM kAlabhojanam, ayamabhiprAyaH-Ajanma sAtmyena bhuktaM viSamapi pathyaM bhavati, paramasAtmyamapi pathyaM seveta na punaH sAtmyaprAptamapyapathyam, sarvaM balavataH pathyamiti matvA na kAlakUTaM khAdeta, suzikSito hi viSatantrajJo mriyate eva kadAcidviSAt, tathA akSudhitenAmRtamapyupabhuktaM bhavati viSam, tathA kSutkAlAtikramAdannadveSo dehasAdazca bhavati, vidhyAte'gnau kiM nAmendhanaM kuryAditi / / 41 // TIkArca - "nAdArI .. riti | "jenI prakRtithI paNa viruddha evA pAnaAhArAdi sukhIpaNA mATe thAya che te sAmya che te pramANe kahevAya che. li32aa" ) ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. AvA svarUpavALA sAbhyathI bumukSAnA=bhUkhanA udayanA avasararUpa kALamAM, bhojana=annanuM grahaNa e kALe bhojana che. A abhiprAya che - Ajanma=pratidivasa, sAbhyathI khavAyeluM viSa paNa paththa thAya che, paraMtu vivekI gRhastha asAbhya paNa pathyane seve che. vaLI, sAbhya prApta paNa apathyane seve nahi. balavALAne badhuM ja pathya che ema mAnIne kAlakUTa khAya nahi. je kAraNathI suzikSita=pratidina thoDuM thoDuM viSa bhakSaNa karIne zarIrane viSa pacAvavAnI zaktivALo thayelo puruSa viSatatrajJa kyAreka viSathI mare ja che. te rIte azudhita evA puruSa vaDe amRta paNa vaparAyeluM viSa thAya che. ane sudhAkALanA atikramathI annano dveSa ane dehano nAza thAya che. kema nAza thAya che ? ethI kahe che - agni tAza thaye chad=kALanA atikramane kAraNe jaTharAgni zAMta thaye chate, iMdhaNa zuM kare? arthAt iMdhanarUpa AhAra jaTharAgnine dIpta na karI zake. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 41 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-41, 42 bhAvArtha : sagRhastha sAbhyathI pathya ane kALe bhojana karavuM joIe, jethI dharmapradhAna evI kAyAnuM rakSaNa thAya; kema ke sagRhastha dharma, artha ane kAmane seve che to paNa teo dharmapradhAna hoya che. vaLI, traNe paNa puruSArthanuM prayojana cittanA svAthyanI prApti che. tethI sukhanA arthI jIve viSayomAM mUDha thaIne bhojana karavuM joIe nahIM athavA nirvicAraka thaIne bhojana karavuM joIe nahIM, paraMtu cittanI svasthatA varte te mATe sAmyathI bhojana karavuM e gRhasthano ucita dharma che. sAmyanuM lakSaNa karatAM kahe che - je AhAra potAnI prakRtithI viruddha hoya tevo paNa AhAra vAparavAthI pacI jAya tevuM bhojana sAmya bhojana kahevAya, tethI e phalita thAya ke potAnI pAcanazaktine anurUpa pramANathI yukta bhojana karavAmAM Ave to te avazya pace che ane je AhAra prakRtithI viruddha che te paNa potAnI pAcanazaktine anurUpa pramANathI yukta karavAmAM Ave to te niyamA pace che. AthI ja koI vyakti potAnI zarIranI zaktine anurUpa parimita viSa khAya to te paNa pathya bane che, tethI sadgRhastha sukhapUrvaka pace teTaluM pramANayukta bhojana karavuM joIe je sAmya bhojana kahevAya. ane te paNa bhojana pathya karavuM joIe. arthAt potAnI prakRtine anurUpa hoya tevuM bhojana karavuM joIe, paraMtu potAne apathya bhojana karavuM joIe nahi jethI akALe dehano nAza thAya nahi. vaLI, sudhAnA kALano atikrama karIne bhojana karavuM joIe nahi; kema ke tema karavAthI paNa te grahaNa karAyelA AhAranI vikRti thAya che. A rIte vivekapUrvaka bhojana karanAra gRhastha A lokamAM sukhI thAya che ane sAlya bhojana karavAthI dehanA prazno na thAya to dehakRta cittanI paNa svasthatA hovAnA kAraNe sukhapUrvaka paralokane anukULa ucita dharma karIne te mahAtmA paralokamAM paNa sukhI thAya che. mATe zAstrakAro gRhasthane sAbhyathI kALe bhojana karavAno upadeza Ape che. AvA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra - [22] nIcetyaT: T4rA sUtrArtha - (22) lonca lolupatAno tyAga karavo e gRhasthano dharma che. zA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-42 TIkA : sAtmyataH kAlabhojane'pi 'laulyasya' AkAGkSAtirekAdadhikabhojanalakSaNasya 'tyAgaH,' yataH yo mitaM bhuGkte sa bahu bhuGkte, atiriktabhuktaM hi udvAmanahAdanamAraNAnAmanyatamadasaMpAdya noparamaM pratipadyate, tathA bhuJjIta yathA sAyamanyedhuzca na vipadyate vahniH, na bhukteH parimANe siddhAnto'sti, valyabhilASAyattaM hi bhojanam, atimAtrabhojI dehamagniM ca vidhurayati, tathA dIpto'gnirlaghubhojanAd dehabalaM kSapayati, atyaziturduHkhena pariNAmaH, zramArttasya pAnaM bhojanaM vA niyamAt jvarAya chardiSe vA thAt 42aaaa TIkArya : sAta ... thAt II sAbhyathI kALe bhojanamAM paNa lIlyano AkAMkSAnA atirekathI adhika bhojanarUpa lolupatAno, tyAga karavo joIe. je kAraNathI je puruSa parimita bhogave che te bahu bhogave che, atirikta khAdheluM vaLI udyamata=UlTI, hAdA jhADA ane mAraNakamRtyu, AmAMthI acatamane saMpAdana karyA vagara uparama pAmatuM nathI=UlTI, jhADA ane mRtyu karyA vagara virAma pAmatuM nathI. ane te prakAre khAvuM joIe je rIte sAMjanA ke anya divase agni vinAza pAme nahi=jaTharAgni maMda thAya nahi. bhojananA parimANamAM siddhAMta nathI, paraMtu agninA abhilASane AdhIna bhojana che ane atimAtrAnuM bhojana karanAra deha ane agnine kSINa kare che ane dIpta thayelo agni alpabhojanathI dehabaLano kSaya kare che. atizaya khAnArane duHkhathI pariNAma pAme che=bhojana muzkelIthI pAcanane pAme che ane zramathI pIDAyelAne pAna ane bhojana niyamathI javA mATe athavA vamana mATe thAya che. I4rA. bhAvArtha : gRhastha sarvathA bhoganI lAlasA vagaranA nathI, tethI ja zarIranA zAtAnA arthI paNa che ane iSTa bhojananA paNa arthI che. Ama chatAM dharmapradhAna manovRttivALA che ane dharma-artha-kAmanuM sAdhana deha che, tethI dharma-artha ane kAmane sAdhavAnA upAyarUpe dehanuM samyapha pAlana kare che, tethI sAmyathI kALe bhojana kare tyAre paNa iSTa padArthamAM AkAMkSAnA atirekathI adhika bhojana karavArUpa lolupatAno tyAga kare che. tenA kAraNe grahaNa karAyelo AhAra dehanI puSTinuM kAraNa bane che, paraMtu vikRtinuM kAraNa banatuM nathI. vaLI, AyurvedamAM kahyuM che ke jeo parimita khAya che=potAnI pAcanazaktinI maryAdAne oLaMgIne leza paNa khAtA nathI teo bahu khAya che; kema ke dehanA svAthyane kAraNe lAMbu jIve che, rogarahita jIve che, tethI adhika khAya che. vivekI gRhastha svasthatAnA upAyabhUta sAmyabhojana ane laulyano tyAga karIne svasthatAnA sukhane ja prApta kare che tethI te pravRtti dharma bane che. AzA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 avatarazi : tathA - avataraziDArtha : khate - sUtra : dharmasiMdhu prakaraNa bhAga - 1 / adhyAya - 1 / sUtra- 43 : [23] ajIrNe abhojanam / / 43 / / sUtrArtha ( 23 ) anuerzamAM salona = lobhnano tyAga gRhasthano dharma che. // 43 // alsi : prAgupabhuktasya AhArasya 'ajIrNe' ajaraNe'jIrNe vA tatra paripAkamanAgate ' abhojanaM' sarvathA bhojana parihAraH, ajIrNe bhojane hi ajIrNasya sarvarogamUlasya vRddhireva kRtA bhavati, paThyate ca "ajIrNaprabhavA rogAstatrAjIrNaM caturvidham / AmaM vidagdhaM viSTabdhaM rasazeSaM tathAparam / / 33 / / Ame tu dravagandhitvaM vidagdhe dhUmagandhitA / viSTabdhe gAtrabhaGgo'tra rasazeSe tu jADyatA / / 34 / / " [ ] 'dravagandhitvam' iti dravasya zlathasya kuthitatakrAderiva gandho yasyAsti tat tathA, tadbhAvastattvamiti / "malavAtayorvigandho viDbhedo gAtragauravamarucyam / avizuddhazcodgAraH SaDajIrNavyaktiliGgAni / / 35 / / mUrcchA pralApo vamathuH prasekaH sadanaM bhramaH / upadravA bhavantyete maraNaM cA'pyajIrNataH / / 36 / / " [ suzrutasaMhitA 1/46/504] 'praseka' iti adhikaniSThIvanapravRttiH, 'sadanam' iti aGgalAniH iti / / 43 // TIDArtha : prAgupabhuktasya aGgalAniH iti / / pUrvamAM jAghelA AhAranA nAmAM=payIne kSudhA utpanna kare te pramANenI sthitinI aprAptimAM, athavA ajIrNamAM=apAcanamAM, tyAM=baMne prakAranA ajIrNamAM, tenA paripAkanI aprApti thaye chate, abhojana=sarvathA bhojanano parihAra gRhasthano dharma che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-43 ajIrNamAM bhojana karAyuM chate sarva rogonA mULa evA ajIrNanI vRddhi ja karAyelI thAya che. ane kahevAya che - "ajIrNaprabhava rogo che. tyAM ajIrNa cAra prakAranuM che. Ama, vidagdha, viSTabdha ane apara rasazeSa. li33aaaa vaLI, AmamAM dravagaMdhIpaNuM che=maLa DhIlo ane durgaMdhavALo thAya che. vidagdhamAM dhUmagaMdhitA che dhUmADA jevI gaMdha che. viSTabdhamAM gAtrabhaMga che=zarIra tUTe che. apara rasazeSamAM ajIrNarUpa rasazeSamAM jaDatA che. ll34aa" () dravagaMdhIpaNAMno artha spaSTa kare che - drava=zlathanI=DhIlA maLatI, kuthita evI chAzAdi jevI gaMdha che jene te tevo che=dravagaMdhI che. teno bhAva dravagaMdhIno bhAva, dravagaMdhitva che. (1-2) maLa ane vAyumAM vigaMdha (3) vibhedakamaLabheda eka sAthe maLa na thAya paNa tUTaka-tUTaka Ave, (4) zarIranI jaDatA. (5) arucya AhAra arucya bane ane (6) avizuddha oDakAra. cha ajIrNanA vyakta ligo che. II35aa (1) mUccha (2) pralApa asaMbaddha bolavuM, (3) vamathu=UlaTI (4) praseka, (5) sadana, (6) bhrama=cittano bhrama A upadravo thAya che. ane (7) maraNa thAya che. 36o" (suzrutasaMhitA 1/46/504) praseka=moDhAmAM cUMkanuM vAraMvAra AvavuM ane sadA=aMgomAM glAni. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I43 bhAvArtha : sagRhastho dharmapradhAna traNa puruSArthane sevanArA hoya che, tethI teone artha ane kAma paNa dharmanuM aMga bane che tema deha paNa dharmanuM aMga che, tethI dharmamAM aMgabhUta dehane sArI rIte rakSaNa karavA arthe ajIrNamAM bhojanano tyAga karavo joIe e prakArano gRhasthano dharma che. ajIrNa be prakAre che - (1) pUrvamAM grahastha karelo AhAra ajIrNa thayo hoya to te samaye lAMghaNa karIne dehane svastha karavA mATe gRhastha bhojanano tyAga karavo joIe. (2) bhojana karyA pachI te bhojana pacI gayuM na hoya teTalA alpakALamAM pharI bhojana karavAmAM Ave to dehamAM vikRti thAya mATe bhojana karyA pachI te bhojana pacana thavA chatAM jyAM sudhI paripAkane pAme nahikamaLa-dhAtu Adi rUpe pariNamana pAme nahi tyAM sudhI sarvathA bhojanano parihAra karavo joIe; kema ke ajIrNa hote chate sarva roganA mULabhUta ajIrNarUpa roganI ja vRddhi bhojanathI thAya che. I4all Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-44 avataraNikA : tathA - avataraNitArtha : ane - sUtra : balApAye pratikriyA / / 44 / / sUtrArtha : baLano apAya hote chate-koIka rIte zarIrabaLa kSINa thaye chate pratikriyA karavI joIe e gRhasthano dharma che. ll4all TIkA : 'balasya' zarIrasAmarthyalakSaNasya 'apAye' kathaJcid hrAse sati 'pratikriyA' tathAvidhAtyantaparizramaparihAreNa snigdhAlpabhojanAdinA ca prakAreNa pratividhAnaM balApAyasyaiva, "balamUlaM hi jIvitam" [] iti vacanAt, balamucitamapAtayatA satA sarvakAryeSu yatitavyam, atha kathaJcit kadAcid balapAto'pi kazcid bhavet tadA "viSaM vyAdhirupekSitaH" [ ] iti vacanAt sadya evAsau pratividheyo na punarupekSitavya rUti 44 TIkArca - vastha' rUti che. zarIranA sAmartharUpa baLato apagama thaye chate koIka rIte tAza thaye chate, pratikriyA karavI joIe, evA prakAranA atyaMta parizramanA parihArathI kSINa thayeluM zarIrabaLa adhika kSINa thAya tevA prakAranA atyaMta parizramanA parihArathI, ane snigdha alpa bhojana Adi prakArathI bala apAyanuM ja pratividhAna karavuM joIe=balano apagama dUra thAya evI pravRtti karavI joIe; kema ke "balamUla jIvita che" ) e prakAranuM vacana che. ucita baLano nAza na thAya e prakAre sarva kAryamAM yatna karavo joIe=dharma, artha ane kAma e sarvamAM yatna karavo joIe. have koIka rIte kyAreka koIka gRhasthane baLato pAta paNa thAya baLa kSINa paNa thAya to "upekSita evo vyAdhi viSa che" () e prakAranA vacanathI sagha ja tarata ja, AvuM baLanA pAnuM, pratividhAna karavuM joIe=baLatA pAtanuM nivAraNa karavuM joIe, paraMtu upekSA karavI joIe nahi. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II44 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-44, 4pa bhAvArtha : sadguhastha dehanA baLathI dharmapradhAna traNe puruSArtho seve che. ane koIka nimittathI zarIrabaLa kSINa thAya to ucita prayatnapUrvaka tenI pratikriyA karavAmAM na Ave to kSINa thayelA dehane kAraNe te gRhastha dharma Adi traNa puruSArtho samyaka sevI na zake, tethI A lokanuM paNa hita thAya nahi ane paralokanuM paNa hita thAya nahi. ubhayalokanA hitanA arthI gRhastha dharmanA aMgabhUta dehanA baLano nAza na thAya te rIte yatna karavo joIe ane koIka rIte dehanA baLano nAza thAya to ucita kriyA dvArA baLano saMcaya karI levo joIe te gRhasthano dharma che. II44tA. avataraNikA - tathA - avataraNitArtha : ane - sUtra : | [24] sazanivaridAraH 46o sUtrArtha: (24) adeza ane akAla caryAno parihAra karavo joIe, e gRhasthano dharma che. ll45ll TIkA : 'dezakAlaH' prastAvaH, tatra caryA dezakAlacaryA, tatpratiSedhAt 'adezakAlacaryA', tasyAH 'parihAraH,' adezakAlacaryAparo hi naraH tathAvidhacaurAdyupadravavrAtaviSayatayA ihalokaparalokAnarthayoniyamA TIkArya : rezaniH' . vApImati . dezakAla prastAva che=pravRttinuM AlaMbana che, temAM dezakAlamAM caya te dezakAla caryA. tenA pratiSedhathI dezakAlanA caryAnA pratiSedhathI adezakAlacaryA prApta thAya. teno parihAra gRhastha karavo joIe. dikaje kAraNathI, adezakAlacaryAmAM pravRtta evo manuSya tevA prakAranA corAdi upadravanA samUhanA viSayapaNAthI A loka ane paralokamAM niyamathI anarthonuM sthAna thAya che. JI4pAA bhAvArtha :sadguhastha paralokapradhAna jIvanArA che, mArgAnusArI buddhivALA che. teo vicAre che ke je dezamAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-45, 46 javAthI corAdinA upadravo thAya, zarIranAzanA prazno Ave athavA je kALamAM javAthI sArA dezamAM paNa upadravo thavAnI zakyatA hoya tevA kALamAM saMgRhastha bahAra jAya nahi jethI upadravone prApta karIne A lokamAM duHkhI thavAno prasaMga Ave ane dehanI sthiti kharAba thavAthI paralokanI sAdhanA paNa samyagu thAya nahi ane ArtadhyAna thavAnA kAraNe paralokano paNa vinAza thAya. mATe A loka ane paralokano vinAza thAya tevI pravRttino gRhastha avazya parihAra karavo joIe je gRhasthano ucita dharma che. II4pA avataraNikA :tathA - avataraNikArya : ane - sUtraH | [25] yathocita nIvayAtrA iddA sUtrArtha : - (25) yathocita lokayAtrA=je jIvonI sAthe je prakArano ucita vyavahAra hoya te prakArano teonA sAthe ucita vyavahAra, e gRhasthano dharma che. ll46ll TIkA : 'yathocitaM' yA yasyocitA 'lokayAtrA' lokacittAnuvRttirUpo vyavahAraH sA vidheyA, yathocitalokayAtrAtikrame hi lokacittavirAdhanena teSAmAtmanyanAdeyatApariNAmApAdanena svalAghavamevotpAditaM bhavati, evaM cAnyasyApi samyagAcArasya svagatasya laghutvamevopanItaM syAditi, uktaM ca - "lokaH khalvAdhAraH sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tamAknoviruddha viruddha va saMtyAkhyam rUchA" [prazaH0 232] [4ddA TIkArya : "thocita saMtyAkhyam aa yathAucita=jene je ucita hoya te, lokayAtrA=lokacittanI anuvRttirUpa vyavahAra, te karavI joIe=lokayAtrA karavI joIe. dikaje kAraNathI, yathAucita lokayAtrAno atikrama karAve chate lokanA cittanA virodhanane kAraNe teone potAnAmAM anAdeyatAnA pariNAmanA ApAdanathI svanuM lAghava ja utpAdita thAya che. ane A rIte=anyane potAnuM lAghava utpAdita thAya e rIte, svagata samyam AcAranuM laghupaNuM ja anyane upavIta thAya ane prApta thAya. ane kahevAyuM che - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sUtra-46, 47 "je kAraNathI sarvadharma karanArAono loka AdhAra che te kAraNathI lokaviruddhano ane dharmaviruddhano tyAga karavo joIe. / / 37 / / " (prazama-131) 46 // bhAvArtha: gRhastha bhoganI lAlasAvALA hoya che, tethI saMyama grahaNa karatA nathI, topaNa uttama prakRtivALA gRhasthano svabhAva hoya che ke potAnI sAthe saMbaMdhamAM AvatA sarvalokomAMthI jenI sAthe je vyavahAra ucita hoya tenI sAthe te pramANe ucita vyavahAra kare che. jethI te lokonI koIka anucita prakRti hoya topaNa sadgRhasthanI ucita pravRttine kAraNe tenA pratye AdeyatAno pariNAma thAya che, tethI te gRhasthanA dharmanA AcAro pratye paNa teone bahumAna thAya che. ane jo dharmapradhAna evA paNa gRhasthano dareka sAthe ucita vyavahA2 ka2vAno svabhAva na hoya to te gRhasthano dharma paNa anya loko AgaLa laghupaNAne pAme che, tethI anyane potAnA dharma pratye durbhAva ka2vAmAM potAnI anucita pravRtti kAraNa che, tethI gRhasthe sarva yatnathI teno parihAra karavo joIe. II46II avataraNikA : tathA - avataraNikArtha : ane sUtra H 91 : : dIneSu dInamaH / / 40 / / tiA sUtrArtha hIna jIvomAM hInama gRhasthano dharma che=vidhAdithI hInabuddhivALA jIvomAM tenA hInabodhane prayatnathI teone saMpanna karavA yatna karavo joIe e gRhasthano dharma che. II47II anurUpa TIkA H 'hIneSu' jAtividyAdibhiH guNaiH svakarmadoSAnnIcatAM gateSu lokeSu 'hInakramaH' lokayAtrAyA eva tucchatA'karaNarUpaH, hInA api lokAH kiJcidanuvartanIyA ityarthaH, te hi hInaguNatayA''tmAnaM tathAvidhapratipatterayogyaM saMbhAvayanto yayA kayAcidapi uttamalokAnuvRttyA kRtArthaM manyamAnAH prmudittamo bhavantIti||4|| TIkAryaH 'dInepu' . mavantIti / / hItamAM=svakarmanA doSanA kAraNe jAti-vidyAdi guNo vaDe nIcatAne Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-47, 48 pAmelA, lokomAMahInatAne pAmelA lokomAM, hItano krama lokayAtrAthI ja tucchatAnA akaraNarUpa hInano krama, karavo joIe=hIna paNa loko kaMIka anuvartanIya che-temanI bhUmikA pramANe teone saMpanna karavA arthe ucita prayatna karavA yogya che, teo hItaguNapaNAne kAraNe tevA prakAranI pratipatine ayogya potAnI saMbhAvanA karatAM je koIka paNa uttama lokonI anuvRttithI kRtArtha mAnatA pramudita cittavALA thAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I47nA bhAvArtha : dharma gRhastha dharmapradhAna artha-kAma puruSArthane sevanArA hoya che ane prakRtithI dayALu hoya che, tethI potAnA paricita lokomAM potAnAthI hInazaktivALA jIvo pratye dayAnI buddhivALA hoya che, tethI tevA hinazaktivALA jIvo pratye tucchatAthI vartana karatA nathI, paraMtu potAnI zakti anusAra teone arthaupArjana Adi ucita kRtyomAM joDe che ane te hanaguNavALA jIvo paNa AvA zakti saMpanna jIvonA potAnA pratyenA ucita vartanathI pramodita thAya che. tenA kAraNe hinaguNavALA paNa jIvo tevA zaktisaMpanna gRhasthanI preraNAnA baLathI dharma Adi puruSArtha sevIne A loka ane paralokamAM sukhI thAya tevI saMbhAvanA rahe che. ane A rIte hIna evA paNa lokomAM teonI bhUmikA anusAra hIna evA kramathI temanuM hita karavAmAM Ave to potAnI paNa uttama prakRti bane che. avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra: [ro kSatisavirnanam T48nA sUtrArtha - (26) atisaMganuM varjana gRhasthano dharma che. jiMdA TIkA : 'atisaGgasya' atiparicayalakSaNasya sarvaireva sArddha 'varjanaM' pariharaNam, yataH atiparicayAd bhavati guNavatyapyanAdaraH, paThyate ca - "atiparicayAdavajJA bhavati viziSTe'pi vastuni prAyaH / tno: prayA vAsI pUre nAnaM sI purute pAradA" ] In48 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-48, 49 TIkArca - atiparicayarUpa atisaMganuM sarvanI sAthe ja varjana karavuM joIe je kAraNathI atiparicayanA kAraNe guNavAnamAM paNa anAdara thAya che ane kahevAya che - "atiparicayathI viziSTa paNa vastumAM prAya: avajJA thAya che. kRpamAM prayAgavAsI loka snAna sadA kare che (tethI prayAga pratye teone avajJA rahe che ema adhyAhAra che.) 38" () in48 bhAvArtha - gRhastha sarva jIvonI sAthe atiparicayanuM varjana karavuM joIe" ema kahevAthI e prApta thAya ke ayogyanI sAthe to paricaya karavo joIe nahi. koIka kAraNathI teno paricaya karavo paDe topaNa tenAthI potAne tenA doSanI prApti na thAya te rIte potAnA prayojana pUrato ja paricaya karavo joIe ane guNavAna sAthe guNavRddhi mATe jyAre jyAre upayogitA jaNAya tyAre tyAre avazya paricaya karavo joIe. paraMtu tenuM koI prayojana na hoya chatAM guNavAna sAthe paricaya karavAmAM Ave to guNavAnanA guNonuM mahattva ochuM thavAnI saMbhAvanA rahe ane rojanA paricayathI guNavAnanA guNo pratyenA anAdarane kAraNe guNavAnanI AzAtanA thAya tenA parihAra arthe guNavRddhinA prayojana vagara tenA paricayanuM varjana karavuM joIe. jema prayAga tIrthamAM vasanArA roja prayAganA jharaNAmAM snAna karatA hoya, tethI teone te prayAgatIrthanuM koI mahattva bhAsatuM nathI tema guNavAna pratye anAdara thAya to ahita thAya te arthe guNavAnanI sAthe paNa ati paricayanuM varjana karavuM joIe e gRhasthano dharma che ema kahela che. I48II avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtraH [27] vRttasthajJAnavRddha sevA 41 / sUtrArtha: (27) "vRtamAM rahelA jJAnavRddhanI sevA" e gRhasthano dharma che. ll49II TIkA :'vRttam' asadAcAranivRttiH sadAcArapravRttizca, 'jJAna' punaH heyopAdeyavastuvibhAgavinizcayaH, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1/ -49 tataH vRtte tiSThantIti vRttasthAH, jJAnena vRddhA mahAntaH jJAnavRddhAH, vRttasthAzca te jJAnavRddhAzca 'vRttasthajJAnavRddhAH', teSAM 'sevA' daridrezvarasevAjJAtasiddhA''rAdhanA, samyagjJAnakriyAguNabhAjo hi puruSAH samyak sevyamAnA niyamAt sadupadezAdiphalaiH phalanti, yathoktam - "upaveza: zumo nityaM varNana tharmavaripam | thAne vinaya rucetat sAdhusevAnaM mahat IIrUra" [zAstravArtA. 7] 41 TIkArya : vRtta' . mahat II asad AcAranI nivRtti ane sadAcAranI pravRtti vRta che. vaLI, heyaupAdeya vastunA vibhAgano nirNaya jJAna che. tyArapachI vRttimAM rahe che te vRttastha ema samAsa karavo ane jJAnathI vRddha=mahAna, te jJAnavRddha ane vRttastha evA te jJAnavRddho eTale vRttasthajJAnavRddho. teonI sevAHdaridra puruSa zrImaMtanI sevA kare e daSTAMtathI siddha evI ArAdhanA. kema vRttastha jJAnavRddhanI sevA karavI joIe ? ethI kahe che - samyajJAna ane kriyAguNathI yukta evA puruSo samyam sevA karAtA niyamathI sadupadeza Adi phalo vaDe phalavAta thAya che=upakAraka thAya che. je kAraNathI kahevAyuM che - "nitya zubha upadeza, dharmacArIonuM darzana, sthAne vinaya e sAdhu sevAnuM mahAna phala che. ll39i" (zAstravArtA gAthA-7) l49ll bhAvArtha je mahAtmAo saMsAranA AraMbha-samAraMbhathI nivRtta thayA che ane saMsAranA ucchedane anukULa evA sadAcAramAM pravRtta che ane AtmAne mATe heya zuM che ane upAdeya zuM che tenA vibhAgane jANanArA che teo vRttastha jJAnavRddha puruSo che. Azaya e che ke saMsAranuM pAramArthika svarUpa jeoe jANyuM che ane tethI karmabaMdhanA kAraNabhUta evA AtmAnA bhAvo jeone heya jaNAya che ane tevA bhAvonI niSpattine anukULa evI kriyAo jeone heya jaNAya che. temaja saMsArathI mukta thavAnA upAyabhUta evA uttama bhAvo jeone upAdeya jaNAya che ane tevA bhAvonI niSpattine anukULa sva-sva bhUmikAnI ucita pravRttio jeone upAdeya jaNAya che teo jJAnavRddha che. tevA jJAnavRddha puruSo svazakti anusAra saMsAranA bhAvonA nivartana arthe ane mokSane anukULa bhAvonI niSpatti arthe ucita kriyAo kare che, tevA vRttastha jJAnavRddha puruSonI sevA karavI joIe. ahIM koIne prazna thAya ke teonI sevA karavI eTale zuM ? ethI kahe che - jema daridra puruSa zrImaMta puruSanI sevA kare arthAt tenA vacana anusAra sarva pravRtti kare e dRSTAMtathI siddha evI te mahAtmAnI ArAdhanA karavI joIe. arthAt te mahAtmAnI pAse vinayapUrvaka sarva ucita pravRtti karavI joIe. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sUtra-49, 50 kema ucita pravRtti karavI joIe ? ethI kahe che samyajJAna ane samyak AcArathI yukta puruSonI koI samyak sevA kare to te sevA ka2nA2nI yogyatA anusAra te mahAtmAo avazya tene sadupadeza ApIne tenuM hita kare che. AthI ja uddharaNamAM kahyuM ke sAdhusevAnAM traNa phaLo che. (1) nitya zubha upadeza : tethI jeo mahAtmAnI sevA kare che tenA phaLarUpe teone nitya sanmArganI avazya prApti thAya che. (2) dharmacA2IonuM darzana H tethI jeo uttama puruSonI sevA kare che tyAre teonuM darzana thAya che, tethI teomAM vartatA uttama guNo pratye pakSapAta vadhe che je sAdhusevAnuM phaLa che. (3) sthAne vinaya : uttama puruSonI vinayapUrvaka sevA karavAthI guNavAna puruSo pratye bahumAnanA bhAvanI vRddhirUpa vinayanI prApti thAya che je sAdhusevAnuM phaLa che. II49 // avataraNikA : tathA - avataraNikArtha : ane - sUtra : [28] parasparAnupadhAtenAyoDanyAnuvatrikRtitti: ||10|| (28) paraspara anupaghAtathI anyonya anubaddha evA trivargarUpa dharma, artha ane kAmanI pratipatti=sevana gRhasthano dharma che. II50nA sUtrArtha 95 - TIkA H iha dharmArthakAmAstrivargaH, tatra yato'bhyudayaniH zreyasasiddhiH sa dharmaH, yataH sarvaprayojanasiddhiH so'rthaH, AbhimAnikarasAnuviddhA yataH sarvendriyaprItiH sa kAmaH, tataH 'parasparasya' anyo'nyasya 'anupaghAtena' apIDanena, ata eva 'anyo'nyAnubaddhasya' parasparAnubandhapradhAnasya 'trivargasya pratipattiH ' Asevanam, tatra dharmArthayorupaghAtena tAdAtvikaviSayasukhalubdho vanagaja iva ko nAma na bhavatyAspadamApadAm? dharmAtikramAddhanamupArjitaM pare'nubhavanti, svayaM tu paraM pApasya bhAjanaM siMha iva sindhuravadhAt, bIjabhojinaH kuTumbina iva nAstyadhArmikasyAyatyAM kimapi kalyANam, sa khalu sukhI yo'mutrasukhAvirodhenehalokasukhamanubhavati, tasmAddharmAbAdhanena kAmA'rthayormatimatA yatitavyam, yastvarthakAmAvupahatya dharmamevopAste tasya yatitvameva zreyo na tu gRhavAsaH, iti tasyArthakAmayorapyArAdhanaM zreya Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-50 iti / tathA tAdAtvikamUlaharakadaryANAM nAsulabhaH pratyavAyaH, tatra yaH kimapyasaMcintyo(tyo)tpannamarthamapavyeti sa tAdAtvikaH, yaH pitRpaitAmahamarthamanyAyena bhakSayati sa mUlaharaH, yo bhRtyAtmapIDAbhyAmarthaM saMcinoti na tu kvacidapi vyayate sa kadaryaH, tAdAtvikamUlaharayorAyatyAM nAsti kalyANam, kintvarthabhraMzena dharmakAmayorvinAza eva, kadaryasya tvarthasaMgraho rAjadAyAdataskArANAmanyatamasya nidhiH, na tu dharmakAmayorhetuH, ata etatpuruSatrayaprakRtiparihAreNa matimatA artho'nuzIlanIyaH, tathA nAjitendriyasya kApi kAryasiddhirasti, na kAmAsaktasya samasti cikitsitam, na tasya dhanaM dharmaH zarIraM vA yasya strISvatyantAsaktiH, viruddhakAmavRttirna ciraM nandati, ato dharmArthAbAdhanena kAme pravartitavyamiti paryAlocya parasparAvirodhena dharmArthakAmAsevanamupadiSTamiti / / 50 / / TIkArya : 4 .... 35timiti | ahIM=saMsAramAM, dharma-artha ane kAma e trivarga che. temAM trivargamAM, jetAthI abhyadaya ane vizreyasanI siddhi che=sadgati ane mokSanI prApti che te dharma che. jenAthI sarva prayojananI siddhi che=dharma-artha ane kAmarUpa traNe prayojananI siddhi che, te artha che. jenAthI AbhimAnika rasathI anuviddha sarva IndriyanI prIti che te kAma che. trivargano artha karyA pachI sUtrano samAsa batAve che - tyArapachI paraspara dharma-artha ane kAma anyonyatA anupaghAtathI=apIDanathI, AthI ja=anyocanA anupaghAtathI trivarganuM sevana karavAnuM che AthI ja, anyonya anubaddha evA=paraspara pravAha pradhAna evA, trivarganI pratipati=trivarganuM Asevana gRhasthato dharma che. tyAM=trivargamAM, dharma-arthanA upaghAtathI tAtkAlika viSayasukhamAM lubdha vananA hAthInI jema koNa ApattinuM sthAna na bane ? arthAt ApattinuM sthAna avazya bane. dharmanA atikramathI upArjita evuM dhana para anubhave che, svayaM vaLI pApanuM parama bhAjana thAya che, jema hAthInA vadhathI siMha pApanuM parama bhAjana thAya che. vaLI bIjabhojI kuTuMbInI jema adhArmikane bhaviSyamAM kaMI paNa kalyANa nathI te kharekhara sukhI che je paralokanA sukhanA avirodhathI A lokamAM sukhano anubhava kare che, tethI dharmanA abAdhathI kAma ane arthamAM matimAna puruSe yatna karavo joIe. vaLI, je gRhastha artha-kAmano vinAza karIne dharma ja seve che tene yatipaNuM ja zreya che, paNa gRhavAsa nahi. ethI teneegRhasthane, artha kAmanuM ArAdhana paNa zreya che. vaLI, traNa prakAranA jIvo che jeo trivarganI samyaka sAdhanA karyA vagara ahita sAdhe che te batAve che - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-50 97 ane tAdAtvika=tatkAla jonAra evA bhogapradhAna jIvo, mUlahara=dharmanirapekSa artha-kAmamAM AvanAra jIvo, ane kaMjUsa=dhanano vyaya karyA vagara mAtra saMcayamAM yatna karanArA jIvo; A traNe prakAranA jIvone anartho asulabha nathI. temAMete traNa prakAranA jIvomAM, je prApta thayeluM dhana saMcaya karato nathI paraMtu bhogamAM vAparI nAkhe che te tAdAvika che tatkAla sukhane jonAro che. je pitA-dAdA AdinuM dhana anyAyathI bhakSaNa kare che te mUlahara che=pUrvajothI prApta thayelA dhanane mUlathI haranAra che paraMtu trivargane sAdhavAmAM dhanano upayoga karato nathI. je kokaravarga ane potAnI pIDA dvArA arthAt ati karakasara karIne jIvIne arthano saMcaya kare che paraMtu dharma ke bhogamAM kyAMya vAparato nathI te kaMjUsa kahevAya. A traNa prakAranA puruSamAMthI tArAtvika ane mUlahara jIvone bhaviSyamAM kalyANa nathI paraMtu arthatA bhraMzathI dharma ane kAmano vinAza ja che ane kaMjUsa lokono arthasaMgraha rAjA, vArasadAra ke cora acatamanuM dhana che paraMtu dharma-kAmano hetu nathI. AthI ja puruSatrayanI prakRtinA parihArathI=nAdAtvika, mUlahara ane kaMjUsarUpa puruSatrayanI prakRtinA parihArathI, buddhimAne arthanuM anuzIlana karavuM joIe=arthano ucita vyaya karavo joIe. ane ajitendriyanekakAmapradhAna jIvane koIpaNa kAryasiddhi nathI. kAmAsaktane cikitsita kAMI nathIcikitsA karI zakAya evuM kRtya kAMI nathI. kema kAmAsaktane koI cikitsA karI zakAya evuM kRtya nathI ? ethI kahe che - tenuM dhana, dharma ane zarIra nathI jene strIomAM atyaMta Asakti che. viruddha kAmavRttivALo jIva lAMbA samaya sudhI sukhI raheto nathI. AthI dharma-arthanA abAdhathI kAmamAM yatna karavo joIe e pramANe paryAlocana karIne paraspara avirodhathI=dharma, artha ane kAma traNetA paraspara avirodhathI, dharma-artha-kAmanuM sevana gRhasthane upadiSTa che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. pagA bhAvArtha - . sagRhastho haMmezAM vRttastha ane jJAnavRddhonI sevA karIne zubha upadezathI vAsita aMta:karaNavALA hoya che, tethI teone sarva udyamathI dharma ja sevavA jevo che tevI sthirabuddhi hoya che; Ama chatAM pUrNadharma sevavAnI potAnI zakti nathI, tethI gRhastha avasthA svIkAre che ane gRhastha avasthAmAM dharma-artha ane kAma e traNe puruSArtha anyonya pravAhathI vRddhi pAme te rIte seve che ke jethI A lokamAM ane paralokamAM sukhanI prApti thAya. je gRhastho dharmapradhAna artha-kAmane seve che tenAthI vartamAnamAM paNa puNya jAgrata thAya che, tethI adhika dhana AdinI prApti thAya che. vaLI, dharmapradhAna traNa puruSArtha sevelA hovAnA kAraNe bhavAMtaramAM vaibhavasaMpanna Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-50 bhava maLe che jyAM artha ane kAma paNa vipula pramANamAM maLe che ane tyAM paNa dharmapradhAna matinA saMskAro jAgrata thAya che, tethI vartamAnamAM sevelA dharmAdi traNe puruSArtha paraspara anubaMdhapradhAna bane che=uttarauttaranA bhAvomAM vizeSa vizeSa prApta thAya che tyAM dharmapuruSArtha zuM che ? te prathama batAvatAM kahe che - je dharmanA sevanathI abhyadaya ane aMte mokSanI prApti thAya che te dharma che. tethI e prApta thAya ke gRhastha svabhUmikA anusAra dAna-zIla-tapa-bhAva e cAra prakArano dharma seve che. te dharmasevanakAlamAM deva-guru pratye ane guNavAna pratye je bahumAna che tenAthI puNyAnubaMdhI puNya baMdhAya che je abhyadayanuM kAraNa che ane svazakti anusAra dharmasevanakAlamAM je guNaniSpattino yatna thAya che tenA dvArA pragaTa thayelA guNo uttarottara vRddhi pAmIne mokSanuM kAraNa bane che. mATe svabhUmikA anusAra dAnAdi cAre prakAre sevAyelo dharma abhyadaya ane paraMparAe mokSanuM kAraNa bane che. have arthapuruSArtha zuM che ? te batAvatAM kahe che - jenAthI sarvaprayojanonI siddhi che=dharma-artha ane kAmarUpa badhAM prayojanonI siddhi che, te artha che. Azaya e che ke sagRhasthanuM dhana bhagavadbhakti Adi kAryomAM vaparAya che jenA dvArA AtmAmAM dharmanI niSpatti thAya che, tethI artha dharmaniSpattinuM kAraNa che. vaLI, prApta thayelA arthathI adhika dhananuM arjana thAya che, tethI dhanathI artha-puruSArthanI paNa siddhi che. ane dhanathI bhogonI prApti thAya che, tethI dhanathI kAmapuruSArthanI paNa siddhi che. have kAmapuruSArtha zuM che ? te spaSTa kare che - AbhimAnika evA rasathI yukta evI sarva indriyonI prIti e kAma che. Azaya e che ke jene je indriyonA viSayomAM utsukatA hoya tene te indriyanA viSayonI prAptimAM abhimAna thAya che arthAt vikalpa thAya che ke A mane sukhAkArI che, tethI te bhogamAM te indriyothI je prIti thAya che te kAma che. AnAthI e phalita thAya ke vivekI gRhasthane jJAna che ke mArAmAM vikAro che, tethI te te bhogomAM AnaMda thAya che ane vikAranA zamanano upAya dharma che, Ama chatAM pUrNa dharma sevavAnuM sAmarthya nathI. kadAca baLapUrvaka Akho divasa dharmanAM anuSThAno seve topaNa vikAro cittamAM hovAthI dharmanI AcaraNA dvArA aMtaraMga dharma niSpanna thAya tema nathI, tethI dharma niSpattimAM bAdhaka evA kAmane yatanApUrvaka sevIne zAMta thayeluM citta dharmamAM udyama karI zake che, tethI potAnI dharmavRddhimAM bAdha na thAya te rIte gRhastha kAmane seve che. vaLI, gRhastha vicAre che ke sAdhunI jema sarva tyAgathI huM dharma sevI zakuM tema nathI paraMtu deva-gurunI bhakti dvArA ke uttama kAryo dvArA guNa pratyenA pakSapAtane keLavI zakuM tema chuM, tethI mArA dharmanI vRddhimAM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-50, pa1 dhana paNa aMga che; kema ke uttama dravyathI bhagavadbhakti Adi dvArA mArAmAM dharmavRddhi thAya tema che, tethI dharmavRddhinA aMgabhUta ane prasaMge kAmanA paNa aMgabhUta evA artha-puruSArthane dharmanI bAdhA vagara sadgahastha seve che, tethI tevA gRhasthanA dharma-artha ane kAma traNe puruSArtho A lokamAM sukhanAM kAraNa bane che; kema ke traNe puruSArthanA sevanakALamAM cittane kAMIka svAthyano anubhava thAya che je sukhanA vedanarUpa che. phakta dharmapuruSArthakALamAM jevuM cittanuM svAstha vivekI jIvane che tevuM artha-kAmanI prAptikALamAM nathI, chatAM icchA pramANe arthanI prAptithI ane bhoganAM sevanathI kAMIka cittasvasthatAno anubhava jIva kare che. tethI sukharUpa che. ane dharmathI niyaMtrita artha-kAma hovAthI paralokamAM paNa ahitanuM kAraNa banatA nathI. mATe abhyadayanI prApti dvArA paralokanA sukhanAM kAraNa bane che ane aMte mokSarUpa phaLamAM vizrAMta thAya che. ApaNA avataraNikA : tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : anyatarabAdhAsaMbhave mUlAbAdhA / / 51 / / sUtrArtha : anyataranA bAdhAnA saMbhavamAM dharma-artha ane kAmamAMthI koInA bAdhAnA saMbhavamAM mUlanI=artha ane kAmanA mUla evA dharmanI ane kAmanA mUla evA arthanI, abAdhA karavI joIe. paII TIkA : amISAM dharmArthakAmAnAM madhye 'anyatarasya' uttarottaralakSaNasya puruSArthasya 'bAthAsaMbhave' kuto'pi viSamapraghaTTakavazAd virodhe saMpadyamAne sati, kiM karttavyamityAha-'mUlAbAdhA', yo yasya puruSArthasya 'dharmArthakAmAH trivargaH' iti kramamapekSya 'mUlam' Adimastasya abAdhA' apIDanam, tatra kAmalakSaNapuruSArthabAdhAyAM dharmArthayorbAdhA rakSaNIyA, tayoH satoH kAmasya sukarotpAdatvAt, kAmArthayostu bAdhAyAM dharma eva rakSaNIyaH, dharmamUlatvAdarthakAmayoH, ata evoktam - "dharmazcennAvasIdeta kapAlenApi jIvataH / / mAhyoDawItyavAntaa tharmavittA di sAdhava: I40mA" ] rUti zA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-pa1 TIkArya : amISAM ... sAbavaH | A dharma-artha ane kAmamAMthI anyataranI-uttarottararUpa puruSArthanI bAdhAto saMbhava hote chate koIka viSama saMyogane vaza virodha prApta thaye chate zuM karavuM joIe ? ethI kahe che - mUlanI abAdhA karavI joIe=dharma-artha ane kAmarUpa trivarga e kramanI apekSAe je puruSArthanuM je bhUla che=prathama che, tenI abAdhA=apIDana, karavuM joIe. tyAMetraNa puruSArthamAM, kAmarUpa puruSArthanI bAdhAmAM dharma-arthatI bAdhAnuM rakSaNa karavuM joIe; kema ke dharma ane artha hote chate kAmanI sulabhatAthI prApti che. vaLI kAma ane arthanI bAdhAmAM dharmanuM rakSaNa karavuM joIe; kema ke artha-kAmanuM dharma mUlapaNuM che. AthI ja kahevAyuM che - kapAla vaDe paNa jIvanathI ThIkarA vaDe paNa jIvanathI dharma jo sIdAya nahi. huM dhanADhya chuM e pramANe jANavuM joIe ja kAraNathI dharmarUpI dhanavALA uttama puruSo hoya che. I40I" (). ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. palA bhAvArtha : sadguhastha dharma-artha ane kAma paraspara aviruddha rIte seve che; Ama chatAM koIka evA viSama saMjogo prApta thAya tyAre te traNamAMthI konI bAdhAthI konuM rakSaNa karavuM joIe ? te batAvatAM kahe che - kAmanI bAdhAthI paNa dharma ane arthanuM rakSaNa karavuM joIe ane artha ane kAma bannenI bAdhAmAM paNa dharmanuM rakSaNa karavuM joIe. jema koI puruSane koIka prakAranA indriyanA viSayanI icchA hoya ane te indriyanA viSayamAM pravRtta hoya tyAre koIka evA viSama saMjogo prApta thAya tyAre dharma ane dhanano nAza thAya tema hoya ane potAnA prayatnathI dharma ane dhananuM rakSaNa thAya tema hoya to te kAmanI bAdhA karIne paNa dharma ane dhananuM rakSaNa karavuM joIe; kema ke dharma ane dhanathI kAmanI siddhi che. vaLI, koI vyaktine iSTa evA kAmanI bAdhA thAya tema che ane arthanI bAdhA paNa thAya tema che ane te bAdhAne dUra karavA yatna kare to dharmanI bAdhA thAya tema che te vakhate artha-kAmanI bAdhAthI paNa dharmanuM rakSaNa karavuM joIe; kema ke rakSaNa karAyelo dharma artha-kAmanI prAptinuM kAraNa paNa banaze jethI kadAca A bhavamAM artha-kAmanI bAdhA thAya topaNa rakSaNa karAyelo dharma janmAMtaramAM dharma-artha-kAma traNeyanI prApti karAvIne kalyANanI paraMparAnuM kAraNa banaze. jema koI zreSThIputre pAMcamA parigraha parimANa vratamAM potAnA parigraha karatAM paNa vadhu vipula pramANamAM parigrahanuM pramANa rAkhela. paraMtu parigraha parimANa vratamAM rAjya nahi grahaNa karavAno abhigraha grahaNa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-51, para 101 karela. koIka deve tenI parIkSA arthe tenA gamanasthAnamAM koIka nagarane manuSyanI vastI vagaranuM karela ane tyAMnA rAjAnA rAjamahelamAM rAjakanyAne lAvIne rAkhela. yogAnuyoga te zreSThIputra te nagaramAM praveza kare che. AkhuM nagara surakSita hatuM paraMtu manuSyanI vastI vagaranuM joIne kutUhalathI nagaramAM jAya che, rAjamahelamAM jAya che. tyAM rAjakanyA sivAya koI nahi, tethI te rAjakanyAne pUche che ke A prakAre nagaranI sthiti thavAnuM kAraNa zuM ? tyAre te kanyAe kahela ke koIka deve ahIMnA lokono nAza karIne mane ahIMyAM lAvIne mUkela che ane koI manuSya Ave to tene mArI nAkhe che. divasanA te anyatra jAya che ane rAtrInA AvIne manuSyane mArI nAkhe che, tethI rAtanA koI puruSane joze to mArI nAkhaze, tethI zIdhra A nagarathI cAlyA javuM uttama che; chatAM te sAhasika zreSThIputra tyAM ja rahe che ane devanA AgamanakALe zAMtithI zayAmAM sUto che. deva gusse thaIne kahe che tyAre zreSThIputra kahe che ke huM thAkelo chuM mATe mArI pagacaMpI kara. A prakAranA tenA nIDaratApUrvakanAM vacana sAMbhaLIne kutUhalathI deva tenI pagacaMpI kare che. tyArapachI khuza thaIne zreSThIputra kahe che ke huM tArI sevAthI khuza thayo chuM, mATe tAre joIe te mAMga. tyAre deva mAgaNI kare che ke jo mArA para prasanna thayA ho to A rAjya ane rAjakanyA grahaNa karo. potAno rAjya nahi grahaNa karavAno abhigraha hovAthI zreSThIputra kahe che ke rAjya mArAthI svIkArI zakAya tema nathI mATe teno anya vikalpa batAva. tyAre deva kahe che : "mRtyuno svIkAra." tethI zreSThIputra kahe che ke khuzIthI mane mArI nAkha, tethI deva tene gaLAthI pakaDIne samudra upara lAve che ane kahe che haju paNa rAjya ane rAjakanyAno svIkAra karo, nahi to samudramAM nAkhI daIza. tyAre zreSThIputra kahe che vilaMbana vagara samudramAM nAkhI daIne mArA vratanuM ane mArA vacananuM rakSaNa karo. tyArapachI deva pragaTa thAya che. te sthAnamAM te zreSThIputre rAjyarUpa artha ane kanyArUpa kAmanA bhoge je dharmanuM rakSaNa karyuM te rIte vivekI gRhastha artha ane kAmanI bAdhAmAM paNa dharmanuM rakSaNa karavuM joIe. pathA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [2] vartAvanApekSaNam ra8nArA sUtrArtha :(ra9) balAbalanI apekSA karavI e gRhasthano dharma che. pirAA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-para TIkA - ___ iha buddhimatA manujena sarveSvapi kAryeSu pravRttimAdadhatA satA 'balasya' dravyakSetrakAlabhAvakRtasya AtmasAmarthyasya 'abalasya' ca tadvilakSaNasya 'apekSaNam,' Alocanam aGgIkartavyam, ayathAbalamArambhasya kSayasaMpadekanimittatvAt, ata eva paThyate ca - ": 7: ni mitra ko resa: jo vyayaTHo ? vazvAEUR va ra ne za#iriti vinca muhurmuhuH III" [] iAparA TIkArya : phUda buddhimatA >> muhu ahIM=saMsAramAM sarva paNa kAryomAM pravRtti karatAM chatAM buddhimAna manuSya balanuM dravya-kSetra-kALa ane bhAvakRta potAnA sAmarthyanuM ane abalanuM tenAthI vilakSaNa evA abaLanuM Alocana karavuM joIe; kema ke ayathAbalanA AraMbhanAM kAryonuM layasaMpadanuM eka nimitapaNuM che potAnI je prakAranI kAryazakti hoya te kAryazaktinA nAzanuM eka kAraNapaNuM che. ane AthI ja=balAbalanI apekSAe sarva kAryo karavAM joIe AthI ja, kahevAya che - kayo kALa che?. koNa mitro che?, kayo deza che?. lAbha ane nukasAna kevAM che?, huM kevo chuM? ane mArI zakti kevI che? e prakAre vAraMvAra ciMtana karavuM joIe=je kAMI kAryo karavAnAM hoya te kAryo karatAM pUrve vAraMvAra vicAravuM joIe. 41il () ifparA bhAvArtha : gRhastha potAnI bhUmikA anusAra dharma-artha ane kAma puruSArtha seve che te sarva puruSArthamAM balAbalano vicAra karIne pravRtti karavI joIe e gRhasthano dharma che. balobala viSayaka kaI rIte vicAraNA karavI joIe ? te spaSTa karatAM kahe che - pote je dharmanuM kRtya, arthaupArjananuM kRtya ke bhoganuM kRtya karavA icche che tenA viSayamAM vicAravuM joIe ke A kayo kALa che ?, mArA mitro kevA che ?, deza kevo che ? ane A kRtya karavAthI lAbha zuM thaze ? tathA nukasAna zuM thaze ? vaLI huM kevo chuM? arthAt mArA mATe A kRtya ucita che ke nahi ? ane mArI zakti kevI che ? teno vAraMvAra vicAra karIne te kRtya karavuM joIe. jema dharmapravRtti mATe pote je bhUmikAmAM hoya tenAthI uparanI bhUmikAno dezavirati ke sarvavirati dharma svIkAre tyAre teNe vicAravuM joIe ke A kALa kayo che arthAt A kALamAM huM je guNasthAnakano dharma svIkAravA icchuM chuM tene anukULa kALa che ke nahi; kema ke tene anukULa kALa na hoya ane te dharma svIkAravAmAM Ave to te svIkArAyelA guNasthAnakathI paNa guNanI niSpatti thAya nahi. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 / sUtra-52 103 jema vartamAnanA viSamakALamAM te te guNasthAkane anurUpa sAmagrI prApta thAya tema na hoya to te kALamAM svIkArelA guNasthAnakathI paNa te guNanI niSpatti thAya nahi. vaLI, potAnA mitro koNa che ? teno vicAra karavo joIe. jema pote je guNasthAnaka svIkAre te guNa-sthAnakane vahana ka2vAmAM sahAyaka thAya tevA mitro hoya to temanI sahAyathI te guNasthAnakanuM vahana zakya bane tema che. ane tevA mitronI sahAyatA na hoya ane anyanI sahAya vaga2 te guNasthAnakane anurUpa ucita prayatna pote karI zake tema na hoya to anukULa mitranA abhAvanA kAraNe guNasthAnakanuM samyak vahana thAya nahi. jethI svIkArAyelA guNasthAnakanI pravRttithI guNanI niSpatti thAya nahi. vaLI, kayo deza che ? teno vicAra karavo joIe. je guNasthAnakanI kriyA pote svIkAravA taiyAra thayela che tene anukULa deza che ke nahi teno vicAra karyA vagara guNasthAnaka svIkAravAmAM Ave to, pratikULa dezanA kAraNe te guNasthAnakanI kriyA samyak thaI zake nahi, tethI phaLanI prApti thaI zake nahi. vaLI, navuM guNasthAnaka svIkAravAmAM zuM Aya-vyaya che ? teno vicAra karavo joIe. jema koI zrAvako dezavirati guNasthAnakanuM pAlana karatA hoya ane sarvavirati guNasthAnakane svIkAre tyAre dezaviratinA AcAro choDIne sarvaviratinAM AcAro svIkAravAthI dezaviratikALamAM vartatA uttama cittathI adhika uttama citta sarvaviratinI kriyAthI te mahAtmA karI zake to dezivatinA tyAgathI je bhAvo thatA hatA teno vyaya alpa che ane sarvaviratinI kriyAthI thatA uttama evA nirlepa bhAvano Aya adhika che. to teonA mATe sarvaviratinA guNasthAnakano svIkAra lAbhaprada bane, paraMtu je gRhastho saMcitavIryavALA nathI ane dezivarita kALamAM jinabhakti AdithI je kaMIka uttama bhAvo karI zakatA hatA teno vyaya thAya ane sarvaviratinI kriyAthI tenAthI adhika uttama bhAva karI zake nahi to svIkArAyeluM sarvavirati guNasthAnaka adhika vyaya karIne alpalAbhavALuM bane. mATe vivekI gRhasthe Aya-vyayano vicAra karyA vagara guNasthAnaka svIkAravuM ucita gaNAya nahi. AthI ja jeo dravyastavane paNa samyak ka2vA samartha nathI teo sarvavirati grahaNa karIne bhAvastavanA bhArane vahana karI zake nahi. tevA jIvone sarvavirati grahaNa karavAno niSedha paMcavastuka graMthamAM karela che. vaLI, huM koNa chuM teno vicAra karavo joIe arthAt je vrata huM svIkArIza tene niSThA sudhI huM vahana karIza evo huM sattvazALI chuM ke svIkAryA pachI saMyoga pramANe svIkArelA vratamAM zithila thAuM tevo chuM teno vicAra karIne guNasthAnaka svIkAravuM joIe. vaLI, mArI zakti che arthAt je guNasthAnaka svIkAravAno mane abhilASa thayo che tene anurUpa mArA niravagha yogo pravarte che ke nahi jethI te guNasthAnaka svIkAryA pachI te guNasthAnakamAM samyak yatna karIne huM phaLane pAmIza. A prakAre dharmaviSayaka kRtyamAM balAbalano vicAra karIne pravRtti karavI joIe. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-pa2, 53 je rIte dharmapuruSArthamAM kAla Adino vicAra karIne guNasthAnaka svIkAravuM joIe te rIte arthaupArjana ane bhogAdinI pravRttimAM paNa kALa, mitra Adi sarvanuM samAlocana karIne prayatna karavo joIe, jethI saMklezanI prApti na thAya, paraMtu sevAyelA dharma-artha ane kAma traNeya puruSArtha A loka ane paralokamAM ekAMte sukhanuM kAraNa bane. ApaNA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : pUrvasUtramAM gRhasthe sarva kAryamAM balAbalano vicAra karavo joIe ema kahyuM, tethI prazna thAya ke balAbalano vicAra karyA pachI kyAM prayatna karavo joIe ? ethI kahe che - sUtra : | [30] [vaLe prayatnaH TrUA . sUtrArtha - (30) anubaMdhamAM-dharma-artha ane kAmarUpa kRtyanA anubaMdhamAM prayatna karavo joIe e gRhasthano dharma che. IT3II TIkA : 'anubandhe' uttarottaravRddhirUpe dharmArthakAmAnAM 'prayatnaH' yatnAtirekaH kAryaH, anubandhazUnyAni hi prayojanAni vandhyAH striya iva na kiJcid gauravaM labhante, api tu hIlAmeveti / / 53 / / TIkArca - "anuvaje' ..... dIllAmeveti | anubaMdhamAM dharma-artha ane kAmanA uttarottara vRddhirUpa anubaMdhamAM, prayatna karavo joIe yatnAtizaya karavo joIe. je kAraNathI anubaMdhazUnya prayojano vadhyA strInI jema koI gauravane prApta karatAM nathI paraMtu hIlatAne ja prApta kare che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. payA bhAvArtha : pUrva sUtramAM kahyuM ke gRhastha balAbalanuM Alocana karavuM joIe, tethI je gRhastha dharma-artha ane kAma e traNamAMthI koIpaNa puruSArtha seve tyAre balAbalano vicAra karyA vagara te puruSArthamAM prayatna kare to te puruSArthanI uttarottara vRddhi thatI nathI. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-pa3, 54 105 jema koI gRhastha dharmapuruSArtha paNa svabhUmikA anusAra seve ane vivekI hoya to uttarottara adhika adhika dharmapuruSArtha karIne sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya te mATe pratidina bhagavadbhakti, susAdhunI bhakti, navAM-navAM zAstronuM adhyayana Adi svazakti anusAra karIne uttarottara dharmanI vRddhi kare che ane pUrNadharmarUpa sarvaviratine sevavAne anukULa saMcitavIryavALA bane che. vaLI, vivekI gRhastho potAnA balAbalano vicAra karIne artha upArjana kare to uttarottara arthanI vRddhi dvArA arthanA baLathI traNe puruSArthane adhika adhika prApta karI zake che; kema ke vipula dhananA baLathI uttama bhagavadbhakti Adi anuSThAno karIne dharmanI vRddhi karI zake che ane vaibhavanI vRddhine kAraNe bhogAdi paNa vipula prApta kare che. vaLI, balAbalano vicAra karIne je gRhastho bhoga kare che te bhogathI bhoganA sAdhanabhUta dehanuM rakSaNa thAya che; kema ke icchAnuM zamana na thAya to kAmanI icchAthI dina-pratidina deha kSINa thAya che ane zakti anusAra bhoga karavAthI icchA zAMta thavAne kAraNe dehano vinAza thato aTake che, tethI uttarottara bhoganI vRddhi thAya che. vaLI, vivekapUrvakanA bhogane kAraNe rakSita thayelA dehathI te gRhastha dharma ane artha paNa sArI rIte evI zake che jethI te gRhasthanA dharma-artha ane kAma traNe puruSArtho sAnubaMdha bane che. ahIM vizeSa e che ke sagRhasthane pUrNa dharma sevavAnI balavAna icchA che ane pUrNa dharma niHspRha cittavALA munio evI zake che ane potAnI tevI bhUmikA nathI, tethI pUrNa dharmanI zaktinA saMcaya mATe potAnuM je kAMI sAmarthya che te zakti anusAra vivekI gRhastha potAnuM vIrya dharmamAM phorave che. gRhasthanA sarva prayojano arthathI siddha thAya che tethI arthanI icchA cittamAM nAza thAya tema nathI, mATe vivekapUrvaka dharmane bAdha na thAya te rIte vivekI gRhastha arthapuruSArtha seve che, tethI te arthapuruSArtha paNa dharmavRddhinuM aMga bane che. pUrNadharmanI zakti nathI tethI kAmanI icchA paNa cittamAM zAMta thayelI nathI, tethI kAmanI utsukatAne zamana karavA mATe kAmanI pravRtti sivAya anya upAya nathI tema vicArIne te mahAtmA dharmamAM bAdha kare tevI kAmavRtti UThe nahi te arthe vivekapUrvaka kAma seve che, tethI kAma puruSArtha paNa dharmathI niyaMtrita hovAne kAraNe pApabaMdhanuM kAraNa banato nathI, paraMtu dharma sAdhavAne anukULa zakti saMcayanuM aMga bane che. ane jyAre kAma AdinA sevanathI saMtuSTa thayeluM citta pUrNadharma sevavAmAM vyAghAtaka na thAya tevuM bane tyAre te gRhastha sarvasaMgano tyAga karIne mAtra dharma puruSArtha sevavA mATe udyama kare che. pa3 avataraNikA : tathA - avatAraNikArya : ane - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-pa4 sUtra: [9] zAstavitApekSA ||4|| sUtrArtha : (31) kAlamAM ucitanI apekSA e gRhasthano dharma che. pa4ll TIkA : yadyatra 'kAle' vastu hAtumupAdAtuM vA 'ucitaM' bhavati tasyAtyantanipuNabuddhyA paryAlocya apekSA'= aGgIkAraH, karttavyA, dakSalakSaNatvenAsyAH sakalazrIsamadhigamahetutvAt, ata eva paThyate "yaH kAkiNImapyapathaprapannAmanveSate niSkasahasratulyAm / kAlena koTISvapi muktahastastasyAnubandhaM na jahAti lakSmIH / / 42 / / " [] 'mudatta' rUti muhartA: I54 TIkArya : vatra .... munedadH || je kAlamAM je vastu je kRtyo, tyAga karavA mATe ke grahaNa karavA mATe ucita che tenuM atyaMta nipuNabuddhithI paryAlocana karIne apekSA rAkhavI joIe aMgIkAra karavuM joIe; kema ke AnuM ucita kALe ucitanI apekSA rAkhavAnuM, dakSalakSaNapaNuM hovAthI buddhimAnapaNAnuM lakSaNa hovAthI, badhI samRddhinI prAptinuM hetupaNuM che. AthI ja kahevAya che - "apatha prApta evI kAkiNIne paNa koDIne paNa, je hajAra sonAmahoranI tulya zodhe che ane kALe karoDa sonAmahoramAM paNa muktahastavALo che lakSmI tenA anubaMdhane tyAga karatI nathI. jarA" ). muktahasta eTale mutkalahAthavALo udAra hAthavALo. pijhA bhAvArtha : sUtra-paramAM kahyuM ke gRhastha dharma-artha-kAmamAM balAbalano vicAra karavo joIe. sUtra-pa3mAM kahyuM ke tyArapachI te traNeya puruSArtho uttarottara vRddhi pAme te rIte sevavA joIe. have te traNeya puruSArthomAMthI je kALe je puruSArthano tyAga karavo ucita hoya ane je puruSArthano svIkAra karavo ucita hoya tene atyaMta nipuNabuddhipUrvaka vicArIne te kRtya karavuM joIe. AnAthI e prApta thAya ke jyAM sudhI bhogAdine anukULa vikArI mAnasa zAMta thayuM nathI tyAM sudhI sarvasaMgano tyAga karIne saMyama grahaNa karavuM ucita nathI paraMtu svabhUmikA anusAra anucita bhogono tyAga karIne dharmapradhAna rUpe jIvana jIvavuM ucita che. jema jema adhika adhika dharma sevavAnI zaktino saMcaya thAya tema tema te te prakAranA bhogono tyAga karIne adhika adhika dharmamAM udyama karavo joIe. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-1 | sUtra-54, papa 107 vaLI, dharma paNa uttama sAmagrInA balathI bhagavadbhakti Adi ke susAdhunI bhakti Adi dvArA thaI zake tevI cittanI bhUmikA hoya paraMtu sarvasaMganA tyAgathI dharmanuM sevana thaI zake tema na hoya tyAre dhanaarjana karIne uttama sAmagrI dvArA bhagavadbhakti AdimAM yatna karavo joIe ane svazakti anusAra zIla AdimAM paNa yatna karavo joIe. jema jema dhananA avalaMbana vagara paNa zIla-tapa ane bhAvadharmamAM yatna karavAnI zakti saMpanna thatI jAya tema tema dhanaarjananI pravRttine paNa gauNa karIne sarvaviratine anukULa cittanirmANanuM kAraNa bane tevI vizeSa prakAranI AcaraNArUpa dharmanuM sevana karavuM joIe. vaLI, jeo dharma-artha ane kAma puruSArthaviSayaka kaI pravRtti atyAre tyAga mATe ucita che ane kaI pravRtti atyAre karavA mATe ucita che teno nipuNatAthI UhApoha karyA vagara kAmanI AsakitathI kAmamAM pravRtti kare che, teonI vidyamAna paNa dharmanI zakti niSphaLa jAya che, tethI te kAmapuruSArtha paNa A loka ane paralokanuM hita bane nahi. vaLI, atidhananA arthI thaIne jeo vidyamAna paNa dharmane anukULa zaktine gauNa karIne arthaupArjanamAM rata rahe che teonI zakti arthaupArjanamAM vyartha javAthI A lokamAM ane paralokamAM teonuM hita thatuM nathI. vaLI, jeo je bhUmikAnI bAhya AcaraNArUpa dharma anusAra zaktino saMcaya karI zakyA nathI te bhUmikAnA bAhya AcaraNArUpa dharmano svIkAra kare che teonI te dharmanI AcaraNA paNa guNasthAnakanI vRddhirUpa dharma niSpanna karI zakatI nathI. tethI teono dharma mATe karAyelo yatna paNa niSphaLa jAya che. AthI A loka ane paralokanuM hita thatuM nathI. vaLI, jeo nipuNa UhApohapUrvaka te te puruSArthanA ucita kALano vicAra karIne sarvapuruSArtha seve che teo traNe puruSArthanA sevana dvArA paNa dharma puruSArthanI adhika adhika zaktino saMcaya karIne svabhUmikA anusAra uttara uttaranAM guNasthAnakane prApta kare che jethI teone guNasthAnakanI vRddhikRta thayela nirlepa pariNatithI vartamAnamAM sukha thAya che, vivekamUlaka traNe puruSArtho hovAthI puNyAnubaMdhI punya baMdhAya che ane vivekapUrvaka sarvapravRtti karavAnA uttama saMskAronuM AdhAna thAya che jethI te puNyAnubaMdhI punyanA vipAkanA baLathI ane uttama saMskAronA baLathI janmAMtaramAM vartamAnanA bhava karatAM vizeSa prakArano yogamArga teomAM pragaTa thaze. jethI uttara uttaranA bhavamAM sukhanI vRddhi thaze ane aMte pUrNa sukhamaya mokSane prApta karaze. pijhA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sUtra : dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-55 [rU2] pratyaduM dharmatravam || sUtrArtha : (32) pratidivasa dharmanuM zravaNa karavuM joIe e gRhasthano dharma che. / / 55 // -- TIkA H 'pratyahaM' pratidivasaM 'dharmasya' ihaiva zAstre vaktuM prastAvitasya kAntakAntAsametayuvajanakinnarArabdhagItAkarNanodAharaNena 'zravaNam' AkarNanam, dharmazAstra zravaNasyAtyantaguNahetutvAt, paThyate ca - "klAntamupojjhati khedaM taptaM nirvAti budhyate mUDham / sthiratAmeti vyAnamupayuttasumASita cetaH ||4rU||" [] kRti / / / / TIkArya : 'pratyaa' * kRti / / suMdara strIthI yukta, yuvAna puruSa kinnara vaDe Arabdha evA gItanA sAMbhaLavAnA udAharaNathI dharmanuM A ja zAstramAM arthAt A ja graMthamAM kahevA mATe prastAvita arthAt AraMbha karAyelA evA dharmanuM pratidivasa zravaNa karavuM joIe; kema ke dharmazAstranA zravaNanuM atyaMta guNanuM hetupaNuM che. ane kahevAya che - = "upayukta subhASitavALuM citta, klAnta hoya tenA khedane dUra kare che, tapta puruSane zAMta kare che, mUDhane bodha karAve che ane vyAkuLa hoya to sthiratAne pAme che. / / 43 / " () 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 15 / bhAvArtha: sagRhastho dharmapradhAna traNa puruSArtho sevanArA hoya che ane dharmapuruSArthanI vRddhinuM prabaLa kAraNa ane traNeya puruSArthane sAnubaMdha ka2vAnuM prabaLa kAraNa dharmazravaNa che, tethI sagRhasthe pratidina dharmazravaNa karavuM joIe. ahIM prazna thAya ke kayA prakAranA dharmanuM zravaNa karavuM joIe ? tethI TIkAkArazrI spaSTa kare che - dharmabindu prakaraNa nAmanA prastuta graMthamAM prAraMbha karAyelA dharmane pratidina sAMbhaLavo joIe, jethI potAnA jIvananI sarva pravRtti atyaMta vivekapUrvakanI bane ane uttara uttaranA guNasthAnakanI niSpattinuM kA2Na bane tevI mArgAnusArI buddhi pragaTe che. ahIM prazna thAya ke dharmanuM zravaNa kaI rIte karavuM joIe ? ethI kahe che - koI yuvAna puruSa suMdara strIthI yukta hoya, saMgItano ati zokhIna hoya ane kinnara jAtinA devathI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-papa, 56 109 AraMbhAyelA zreSTha evA saMgItane je prakAranA rasathI te sAMbhaLe che tenAthI adhika rasapUrvaka dharmazAstranuM zravaNa karavuM joIe jethI zAstravacananA yathArtha tAtparyano bodha thAya. temAM sAkSI Ape che - saMsArI jIvonuM citta koIka zArIrika, Arthika ke sAMyogika sthitimAM klAnta thayeluM hoya arthAt khinnatAne pAmeluM hoya to vivekavALA dharmanA zravaNathI kheda dUra thAya che; kema ke dharmanA zravaNathI te mahAtmAne viveka pragaTe che ke tuccha evA bAhya padArthonuM mahattva nathI paraMtu bhagavAnanAM vacanathI bhAvita uttamacittanuM mahattva che, tethI asAra evA bAhya nimittone grahaNa karavAnuM choDIne "huM prApta thayelA manuSyabhavane jinavacanathI bhAvita karuM." A prakAranA utsAhathI cittano kheda dUra thAya che. vaLI, koIka nimittathI gRhasthanuM citta kaSAyothI tapta hoya topaNa dharmazAstranA zravaNathI zAMtarasane prApta kare che. vaLI, koIka jIvanuM citta ucita anucita pravRttiviSayaka viveka vagaranuM mUDha hoya to vivekapUrvakanA dharmazAstranA zravaNathI teonI mUDhatA dUra thAya che ane sarvatra vivekapUrvakanI pravRtti thAya che. vaLI, koIka jIvonuM citta saMsAranI aneka pravRttiomAM sadA vyAkuLa rahetuM hoya, tethI dharmakriyAmAM paNa sthiratAnI prApti thatI na hoya tevA jIvo vivekapUrvaka dharmazAstranuM zravaNa kare to zAstravacanathI bhAvita thayelI mati hovAnA kAraNe sthiratApUrvaka ucita anuSThAno karIne hita sAdhI zake che mATe gRhastha pratidina dharmazravaNa karavuM joIe. papA avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : [33] sarvatrAmaniveza: TddA sUtrArtha : (33) sarvatra sarvakAryomAM anabhiniveza karavo joIe e gRhasthano dharma che. pachI TIkA : 'sarvatra' kArye pravarttamAnena buddhimatA anabhinivezaH' abhinivezaparihAraH kAryaH, nItimArgamanAgatasyApi parAbhibhavapariNAmena kAryasyArambho'bhinivezaH, nIcalakSaNaM cedam, yanItimatItasyApi kAryasya cikIrSaNam, paThanti ca - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-pa6, 57 "darpaH zramayati nIcAnniSphalanayaviguNaduSkarArambhaiH / strotovinomatIrthasanimitte marcaH 44" ] pAradA. TIkArca - sarvatra' . tiH | sarvatra kAryamAM pravartamAna evA buddhimAna puruSe abhiniveza karavo joIe=abhinivezamAM parihAra karavo joIe. abhinivezano artha spaSTa kare che - nItimArgane nahi prApta thayelA paNa paranA abhibhavanA pariNAmathI kAryano AraMbha abhiniveza che. ane A abhiniveza nIcanuM lakSaNa che. je kAraNathI tItithI atIta paNa kArya karavAno abhilASa che. ane kahevAyuM che - "niSphaLa evA nayariguNa=niSphaLa evI nItithI rahita duSkara AraMbho vaDe darpa nIca jIvone zrama karAve che. pravAhanA viparIta taraNamAM vyasanavALA mAchalAo vaDe khoTo zrama karAya che. 44" () ipakA bhAvArtha : sadguhastha dharmazravaNa karyA pachI dharmanI vRddhi thAya tevo yatna karavo joIe paraMtu koI paNa kAryamAM pravRtti karatI vakhate abhiniveza rAkhavo joIe nahi. tethI e phalita thAya ke sarvanA vacananuM zravaNa karyA pachI tattvanirNaya karavA mATe yatna karavo joIe paraMtu svaruci anusAra zAstravacanano artha karIne zAstrano vinAza karavo joIe nahi. AthI ja abhinivezavALA upadezako zAstravacanano yathArtha nirNaya karyA vagara svaruci anusAra zAstranuM yojana kare che te zAstranA paramArthanA ullaMghanane anukULa yatna svarUpa che ane te pravRtti nItimArgane viruddha che ane tenA dvArA nItimArga upara cAlanArA mahAtmAno abhibhava thAya che je paranA abhibhavanA pariNAmarUpa che ane AvuM kRtya nIcanuM lakSaNa che. vaLI, saMsAranI anya pravRttiomAM paNa buddhimAna puruSoe kyAreya nItimArgane viruddha evA kAryano paranA abhibhavanA pariNAmathI prAraMbha karavo joIe nahi; kema ke paranA abhibhavanA pariNAmathI karAyeluM te kRtya nIcanuM lakSaNa che. pakA avataraNikA :tathA - avataraNikArya : ane - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-pa7 sUtra : [34] gupakSapatitA vinA sUtrArtha : (34) guNapakSapAtitA e gRhasthano dharma che. paNa TIkA : 'guNeSu' dAkSiNyasaujanyaudAryasthairyapriyapUrvAbhASaNAdiSu svaparayorupakArakAraNeSvAtmadharmeSu 'pakSapAtitA' bahumAnatatprazaMsAsAhAyyakaraNAdinA'nukUlA pravRttiH, guNapakSapAtino hi jIvA bahumAnadvAropajAtAvandhyapuNyaprabandhasAmarthyAniyamAdihAmutra ca zaracchazadharakaranikaragauraM guNagrAmamavazyamavApnuvanti, tadbahumAnAzayasya cintAratnAdapyadhikazaktiyuktatvAt / / 57 / / TIkArya : "TS' . zayuitvAn II guNomAM=svaparanA upakAranA kAraNa evA AtmadharmarUpa dAkSiNya, saujanya, audArya, dhairya priyapUrva bhASaNa Adi guNomAM, pakSapAtitA=bahumAna, tenI prazaMsA te guNonI prazaMsA sAhAdhyakaraNa Adi dvArA anukULa pravRtti gRhasthono dharma che ema avAya che. di je kAraNathI, guNanA pakSapAtI jIvo guNanA bahumAna dvArA utpanna thayelA avaMdhya puNyanA pravAhanA sAmarthyathI nakkI A bhavamAM ane parabhavamAM zarada RtunA caMdranAM kiraNanA samUha jevA guNagrAmane avazya prApta kare che, kema ke guNanA bahumAnanA AzayanuM ciMtAmaNinA ratnathI paNa adhika zaktiyuktapaNuM che. pA. bhAvArtha - sagRhastha sarva jIvo sAthe dAkSiNyapUrvaka, saujanyapUrvaka, audAryapUrvaka vyavahAra karavo joIe ane prakRti dhairyabhAvavALI rAkhavI joIe paraMtu atyaMta caMcala thavuM joIe nahi ane badhA sAthe priyabhASaNa karavuM joIe. AvA guNo potAne paNa uttama prakRtivALA banAve che ane anya yogya jIvone paNa guNanA pakSapAtI banAve che, tethI A sarva guNo sva-paranA upakAranA kAraNa evA Atmadharmo che ane tevA guNomAM pakSapAta keLavavAthI te guNo potAnAmAM kramasara vadhe che. kaI rIte te guNono pakSapAta karavo joIe ? te batAve che - AvA guNavAna puruSo pratye bahumAnabhAva rAkhavo joIe, teonA guNonI prazaMsA karavI joIe ane tevA uttama guNavALA jIvone sahAya karavA dvArA haMmezAM anukULa vartana karavuM joIe jethI potAmAM paNa tevA guNo pragaTa thAya. ahIM vizeSa e che ke dharmI gRhastho prAyaH dAkSiNya Adi guNa dharAvanArA hoya che topaNa te guNo Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmanihu prasrA bhAga-1 | madhyAya-1 / sUtra-57, 58 ati sthira pariNAmanA na hoya to prasaMge tenAthI viruddha bhAvo paNa AtmAmAM abhivyakta thAya che; kema ke anAdikALathI AtmAe tenAthI viruddha bhAvo ja sevyA che, tethI potAnAmAM dAkSiNya Adi guNo vartatA hoya to paNa tene atizaya karavA te te guNonuM svarUpa vicArIne te guNone sthira karavA udyama karavo joIe ane tevA guNavAna puruSane joIne teo pratye bahumAna Adi bhAvonI vRddhi thAya tevo yatna karavo joIe. jethI potAnAmAM te te guNo atizaya atizayatara thAya jethI sarvakalyANanI prApti thAya. ApaNA avataranisi: tathA avataraNikArca - sane - sUtra : [35] UhApohAdiyoga iti / / 58 / / sUtrArtha : (35) UhApoha Adino yatna karavo joIe e gRhasthano dharma che. paTA TI: UhazcApohazca, AdizabdAt tattvAbhinivezalakSaNo buddhiguNaH zuzrUSAzravaNagrahaNadhAraNAvijJAnAni ca gRhyante, ityaSTau buddhiguNAH, tata UhApohAdibhiH 'yogaH' samAgamo'nuSTheya iti, tatra prathamatastAvacchrotumicchA zuzrUSA, zravaNamAkarNanam, grahaNaM zAstrArthopAdAnam, dhAraNA avismaraNam, mohasandehaviparyAsavyudAsena jJAnaM vijJAnam, vijJAtamarthamavalambyAnyeSu vyAptyA tathAvidheSu vitarkaNamUhaH, uktiyuktibhyAM viruddhAdarthAd hiMsAdikAt pratyapAyasaMbhAvanayA vyAvartanamapohaH, athavA sAmAnyajJAnamUhaH vizeSajJAnamapohaH, 'vijJAnohApohavizuddham idamitthameva' iti nizcayaH tattvAbhinivezaH, evaM hi zuzrUSAdibhirbuddhiguNairupahitaprajJAprakarSaH pumAna kadAcidakalyANamApnoti, yaducyate - "jIvanti zatazaH prAjJAH prajJayA vittasaMkSaye / na hi prajJAkSaye kazcid vitte satyapi jIvati / / 45 / / " [ ] iti / / 'iti' zabdaH prastutasya sAmAnyato gRhasthadharmasya parisamAptyartha iti / / 58 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-58 TIkArya : kApodazya ... risarcartha ti | UhApoha ane 'Adi' zabdathI tatvaabhiniveza lakSaNa buddhiguNanuM grahaNa karavuM. tenAthI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che - zuzraSA-zravaNa-grahaNa-dhAraNA ane vijJAnanuM grahaNa thAya che e rIte ATha buddhinA guNo prApta thAya che. A rIte UhApohAdino artha karyA pachI samAsa spaSTa kare che. UhApohAdinI sAthe yogasamAgama karavo joIe. kaI rIte samAgama karavo joIe ? te spaSTa karavA arthe kahe che - tyAM prathama sAMbhaLavAnI IcchA zuzruSA cheetatvane sAMbhaLavAnI utkaTa icchA zuzraSA che. zravaNa e sAMbhaLavAnI kriyA che ane zravaNathI zAstranA yathArtha arthanuM grahaNa thAya che te grahaNanI kriyA che. grahaNa karyA pachI tenuM vismaraNa na thAya te rIte dhAraNa karavuM joIe. dhAraNa karyA pachI moha, saMdeha ane viparyAsanA nivAraNathI jJAna te vijJAna che ane vijJAta arthanuM avalaMbana laIne anya paNa padArthomAM te prakAranA yojanarUpa vyAptithI vitarkaNa karavo te Uha che. uktithI ane yuktithI viruddha evA hiMsAdi arthothI pratyapAyanI saMbhAvanA vaDe vivartana pAmavuM te apoha che. athavA sAmAnya jJAna Uha che, vizeSajJAna apoha che. vijJAna ane UhApohathI vizuddha "A Ama ja che" e prakAre nizcita tattvano abhiniveza che. A prakAre zuzraSA Adi buddhiguNothI yukta evo prajJAnA prakarSavALo puruSa kyAreya akalyANane prApta karato nathI. je kAraNathI kahevAyuM che - "dhananA nAzamAM prajJAthI prAjJapuruSo seMkaDo varSo jIve che ane prajJAno kSaya thaye chate dhana hote chate paNa koI jIvatuM nathI. I4pA" (). ti' zabda prastuta evA sAmAnya gRhastha dharmanI parisamApti mATe che. pa8 bhAvArtha - sUtra-papamAM kahyuM ke pratidina dharmanuM zravaNa karavuM joIe. vaLI, dharmane sAMbhaLyA pachI dharmanA paramArthane choDIne kyAMya abhiniveza karavo joIe nahi te batAvavA mATe sUtra-pakamAM sarvatra anabhiniveza karavo joIe tema kahyuM. vaLI guNa pratyeno ja abhiniveza karavo joIe te batAvavA sUtra-57mAM guNanI pakSapAtitA karavAnuM kahyuM. have zAstra sAMbhaLyA pachI zAstrathI thayelA bodhanA yathArtha paramArthanI prApti mATe UhApoha AdimAM yatna karavo joIe te batAvatAM kahe che - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | sUtra-58, zloka-4 buddhinA ATha guNomAM udyama karavo joIe. tyAM buddhinA ATha guNomAM (i) sau prathama zuzruSAguNa che je zAstrazravaNanI kriyAnI pUrvamAM Avazyaka che; kema ke zAstranA yathArtha paramArthane jANavAnI utkaTa icchAthI zAstra sAMbhaLavAmAM Ave to zravaNakALamAM zAstravacanone avalaMbIne nirUpaNa karAtA arthamAM atyaMta upayoga pravarte. (ii) je zrotA zuzruSAguNapUrvaka zAstra sAMbhaLavAnI kriyA kare tyAre atyaMta upayogapUrvakanI zravaNakriyA hoya to buddhino zravaNaguNa prApta thAya. (ii) zravaNaguNapUrvaka zAstra sAMbhaLavAmAM Ave to upadezaka je saMdarbhathI zAstravacananuM kathana kare te saMdarbhathI zAstranAM vacananuM grahaNa thAya ane zAstranA yathArtha arthanuM grahaNa thAya to buddhino grahaNaguNa prApta thAya. (iv) zAstrano yathArtha grahaNaguNa prApta thayA pachI punaH punaH te arthanuM parAvartana karIne te artha dhAraNa karavAmAM Ave to buddhino dhAraNAguNa prApta thAya. (v) A rIte zAstravacanano yathArtha bodha karIne tene dhArI rAkhyA pachI yukti ane anubhavathI zAstra kahelo padArtha ema ja che te nirNaya karavA arthe mohaajJAna, saMdeha ke viparyAnA nirAkaraNapUrvaka tenuM jJAna karavAmAM Ave to vijJAna thAya arthAt vizeSa prakAranuM jJAna thAya. (vi-vii) te rIte vizeSa jJAna karyA pachI Uha ane apoha kare arthAt A anucita pravRtti che ane A ucita pravRtti che ema vitarka kare te Uha che. tyArapachI svabhUmikA anusAra anucitapravRttirUpa pApothI nivRtta thAya te apoha che. "athavA'thI UhApohano bIjo artha kare che te pramANe Uha sAmAnya jJAna che ane apoha vizeSajJAna che. tethI je vijJAta arthane tevA prakAranAM anya sthAnomAM paNa yojana karavA mATe UhApoha karavAmAM Ave te UhApoha che, jenAthI prApta thayeluM viziSTa jJAna adhika adhika viSayone sparzanAruM bane. (viii) UhApoha dvArA te jJAnane aneka sthAnomAM yojana karyA pachI bhagavAne kahelA padArtho Ama ja che" e pramANe zAstravacana, yukti ane anubhava anusAra nirNaya thavAthI je nizcaya thAya che te tattvano abhiniveza che arthAt sarvaze kahelA tattvano yathArtha nirNaya karIne te tattvane "mAre apramAdabhAvathI jIvanamAM sevIne Atmahita karavuM joIe' e prakAre saMkalpa karIne tene anukULa evo ucita yatna karAve te tattvAbhinivezaguNa che. pi8ll avataraNikA : itthaM sAmAnyato gRhasthadharma uktaH, athAsyaiva phlmaahavataraNikArya : A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte sAmAnyathI gRhasthadharma kahevAyo. have AnA ja phaLane sAmAnyathI gRhastha dharmanA sevananA phaLane kahe che - bhAvArtha : zloka-1mAM dharmabindune kahevAnI pratijJA karI. zloka-ramAM dharma dhanArthIne dhana ApanAra che, kAmArthIne kAma ApanAra che ane aMte mokSarUpa sukhane prApta karAvanAra che ema batAvyuM, tethI yogya jIvane dharmanI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1zlokaarthitA prApta thAya. tyArapachI dharmanA arthI jIvone dharmano bodha karAvavA arthe zloka-3mAM dharmanuM lakSaNa batAvyuM. ane zloka-3mAM avAMtara sUtro dvArA atyAra sudhI sevavA yogya sAmAnya gRhasvadharmanuM svarUpa batAvyuM. te svarUpane samyaka avadhAraNa karIne je gRhastha A prakAranA sAmAnya gRhasthadharmanuM sevana kare che teone zuM phaLa prApta thAya te batAve che - zloka : evaM svadharmasaMyuktaM sad gArhasthyaM karoti yH| lokadvaye'pyasau dhImAn sukhamApnotyaninditam / / 4 / / zlokArca - A rIte pUrvamAM varNana karyuM e rIte, svadharmathI yukta evuM sadgahasthapaNuM je puruSa kare che buddhimAna evo e=e puruSa, lokaddhayamAM paNa A loka ane paralokamAM paNa anidita sukhane prApta kare che. IIII. TIkA - "evam' uktanyAyena yaH 'svadharmaH' gRhasthAnAM saMbandhI dharmaH tena 'saMyuktaM' samanvitam, ata eva 'sat' sundaraM 'gArhasthyaM' gRhasthabhAvaM 'karoti' vidadhAti 'yaH' kazcit puNyasaMpanno jIvaH 'lokadvaye'pi' ihalokaparalokarUpe, kiM punarihaloka evetyapizabdArthaH, 'asau' sadgArhasthyakartA dhImAn' prazastabuddhiH "su" 'gAkhoti' tamane nizvita rAmAnuvanvitayA sudhiyAmALImati 4 TIkArya : vi'. sudhiyAmavmati || A rIteaukta vyAyathI zloka-3mAM avAMtara 58 sUtro dvArA varNana karyuM e paddhatithI je svadharmasaMyukta=gRhasthonA saMbaMdhI dharmathI yukta che, AthI ja suMdara evA gRhasthabhAvane je koI puNyasaMpanna jIva kare che buddhimAna evo e=prazasta buddhivALo evo saddagRhasthapaNAno kartA, lokadrayamAM paNa A loka ane paralokarUpa lokadrayamAM paNa, atidita zubhAnubaMdhIpaNuM hovAnA kAraNe buddhimAnone agahaNIya evuM sukha prApta kare che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ImjA 'noDa'mAM 'mapi'thI e kahevuM che ke paralokamAM to anindita sukha pAme che paraMtu A lokamAM paNa anindita sukhane pAme che. bhAvArtha : zloka-3mAM dharmanuM lakSaNa batAvyuM ane tevA lakSaNavALo dharma zrAvakadharmarUpa ane sAdhudharmarUpa be Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-4, 5-6 bhejavALo che. temAM zrAvakano dharma paNa sAmAnyathI ane vizeSathI ema be bhedavALo che. ane te gRhastha dharmamAM je sAmAnyathI gRhastha dharma che te graMthakArazrIe zloka-3mAM 58 sUtro dvArA batAvela che. te gRhastha dharmanA yathArtha marmane jANIne je gRhastho te prakAre dharma artha ane kAma traNa puruSArthone dharmapradhAna thaIne seve che tevA prazastabuddhivALA gRhasthone A loka ane paralokamAM anindita evuM sukha prApta thAya che, kema ke A lokanuM paNa temanuM sukha zubhAnubaMdhI che-puNyAnubaMdhI punya dvArA pUrNasukhamaya mokSamAM vizrAMta thanAra che. AnAthI e phalita thAya ke je gRhastha pUrNa dharmasevananA atyaMta arthI che ane tenA mATe pratidina dharmazravaNa karIne dharmapravRttinI vRddhi karavA sadA udyama kare che ane dharmapuruSArthano bAdha na thAya te rIte artha ane kAma puruSArtha seve che ane tenA dvArA je teone vartamAnamAM sukha thAya che arthAt dharmapuruSArthane kAraNe citta kaMIka aMzathI vikAra vagaranuM bane che ane artha-kAma puruSArthathI utpanna thayelA vikAronuM zamana thAya che, tethI sukha thAya che ane vivekapUrvaka traNa puruSArthomAM yatna hovAthI te puruSArthanA sevanathI thatuM sukha uttara uttaranA bhavamAM adhika adhika prApta karIne mokSanuM kAraNa bane che. mATe buddhimAnone te sukha gahaNIya nathI paraMtu prazaMsApAtra che. IIjhA avataraNikA : yata evaM tato'traiva yatno vidheya iti zlokadvayena darzayannAha - avataraNikArca - je kAraNathI Ama che=zloka-4mAM kahyuM ema che te kAraNathI AmAM ja zloka-3mAM batAvelA sAmAnya gRhastha dharmamAM ja yatna karavo joIe e pramANe zlokadvayathI batAvatAM kahe che - bhAvArtha : zloka-4mAM kahyuM ke je gRhastha 58 sUtro dvArA banAvAyelA gRhasthadharmanuM samyaka sevana kare che te gRhastha bhAnubaMdhI evuM sukha A loka ane paralokamAM prApta kare che, tethI A gRhasthadharmamAM ja zrAvake yatna karavo joIe. kema A zrAvakadharmamAM yatna karavo joIe ? e be zlokothI batAve che - bloka : durlabhaM prApya mAnuSyaM vidheyaM hitamAtmanaH / karotyakANDa eveha mRtyuH sarvaM na kiJcana / / 5 / / satyetasminnasArAsu saMpatsvavihitAgrahaH / paryantadAruNAsUccairdharmaH kAryo mahAtmabhiH / / 6 / / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-5, 6 zlokArca - durlabha evA manuSyabhavane pAmIne AtmAnuM hita karavuM joIe. kema AtmAnuM hita karavuM joIe ? ethI kahe che - ahIM maryalokamAM, mRtyu akASTha ja=akasmAta ja, sarvane na kiMcana kare che sarvane avasurUpa kare che. pA. A hote chate mRtyu vidhamAna hote chate parvatamAM dAruNa asAra evI saMpattimAM avihita AgrahavALo dharma-akRta mUrchAvALo gharma, mahAtmAe atyaMta karavo joIe. IIll TIkA - 'durlabhaM' durApaM prApya' samAsAdya 'mAnuSyaM' manuSyajanma, kimityAha-'vidheyam' anuSTheyaM sarvAvasthAsu 'hitam' anukUlaM kalyANamitrayogAdi 'AtmanaH' svasya, yataH 'karoti akANDe eva' maraNAnavasare eva bAlyayauvanamadhyamavayo'vasthArUpe 'iha' martyaloke 'sarva' putrakalatravibhavAdi 'mRtyuH' yamaH, 'na kiJcana' maraNatrANAkAraNatvenAvasturUpamiti / / 5 / / 'sati' vidyamAne jagatritayavartijantujanitoparame 'etasmin' mRtyAveva 'asArAsu' mRtyunivAraNaM prati akSamAsu 'saMpatsu' dhanadhAnyAdisaMpattilakSaNAsu 'avihitAgrahaH' akRtamUrchaH, kIdRzISu saMpatsvityAha - 'paryantadAruNAsu' virAmasamayasamarpitAnekavyasanazatAsu, 'uccaiH' atyarthaM 'dharma' uktalakSaNaH 'aa' vigheyA, varityAda-'mahAtmafma', madA prazastha mAtmA reSAM te tathA teriti dA. iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduprakaraNavivRtau sAmAnyato gRhasthadharmavidhiH prathamo'dhyAyaH samApta: zA TIkArya : 'kurtama' .... vasturUpamiti | durlabha duHkhe prApta thaI zake evuM manuSyapaNuM manuSyajanma, prApta karIne jIvanI zArIrika Adi suMdara ke asuMdara evI bAlaavasthA, yuvAavasthA, vRddhAvasthA rUpa sarva avasthAmAM, AtmAnuM hita karavuM joIe=anukULa evA kalyANamitra yogAdirUpa potAnuM hita karavuM joIe. je kAraNathI akAMDamAM ja=bAlya-yauvata-madhyamavayanI avasthArUpa maraNanA avasare ja, ahIM maryalokamAM, mRtyu yamarAja, sarvane putra, strI, vaibhava Adi sarvane kiMcana kare che=maraNanA rakSaNamAM akAraNapaNuM hovAnA kAraNe avAsturUpa kare che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. pA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-1 | zloka-pa-6 sati .. tathA teriti / jagatritayavartI jaMtuothI janita evI pravRttinA uparamarUpa A mRtyu ja vidyamAna hote chate asAra evI saMpattimAM=mRtyunA nivAraNa pratye asamartha evI dhanadhAvyAdi saMpattimAM, avihita AgrahavALo evo dharmaakRtamUrchAvALo evo pUrvamAM varNana karAyelo dharma, atyaMta karavo joIe ema atraya che. kevA prakAranI dhana-dhAnyAdi saMpatti che ? ethI kahe che - parvatamAM dAruNa che-pAzanA samayamAM ApI che aneka prakAranI pIDAo jeNe evI saMpatti hote chate akRtamUrchAvALo dharma karavo joIe, ema avaya che. koNe karavo joIe ? ethI kahe che - mahAtmAe karavo joIe=mahAna prazaMsA karavA yogya AtmA che jeono tevA mahAtmAoe ukta lakSaNavALo dharma karavo joIe, ema atraya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che..ll A pramANe pUrvamAM cha zlokothI varNana karyuM e pramANe, zrI municaMdrasUriviracita dharmabindu prakaraNanI vivRttimAM sAmAnyathI gRhastha dharmanI vidhirUpa prathama adhyAya samApta thayo. 1II bhAvArtha : atyAra sudhI gRhasthano sAmAnya dharma batAvyo. have gRhastha te dharmamAM ja sadA udyama karavo joIe te batAvavA arthe kahe che - dharmasAmagrIthI yukta evo manuSyabhava ati durlabha che ane tevo manuSyabhava prApta karyA pachI buddhimAna jIve AtmAnuM hita ja karavuM joIe. ahIM prazna thAya ke manuSyabhavane pAmyA pachI AtmAnuM hita kaI rIte karI zakAya ? tethI kahe che - kalyANamitrano yoga karavo joIe, sadguruno yoga karavo joIe, dharmazAstranuM zravaNa karavuM joIe ane tenA paramArthane prApta karavA jIvanamAM pradhAnarUpe yatna karavo joIe jethI AtmAnuM hita thAya. ahIM prazna thAya ke A lokanA sukhanI upekSA karIne mAtra pradhAnarUpe kalyANa mitrayogAdimAM kema prayatna karavo joIe ? ethI kahe che - mRtyu akAMDa ja ahIM saMsAramAM sarvavastuone akiMcana kare che, tethI game te avasthAmAM mRtyukALa upasthita thAya to putra-strI-vaibhava Adi sarva tenuM mRtyuthI rakSaNa karI zakatA nathI, tethI te sarva mATe karAyelo yatna AtmA mATe koI upayogI bane nahi, tethI vivekI puruSe AtmahitanA kAraNabhUta kalyANamitrayoga AdimAM udyama karavo joIe. Apo. vaLI, Atmahita mATe jema kalyANamitra AdimAM udyama karavo Avazyaka che tema pUrvamAM batAvelA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 ) adhyAya-1 | zloka-pa-6 119 sAmAnya gRhastha dharmamAM paNa udyama karavo Avazyaka che te batAvavA arthe kahe che - saMsArI jIvo je kAMI pravRttio kare che ane tenA dvArA je kAMI bhautika sAmagrI prApta kare te sarva sAmagrIno nAza mRtyu samaye thAya che. vaLI, saMsArI jIvo je kAMI prayatna karIne dhanadhAnyAdi saMpatti meLave che te paryanta dAruNa che=vinAza thAya tyAre aneka prakAranA klezo pedA karAvIne jIvane duHkha pedA karAve che athavA tenI prApti mATe je pApavyApAro karyA tenuM phaLa atyaMta kharAba che, tethI vivekI puruSe vicAravuM joIe ke mRtyakALamAM A sarva saMpatti mRtyunuM nivAraNa karI zakaze nahi. vaLI, A saMpatti parvatamAM dAruNa che mATe tevI saMpattimAM mUccha ghaTe tevo trIjA zlokamAM aneka sUtro dvArA banAvAyelo dharma karavo joIe. ahIM vizeSa e che ke trIjA zlokamAM dhanaarjananI kriyA, gRhanirmANanI kriyA ityAdi aneka kriyAone dharmarUpe kahela che ane prastuta zlokamAM saMpattimAM akRtamUrchAvALo dharma karavo joIe ema kahyuM, tethI e phalita thAya ke vivekI gRhastha traNe puruSArtho seve che te sarva pUrNadharmanI niSpattinA uddezathI seve che, tethI ja tenI pradhAnazakti kalyANamitrayogAdimAM vaparAya che ane sarvaviratigrahaNanuM sAmarthya nahi hovAthI sarvaviratinA saMcaya arthe bhagavadbhakti AdimAM dhana upayogI hovAthI ane gRhasthajIvananI vyavasthA paNa dhanathI ja thAya tema hovAthI dhanamAM mUrchA ghaTADIne dharmanI vRddhi thAya te rIte dhana vyaya karanArA sadguhastho hoya che, tethI sagRhastho dhana kamAvAnI kriyA kare ane dhana vadhAravAnI kriyA kare te paNa pradhAna rUpe dharmavRddhinuM aMga bane te rIte ja kare che, tethI pUrvamAM batAvAyelo sarva prakArano gRhastha dharma akRtamUrchAvALo ja bane che; kema ke pratidina kalyANamitra AdinA yoganA kAraNe dharmazakti vadhe che ane bhogAdi viSayaka icchAzakti kSINa kSaNa thAya che te rIte ja uttama prakRtivALA mahAtmAoe dharma karavo joIe. IIkA prathama adhyAya samApta Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120. dharmani ra bhAga-1 | madhyAya-2 | los-1 (dvitIya adhyAya) TIkA: vyAkhyAtaH prathamo'dhyAyaH, sAmprataM dvitIyo vyAkhyAyate, vizeSasaMbandhazcAsya svayameva zAstrakRtA bhaNiSyata iti neha darzyate, evamanyeSvapyadhyAyeSviti, tasya cedamAdisUtram - ToDArtha : prathama adhyAya vyAkhyAna karAyo. have bIjo adhyAya vyAkhyAna karAya che. ane Ano bIjA adhyAyano, vizeSa saMbaMdha=prathama adhyAya sAtheno vizeSa saMbaMdha, svayaM ja zAstrakAra kaheze ethI ahIM batAvAto nathI. e pramANe anya paNa adhyAyomAM graMthakArazrI svayaM saMbaMdha batAvaze, tethI TIkAkArazrI batAvaze nahi. ane tenuM bIjA adhyAyanuM, A=AgaLamAM kahevAya che e, prathama sUtra che Rels: prAyaH saddharmabIjAni, gRhiSvevaMvidheSvalam / rohanti vidhinoptAni yathA bIjAni satkSitau / / 1 / / doArtha: AvA prakAranA=prathama adhyAyamAM varNana karyuM evA prakAranA, gRhasthamAM prAyaH karIne vidhipUrvaka vapana karAyelA saddharmanAM bIjo atyaMta ArohaNa pAme che je pramANe suMdara bhUmimAM vapana karAyelAM bIjo vRkSarUpe ArohaNa pAme che. [1] TIs: 'prAyaH' bAhulyena 'saddharmabIjAni' 'saddharmasya' samyagjJAnadarzanacAritrarUpasya 'bIjAni' kAraNAni, tAni cAmUni - "duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAsevanaM caiva sarvatraivAvizeSataH / / 46 / / " [yogadRSTi0 32] iti / / 'gRhiSu' gRhastheSu 'evaM vidheSu' kulakramAgatAnindyanyAyAnuSThAnAdiguNabhAjaneSu 'alaM' svaphalAvandhyakAraNatvena atyarthaM 'rohanti' dharmacintAdilakSaNAGkurAdimanti jAyante, uktaM ca"vapanaM dharmabIjasya satprazaMsAdi tadgatam / taccintAdyaGkurAdi syAt phalasiddhistu nirvRtiH / / 47 / / " [] Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-1 "cintAsacchrutyanuSThAnadevamAnuSasaMpadaH / meLArasAi nAnapuSpasamAM matA: I48aaaa" ] kIdRzAni santi rohantItyAha-'vidhinA' dezanArhabAlAdipuruSaucityalakSaNena 'uptAni' nikSiptAni yatheti dRSTAntArthaH 'bIjAni' zAligodhUmAdIni 'satkSitau' anupahatabhUmau vidhinoptAni santi, 'prAyaH' grahaNAdakasmAdeva pakvatathAbhavyatve kvacit 'marudevyAdau' anyathAbhAve'pi na virodha iti TIkArya : prAya: rAduncana ... - virodha ti || bahulatAthI sadharmamAM bIjo samyam jJAna, samyagdarzanasamyakjhAritrarUpa saddharmanAM kAraNo AvA prakAranA gRhasthomAM kulakramathI AvelA atitvavyAyayukta anuSThAnAdi guNanA bhAjana evA gRhasthomAM, atyaMta svaphalatA avaMdhyakAraNapaNArUpe atyaMta, ArohaNa pAme che=dharmaciMtAdilakSaNa aMkurAdivALA thAya che. ane te saddharmanAM bIjo A che - "duHkhitomAM atyaMta dayA, guNavAnamAM adveSa ane sarvatra ja= dIna Adi sarvamAM ja, avizeSathI=sAmAnyathI, aucityanuM sevana. 46iaa" (yogadaSTi0 zloka-32) ane kahevAyuM che - "dharmabIjanuM vapana targata saprazaMsAdi che=dharmaviSayaka satrazaMsAdi che. tenI ciMtAdi aMkurAdi thAya. vaLI, phaLanI siddhi nivRtti che-mokSa che. I47" () ciMtA-satkRti-anuSThAna-devamanuSyanI saMpadA kramathI aMkura-satkASTha-nAla ane puSpa jevI manAya che. ja8i" () kevA chatAM dharmabIjo ArohaNa pAme che ? tethI kahe che - vidhithI vapata karAyelAM dezanAyogya bAla, madhyama, budha puruSanA aucitya rU5 vidhithI vAta karAyelAM, bIjo ArohaNa pAme che. je pramANe cokhA-ghauM-AdinAM bIjo sakSitimAM nahi haNAyelI bhUmimAM, vapana karAyelAM chatAM, ArohaNa pAme che ema avAya che. prAyaH grahaNathI akasmAta ja pakva thayela tathAbhavyatva hote chate koIka marudevI Adi jIvomAM anyathA bhAvamAM paNasupadeza Adi dvArA vapata karAyA vagara paNa, dharmabIjo vRddhi pAme che temAM, virodha nathI. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll15. bhAvArtha prathama adhyAyamAM sAmAnyathI ucita pravRtti karanArA jIvonA 35 guNonuM varNana karyuM. je AdyabhUmikAno gRhastha dharma che ane tevA gRhastha dharmane sevanArA apunabaMdhaka paNa jIvo hoya, viveka pragaTa thayelo hoya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-1 to samyagudaSTi paNa hoya ane zrAvakadharma AcAra pALanArA dezaviratidhara paNa hoya. teo potAnA bodha anusAra dharmanI baLavAna rucivALA che. Ama chatAM pUrNa dharmasevavAnI zakti pragaTI nathI, tethI svabhUmikA anusAra dharma-artha-kAmanuM sevana karanArA che. AvA jIvomAM te jIvonI yogyatAne jANIne arthAt "A jIva kSayopazamanI dRSTithI bAla che, madhyama che ke prAjJa che ?" tevo nirNaya karIne je upadezaka teonI bhUmikA anusAra sanmArga batAve che te sanmArganI dezanAthI te jIvomAM dharmabIjonuM vapana thAya che. jo ke prathama adhyAyamAM je sAmAnya gRhasthadharma batAvyo temAM "zuzruSAguNa', "sazAstronuM zravaNa', UhApoha Adino yoga' vagere batAvela che. te pramANe koI gRhastha zAstro bhaNelo hoya, sUkSma prajJA khIlelI hoya to te gRhastha samyagdaSTi ke dezaviratidhara paNa hoya, Ama chatAM pUrvamAM batAvelA sarva AcAro svasAmarthya anusAra seve che tevA paNa gRhasthane koI upadezaka tenI bhUmikA anusAra vizeSa prakArano upadeza Ape to tenAmAM vizeSa prakAranAM samyagdarzana-jJAna-cAritranAM bIjonuM vapana thAya che arthAt je bhUmikAnAM teomAM jJAnAdi che tenA karatAM vizeSa prakAranAM jJAnAdinI prApti teone thAya che, tethI tevA jIvomAM paNa ratnatrayInI vRddhirUpa saddharmanI vRddhi thAya che. ahIM saddharmanAM bIjo tarIke batAvatAM duHkhita jIvomAM atyaMta dayA, guNavAnamAM adveSa, ane sarvatra sAmAnyathI aucityanuM sevana batAvyuM te AdyabhUmikAnAM bIjo che ane tevAM bIjo to pUrvanA adhyAyamAM varNana karAyelA AcArone sevanArA gRhasthamAM vidyamAna ja che. Ama chatAM koIka gRhastha kulakramathI AvelA aninda evA AcArone pALatA hoya tevA jIvone duHkhita AdimAM atyaMta dayA thAya tenAthI paNa bIjonuM AdhAna thAya che ane upadeza Adi dvArA vizeSa prakArano bodha thAya tenA dvArA paNa bIjonuM AdhAna thAya che. vaLI, marudevAdi jevA koIka jIvane koIpaNa prakAranI upadeza AdinI sAmagrI na maLI hoya topaNa teonA pakva thayelA tathAbhavyatvanA kAraNe sadudharmanAM bIjo praroha pAme che, to paNa sAmAnyathI upadeza dvArA ja saddharmanAM bIjo praroha pAme che. ahIM vizeSa e che ke dharmabIjonuM vapana eTale mokSamArgane anukULa evA je adhyavasAyo te adhyavasAyonA AtmAmAM je saMskAro paDe che te dharmabIjonuM vapana che, tethI AdyabhUmikAvALA jIvone duHkhI jIvomAM dayA thAya te paNa dharmabIjanuM vapana che. jema meghakumAranA jIvane hAthInA bhAvamAM sasalA pratye dayA thaI te dharmabIjanuM vapana banyuM. vaLI, yoganI dRSTivALA jIvo jinaviSayaka kuzalacitta Adi kare tenAthI paNa dharmabIjonuM vapana thAya che. vaLI, samyagdaSTi jIvo sUkSma vivekavALA hovAthI jinaviSayaka viziSTa kuzalacitta Adi kare che, tethI teomAM viziSTa dharmabIjonuM vapana thAya che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | zloka-1, 2 vaLI, dezavirativALA jIvo aMzathI viratinA pariNAmavALA hovAthI je kAMI dharmaanuSThAna seve che te dharmaanuSThAnathI avirata samyagdaSTivALA jIvo karatAM paNa viziSTa dharmabIjonuM AdhAna kare che. vaLI, te sarva jIvone temanI bhUmikA anusAra upadezaka ucita upadeza Ape tyAre zravaNakALamAM je kAMI vivekapUrvaka tattvanI ruci thAya che tenAthI dharmabIjonuM vapana thAya che. dharmabIjonuM vapana karyA pachI te jIvo ciMtavana kare che ke "kaI rIte huM yatna karIne vizeSa prakAranA dharmanuM sevana karuM ?" ane te ciMtavana aMkurasthAnIya che. vaLI, te mahAtmAo navAM navAM salphAstronuM zravaNa kare che jethI potAnA bodhamAM adhika adhika viveka thAya che te satkAMDa jevuM che=bIjamAMthI aMkura phUTyA pachI vRkSomAM je DALI thAya che tenA jevuM arthAt skaMdha jevuM che. te sUkSmabodha karyA pachI te mahAtmA te bodhathI niyaMtrita ucita dharmaanuSThAna kare te nAla jevuM che. vaLI, te anuSThAna sevIne te mahAtmA sudevamAM, sumAnuSamAM jAya che te dharmasAmagrIyukta devabhavanI ane manuSyabhavanI prApti e puSpa jevI che. ane A rIte te mahAtmA uttara uttara yogamArgane sevIne mokSane pAme te bIjAdhAnapUrvakanA thayelA vRkSanA phaLanI prApti rUpa che. AvA avataraNikA: amumevArthaM vyatirekata Aha - avataraNikArya : A ja arthane-pUrvamAM kahyuM ke AvA lakSaNavALA gRhasthane saddharmanAM bIjo praroha pAme che e ja arthane, vyatirekathI kahe che - zloka : bIjanAzo yathA'bhUmau praroho veha nissphlH| tathA saddharmabIjAnAmapAtreSu vidurbudhAH / / 2 / / iti / / zlokArdha : je pramANe ahIM=jagatamAM, abhUmimAM bIjanAza athavA bIjano praroha niSphala che te pramANe apAtramAM=prathama adhyAyamAM batAvelA guNothI rahita evA jIvomAM saddharma bIjono nAza athavA niSphala praroha bugho kahe che. rA. TIkA - 'bIjanAzo' bIjocchedo 'yathA abhUmau' USarAdirUpAyAm, 'prarohaH' aGkurAyudbhedaH bIjasyaiva, 'vA' iti pakSAntarasUcakaH 'iha' jagati 'niSphalo' dhAnyAdiniSpattilakSaNaphalavikalaH, 'tathA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-2 saddharmabIjAnAM' uktalakSaNAnAM guruNA anAbhogAdibhirnikSipyamANAnAm, 'apAtreSu' anItikAriSu toSa vivuM?' nAnane 'vaghA:' nAza nityaM vA prarohamati sArA TIkArca - vInanA zo'... karomiti | je pramANe UkharAdirUpa abhUmimAM bIjano uccheda athavA bIjano ja praroha aMkura Adino uddabheda ahIM=jagatamAM niSphaLa che=dhAnya Adi niSpattinAM phalathI vikala che. te pramANe apAtramAM anItikArI evA lokomAM saddharmabIjono pUrvamAM kahelA lakSaNavALA guru vaDe anAbhogAdi dvArA nikSepa karAtA evA sadharma bIjono nAza athavA niSphala praroha budha puruSo kahe che. kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. IIrA bhAvArtha : prathama adhyAyamAM batAvelA guNo anusAra je mahAtmA jIvavAnI rucivALA che ane te guNonuM smaraNa karIne tenAthI jema jema AtmAne bhAvita kare che ane te guNone svabhUmikA anusAra sevavA mATe jema jema udyama kare che te te pramANe te mahAtmAnI cittanI bhUmi bIjaAropaNa mATe adhika adhika zreSTha bane che, tethI jeone te guNonuM zravaNa karatAM te guNo pratye ruci thAya che tevA jIvonI prathama bhUmikAnI bIjavapana mATenI suMdara bhUmi che ane je te sarva bIjonA gaMbhIra artho jANIne tenA pratyeno pakSapAta vadhAre che teonI bIjavapanane anukULa viziSTa viziSTatara suMdara bhUmikA bane che. je jIvomAM tevI koI bhUmikA saMpanna banI nathI Ama chatAM koIka upadezakane anAbhogAdine kAraNe A jIva ucita bhUmikAvALo che tevo bhrama thAya ane tenA kSayopazama anusAra te mahAtmA upadeza Adi Ape to te upadezarUpa dharmanuM bIja nAza pAme che ke niSphala prarohavALuM bane che. jema UkharabhUmimAM bIjavapana karavAmAM Ave to te bIja nAza pAme che. kvacit koI bIjamAMthI aMkurAdi thAya topaNa dhAnyAdinI niSpattirUpa phaLa thatuM nathI tema UkharabhUmi jevA jIvomAM upadezakanA upadezathI je bIjavapananI kriyA karavAmAM Ave che te teomAM vinAza pAme che arthAta te jIvomAM mokSamArganuM kAraNa bane evA koI saMskAronuM AdhAna thatuM nathI. vaLI, koIka jIvane te upadezathI aMkurAnA praroha tulya kaMIka zubhabhAva thAya to paNa te zubhabhAva niSphaLa che; kema ke yogamArganI uttara uttaranI bhUmikA niSpanna karI zake tene anukULa mArgAnusArI cittavRtti te jIvomAM nathI. AthI ja teomAM prathama adhyAyamAM varNana karAyelA guNone abhimukha leza paNa pariNAma nathI, tethI mokSanA arthI jIvoe prathama adhyAyamAM batAvelA sAmAnya gRhasthadharmamAM ucita udyama karIne ane tene vAraMvAra bhAvana karIne AtmAne te rIte nItimArgamAM cAlanAro banAvavo joIe, jethI ucita upadeza dvArA vizeSa vizeSa yogamArga niSpanna thAya. cA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2, zloka-3 avataraNikA : Aha-kimityapAtreSu dharmabIjanAzo niSphalo vA prarohaH saMpadyate ityaahavataraNitArtha : sAdathI zaMkA kare che - kayA kAraNathI apAtra jIvomAM dharmabIjano nAza athavA niSphala praroha thAya che ? tethI kahe che - zloka : na sAdhayati yaH samyagajJaH svalpaM cikIrSitam / ayogyatvAt kathaM mUDhaH sa mahat sAdhayiSyati ? / / 3 / / zlokArtha : je ajJa ayogyapaNuM hovAne kAraNe svalpa cikIrSita evuM prathama bhUmikAnuM anuSThAna sabhyam karato nathI te mUDha mahAna evuM kArya kaI rIte sAdhI zakaze ? arthAt mahAna kArya sAdhI zake nahi. II3II. TIkA : na' naiva "sadhati' nirvati 'jo' nIvaH "satha' kathAvat "mA' hitAdivibhaFTqzanaH 'svalpaM' tucchaM 'cikIrSitaM' kartumiSTaM nirvAhAdyanuSThAnAdyapi, kasmAna sAdhayatItyAha-'ayogyatvAt' ajJatvenAnadhikAritvAt, yathoktam-'mUrkhasya kvacidarthe nAdhikAraH' [ ] iti, 'kathaM' kena prakAreNa 'mUDho' / vigatA cintA(=hitAhitavicAraNA) yasyAsau vicintaH vicintasya bhAvo vaicintyam / vaicintyamAgataH 'saH' pUrvokto jIvaH 'mahat' paramapuruSArthahetutayA bRhad dharmabIjarohaNAdi 'sAdhayiSyati?' sarSapamAtradharaNAsamarthasya merugiridharaNAsamarthatvAditi // 3 // TIkArca - ra' nava ..... samarthatvAiita | je ajJa=hitAhita vibhAgane akuzala evo jIva, svalpa tuccha, cikIrSitaHkaravA mATe iSTa evuM, jIvana nirvAhAdi anuSThAna paNa samagra zAstranI maryAdAthI uttarottara hitanuM kAraNa bane evuM yathAvat karavA mATe samartha nathI ja. kema karI zakato nathI ? ethI kahe che - ayogyapaNuM che=potAnA hitanA viSayamAM ajJapaNuM hovAthI anadhikArIpaNuM che=kalyANanuM kAraNa bane evA gRhasthajIvanane sevavAnuM adhikArIpaNuM che. je kAraNathI kahevAyuM che - mUrkhane koI paNa arthamAM koIpaNa pravRttimAM adhikAra nathI." () ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-3 kevA prakArano te hovAthI sAdhI zakato nathI ? ethI kahe che - kevI rIte mUDha=vigata cittA che jene e vicita, vicittano bhAva vaicitrya, vaicinyane pAmela mUDha evo te hitAhitanI vicAraNA gaI che jemAM evo cityane pAmelo pUrvamAM kahelA lakSaNavALo jIva, mahAna=paramapuruSArthanA hetupaNuM hovAthI mahAna, evA dharmabIjA rohaNa Adi kevI rIte sAdhaze ? arthAt sAdhI zake nahi; kema ke sarasavamAtratA dhAraNa karavAmAM asamartha puruSane meruparvatane dhAraNa karavAnuM asamarthapaNuM che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll3. bhAvArtha : je jIvo prathama adhyAyamAM batAvyuM te rIte hitAhitanI pravRtti karatA nathI, tethI vartamAnamAM potAnA mATe hita zuM che ane potAnA mATe ahita zuM che tenA vibhAgamAM akuzaLa che ane tevA jIvo manuSya thayA hoya topaNa pazunI jema hitAhitano vicAra karyA vagara jIvana jIve che, evA jIvo prathama adhyAyamAM batAvyuM e rIte jIvananirvAha Adi sarva anuSThAno potAnA A loka ane paralokanA hitanuM kAraNa bane te rIte sevatA nathI; kema ke prathama adhyAyanA aMte zloka-5 ane 6mAM batAvyuM e rIte manuSyapaNAnA durlabhapaNAnuM bhAvana karIne A loka ane paralokamAM sukhanI paraMparAnuM kAraNa bane teno vicAra karatA nathI. kema vicAra karatA nathI ? ethI kahe che - ayogya che=anna hovAnA kAraNe manuSyabhavane saphaLa kare e rIte dhanaarjana Adi kRtyo karavAnA anadhikArI che. anadhikArI kema che ? emAM sAkSI Ape che - mUrkha jIvone koI pravRttimAM adhikAra nathI. ane je jIvo hitAhitano vibhAga karavAmAM akuzaLa che teo mUrkha che mATe hitanuM kAraNa bane te rIte jIvavA mATe anadhikArI che. ane AvA jIvo mokSarUpa parama puruSArthano hetu bane evA uttama saMskAronuM AdhAna thAya tevA dharmabIjonAM ArohaNa Adi kRtya kaI rIte sAdhI zake ? arthAt sAdhI zake nahi. Azaya e che ke prathama bhUmikAnA ucita gRhasthajIvananA AcAronuM jeo svabhUmikA anusAra pAlana kare che teo upadezaka pAsethI vizeSa prakAranA dharmazravaNa dvArA potAnAmAM rahelA dharmabIjane vikasAvI zake che, paraMtu jeomAM ucita pravRttipUrvaka jIvana jIvavAnI vRttio nathI tevA jIvo vizeSa prakAranA aucityanuM kAraNa evA dharmanuM sevana karI zake nahi. jema koI puruSa sarasavanA dANA jevaDA dharmane dhAraNa karavA samartha na hoya te meruparvatanA bhArane vahana karI zake nahi, tema jeo AdyabhUmikAnA ucita AcAro sevI zake nahi teo vizeSa prakAranA aucityarUpa dharmanuM sevana kaI rIte karI zake arthAt karI zake nahi. IISA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-1, 2 sUtraH tti saddharmavezanArda 3:, rUtAnAM tathimanuSyAma 1/1 sUtrArthaH A prakAre saddharmadezanAyogya jIva kahevAyo. have tenI vidhinuM=saddharmadezanAnA kramanuM, varNana ame karIe chIe. I1/59ll TIkA : 'iti' evaM pUrvoktagRhasthadharmanirUpaNena 'saddharmadezanArthI' lokottaradharmaprajJApanAyogyaH 'uktaH' bhaNitaH, 'idAnIM' samprati 'tadvidhiM' saddharmadezanAkramaM 'varNayiSyAmaH' nirUpayiSyAmo vayamiti / / 1/59 / / TIkArya : 'tti parva ... viita . A rIte prathama adhyAyamAM kahyuM e rIte, gRhastha dharmanA nirUpaNathI saddhamadazanAyogya=lokottara dharmane samajAvavAyogya, puruSa kahevAyo. have tenI vidhinuM=saddhadazAnA kramanuM ame varNana karIzuM. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I1/59 bhAvArtha : prathama adhyAyamAM sAmAnya gRhasthadharmanuM svarUpa batAvyuM. bIjA adhyAyamAM kahyuM ke tevA jIvonAM sadharmanAM bIjo prarohane pAme che e rIte sadharmadezanAyogya jIvanuM svarUpa batAvyuM. arthAt sarvaze kahela lokottara dharma pradAna karavA yogya puruSanuM svarUpa batAvyuM. have tevA jIvone upadezake saddharmanI dezanA kyA kramathI batAvavI joIe ? te graMthakArazrI batAve che. ll1/palI avataraNikA : tadyathA - avataraNitArtha : te A pramANe= sadharmadezanAyogya puruSane sadharmadezanAno krama A rIte che - sUtra : tatprakRtidevatAdhimuktijJAnam / / 2/60 / / sUtrArtha :tenI prakRtinuM ane devatAnI adhimuktinuM jJAna karavuM joIe. ra/goli Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-2 128 TIkA H 'tasya' saddharmadezanArhasya jantoH 'prakRtiH ' svarUpaM guNavallokasaGgapriyatvAdikA, ' devatAdhimuktizca' buddhakapilAdidevatAvizeSabhaktiH, tayoH 'jJAnaM' prathamato dezakena kAryam, jJAtaprakRtiko hi pumAn rakto dviSTo mUDhaH pUrvavyudgrAhitazca cena bhavati tadA kuzalaistathA tathA'nuvartya lokottaraguNapAtratAmAnIyate, viditadevatAvizeSAdhimuktizca tattaddevatApraNItamArgAnusArivacanopadarzanena taddUSaNena ca sukhameva mArge'vatArayituM zakyate iti / / 2 / 60 / / TIkArtha H 'tasya' saddharmadezanArhasya zate kRti / / tenI=saddharmadezanAyogya jIvanI, prakRti=guNavAna lokonA saMganA priyatvAdi svarUpa prakRti, ane devatAnI adhimukti=buddha-kapilAdi devatAvizeSanI bhakti, tenuM prathamathI upadezake jJAna karavuM joIe. jJAtaprakRtivALo puruSa rAgavALo, dveSavALo, mUDha ane pUrvavyugrAhita na hoya to kuzala puruSa vaDe te te prakAre anuvartana karIne lokottara guNapAtratAne prApta karAvAya che ane jANelA devatAvizeSanI zraddhAvALo jIva te te devatApraNIta mArgAnusArI vacananA upadarzanathI ane tenA dUSaNathI=amArgAnusArI vacananA dUSaNathI sukhapUrvaka ja mArgamAM avatArI zakAya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 2/60nA bhAvArthaH sadupadezaka ekAMte zrotAnA kalyANanA arthI hoya che, tethI potAnA upadeza dvArA te zrotAne bhagavAnanA vacananA 52mArthanI prApti thAya te rIte upadeza Ape che. te upadeza mATe upadezake prathama zrotAnI prakRti jANavI joIe. arthAt A zrotA guNavAna lokonI sAthe saMga ka2vAno pakSapAtI che ke nahi. jo te zrotA svadarzana pratye anivartanIya rAgavALo hoya, paradarzana pratye dveSavALo hoya athavA tattvAtattvanI vicAraNAmAM zUnyamanaska jevo mUDha hoya athavA tattvano arthI hovA chatAM koIka rIte anya dvArA jainadarzana pratye vyuAhita buddhivALo karAyo hoya arthAt A jainadarzana asAra che athavA A upadezaka sanmArganA upadezaka nathI tevo viparIta nirNaya koIka rIte tene thayelo hoya to tevA zrotAne upadeza ApavAthI koI phaLa prApta thAya nahi. tethI jo A zrotA rakta, dviSTa mUDha ke pUrvavyuAhita nathI paraMtu guNavAna puruSa sAthe saMganI rucivALo che tevo nirNaya thAya to kuzala evA upadezaka dvA2A tevA jIvomAM lokottara dharmanI pAtratA prApta karAvI zakAya che. tethI tenI prakRtino nirNaya ka2Ine upadezake upadeza Apavo joIe. vaLI, koI zrotA jainadarzanathI vAsita mativALA paNa hoya, to koI zrotA buddha-kapilAdi darzanathI vAsita mativALA hoya tenuM jJAna karIne upadezake tenuM hita thAya te rIte upadeza Apavo joIe. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-2, 3 129 jema buddhadarzanathI vAsita mativALA hoya to buddhadarzananAM mArgAnusA2I vacana te zrotAne batAvIne upadezake kahevuM joIe ke A sarva vacana AtmakalyANane anurUpa che ane te vacano sAMbhaLIne zrotAne sthira vizvAsa thAya A mahAtmA satyanA pakSapAtI che paraMtu svadarzana pratyenA AgrahavALA nathI. tyArapachI te buddhadarzananAM vacanomAM paNa je asaMbaddha padArtho hoya te yuktithI dUSita karIne tene batAvavA joIe jethI te zrotAne pakSapAta vagara satya vacanane kahenArA jainadarzana pratye pakSapAta thAya. jethI yogya upadezaka dvA2A te zrotA sukhapUrvaka mArgamAM avatA2 karI zakAya che. I||2/60nA avataraNikA : tathA avataraNikArya : ane sUtra : - sAdhAraNuprazaMsA ||3/61|| sAdhAraNaguNanI prazaMsA=loka-lokottara evA sAmAnya guNanI loka AgaLa prazaMsA karavI joIe. II3/61|| TIkA H 'sAdhAraNAnAM' lokalokottarayoH sAmAnyAnAM 'guNAnAM prazaMsA' puraskAra: dezanArhasya agrataH vidheyA, yathA sUtrArtha: : "pradAnaM pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parakathAH zrute cAsaMtoSaH kathamanabhijAte nivasati ? / / 49 / / " [nItiza0 7?] IIe/6 / / TIkAryaH 'sAdhAraLAnAM' nivasati ? / / sAdhAraNa=loka-lokottara evA sAmAnya guNanI dezanAyogya zrotAnI AgaLa prazaMsA karavI joIe. je pramANe - "pracchanna dAna karavuM joIe=guptadAna karavuM joIe. ghare AvelAnuM saMbhramapUrvaka svAgata karavuM joIe. priya karIne mauna dhAraNa karavuM joIe. ane sabhAmAMloka AgaLa, potAnA upara karAyeluM upakAranuM kathana karavuM joIe. lakSmIno anutyeka dhAraNa karavo joIe arthAt mada dhAraNa karavo joIe nahi. bIjAno abhibhava na thAya tevI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-3 bIjAne kathA karavI joIe. zrutimAM asaMtoSa dhAraNa karavo joIe=zAstra sAMbhaLavAmAM asaMtoSa dhAraNa karavo joIe. AvA guNo nahi janmelA puruSamAM dharmane abhimukha nahi thayelA puruSamAM, kevI rIte nivAsa pAme? I49i" (nItizataka zloka-57 ()) Il3/61II bhAvArtha - prathama sUtramAM dezanAvidhi varNana karavAnI pratijJA karI. bIjA sUtramAM kahyuM ke upadezake yogya zrotAnI prakRti jANavI joIe ane kayA darzanathI vAsita mativALo che tenuM jJAna karavuM joIe. te jJAna karyA pachI yogya zrotAne prathama kevA dharmano upadeza Apavo joIe te batAvatAM kahe che - je guNo sarvaziSTa lokone saMmata hoya ane lokottara evA jainadarzanane paNa saMmata hoya evA guNo keLavavAno zrotAne upadeza Apavo joIe. jethI prathama adhyAyamAM kahelA evA yogya zrotA paNa evA guNo pratye pakSapAtavALA banIne te guNone jIvanamAM sevavA mATe yatna karIne vizeSa prakAre guNasaMpattine prApta karI zake. te guNo A pramANe che - (1) guptadAna karavuM - sAmAnyathI dharmapradhAna jIvana jIvanAra sadgRhastha pote je dhana kamAya dhananuM sAphalya bhagavadbhakti, susAdhunI bhakti ke yogya jIvonA upakAra arthe vyaya karavAmAM mAne che. tevA jIvo paNa vizeSa prakAranA gaMbhIra bhAvone dhAraNa na karatA hoya to pote je kAMI dAnAdi kare che te lokone batAvIne mAna-khyAti AdinA adhyavasAyone daDha kare che ane potAnuM sanmArgamAM vaparAyeluM dhana niSphaLa kare che, tethI guptadAna karavuM joIe te uttama prakRtivALA puruSano guNa che. (2) gRhAgatanuM saMbhramapUrvaka svAgata : sagRhasthane tyAM koI mahAtmA padhAre ke anya koI kArya arthe tenA ghare Ave to AdarapUrvaka tenI sAthe ucita saMbhASaNa kare ke ucita pravRtti kare, paraMtu vicAryA vagara teno anAdara kare nahi. (3) priya karIne mauna : sagRhastha dayALu svabhAvavALA hoya che, tethI koIne koI prakAre hita thatuM hoya to tenuM hita thAya tevI pravRtti kare. Ama chatAM, gaMbhIra svabhAva na hoya to koInuM pote kareluM priya anya AgaLa batAvIne potAnA te sukRtyane asAra kare che ane jenuM priya karyuM che tenuM paNa loko AgaLa avamUlya karIne pApa bAMdhe che, tethI sajjana puruSoe koInuM priya karIne kyAreya koInI AgaLa kahevuM joIe nahi te uttama prakRtino guNa che. (4) sabhAmAM alpe karelA upakAranuM kathana: potAnA upara koIe koI prakArano upakAra karyo hoya to te upakAranuM smaraNa karIne ucita sabhAnA sthAne potAnA upara karAyelA upakAranuM kathana karavuM joIe jethI kRtajJatAguNanI vRddhi thAya. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-3, 4 (5) lakSmIno anutyeka : dharmapradhAna jIvanArA sadgahastho paNa puNyazALI hoya to vaibhavasaMpanna bane ane vaibhava hovAthI lokomAM tene mAnAdi paNa maLe. Ama chatAM jo gaMbhIra na hoya to potAnI saMpattino tene mada thAya che, tethI hIna saMpattivALA pratye anAdaravRttithI tenuM vartana thAya che. tenA nivAraNa mATe gaMbhIratApUrvaka lakSmInA madanA nivAraNa mATe ucita yatna karavo te uttama puruSono guNa che. (6) nirabhibhavasAra evI paranI kathA - sadguhastha prayojana vagara bIjAnA viSayaka kaMI kathana karavuM joIe nahi paraMtu gaMbhIra thaIne ucita saMbhASaNa karavuM joIe ane prasaMge paraviSayaka koI kathana karavAnuM Avazyaka jaNAya to paNa tene hana karavAnA AzayathI koI kathana karavuM joIe nahi; kema ke te prakAranI pravRttithI ziSTanA AcAranuM pAlana thatuM nathI. (7) zrutamAM asaMtoSa : dharmI puruSe potAnI zakti anusAra zruta adhyayanamAM sadA yatna karavo joIe jethI dharmaviSayaka sUkSma sUkSmatara bodha pragaTa thAya. vaLI, kaMIka zruta bhaNIne meM cutanuM adhyayana karyuM che e prakAranI buddhine dhAraNa karIne zrutamAM saMtoSane dhAraNa karavo joIe nahi paraMtu sadA adhika adhika jANavAnI lAlasA rAkhavI joIe. A prakArano upadeza yogya zrotAne prathama Apavo joIe jethI kalyANano artha evo zrotA prAthamika bhUmikAnA sAmAnya guNonA hArdane jANIne temAM prathama yatna kare ane guNanA pakSapAtI banela tenAmAM vizeSa guNo pragaTa thaI zake. ll3/ka1AA avataraNikA : tathA - avataraNikArca - ane - sUtra - sa tathA dhyAnam 4/dara/ sUtrArtha : samyapha tenAthI adhika sAmAnya guNothI adhika, evA guNonuM kathana karavuM joIe. I4/karA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sutra-4, 5 TIkA : 'samyag' aviparItarUpatayA tebhyaH sAdhAraNaguNebhyaH 'adhikA' vizeSavantaH ye guNAH teSAm 'AdhyAna thanam, kathA"pnycaitaani pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam / / 50 / / " [hA0 aSTake 13/2] iti / / 4/62 / / TIkArya : sI' maithunavarjhanam" , samyagu=aviparItarUpapaNAthI, tenAthI=pUrvasUtramAM batAvelA sAdhAraNa guNothI, adhika=vizeSavALA, je guNo tenuM kathana upadezake yogya zrotA pAse karavuM joIe. je pramANe - "sarva dharmacArIonA A pAMca pavitra guNo che. ahiMsA, satya, asteya, tyAga parigraha ane maithunanuM varjana. h5oli" (hArIbhadrIya aSTakaprakaraNa zloka-13/2) ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I4/6rA bhAvArtha - sUtra-3mAM graMthakArazrIe kahyuM ke zrotAnI prakRti Adi jANIne prathama tene sAdhAraNa guNono upadeza Apavo joIe. jethI te guNonA pakSapAta dvArA te zrotA gaMbhIra Adi bhAvone prApta kare ane vizeSa prakAranA dharmane sevavA mATe yogya bane. tyArapachI te zrotAne pUrvamAM je sAmAnya guNo kahyA tenAthI vizeSa prakAranA guNonuM aviparItarUpe kathana karavuM joIe, jethI te vizeSa guNonA paramArthane jANIne te guNone sevavA mATe udyama karI zake. ahIM prazna thAya ke kevA prakAranA vizeSa guNonuM kathana karavuM joIe ? tethI aSTakaprakaraNanA zlokanA uddharaNathI batAve che - dharmI jIvoe pavitra evA ahiMsA Adi pAMca vratomAM udyama karavo joIe. tema kahIne te ahiMsAdi pAMca vratonuM zrotAne tenI buddhi anusAra sUkSmabodha thAya tevuM vizeSa varNana karavuM joIe, jethI te vratono yathArtha bodha karIne te zrotA te prakAranA vizeSa dharmane sevavA mATe zakti anusAra yatna karI zake. I4/kazA avataraNikA : tathA - avataraNikArya :ane - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-5 sUtraH vadheDanandA /durU | sUtrArtha : abodhamAM paNa upadezaka dvArA banAvAyelA sAmAnya guNo ane vizeSa guNonA tAtparyanA abodhamAM paNa, aniMdA=zrotAnI niMdA upadezake karavI joIe nahi. I5/6all TIkA : 'abodhe'pi' anavagame'pi sAmAnyaguNAnAM vizeSaguNAnAM vA vyAkhyAtAnAmapyanindA 'aho mandabuddhirbhavAn ya itthamAcakSANeSvapi asmAsu na budhyate vastutattvam' ityevaM zrotustiraskAraparihArarUpA, nindito hi zrotA kiJcid bubhutsuH api san dUraM virajyata iti / / 5/63 / / TIkArya : "avoDaji'... viracata rUti . abodhamAM paNa=vyAkhyAna karAyelA sAmAnya guNonA ane vizeSa guNonA abodhamAM paNa, aniMdA=maMdabuddhivALo evo tuM cho je A pramANe vistArathI ame varNana karIe chIe e pramANe, amArA vaDe kahevAya chate paNa vastutatvane samajato nathI. e prakAranI zrotAnA tiraskAranA parihArarUpa aniMdA karavI joIe. di=je kAraNathI, niMdA karAyelo zrotA kaMIka jANavAnI IcchAvALo chato paNa vimukhabhAvane pAme che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. li5/63nA bhAvArtha : saMsAranA svarUpane vicArIne saMsArathI vimukha thayelA yogya jIvo upadezaka pAse dharma sAMbhaLavA Ave tyAre vivekI evA upadezako te jIvonI bhUmikA anusAra sUtra-3mAM kahyA evA sAdhAraNa guNonuM ane sUtra-4mAM kahyA evA vizeSa guNonuM vistArathI varNana kare che. Ama chatAM te guNonA paramArthanI prApti atiduSkara che. ethI vivekI upadezaka aneka dRSTiothI te guNono yathArtha bodha thAya te prakAre zrotAne samajAve che to paNa koI zrotAne teno yathArtha bodha na thAya, tethI te zrotA pharI pharI te guNoviSayaka vizeSa vizeSa jANavA icchA kare tyAre upadezaka tene kahe ke "tuM maMdabuddhivALo che jethI A rIte te sarva guNonuM ame vyAkhyAna karIe chIe chatAM tane bodha thato nathI." e prakAranI zrotAnI niMdA upadezaka kare to te zrotA guNoviSayaka vizeSa jANavAnI jijJAsA vagarano bane che, tethI te zrotA te guNone vizeSa jANIne je prakAre Atmahita karI zake tevo che te hitanI prApti te zrotAne thAya nahi, tethI zrotAnA ekAMta hitanA arthI evA upadezaka zrotAne bodha na thAya to paNa tenI niMdA karavI joIe nahi. pa/13 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-6 avataraNikA - tarhi kiM krtvymityaahavataraNitArtha :to zuM karavuM joIe zrotAne bodha na thAya to zuM karavuM joIe ? ethI kahe che - sUtraH zukUvAmAyarAn 6/64 nA sUtrArtha : zuzruSA bhAvanuM niSpAdana karavuM joIe=zrotAne vizeSa prakAranI zuzruSA utpanna thAya e prakAre upadezake catna karavo joIe. Is/4l TIkAH dharmazAstraM prati zrotumicchA 'zuzrUSA' tallakSaNo 'bhAvaH' pariNAmaH tasya 'karaNaM' nirvartanaM zrotustaistairvacanairiti, zuzrUSAmanutpAdya dharmakathane pratyuta anarthasaMbhavaH, paThyate ca - "sa khalu pizAcakI vAtakI vA yaH pare'narthini vAcamudIrayati" [nItivAkyA0 10/159] / / 6/64 // TIkArya : gharmazAstra...vAvamuvIrati || dharmazAstra pratye sAMbhaLavAnI IcchA zuzraSA che te rU5 bhAva=pariNAma, tenuM kAraNa=te te vacanothI zrotAmAM niSpAdana, karavuM joIe. zuzraSAne utpanna karyA vagara dharmanA kathanamAM UlTo anarthano saMbhava che. ane kahevAya che - "te pizAcathI grasta che athavA vAcALapaNAthI grasta che je anarthI evA paramAM vANIne bole che." (nItivAkyAmRta 10/159) Nis/64 bhAvArtha : koIka rIte koIka zrotA upadezakane sAMbhaLavA mATe Avelo hoya, Ama chatAM tattvanI tIvra arthitArUpa guNa pragaTa thayelo na hoya to upadezakanA vacanathI sAmAnya guNonuM ke vizeSa guNonuM varNana sAMbhaLe te sAMbhaLavAthI tene zabda mAtrano bodha thAya che, paraMtu te guNone jIvanamAM kaI rIte sevIne kalyANanI paraMparAne huM prApta karuM te prakArano koI bodha thato nathI. tevA zrotAmAM paNa upadezanA baLathI zuSA guNa pragaTa thaI zake tema hoya to upadezake tevA zrotAne A saMsAranI viSama sthitinuM yathArtha rIte varNana karIne bodha karAvavo joIe ke "A manuSyabhava pazunI jema pUrNa karavA mATe nathI paraMtu sarvazaktithI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-6, 7 135 zAstranA 52mArthane jANIne te 52mArtha anusAra ucita yatna karavA mATe che, tethI manuSyabhavane saphaLa ka2vo joIe." A prakAre gaMbhIratApUrvaka upadezake upadeza ApIne zrotAne sAstronA paramArthanI jijJAsA utpanna thAya tevo zuzruSA guNa tenAmAM pragaTa karavo joIe. anyathA tene apAyelo upadeza tenA hitanuM kAraNa to thaze nahi paraMtu te uttama zruta pratye anAdarabhAvavALo thavAthI te zrotAnuM ahita thaze. mATe zrotAmAM zuzruSA guNa pragaTa karyA vagara je upadezako upadeza Ape che te anucita pravRttirUpa che. II6/64 // avataraNikA : tathA - avataraNikArtha H ane sUtraH -- sUryo sUya upavezaH / / 7/6|| sUtrArtha pharI pharI upadeza Apavo joIe. 17/65]I : TIkA H 'bhUyo bhUyaH' punaH punaH upadizyate iti 'upadeza: ' upadeSTumiSTavastuviSayaH kathaJcidanavagame si kAryaH, kiM na kriyante dRDhasaMnipAtarogiNAM punaH punaH kriyA tiktAdikvAthapAnopacArA iti II/II TIkArya H 'mUvo mUvaH' svAthapAnopacArA kRti / / koIka rIte zrotAne bodha na thAya to pharI pharI upadeza Apavo joIe=zrotAne upadeza ApavA yogya vastuviSayaka pharI pharI upadeza Apavo joIe. tene dRDha ka2vA arthe kahe che - dRDha sannipAtavALA rogIone pharI pharI tiktAdi kvAthanA pAnanA upacArarUpa kriyA zuM nathI karAtI ? arthAt karAya che. te gADha rogavALA jIvane pharI pharI upadeza ApavArUpa auSadha ApavuM joIe. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 7/65 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-7, 8 136 bhAvArtha : koI yogya zrotAne upadezakanA vacanathI samyag bodha na thAya topaNa tenI niMdA karavI joIe nahi tema sUtra-5mAM batAvyuM. AvA zrotAne zuzruSA guNa pragaTe tevo upadeza Apavo joIe tema sUtra-6mAM batAvyuM. have koI zrotA zAstranA paramArthane jANavAnI balavAna icchArUpa zuzruSA guNane dhAraNa karato hoya Ama chatAM buddhinI maMdatAne kA2Ne upadezakanA vacanathI guNaniSpattine anukULa yatna karI zake tevo bodha thAya nahi tyAre upadezake te yogya zrotAnA hitArthe pharI pharI upadeza Apavo joIe. jema - koI rogIne dRDha sannipAta thayelo hoya to kaTu evA kvAtho apAya che tema je jIvane dRDha sannipAta jevuM dRDha jJAnAvaraNIya karma che, tethI ArogyanA arthI paNa te zrotAne upadezakanAM vacanathI tattvasparzI bodha thato na hoya tyAre jyAM sudhI te zrotAne yathArtha bodha na thAya tyAM sudhI pharI pharI aneka yuktio dvArA upadezake te viSayano upadeza Apavo joIe jethI ghaNA zramathI paNa zrotAne mArgAnusA2I guNaniSpattine anukULa sUkSma bodha thAya to te zrotA Atmahita sAdhI zake. II7/6pappA avataraNikA : tathA avataraNikArya : ane sUtraH : - sUtrArtha cothe prajJopavardhanam / / 8/66 / / bodhamAM prajJAnuM upavarNana karavuM joIe=zrotAno bodha thaye chate zrotAnI mArgAnusArI prajJAnI prazaMsA karavI joIe. 8/66 : = TIkA H 'bodhe' sakRdupadezena bhUyo bhUya upadezena vA upadiSTavastunaH parijJAne tasya zrotuH 'prajJopavarNanaM' buddhiprazaMsanam, yathA nAlaghukarmANaH prANina evaMvidhasUkSmArthaboddhAro bhavantIti // 18 /66 / / TIkArya H 'vore' bhavantIti / / bodhamAM=eka vakhatanA upadezathI athavA pharI pharI upadezathI upadeza apAyela vastu viSayaka parijJAnamAM, te zrotAnI prajJAnuM upavarNana karavuM joIe=te zrotAnI buddhinI prazaMsA karavI joIe. ..... Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-8, 9 kaI rIte buddhinI prazaMsA karavI joIe ? te "yathA'thI spaSTa kare che - alaghukarmavALA jIvo AvA prakAranA sUkSma arthatA bodhavALA thatA nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II8/66o. bhAvArtha : koI upadezaka zAstramaryAdA anusAra yogya zrotAne tenI buddhi anusAra ucita upadeza Ape ane te upadeza dvArA koI yogya zrotAne eka vakhatanA kathanathI upadezakanAM vacana dvArA marmasparzI bodha thAya, to vaLI koIka zrotAne aneka vakhatanA upadezathI marmasparzI bodha thAya to te zrotAne te prakAre guNonA vikAsa mATenI ucita ruci utpanna thAya che je mArgAnusArI buddhi che. AvI mArgAnusArI buddhi saMsAramAM prApta thavI atidurlabha che, tethI zrotAnA ekAMta hitanA arthI evA upadezake, evA zrotAne thayelA mArgAnusArI bodhane joIne tenI prazaMsA karavI joIe ane kahevuM joIe ke "je jIvo haLukarmI che teo ja tattvane jANavA mATe ane jANIne jIvanamAM tattvane sevavA mATe atyaMta arthI che ane tevA arthI jIvo paNa jyAre upadeza dvArA potAnI bhUmikAthI uparanI bhUmikAmAM javA mATenA guNonA marmano bodha kare che tyAre te jIvo guNasthAnakanI vRddhi dvArA kalyANanI paraMparAne pAme che ane tevo bodha tamane thayo che mATe tame paNa kalyANanI paraMparAne prApta karo tevI mArgAnusArI buddhivALA cho" ema kahIne zrotAne adhika adhika tattvanA arthI banAvavA joIe. jethI prApta thayelo manuSyabhava teo saphaLa karI zake. ll8/kA avataraNikA - tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : tannAvatAra: TI6/67Tii sUtrArtha - taMtramAMebhagavAnanA AgamamAM, zrotAno avatAra karavo joIe. II9/17nA TIkA :_ 'tantre' Agame 'avatAraH' pravezaH AgamabahumAnotpAdanadvAreNa tasya vidheyaH, AgamabahumAnazcaivamutpAdanIyaH Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmaniMdara bhAga-1 | madhyAya-2 |sUtra-6 "paralokavidhau zAstrAt prAyo nAnyadapekSate / Asannabhavyo matimAn zraddhAdhanasamanvitaH / / 51 / / upadezaM vinA'pyarthakAmau prati paTurjanaH / dharmastu na vinA zAstrAditi tatrAdaro hitaH / / 52 / / arthAdAvavidhAne'pi tadabhAvaH paraM nRNAm / dharme'vidhAnato'narthaH kriyodAharaNAt paraH / / 53 / / tasmAt sadaiva dharmArthI zAstrayatnaH prazasyate / loke mohAndhakAre'smin zAstrAlokaH pravartakaH / / 54 / / " 'zAstrayatna' iti zAstre yatno yasyeti samAsaH, "pApAmayauSadhaM zAstraM zAstraM puNyanibandhanam / cakSuH sarvatragaM zAstraM zAstraM sarvArthasAdhanam / / 55 / / na yasya bhaktiretasmiMstasya dharmakriyA'pi hi / andhaprekSAkriyAtulyA karmadoSAdasatphalA / / 56 / / yaH zrAddho manyate mAnyAn ahaGkAravivarjitaH / guNarAgI mahAbhAgastasya dharmakriyA parA / / 57 / / yasya tvanAdaraH zAstre tasya zraddhAdayo guNAH / unmattaguNatulyatvAnna prazaMsAspadaM satAm / / 58 / / malinasya yathA'tyantaM jalaM vastrasya zodhanam / antaHkaraNaratnasya tathA zAstraM vidurbudhAH / / 59 / / zAstre bhaktirjagadvandyairmuktidUtI paroditA / atraiveyamato nyAyyA tatprAptyAsannabhAvataH / / 60 / / " [yogabindau 221-30] 'atraiva' iti muktI eva (zAstre eva), iyamiti zAstrabhaktiH, (bhaktiH) 'tatprAptyAsannabhAvata' iti muktiprAptisamIpabhAvAt iti / / 9/67 / / TamArtha : 'tantre' Agame ..... samIpabhAvAt iti / / iii-bhAgamamA, zrotAne, avatArAma pratye bahumAna utpAdana dvArA praveza karAvavo joIe ane AgamanuM bahumAna A rIte utpAdana karavuM ne'. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-9 139 "Asannabhavya matimAna zraddhAdhanathI samanvita evo puruSa paralokanI vidhimAM=paralokanI pravRttimAM, prAyaH zAstrathI anyanI apekSA karato nathI. / / 51 / / upadeza vagara paNa artha-kAma pratye jIva paTu che. vaLI, zAstra vagara dharma nathI ethI temAM=zAstramAM, Adara=yatna, hita che. 52aa arthAdinA avidhAnamAM paNa=arthAdinI prAptimAM avidhithI yatnamAM paNa, manuSyane kevaLa teno abhAva prApta thAya. dharmamAM avidhAnathI=avidhithI, kriyAnA udAharaNathI prakRSTa anartha thAya. 53 / / te kAraNathI=pUrva 3 traNa zlokomAM zAstranuM mahattva batAvyuM te kAraNathI, zAstrayatnavALo dharmArthI puruSa sadA ja prazaMsA karAya che. kema zAstrayatnavALo puruSa prazaMsA karAya che ? tethI kahe che moha aMdhakAravALA evA A lokamAM zAstrano Aloka=zAstrano prakAza, pravartaka che--hitamAM pravRtti karAvanAra che. 114811" - zAstrayatna eTale zAstramAM yatna che jene tevo puruSa e pramANe samAsa che. "pAparUpI vyAdhinuM auSadha zAstra che. zAstra puNyanuM kAraNa che. sarvatra janAruM cakSu zAstra che. sarva arthanuM sAdhana zAstra che. pappA jene AmAM=zAstramAM, bhakti nathI tenI dharmakriyA paNa aMdhapuruSanI padArthane jovAnI kriyA tulya karmadoSane kAraNe asalavALI che=niSphala che. / / 56 // ahaMkArathI rahita evo je zrAddha mAnya evA devAdine mAne che. AthI guNarAgI mahAbhAgyavAna che. tenI dharmakriyA parA che=prakRSTa che. 57aaaa vaLI, jene zAstramAM anAdara che tenA zraddhAdi guNo=dharmamAM ruci Adi guNo, unmatta puruSanA guNatulyapaNuM hovAthI saMtone prazaMsAnuM sthAna nathI. / / 8 / je pramANe malina evA vastranuM jala atyaMta zodhana che=zuddhi karanAra che, te pramANe zAstra aMta:karaNarUpa ratnanuM zuddhi karanAra che tema budha puruSo kahe che. / / 5 / / jagata vandha evA puruSo vaDe zAstramAM bhakti parA evI=zreSTha evI, muktinI dUtI kahevAI che. AthI=muktino dUtIbhAva hovAthI, A ja= zAstrabhakti ja, nyAyya che; kema ke tenI prAptino AsannabhAva che=muktinI prAptino samIpabhAva che. / / 60 / / " (yogabindu-221-30) zloka-60nA keTalAka zabdono artha spaSTa kare che ahIM ja=zAstramAM ja, A=bhakti, nyAyya che, ema anvaya che. kema nyAyya che ? emAM hetu kahe che - tenI prAptino AsannabhAva che-muktinI prAptino samIpabhAva che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 9/67 / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140. dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-9 bhAvArtha : dharmane sanmukha thayelA yogya zrotAne upadezaka prathama sAdhAraNa guNonI prazaMsA kare che tyArapachI adhika guNonI prazaMsA kare che je adhika guNo ahiMsAdi vratonI AcaraNArUpa che ane teno sUkSma bodha karAvavA mATe upadezaka zrotAne tenI bhUmikA anusAra eka vakhata ke aneka vakhata paNa upadeza Ape che. Ama chatAM, ahiMsAdi vratonA viSayamAM tene sUkSma bodha na thAya to paNa tenI niMdA na kare paraMtu tenA vizeSa paramArthane jANavAnI jijJAsA thAya te rIte tenAmAM zuzruSA guNa pragaTa kare ane zuzruSA guNe pragaTa thayA pachI pharI pharI te guNaviSayaka upadeza Ape. jethI koI zrotAne ahiMsAdi vratono marmasparzI bodha thAya tyAre tenI prajJAnI prazaMsA kare jethI yogya zrotA utsAhita thaIne adhika adhika tattvane jANavA mATe yatnavALo thAya. tyArapachI tene AgamamAM praveza karAve arthAt atIndriya padArthonI prAptino upAya sarvajJanA vacanarUpa Agama che mATe AgamamAM atyaMta bahumAna keLavavuM joIe jethI sarva kalyANanI prApti thAya te prakArano upadeza Ape. ahIM prazna thAya ke yogya zrotAne AgamamAM bahumAna kaI rIte utpanna karAvI zakAya, tethI yogabindunA zloko batAve che teno artha A pramANe che - paralokanI pravRttimAM prAyaH zAstrathI anya koInI apekSA rakhAtI nathI. paralokanI pravRttimAM zAstranI apekSA kevA jIvo rAkhe che te batAvatAM kahe che - je jIvo najIkamAM mokSamAM javAnA che evA Asannabhavya jIvo ane saMsAramAM hitAhitano vicAra karIne jIvanArA mahimAna puruSo ane tattvanI rucirUpa dhanathI yukta evA jIvo paralokanI pravRttimAM zAstranI apekSA rAkhe che, tethI vivekI puruSe haMmezAM zAstramAM bahumAna keLavavuM joIe. (yogabindu-221) vaLI, zAstranuM ja mahattva batAvavA arthe kahe che - artha-kAmanI pravRttimAM upadeza vagara paNa saMsArI jIvo kuzaLa hoya che, paraMtu dharmamAM zAstra vagara kuzaLatA AvatI nathI; kema ke atIndriya padArtho sarvajJanA vacanathI ja yathArtha jaNAya che. mATe vicAraka puruSe zAstramAM ja Adara karavo ucita che. (yogabindu-222) vaLI, zAstramAM Adara na karavAmAM ane dharmanI pravRtti karavAmAM Ave to dharmanI pravRttithI paNa hita thAya nahi. te batAvavA arthe kahe che - arthaupArjana AdimAM avidhithI pravRtti karavAmAM Ave to artha Adino abhAva prApta thAya, te sivAya anya koI anartha thAya nahi, paraMtu dharmamAM zAstranuM avalaMbana na levAmAM Ave ane svaicchA anusAra pravRtti karavAmAM Ave to kriyAnA udAharaNathI=viparIta rIte cikitsAnA udAharaNathI, prakRSTa anartha thAya che. mATe vivekI puruSe dharmanI pravRtti karatAM pUrve te pravRttiviSayaka zAstranI vidhinA paramArthane jANavA mATe avazya yatna karavo joIe, jethI dharmanI pravRttithI ahita thAya nahi. (yogabindu-223) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-9 pUrvanA traNa zlokothI zAstranuM mahattva batAvyA pachI tenAthI phalitArtharUpe zuM prApta thAya che ? te kahe che - zAstrayatnavALo dharmArthI puruSa sadA prazaMsApAtra che paraMtu je zAstrayatnavALA nathI tevA dharmArthI puruSo prazaMsApAtra nathI; kema ke mohathI aMdhakAravALo A loka che temAM zAstrano prakAza ucita pravRttimAM pravartaka che, mATe jeo zAstramAM yatna karatA nathI teo dharmArthI hoya topaNa te dharmanI pravRtti dvArA mohane poSe che. (yogabindu-224) vaLI, zAstranuM mahattva batAvatAM kahe che - pApanuM auSadha zAstra che; kema ke sarvajJanuM vacana hovAthI sarvajJanA vacanathI bhAvita thayelI mati pAparUpa rogano nAza kare che. vaLI, zAstra puNyabaMdhanuM kAraNa che; kema ke zAstrathI bhAvita thayelI mati puNyAnubaMdhI puNya bAMdhe che. sarvatra janAra cakSu zAstra che saMsAranI ane dharmanI sarva pravRtti mArgAnusArI banAve tevI nirmaLa cakSu zAstrathI pragaTe che. zAstra sarva prayojananuM sAdhana che. jIvanuM prayojana sukhanI prApti che ane jIvane A lokamAM ane paralokamAM sukhanI paraMparA dvArA pUrNa sukhamaya mokSanI prApti karAvanAra zAstra che mATe jIvanAM sarvaprayojanane sAdhanAra zAstra che. (yogabindu-225) vaLI, jeone zAstramAM bhakti nathI teonI dharmanI kriyA paNa niSphala che; kema ke karmanA doSathI tenI mati dUSita che. jema AMdhaLo puruSa jovAnI kriyA kare to te kriyAthI tene kAMI dekhAya nahi tema aMdhatulya zAstranirapekSa pravRtti karanArA jIvonI dharmanI pravRtti niSphaLa che. (yogabindu-229) vaLI, je puruSa zAstramAM zraddhAvALo che ane zAstranA upadezaka evA tIrthaMkaro pratye bahumAnavALo che ane svamati anusAra dharma karavAnA AgraharUpa ahaMkArathI rahita che ane guNano rAgI che ane jinavacana anusAra pravRtti karavAno arthI hovAthI mahAbhAgyazALI che tenI dharmanI kriyA zreSTha kahevAya che. (yogabindu227) vaLI, jene zAstra jANavA pratye anutsAha che evA jIvomAM bhagavAnanAM vacananI zraddhA ke bhagavAne batAvelAM dharmaanuSThAna karavAnI ruci Adi guNo saMta puruSone prazaMsA karavA yogya nathI; kema ke temanA zraddhAdi guNo paNa unmatta puruSanA guNa jevA che arthAt nirarthaka che. mATe zAstromAM Adara karavo joIe. (yogabindu-228) vaLI, malina vastranuM zodhana jaLathI thAya che tema cittanuM zodhana zAstrathI thAya che. mATe cittanI zuddhinA arthI jIvoe zAstramAM yatna karavo joIe. (yogabindu-229) jeone zAstramAM atyaMta bhakti che tevA jIvo sarva udyamathI zAstravacanono nirNaya karIne svabhUmikA anusAra ucita pravRttio kare che ane teonI te zAstranI bhakti mokSane prApta karavA mATe zreSTha dUtI che, tethI zAstranI ja bhakti karavI joIe. arthAt zakti anusAra zAstrano bodha karavo joIe ane te pramANe ucita pravRtti karavI joIe. jethI zIdhra muktinI prApti thAya. (yogabindu-230) li9/LA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane sUtraH sUtrArtha : = dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-10 prayoga AkSepaLyAH / / 10/68 / / AkSepaNIno=AkSepaNIkathAno prayoga karavo joIe. / / 10/68ll TIkA H 'prayogo' vyApAraNaM dharmakathAkAle 'AkSipyante' AkRSyante mohAt tattvaM prati bhavyaprANinaH anayetyAkSepaNI, tasyAH kathAyAH, sA ca AcAravyavahAraprajJaptidRSTivAdabhedAccaturdhA, tatrAcAro locA'snAnAdisAdhukriyArUpaH, vyavahAraH kathaJcidApatradoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH saMzayApannasya madhuravacanaiH prajJApanam, dRSTivAdazca zrotrapekSayA sUkSmajIvAdibhAvakathanamiti / / 0/68 / / TIkArya : 'prayono' mAvathanamiti / dharmakathAkALamAM AkSepaNI kathAno prayoga karavo joIe=dharmakathAno vyApAra karavo joIe. 'AkSepaNI' zabdanI vyutpatti batAve che. mohathI bhavya jIvo tattva pratye AvA vaDe AkarSAya che te AkSepaNI kathA kahevAya. ane te AkSepaNI kathA AcAra, vyavahAra, prajJapti ane dRSTivAdanA bhedathI cAra prakAranI che. tyAM loca, astAnAdi sAdhukriyArUpa AcAra che. koIka rIte prApta thayelA doSanA nAza mATe prAyazcittarUpa vyavahAra che. saMzayaprApta puruSane madhura vacana vaDe kahevuM te prajJapti che. ane zrotAnI apekSAe sUkSmajIvAdi bhAvonuM kathana e dRSTivAda che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 10/68 // bhAvArtha: upadezaka zrotAne sAmAnya guNono ane vizeSa guNono upadeza Ape ane zrotAne teno yathArtha bodha thAya tyAre tenI prajJAnI prazaMsA kare ema sUtra-8mAM kahyuM. tyArapachI tevA zrotAne Agama pratye bahumAna kaI rIte pragaTa ka2vuM joIe te sUtra-9mAM batAvyuM. ane tenA rmarmane jANIne je zrotA Agama pratye bahumAnavALA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-10, 11 thayA che tevA zrotAne upadezaka kahe ke sarvajJanA vacanarUpe Agama cAra rIte vibhakta che : 1. AcArarU5 2. vyavahArarUpa 3. prajJaptirUpa ane 4. daSTivAdarUpa. (1) AcArarUpa - je graMthomAM saMyamanI ucita kriyAo kevI batAvI che ? te batAvIne AcAragraMthanA vacanathI tene Agama pratye AkSepa karavo joIe, jema yogya zrotAne kahevAmAM Ave ke je graMthomAM sAdhunI ucita AcaraNAo batAvAya che, je AcaraNAo sevIne mahAtmAo asaMgabhAvane pAme tevI uttama che ane zrotAne te prakAre AcAragraMthano yathArtha bodha thAya to te zrotAnuM citta AcAragraMtho pratye AkSepavALuM bane. (2) vyavahArarUpa - vaLI, thayelA pApanI zuddhinA ucita upAyo vyavahAragraMthomAM batAvAyA che ane zrotAne bhUmikA anusAra upadezaka kahe ke je pApo je prakAranA malina adhyavasAyathI baMdhAya che te pApanI zuddhinA upAyo malina bhAvathI viruddha ane malina bhAva karatAM adhika prakarSavALA ke tatsadaza prakarSavALA thAya tevI zuddhinA upAyo vyavahAragraMthamAM batAvAyA che, tethI te vyavahAragraMtho pratye zrotAne AkSepa thAya, jethI tevAM zAstro pratyenI AdeyatAbuddhi atizayita bane. (3) prajJaptirUpaH vaLI, koI sthAnamAM koIne saMzaya thAya ane tenA prazno pUche, tene madhura vacano vaDe uttaro apAyA hoya tevuM prajJapti sUtra che=bhagavatI sUtra che, tethI zrotAne vizvAsa thAya ke Agamavacano ekAMte zrotAne niHsaMdeha karIne ucita pravRtti karavA preraNA karanArA che. (4) daSTivAdarUpa : zrotAnI buddhinI apekSA rAkhIne sUkSma jIvAdi bhAvonuM kathana e dRSTivAdarUpa che judI judI nayadRSTiothI padArthanA nirUpaNarUpa che, tethI zrotAne thAya ke je AgamamAM AvA sUkSma jIvAdi bhAvo kahyA te Agama svIkAravA jevo che. A rIte, ApaNI kathA dvArA zrotAne Agama bhaNavA pratyeno baddharAga utpanna karAya che. II10/68 avataraNikA : tathA - avataraNikArya : pUrva sUtramAM kahyuM e pramANe AkSepaNI kathA dvArA zrotA saMyamanA AcAra Adi pratye AkSiptacitavALo thAya tyArapachI tene zuM karavuM ucita che ? te batAvavA arthe kahe che - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmaNi prasrA lAga-1 / adhyAya-2 / sUtra-11 sUtra: jJAnAdyAcArakathanam / / 11/69 / / sUtrArtha : jJAnAcAra AdinuM kathana karavuM joIe. I11/19ll TIkA: 'jJAnasya' zrutalakSaNasya 'AcAraH' jJAnAcAraH, AdizabdAt darzanAcArazcAritrAcArastapAcAro vIryAcArazceti / tato jJAnAdyAcArANAM 'kathanaM' prajJApanamiti samAsaH / tatra jJAnAcAro'STadhA kAlavinayabahumAnopadhAnA'nihnavavyaJjanA'rthatadubhayabhedalakSaNaH, tatra kAla iti yo yasya aDgapraviSTAdeH zrutasya kAla uktaH tasminneva tasya svAdhyAyaH karttavyo nAnyadA tIrthakaravacanAt, dRSTaM ca kRSyAdeH kAlakaraNe phalam, viparyaye tu viparyaya iti 1 / tathA zrutagrahaNaM kurvatA gurovinayaH kAryaH, vinayo hyabhyutthAnapAdadhAvanAdiH, avinayagRhItaM hi tadaphalaM bhavati 2 / tathA zrutagrahaNodyatena gurorbahumAnaH kAryaH, bahumAno nAmA''ntaro bhAvapratibandhaH 3, etasmin sati akSepeNAvikalaM zrutaM bhavati, atra ca vinayabahumAnayozcaturbhaDgI bhavati-ekasya vinayo na bahumAnaH 1, aparasya bahumAno na vinayaH 2, anyasya vinayo'pi bahumAno'pi 3, anyatarasya na vinayo nApi bahumAna 4 iti 3 / tathA zrutagrahaNamabhIpsatopadhAnaM kAryam, upadadhAti puSNAti zrutamityupadhAnaM tapaH, taddhi yadyatrAdhyayane AgADhAdiyogalakSaNamuktaM tat tatra kAryam, tatpUrvakazrutagrahaNasyaiva saphalatvAt 4 / 'anihnavaH' iti gRhItazrutenAnihnavaH kAryaH, yad yatsakAze'dhItaM tatra sa eva kathanIyo nAnyaH, cittakAluSyApatteriti 5 / tathA zrutagrahaNapravRttena tatphalamabhIpsatA vyaJjanabhedo'rthabheda ubhayabhedazca na kAryaH, tatra vyaJjanabhedo yathA-'dhammo maMgalamukkiTTha' [dazavai. 1/1] iti vaktavye 'punno kallANamukkosaM' ityAha, arthabhedastu yathA'AvaMtI keyAvaMtI logaMsi vipparAmasaMti' [AcA.1/5/147] ityatrA''cArasUtre 'yAvantaH kecana 'loke' asmin pASaNDiloke viparAmRzanti' ityarthAbhidhAne 'AvantI'janapade 'keyA' rajjUH 'vantA lokaH parAmRzati kUpe' ityAha, ubhayabhedastu dvayorapi yAthAtmyopamarde yathA-'dharmo maGgalamutkRSTaH ahiMsA parvatamastake' ityAdi, doSazcAtra vyaJjanabhede'rthabhedaH, tadbhede kriyAyAH, kriyAbhede ca mokSAbhAvaH, tadabhAve ca nirarthikA dIkSeti / TImArtha :'jJAnasya ' ..... dIkSeti / zrutasakSaL zAno mAyAra me zanAyAra. zAtAyAra mAmA rahelA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-11 145 Adi zabdathI darzana, cAritra, tapa ane vIryanuM grahaNa karavuM. arthAt jJAnAcAra AdinuM prajJApana karavuM. tyAM=pAMca AcAromAM, jJAnAcAra ATha prakArano che. kALa, vinaya, bahumAna, upadhAna, anihnava, vyaMjana, artha ane tadubhayanA bhedalakSaNavALo jJAnAcAra ATha prakArano che ema anvaya che. (1) kALa : tyAM=kALa=jJAnAcArano kALa, je aMgapraviSTAdi zrutano je kALa zAstramAM kahevAyo che temAM ja teno svAdhyAya karavo joIe, anyadA nahi; kema ke tIrthaMkaranuM vacana che ane khetI AdinA kALa, khetI AditA karaNamAM phaLa jovAyuM che. vaLI, viparyayamAM=viparIta kALamAM khetI karavAthI viparyaya che=phaLanI prApti nathI. (2) vinaya : zruta grahaNa karatI vakhate guruno vinaya karavo joIe. vinaya, abhyutthAna, pAdadhAvanAdi che. avinayathI gRhIta evuM te=zruta, aphala thAya che. ane (3) bahumAna : zrutagrahaNamAM udyata puruSa gurunuM bahumAna karavuM joIe. bahumAna eTale aMtaraMga bhAvapratibaMdha=gurunA zrutajJAna pratye prItino pariNAma. A hote chate=bahumAna hote chate akSepathI=avilaMbanathI, avikala zrutajJAna thAya che=yathArtha zrutajJAna thAya che. ane ahIM=vinaya ane bahumAnanI, cartubhaMgI thAya che. 1. eka zrotAne vinaya che, bahumAna nathI. 2. bIjA zrotAne vinaya nathI, bahumAna che. 3. anya zrotAne vinaya che ane bahumAna paNa che. 4. vaLI koI anya zrotAne vinaya nathI ane bahumAna paNa nathI. 'kRti' zabda cAra bhAMgAnI samApti mATe che. (4) upadhAna : zrutagrahaNa mATe zAstramAM icchAyela tapa karavo joIe. upadhAna zabdanI vyutpatti batAve che upadadhAna kare che=zrutanuM poSaNa kare che, e upadhAnatapa che. ane te je adhyayanamAM=je zAstraadhyayanamAM je AgADha Adi yogalakSaNa kahevAyuM che te tyAM=zrutaadhyayana pUrve, karavuM joIe; kema ke upadhAnatapapUrva zrutagrahaNanuM ja salapaNuM che. (5) atidhnava : grahaNa karAyelA zrutathI anihnava karavo joIe=jenI pAsethI je zruta bhaNAyuM hoya te sthAnamAM te ja kahevo joIe=AnAthI mane zruta prApta thayuM che tema kahevuM joIe, anya kahevo joIe nahi; kema ke upadezakano apalApa karavAthI cittanA kAluSyanI prApti che. (6) vyaMjanabheda : tenA phaLanI icchAvALA evA zrutagrahaNamAM pravRtta puruSe vyaMjanabheda, arthabheda ane ubhayabheda na karavo joIe, je rIte 'dho maMgalamuviTTa' e pramANe kahevAnuM hote chate 'punno nALavosa' e pramANe koI kahe to vyaMjanabheda prApta thAya che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-11 'AvatI vAvaMtI nonaMti vipparAmamaMti' e (7) arthabheda : vaLI, arthabheda 'vathA'thI batAve che prakAranA AcArasUtramAM A pAkhaMDI lokamAM je koI viparAmarza kare che e prakAranA arthanuM kathana hote chate 'AvaMtInana' padamAM 'jyA'=keTalAka rajuvALo loka kUpamAM parAmarza kare che e pramANe koI kahe to arthabheda prApta thAya che. 146 (8) tadubhayabheda : vaLI, ubhayabheda bannenA paNa yAthAtmyanAM upamardamAM che=yathArthapaNAnA vinAzamAM che. je pramANe 'dharma utkRSTa maMgala che, (je) ahiMsAparvatanA mastaka para rahelo che' ityAdi ane ahIM vyaMjanabhedamAM arthabheda doSa che; kema ke tenA bhedamAM kriyAno bheda che ane kriyAnA bhedamAM mokSano abhAva che. ane tenA abhAvamAM=viparIta sevAyelI kriyAthI mokSanA abhAvamAM, nirarthaka dIkSA che. 'kRti' zabda jJAnAcAronA varNananI samApti arthe che. bhAvArtha: pUrva sUtramAM batAvyA pramANe upadezaka AkSepaNI kathAthI zrotAne uttama AcAro Adi pratye AkSepa kare ane zrotA jyAre te te AcAro Adi pratye AkSipta thAya tyAre paMcAcAra AdinA sevanano upadeza Ape. jethI yogya zrotAne te uttama AcAra Adine kahenArAM zAstrono samyag bodha thAya, samyagruci thAya ane apramAdabhAvathI te AcArone samyag sevIne kalyANanA phaLane prApta kare. te AcAro pAMca che - - jJAnAcAranA sevanathI satzAstrono yathArtha bodha thAya che. darzanAcAranA sevanathI te satzAstromAM sthira ruci thAya che. cAritrAcAranA sevanathI je yathArtha bodha thayo tenI yathArtha AcaraNAthI zrotAnuM citta nirmaLa koTinuM bane che. vaLI tapAcAra sevavAthI vizeSa prakAranI saMvaranI prApti thAya che ane jJAnAcAra Adi cAre AcA2mAM yathAzakti pravartanarUpa vIryAcAranA sevanathI zrotA sadA uttara utta2nA yogamArganI prApti kare che. (1) jJAnAcAra : jJAnAcAra Adi pAMcamAMthI jJAnAcAranuM sevana ATha bhedathI thAya che. te A rIte - - je zAstrono abhyAsa karavo hoya te zAstranA abhyAsa mATe ucita kALa Avazyaka che ane te kALe vinayapUrvaka ane bahumAnapUrvaka yogya guru pAse upadhAna karIne te zrotA zAstraabhyAsa kare ane jenI pAse je abhyAsa karyo hoya te guruno apalApa na kare. vaLI, zAstraabhyAsakALamAM sUtranA zabdo paripUrNa zuddha uccAra karIne bole, tenA artho paNa je tAtparyamAM kahevAyA che te tAtparyane sparze te prakAre yogya guru pAse grahaNa kare ane tyA2pachI te sUtra ane artha bannenuM yathArtha tAtparyapUrvaka nirNaya karIne parAvartana dvArA sthira kare te jJAnAcAranuM sevana che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 dharmaNi prajara mAga-1 / madhyAya-2 |sUtra-11 A rIte je zrotA jJAnAcAranA paramArthane jANIne zakti anusAra pratidina jJAnAcAranuM sevana kare che te zrotA kALakrame zAstranA paramArthane yathArtha jANanAra bane che jenAthI sarva kalyANanI prApti thAya che. Tos: darzanAcAro'pi niHzaGkitaniSkAGkSitanirvicikitsA'mUDhadRSTiupabRMhAsthirIkaraNavAtsalyatIrthaprabhAvanAbhedAdaSTadhaiva, tatra niHzakita iti zaGkanaM zaGkitam, nirgataM zaGkitaM yato'sau niHzaGkitaH, deza-sarvazaGkArahita ityarthaH, tatra deze zaGkA 'samAne jIvatve kathameko bhavyaH, aparastu abhavyaH' iti zaGkate, sarvazaGkA tu 'prAkRtanibaddhatvAt sakalamevedaM parikalpitaM bhaviSyati' iti, na punarAlocayati yathA-bhAvA hetugrAhyA ahetugrAhyAzca, tatra hetugrAhyA jIvAstitvAdayaH, ahetugrAhyA bhavyatvAdayaH, asmadAdyapekSayA prakRSTajJAnagocaratvAt taddhetUnAmiti prAkRtanibandho'pi bAlAdisAdhAraNa iti, uktaM ca - "bAlastrImUDhamUrkhANAM nRNAM cAritrakAkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH smRtaH / / 61 / / " [] dRSTeSTAviruddhatvAcca nAyaM parikalpanAgocaraH, tatazca niHzaGkito jIva evArhacchAsanapratipanno darzanAcAra ityucyate, anena darzanadarzaninorabhedopacAramAha, tadekAntabhede tvadarzanina iva phalAbhAvAnmokSAbhAva iti, evaM zeSapadeSvapi bhAvanA kAryA 1 / tathA niHkAkSito dezasarvakAGkSArahitaH, tatra dezakAGkSA ekaM darzanaM kAGkSate digambaradarzanAdi, sarvakAGkSA tu sarvANyeveti, nAlokayati SaDjIvanikAyapIDAmasatprarUpaNAM ceti 2 / vicikitsA mativibhramaH, nirgatA vicikitsA yasmAdasau nirvicikitsaH, 'sAdhveva jinadarzanam, kintu pravRttasyApi sato mamAsmAt phalaM bhaviSyati vA na vA, kRSIvalAdikriyAsUbhayathA'pyupalabdheH' iti kuvikalparahitaH, na hyavikala upAya upeyavastupariprApako na bhavatIti saJjAtanizcaya ityarthaH, yadvA nirvijjugupsaH sAdhujugupsArahitaH 3, tathA amUDhadRSTiH, bAlatapasvitapovidyAdyatizayairna 'mUDhA' svabhAvAna calitA 'dRSTiH' samyagdarzanarUpA yasyAsau amUDhadRSTiH 4, etAvAn guNipradhAno darzanAcAranirdezaH, adhunA guNapradhAnaH-upabRMhaNaM nAma samAnadhArmikANAM sadguNaprazaMsanena tadvRddhikaraNaM 5, sthirIkaraNaM dharmAdviSIdatAM tatraiva sthApanam 6, vAtsalyaM samAnadhArmikajanopakArakaraNam 7, prabhAvanA dharmakathAdibhistIrthakhyApaneti 8, guNapradhAnazcAyaM nirdezo guNaguNinoH kathaJcidbhedakhyApanArtham, ekAntAbhede guNanivRttau guNino'pi nivRtteH zUnyatApattiriti / cAritrAcAro'pyaSTadhA paJcasamititriguptibhedAt, samitiguptisvarUpaM ca pratItameva / tapAcArastu dvAdazavidhaH bAhyAbhyantaratapaHSaTkadvayabhedAt, tatra Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-11 "anazanamUnodaratA vRtteH saMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktam / / 62 / / prAyazcittadhyAne vaiyAvRtyavinayAvathotsargaH / svAdhyAya ti tA: padgArAmyantara mavati TdarUA" [prIma.75-76] vIryAcAraH punaH anilutabAhyAbhyantarasAmarthyasya sataH anantaroktaSaTtriMzadvidhe jJAnadarzanAdyAcAre yathAzakti pratipattilakSaNaM parAkramaNaM pratipattau ca yathAbalaM pAlaneti / / 11/69 / / TIkArya : nAcAro.pi.... vAtaneti | darzanAcAra paNa niHzaMkita, niHkAMkSita, vivaiicikitsa, amUDhadaSTi, upabRhaNA, sthirIkaraNa, vAtsalya, tIrthaprabhAvanAnA bhedathI ATha prakArano ja che. tyAM=ATha prakAranA darzanAcAramAM niHzaMkitamAM zaMkita e zaMkA arthAt zaMkAnA arthamAM zaMkita zabda che ane cAlI gaI che zaMkA jene e niHzaMkita che=e puruSa niHzaMkita che=deza ane sarva zaMkAthI rahita che. tyAM deza ane sarvazaMkAmAM, dezazaMkA batAve che - dezamAM zaMkA=samAna jIvapaNAmAM kevI rIte eka bhavya ane apara abhavya hoya e prakAranI zaMkA kare e dezabaMkita kahevAya. vaLI, sarvazaMkA prAkRta tibaddhapaNuM hovAthIkazAstra prAkRtamAM racAyeluM hovAthI, sakla ja A zAstra parikalpita thaze e sarvazaMkA che, paraMtu vicArato nathI ke je pramANe bhAvo hetugrAhya che ane ahetugrAhya che tyAM hetugrAhya jIvaastitvAdi che ane ahesugrAhya bhavyatyAdi che. A pramANe vicAre to dezazaMkA thAya nahi; kema ke tenA hetuonuM A bhavya che ke A abhavya che tenA hetuonuM, amArA Adi apekSAthI=7dhastha AdinI apekSAthI, prakRSTa jJAnanuM viSayapaNuM che. mATe samAna paNa jIvatva hovA chatAM eka bhavya che ane bIjo abhavya che e chadmastha mATe ahetugrAhya che. ti' zabda dezazaMkAnA samAdhAnanI samApti arthe che. vaLI, sarvazaMkAnA nivAraNa mATe kahe che - zAstra prAkRtamAM racAyelo paNa bAlAdisAdhAraNa che ethI sarvazaMkA ucita nathI, ema avaya che. ane kahevAyuM che - "bALa, strI, mUDha, ane mUrkha evA cAritrakAMkSAvALA manuSyonA anugraha mATe tattvanA jANanArAo vaDe siddhAMta= zAstra, prAkRtamAM racAyelA che. 61" (). ane daSTa-ISTa sAthe aviruddhapaNuM hovAthIegaNadharo vaDe racAyelAM zAstro daSTa evA padArtho sAthe ane ISTa evAM anya zAstro sAthe aviruddhapaNuM hovAthI parikalpanAgocara A nathI=kAlpanika viSayavALAM zAstro nathI ane tethI pUrvamAM varNana karyuM e pramANe deza ane sarvatI zaMkAnI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-11 nivRttithI, niHzaMkita jIva arihaMtanA zAsanane pAmelo darzanAcAra e pramANe kahevAya che. AvA dvArA niHzaMkita zabda dvArA darzana ane darzanInA abheda upacArane kahe che. arthAt darzanAcAravALA puruSa ane darzanAcArano abheda karIne darzanAcAravALA puruSane darzanAcAra kahela che. tenA ekAMta bhedamAM=darzanAcAravALA puruSa ane darzanAcAranA ekAMta bhedamAM adarzanavALAnI jema phaLano abhAva thavAthI darzanAcAravALA puruSane paNa darzanAcAranA phalano abhAva thavAthI, mokSano abhAva prApta thAya. ethI darzanAcAra ane darzanAcAravALA puruSano abheda kahela che, e rIte=je rIte niHzaMkita zabdamAM darzanAcAra ane darzanAcAravALA puruSano abheda karyo e rIte zeSapadomAM paNa=tiHkAMkSita Adi padomAM paNa bhAvanA karavI guNa guNInA abhedanI bhAvanA karavI. (2) niHkAMkSita niHkAMkSita=deza ane sarvakAMkSArahita tyAM=deza ane sarvakAMkSArahitamAM dezakAMkSA digambaradarzana Adi eka darzananI kAMkSA kare che. vaLI, sarvakAMkSA sarvadarzananI kAMkSA kare che. ane anya darzanamAM rahela che jIva nikAyanI pIDAne ane asahmarUpaNAne joto nathI ethI deza ke sarvenI kAMkSA kare che ema atraya che. () nirvicikitsa: vicikitsA=matibhrama. "nidhicikitsa'nI vyutpatti kare che. cAlI gaI che vicikitsA jemAMthI evo puruSa liviMcikitsa che. nirvicikitsa puruSa kevo che ? te spaSTa kare che - jinadarzana sAdhu ja che=suMdara ja che paraMtu pravRtta chatAM evA ma=jinavacana anusAra prayatna karatAM chatAM paNa mane, AnAthI-jinavacana anusAra pravRttithI phala thaze ke nahi thAya; kema ke khetI AdinI kriyAmAM banne prakAre paNa prApti che kyAreka phala maLe che ane kyAreka phala nathI maLatuM, e prakAre prApti che, e prakAranA kuvikalpathI rahita liviMcikitsa che, ema avaya che. tenuM tAtparya spaSTa kare che - avikala upAya upeyavastuno pariprApakagaphaLatA prApaka, nathI thato ema nahi, ethI sajjAta nirNayavALo=sthiranirNayavALo liviMcikitsa che athavA nirvijugupsa- sAdhu pratyenI jugupsArahita che. (4) amUDhadaSTi : bAla, tapasvInAM tApavidyAdinA atizayathI mUDha nathI=svabhAvathI calita nathI evI samyagadaSTirUpa daSTi che jene e amUDhadaSTi. ATalokacAra bhedo batAvyA eTalo, guNIpradhAna darzanAcArano nirdeza che. have guNapradhAna darzanAcArano nirdeza batAve che ema avaya che. (5) upabRhaNA : upavRMhaNa eTale samAnadhArmikonI sadguNanI prazaMsA dvArA tenI vRddhinuM karaNa te dhArmika jIvonA guNanI vRddhinuM karaNa. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | sUtra-11 (6) sthirIkaraNa: dharmathI sIdAtAone tyAM jadharmamAM ja sthApana. (7) vAtsalya : samAnadhArmikajanonA upakAranuM karavuM. (8) prabhAvanA : dharmakathAdi dvArA tIrthanI khyApanA=tIrthanI vRddhi thAya tevI pravRtti. A pAchaLanA cAra batAvyA e guNapradhAna nirdeza guNa guNIno kathaMcita bheda batAvavA mATe che; kema ke ekAMta abhedamAM guNanivRttimAM guNInI paNa nivRtti thavAthI zUnyatAnI prApti che. tti' zabda darzanAcAranA bhedanI samApti mATe che. cAritrAcAra : cAritrAcAra paNa ATha prakArano che. kaI rIte ATha prakArano che? tethI kahe che - pAMca samiti ane traNa guptinA bhedathI ATha prakArano che, ema avaya che. ane samiti guptinuM svarUpa pratIta ja che. tapAcAra : vaLI, tapAcAra bAra prakArano che. kaI rIte bAra prakArano che ? tethI kahe che - bAhya ane atyaMtara tapa SakadrayanA bhedathI bAra prakArano che, ema avaya che. tyAM=bArabhedamAM uddharaNa batAve che - (1) anazana (2) UNodaratA (3) vRttino saMkSepa (4) rasano tyAga (5) kAyakleza (6) saMlInatA e bAhya tapa kahevAyeluM che. (1) prAyazcitta (2) dhyAna (3) vaiyAvacca (4) vinaya (5) utsarga=kAyotsarga (6) svAdhyAya e cha prakAranuM atyaMtara tapa che. I62-63mA" (prazamaratiprakaraNa zloka-175-176) vaLI, vIryAcAra nahi gopavAyelA bAhya ane abhyattara sAmarthyavALA chatA puruSanA anaMtara kahelA jJAnAcAra-darzanAcAra Adi chatrIsa AcAramAM yathAzakti svIkArAtmaka parAkramarUpa ane svIkArAyelAmAM yathAbaLa pAlanarUpa che. tti" zabda TIkAnI samApti arthe che. II11/6 bhAvArtha:(2) darzanAcAra: sarvajJanuM vacana Agama che ane jJAnAcAranA sevana dvArA sarvajJanA vacanano ja yathArtha bodha karavAmAM Ave che. te bodha sarvajJanA vacanathI thayelo hovAthI leza paNa anyathA nathI tevI sthira buddhi karavA arthe darzanAcAranuM sevana karavAmAM Ave che ane upadezaka yogya zrotAne kahe ke sarvajJanA vacanamAM paNa keTalAMka vacano hetagrAhya che ane keTalAMka vacano hetuthI grahaNa thaI zakatAM nathI; kema ke kevaLajJAna thAya Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-11 151 tyAre ja te padArtho kevaLInA jJAnanA viSaya bane che, chatAM yogya jIvone bodha karAvavA arthe kevalI bhagavatIe te padArtho kahyA che, tethI kalyANanA arthIe "A sarvajJanuM vacana che" e prakAre niHzaMkita thavuM joIe ane je vacano hetuthI batAvI zakAya evAM vacanone hetuthI bodha karIne bhagavAnanAM vacanamAM sthira zraddhA karavI joIe jethI vacana anusAra thayelA bodhathI zakti anusAra dRDha pravRtti thAya. tethI sarvajJanA vacanamAM leza paNa zaMkA karavI joIe nahi ane anya darzananI leza paNa AkAMkSA karavI joIe nahi. vaLI, sarvajJanAM vacana anusAra huM yogamArgamAM pravRtti karIza to mane phaLa maLaze ke nahi tevI vicikitsA paNa karavI joIe nahi; kema ke upAya haMmezAM upayanuM sAdhaka hoya che ane sarvajJa AtmAnA hitabhUta evA upayano sAdhaka A upAya che evuM kevaLajJAnathI jANIne AtmAnA hitanA sAdhaka evA upAyo" batAvyA che. mATe je jIvo sarvajJanA vacana anusAra yathArtha bodha karIne te upAyane te pramANe ja seve che teone avazya tenuM phaLa maLe ja che. jema - gautamasvAmInAM vacananA baLathI 1500 tApase mokSanA upAyano yathArtha nirNaya karIne te pramANe ja prayatna karyo to te mahAtmAoe kevaLajJAnarUpa phaLanI prApti karI. A rIte nirNaya karIne sarvajJanA vacana anusAra pravRtti karavAthI phaLa maLaze ke nahi e prakAranI vicikitsA karavI joIe nahi. vaLI, amUDhadRSTi keLavavI joIe. arthAt "mAtra bAhya AcArathI phaLa thAya che" tevI mUDhadRSTi keLavavAthI bAhya AcArapradhAna anyadarzananA AcArone joIne tenAthI AkarSaNa thAya paraMtu jeone bhagavAne batAvelA AcAro kaI rIte asaMga bhAvanI vRddhinA pariNAma dvArA vItarAgatAnI prAptinuM kAraNa che ? tevo marmasparzI bodha thAya to kyAreya mAtra bAhya AcArothI teonuM citta raMjita thAya nahi; paraMtu vivekavALA sarvajJanA batAvelA AcAro pratye ja sthira ruci thAya te mATe zakti anusAra jinavacananA paramArthane jANIne amUDhadRSTi keLavavI joIe. A rIte sthira zraddhA arthe niHzaMkitatA Adi cAra AcAro potAnI bhUmikAne AzrayIne sevavA joIe te batAvyuM. have jeone bhagavAnanA vacanamAM sthira zraddhA che teo bhagavAnanA zAsananI vRddhinA atyaMta arthI hoya che, tethI teonI bhagavAnanAM vacananI zraddhA atizayita bane te mATe anya cAra darzanAcAro batAve che - darzanAcAra sevanAra puruSe potAnI zakti anusAra yogamArganI pravRttimAM yogya jIvonI upabRhaNA karavI joIe arthAt teo sArI rIte guNavRddhi karI zake te prakAre yatna karavo joIe. vaLI, koIka kAraNe koIka yogya jIva bhagavAnanAM vacanamAM asthiratAne pAme to zakti anusAra tene sthira karavA yatna karavo joIe. vaLI, bhagavAnanA zAsanamAM vartatA samAna dhArmiko pratye vAtsalyabhAva dhAraNa karavo joIe. arthAt teonuM kaI rIte hita thAya ? tevo zakya yatna karavo joIe. vaLI, zaktisaMpanna zrAvake bhagavAnanA zAsananI prabhAvanA thAya tevo yatna karavo joIe. A rIte anya jIvonA hitane anukULa cAra prakAranA darzanAcAro sevavAthI potAnAmAM vartato bhagavAnanAM vacano pratyeno rAga atizayita thAya che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | sUra-11 prathamanA cAra darzanAcAro guNa-guNIno abheda karIne guNIne darzAnAcArarUpe kahela che ane pAchaLanA cAra darzanAcAro guNa-guNIno bheda karIne guNane darzanAcArarUpe kahela che, jethI zrotAne guNa-guNIno kathaMcit bheda ane kathaMcit abheda che e prakArano syAdavAdgo bodha thAya. (3) cAritrAcAra: cAritranA AcAro pAMca samiti ane traNa guptirUpa che, tethI upadezaka zrotAne kahe ke jo zakti hoya to saMsAramAM sarva bhAvono tyAga karIne mana-vacana-kAyAthI gupta thaIne sarva udyamathI navuM-navuM cuta bhaNavuM joIe, zrata dvArA AtmAne vAsita karavo joIe ane zrutanA artho dvArA AtmAne te rIte vAsita karavo joIe jethI cAritranA pAlana dvArA asaMgabhAvanI zaktino saMcaya thAya ane te mATe saMyamavRddhi arthe gamanAgamananI pravRtti Avazyaka jaNAya tyAre yatnApUrvaka pAMca samitinuM pAlana karavuM joIe. gamanAgamananuM koI prayojana na hoya ke bAhya pravRttinuM koI prayojana na hoya tyAre sadA guptimAM rahIne AtmAne vitarAganA vacanathI vAsita karIne vItarAgatulya thavA yatna karavo joIe je samyajJAnanA ane samyagdarzananA phaLarUpa cAritra che ane samyajJAna ane samyagdarzananA phaLarUpa cAritranuM phaLa saMsArano uccheda che. (4) tapAcAra : vaLI, upadezaka zrotAne kahe ke kalyANanA arthI jIvoe zakti anusAra jema cAritramAM udyama karavo Avazyaka che tema cAritranA atizayanA AdhAna arthe 12 prakAranA tapamAM udyama karavo joIe, temAM cha prakAranAM bAhya tapo che je tapanI AcaraNAthI bAhya rIte AtmA saMvara bhAvane pAme che. bAhyathI saMvara bhAvane pAmelo AtmA cha prakAranA abhyatara tapa dvArA vizeSa prakAranA nirlepabhAvane prApta kare che jethI bAra prakArano tapa cAritranI atizayatAnuM prabaLa kAraNa bane che. mATe kalyANanA arthI jIve zakti gopavyA vagara atyaMtara tapanI vRddhinuM kAraNa bane te rIte bAhya tapa paNa sevavo joIe. (5) vIryAcAra : pUrvamAM jJAnAcAra Adi cAra AcAro batAvyA. te cAra AcAro sevavAmAM leza paNa zakti gopavA vagara zakti anusAra te te AcArone sevavA joIe ane je je AcAro jyAre jyAre seve che tyAre tyAre mAtra te bAhya AcAronuM pAlana mAtra bAhyathI thAya tevo yatna na karavo joIe paNa yathAvatuM tenuM pAlana thAya tevo yatna karavo joIe jethI te AcAranA sevanathI guNasthAnakanI vRddhi rUpa phalanI prApti thAya. A prakAre zrotAnI buddhi anusAra upadezaka paMcAcArano upadeza Ape to saMsAranA nistArano arthI evo te zrotA te AcArone yathAvat sevIne pratidina avazya guNasthAnakanI vRddhi karI zake che ane AtmAmAM dIrgha saMsArane calAve tevI je pariNati varte che te pratidina kSINa kSINatara kare che. mATe upadezake zrotAnI buddhi anusAra jJAnAcAra Adi pAMca AcArano te rIte bodha karAvavo joIe jethI te zrotA kalyANanI paraMparAne prApta kare. I/11/ Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-11,12 avataraNikA : tathA - avataraNikArca - upadezaka zrotAne jJAnAcArAdi pAMca AcAronuM kathana kare ema pUrvasUtramAM kahyuM te pAMca AcAro saMyama pALanArA muni pUrNa pALI zake evA svarUpavALA che ane gRhastha tevA AcAro pUrNa pALI zake nahi. tethI te pAMce AcArono yathArtha bodha karAvyA pachI zrotAne upadezaka zuM kahe ? te batAve che - sUtra: nirIdazacapatinA 12/70nA sUtrArtha : nirIhathI=A loka ane paralokanI AzaMsArahitapaNAthI, zakyapAlanA=jJAnAcAra AdinuM zakya pAlana karavuM joIe, e prakAre upadeza Ape. 12/7oll TIkA - _ 'nirIheNa' aihikapAralaukikaphaleSu rAjyadevatvAdilakSaNeSu vyAvRttAbhilASeNa 'zakyasya' jJAnAcArAdeH 'vihitamidam' iti buddhyA 'pAlanA' kAryeti ca kathyate iti / / 12/70 / / TIkArya : nirITeja' ... te rUri II virahathI=aihika rAjyAdirUpa phaLamAM ane pAralaukika devatvAdi lakSaNa phaLamAM vyAvRta abhilASAthI, ane zakyanuM jJAnAcArAdi zakyanuM, "A vihita che" e prakAranI buddhithI pAlanA karavI joIe e rIte upadezaka dvArA kahevAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II12/70 bhAvArtha : jJAnAcArAdi pAMca AcAronuM pUrNa pAlana karavAmAM Ave to te muni kevA svarUpavALA che ? teno zrotAne bodha thAya ane te paMcAcAranuM sevana saMsArano uccheda karIne mokSanuM kAraNa che tevI zrotAne sthira buddhi thAya te prakAre upadezake upadeza Apavo joIe. A prakArano upadeza sAMbhaLyA pachI pAMce AcAronuM pUrNa pAlana muni karI zake che, gRhastha karI zakatA nathI, tethI te AcAronuM varNana sAMbhaLIne kalyANanA arthI paNa zrotAne potAnA mATe te AcAronuM pAlana azakya che tema jaNAya to tenA utsAhano bhaMga thAya, tethI yogya zrotAne pAMce AcArono marmasparzI bodha thAya tyArapachI upadezaka kahe ke tuccha evAM sAMsArika Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-12, 13 phalonI icchAnA tyAgapUrvaka pUrvasUtramAM varNana karAyelA jJAnAcArAdi pAMce AcAronuM zakya pAlana karavuM joIe jethI kalyANanI paraMparA prApta thAya. kaI rIte zakya pAlana karavuM joIe ? tethI kahe che - "A pAMce AcAro bhagavAna dvArA vihita che" evI buddhi karIne pUrNa AcAronA pAlananI zaktino saMcaya thAya te rIte svazakti anusAra apramAdabhAvathI pAMce AcAronuM pAlana karavuM joIe. II12/70mAM avataraNikA : tathA - avataraNikArya : pUrva sUtramAM kahyuM ke upadezaka zrotAne kahe ke zakti anusAra pAMce AcAro pALavA joIe. te sAMbhaLIne zrotA zakya pAMce AcAronuM pAlana kare ane azakyamAM upekSAvALo thAya to tenuM hita thAya nahi, tethI zakya pAlanano upadeza ApyA pachI upadezaka zrotAne zuM kahe ? teno samuccaya tathA thI kare che - sUtra : laza bhAvapratipattiH 193/99 sUtrArtha : azakyamAM bhAvathI pratipati karavI joIe=bhAvathI rAgano pariNAma karavo joIe. II13/71ll TIkA - 'azakye' jJAnAcArAdivizeSa eva kartumapAryamANe kuto'pi dhRtisaMhananakAlabalAdivaikalyAd 'bhAvapratipattiH', 'bhAvena' antaHkaraNena 'pratipattiH' anubandhaH, na punastatra pravRttirapi, akAlautsukyasya tattvata ArtadhyAnatvAditi / / 13/71 / / TIkArya : 'gA'... mALAniita aa koIpaNa rIte dhRti, saMghayaNa, kALa, baLa AdinA vikalapaNAne kAraNe karavA mATe azakya evA jJAnAcArAdi viSayamAM ja bhAvapratipatti karavI joIe=aMtaHkaraNanA bhAvathI anubaMdha rAkhavo joIe=uttara uttara sevavAnI zakti saMcaya thAya te rIte prItivizeSa rAkhavI joIe. paraMtu tyAM=azakyamAM, pravRtti paNa karavI joIe nahi; kema ke akAla oskyanuMe zaktisaMcaya vagaranA kALamAM karavAnI IcchArUpa utsukapaNAnuM, tatvathI ArtadhyAnapaNuM che. . "tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 1/1 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMda prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sutra-13, 14 1papa bhAvArtha : paMcAcAranA pAlanamAM je prakAranI potAnI vRti hoya te prakAre yatna karavo joIe. jema koI zrotA pAse amuka prakAranA zAstraadhyayananI zakti hoya te zAstranA adhyayanamAM yatna kare to mArgAnusArI bodha thAya, paraMtu je zAstraadhyayanamAM potAnI grahaNa karavAnI zakti na hoya temAM yatna karavAmAM Ave to samyapha bodha thAya nahi, tethI dhRtipUrvaka temAM yatna thaI zake nahi. te rIte anya paNa cAritrAcAra AdimAM je prakAranI vRti hoya tene anurUpa yatna karavAmAM Ave to tenA sevanathI phaLanI niSpatti thAya, tethI je zrotAmAM je prakAranI dhRti, saMghayaNa, kALa, baLa AdinI vikalatAnA kAraNe je jJAnAcArAdi vizeSanA sevanamAM zakti na hoya te zrotAe temAM pravRtti karavI joIe nahi; paraMtu potAnI zakti anusAra jJAnAcAra AdinuM sevana karIne uttaranA jJAnAcAra AdinI zaktino saMcaya thAya te prakAranA aMtaHkaraNanA anubaMdhane dhAraNa karavo joIe ane jyAre jyAre je je jJAnAcAra AdinI zakti pragaTa thAya temAM tyAre tyAre apramAdabhAvathI yatna karavo joIe jethI krame karIne uttara uttaranA jJAnAcArAdinuM sevana thAya jenAthI kalyANanI prApti thAya. vaLI, je jJAnAcArAdimAM potAnI zakti nathI temAM prayatna karavAmAM Ave to te AcAranA sevanathI cittanI svasthatArUpa koI guNa pragaTe nahi paraMtu mAtra te bAhya AcaraNArUpa kriyA bane ane akALe tevI AcaraNA karavAnI icchA avivekamUlaka hovAthI paramArthathI ArtadhyAnarUpa che. I13/71 avataraNikA : tathA - avataraNikArya : upadezaka yogya zrotAne jJAnAcArAdinuM kathana karyA pachI zakyanuM pAlana karavAnuM ane azakyanuM bhAvathI pratipatti karavAnuM kathana kare. tyArapachI tenA viSayamAM zuM upadeza Ape ? teno samuccaya 'tathA'thI kare che - sUtra: pAnano pAyopaddeza 194/72 // sUtrArtha: pAlanAnA upAyano upadeza Ape. II14/7zA TIkA - etasmin jJAnAdyAcAre pratipanne sati 'pAlanAya upAyasya' adhikaguNatulyaguNalokamadhyasaMvAsalakSaNasya nijaguNasthAnakocitakriyAparipAlanAnusmaraNasvabhAvasya copadezo dAtavya iti / / 14/72 / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-14, 15 TIkArca - pakSan .... sAtavya tti | A jJAnAcAra Adi svIkAra karAya chad=zrotA dvArA potAnI bhUmikA anusAra svIkAra karAye chate pAlavAnA upAyano=adhika guNavALA ane tulya guNavALA lokonI madhyamAM saMvAsarUpa ane potAnA guNasthAnakane ucita kriyAnA paripAlanatA anusmaraNatA svabhAvarUpa upAyano upadeza Apavo joIe. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 14/72aaaa bhAvArtha : zrotAnA kSayopazama anusAra upadezaka zrotAne batAve ke saMsAranA kSayano upAya paMcAcAranuM pAlana che ane yogya zrotA potAnI bhUmikA anusAra paMcAcAranA pAlanano svIkAra kare ane pUrNa paMcAcAranA pAlananI zaktino saMcaya thAya te prakAre bhAvathI pUrNa AcAro pratye pratibaMdhane dhAraNa karerAgabhAvane dhAraNa kare. tyArapachI upadezaka svIkArAyelA paMcAcAranuM pAlana kaI rIte thaI zake ? tenA viSayamAM upadeza ApatAM kahe ke pote je paMcAcAranuM pAlana karavA mATe yatna kare che tenAthI adhikaguNavALA jIvo sAthe saMvAsa karavo joIe. jethI teonA te prakAranA atizayavALA paMcAcAranA pAlanane joIne potAnuM paNa vIrya sadA adhika adhika pAlana mATe utsAhita rahe. ane kadAca tevA adhika guNavALA loko prApta thatA na hoya to tulyaguNavALA loko sAthe saMvAsa karavo joIe. jethI ekabIjAne joIne paNa pramAdabhAva dUra thAya, paraMtu hAnaguNavALA jIvo sAthe saMvAsa karavo joIe nahi; kema ke temanA pramAdathI potAnAmAM paNa pramAda thavAno saMbhava rahe che. vaLI, pote je paMcAcAranA pAlanano svIkAra karyo che tene ucita kriyA pote kare che ke nahi tenA anusmaraNano svabhAva dhAraNa karavo joIe, tethI pramAdavaza ucita kriyA kyAreka thaI na hoya arthAt kvacit bAhyathI te kriyA thaI paNa hoya, chatAM paNa te te kriyA dvArA te te guNanI niSpattine anukULa yatna thayo na hoya to pramAdano parihAra thaI zake. jema jJAnAcAra arthe pote udyama kare chatAM ucita vidhimAM pramAda vartato hoya to te jJAnAcAranA sevanathI paNa zAstrano yathArtha bodha thAya nahi paraMtu ucita kriyAnA paripAlananA smaraNano svabhAva hoya to te pramAdano parihAra thavAthI jJAnAcArAdinuM sevana adhika adhika zaktisaMcaya dvArA sAnubaMdha phaLanI prAptinuM kAraNa bane che. A prakAre yogya zrotAne upadezaka upadeza Ape. II14/7zA avataraNikA - vaLI, upadezaka zrotAne jJAnAcAra AdinA samyapha pAlana mATe utsAhita karavA arthe zuM upadeza Ape ? te batAve che - sUtra - prarUpaI TI11/7rU Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-15 157 sUtrArtha : phaLanI prarUpaNA kare=samyapha rIte pAlana karAyelA AcAranuM kevuM zreSTha phaLa maLe che te zrotAne batAve. 15/73 TIkA : asyAcArasya samyakparipAlitasya sataH 'phalam' ihaiva tAvadupaplavahAso bhAvaizvaryavRddhirjanapriyatvaM ca paratra ca sugatijanmottamasthAnalAbhaH paramparayA nirvANAvAptizceti yat kAryaM tasya 'prarUpaNA' prajJApanA vidheyeti / / 15/73 / / TIkArya : sthAvAraW .. viveti | samyapha rIte paripAlita evA A AcAranuM phaLa paMcAcAranA pAlananuM phaLa, upaplavato hAsa=cittamAM rAgAdi upadravano hAsa, bhAvaaizvaryanI vRddhi uttama guNasaMpattinI vRddhi, janapriyapaNuM ane paralokamAM sugatimAM janma, uttamasthAnano lAbha=sugatimAM paNa uttamasthAnonI prApti ane paraMparAthI nirvANanI prApti che e prakAre je kArya che=paMcAcArapAlananuM kArya che tenI prarUpaNA karavI joIe zrotAne yathArtha bodha karAvavo joIe. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 15/7yA bhAvArtha yogya zrotA jJAnAcArAdi paripAlananA upAyone sevavA mATe tatpara thAya. tyArapachI paMcAcAramAM daDha yatna utpanna karAvavA arthe upadezaka kahe ke je jIvo potAnI zakti anusAra, pramAdarahita A pAMca AcAronuM pAlana kare che teone A bhavamAM te pAMca AcAronA pAlanathI cittamAM kaSAyonA klezo alpa thAya che, kema ke jJAnAcArAdinA sevanathI vAsita thayelI mati zAMta bhAva tarapha vRddhivALI thAya che. vaLI, AtmAmAM je tattva tarapha javAne anukULa guNo hatA te guNonI vRddhi thAya che; kema ke pAMca AcAronA sevanathI jIva vItarAgabhAvane anukULa evA uttama bhAvothI vAsita thAya che. vaLI, jema jema te AcAranA sevanathI te mahAtmAnI uttama prakRti thAya che tema tema sarva paricita lokomAM te adhika priya bane che. vaLI, pAMca AcAronA sevanathI baMdhAyeluM zreSTha koTinuM puNya te mahAtmAne paralokamAM suMdara gatimAM janmanI prAptinuM kAraNa bane che. ane te suMdara gatimAM paNa uttamasthAnano lAbha prApta karAve che. sugatinI prApti ane pharI pharI paMcAcAranuM pAlana karIne te mahAtmA yoganI prakarSanI bhUmikAne pAmIne nirvANanI prApti kare che tyAre saMsAranAM sarva duHkhono aMta thAya che, tethI mukta thayelo jIva pUrNa sukhamaya avasthAne prApta kare che. I15/73aaaa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-16 158 avataraNikA :atraiva vizeSamAha avataraNikArya : AmAM ja phalaprarUpaNAmAM ja, vizeSane kahe che - sUtraH sendrivanam 96/74|| sUtrArtha : devanI RddhinuM varNana kare. ll16/74 TIkAH 'devAnAM' vaimAnikAnAm 'RddheH' vibhUteH rUpAdilakSaNAyA 'varNanaM' prakAzanam, yathA 'tatrottamA rUpasaMpat satsthitiprabhAvasukhadyutilezyAyogaH vizuddhendriyAvadhitvaM prakRSTAni bhogasAdhanAni divyo vimAnanivaha' ityAdi vakSyamANameva / / 16/74 / / TIkArya - sevAnA' . vAva || vaimAnika devonI rUpAdi lakSaNa RddhinuM varNana kare. je pramANe tyAM=devabhavamAM uttama rUpasaMpatti che, sasthiti che dIrdhakALa sudhI suMdara avasthAna che, ghaNo prabhAva che, ghaNA prakAranAM sukho che, yuti che ghaNA prakAranI kAMti che, suMdara lezyAno yoga che. vaLI, vizuddha Indriyo ane vizuddha avadhijJAna hoya che. prakRSTa bhogasAdhano hoya che, divya vimAnono samUha hoya che ItyAdi vasthamANa ja RddhinuM varNana upadezake karavuM joIe. 16/74 bhAvArtha pUrvasUtramAM paMcAcAranA pAlananuM kevuM uttama phaLa che? te upadezaka zrotAne batAve ema kahyuM. have zrotAne paMcAcAra pAlana karavA mATe adhika utsAhita karavA arthe kahe ke je mahAtmAo zakti anusAra paMcAcAranuM pAlana kare che teo vaimAnika devabhavamAM jAya che ane te bhavamAM kevI uttama rUpasaMpatti, kevI uttama bhogasAmagrI che te sarva zAstravacana anusAra upadezaka batAve. jethI vivekI zrotAne AzvAsana maLe ke A paMcAcAranA pAlananA phaLarUpe mane mokSanI prApti nahi thAya tyAM sudhI paNa AvA uttama bhAvonI prApti thaze. mATe je paMcAcArano meM bodha karyo che te paMcAcArane pramAda vagara sevIne huM mArA bhavane saphaLa karuM. I16/04ll Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-17 avataraNikA : tathA - avataraNikArya ane sUtra H = - munAmanotti: ||17/7|| sUtrArtha sukulanA AgamanuM thana kare. II17/75]I TIkA H 159 'devasthAnAccyutAvapi viziSTe deze, viziSTe kule, niSkalaGke anvaye, udagre sadAcAreNAkhyAyikApuruSayukte, anekamanorathApUrakam atyantaniravadyaM janma' ityAdirvakSyamANalakSaNaiva / / 17/75 / / TIkArtha : 'devasthAnAccyutAvapi tyAvirghakSyamALAkSaLeva / / 'devasthAnathI cyavyA pachI paNa viziSTa dezamAM, viziSTa kulamAM, niSkalaMka anvayamAM=zuddha AcAravALA kuLanI paraMparAmAM, ane sadAcArathI AkhyAyikA puruSayukta evA UMcA kuLamAM, aneka manorathano ApUraka atyaMta niravagha janma prApta thAya' ityAdi vakSyamANa lakSaNavALI ja ukti kare=sAtamA adhyayanamAM kahevAnArA lakSaNavALA ja sukuLanA AgamanuM kathana kare. / / 17/75aa bhAvArtha: upadezaka yogya zrotAne paMcAcAranuM kevuM uttama phaLa che te spaSTa karavA mATe devonI RddhinuM varNana kare ema pUrvasUtramAM kahyuM. vaLI te paMcAcAranuM phaLa mAtra devabhavanI prAptimAM vizrAMta nathI paNa tyAMthI cyavyA pachI te mahAtmA niSyaMka evA pitA-pitAmaha Adi hoya evA uttama kuLamAM janme che. vaLI, te kuLamAM janme to sadAcAranA dRSTAMta tarIke batAvavAmAM Ave tevA puruSathI yukta evA udagra=atyaMta UMcuM kuLa hoya che, tethI tevA kuLamAM janma thavAne kAraNe uttama kuLanA bIjanI prAptine kAraNe paNa jIvanamAM sadAcAranI prApti thAya che. vaLI tevA kuLamAM te mahAtmAnA aneka manoratho pUrNa thAya tevuM te uttama hoya che; kema ke viziSTa kuLane kAraNe sarva prakAranA anukULa saMjogo hovAthI potAne je prakAranA manoratho hoya te sarva te janmamAM svAbhAvika pUrNa thAya che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-17, 18 vaLI, tevA uttama puruSano janma atyaMta niravadya hoya che, kema ke samyaka rIte paMcAcAranA sevananA kAraNe uttama prakRtivALA te mahAtmA sarvatra ucita pravRtti karIne anya jIvanA hitanuM kAraNa bane tevA manuSyajanmane prApta kare che. A prakAranuM paMcAcAranuM phaLa sAMbhaLIne yogya zrotAne zaktinA prakarSathI vidhipUrvaka paMcAcAranA pAlanano utsAha thAya che. ll17/7pA avataraNikA - tathA - avataraNikArya : ane - sUtraH kalyANaparamparAkhyAnam / / 18/76 / / sUtrArtha H kalyANanI paraMparAnuM kathana kare. II18/7 TIkA - tataH sukulAgamanAduttaraM 'kalyANaparamparAyAH' 'tatra sundaraM rUpam, Alayo lakSaNAnAm, rahitam Amayena' ityAdirUpAyAH atraiva dharmaphalAdhyAye vakSyamANAyAH 'AkhyAnaM' nivedanaM kAryamiti jA28/76AA. TIkArya :tataH vArthamiti tyAMthI=sukulanA gamanathI uttaramAM kalyANanI paraMparAnuM kathana kare. kevA prakAranA kalyANanI paraMparAnuM kathana kare ? tethI kahe che - suMdara rUpa, lakSaNono Alaya lakSaNonuM nivAsasthAna evuM zarIra, rogathI rahita ItyAdirUpa ahIM ja=dharmaphaLanA adhyAyamAM kahevAtArI kalyANanI paraMparAnuM kathana kare. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II18/76 bhAvArtha : vaLI paMcAcAramAM utsAhita karavA mATe upadezaka kahe ke sukulamAM janmanI prApti pachI paMcAcAranuM samyapha pAlana karanAra te mahAtmA kalyANanI paraMparAne pAme che. je paraMparA aMte mokSarUpa pUrNa sukhamAM vizrAMta thAya che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-18, 19 161 vaLI, tevA jIvo manuSyabhavane pAmIne viziSTa dharma seve che jethI utta2mAM vizeSa prakArano devabhava maLe che. tyAMthI pharI vizeSa prakA2no manuSyabhava maLe che je bhava suMdara zreSTha koTinA rUpavALo hoya che, puruSanAM je lakSaNo kahyAM che te ghaNAM lakSaNathI yukta deha maLe che. vaLI te deha paNa uttama dharma sevelo hovAthI rogamukta maLe che. A rIte samyag paMcAcAranA pAlanathI jyAM sudhI mokSa prApta na thAya tyAM sudhI uttama bhavonI paraMparAne te mahAtmA prApta kare che te sarvanI prAptinuM prabaLa kAraNa samyak rIte sevAyela paMcAcAra che. mATe kalyANanA arthIe satata samyak rIte paMcAcAra sevavAno yatna karavo joIe. II18/06/ avataraNikA : tathA = avataraNikArtha : A rIte paMcAcAranuM uttama phaLa batAvyA pachI te sAMbhaLIne utsAhita thayelA zrotAne paNa pramAdane vaza asadAcAranI prApti thaI zake che; kema ke jIve anAdikALathI asadAcArane sevIne tenA saMskAro atyaMta dRDha karela che, tethI te saMskAranA baLathI paNa paMcAcAranA pAlanamAM skhalanAnA nivAraNa arthe mahAtmAe yogya zrotA pAse asadAcAranI garha karavI joIe te batAvavA arthe 'tathA'thI samuccaya karatAM kahe che asavAnArAI||16/77|| sUtraH -- sUtrArtha : - asadAcAranI garha karavI joIe. II19/77II TIkA H 'asadAcAraH' sadAcAravilakSaNo hiMsAnRtAdirdazavidhaH pApahetubhedarUpa:, yathoktam - "hiMsAnRtAdayaH paJca tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra iti pApasya hetavaH / / 64 / / " [zAstravArttA. 4] tasya 'garhA' asadAcAragarhA, yathA 1 " na mithyAtvasamaH zatrurna mithyAtvasamaM viSam / na mithyAtvasamo rogo na mithyAtvasamaM tamaH / / 65 / / "dviSadviSatamorogairduHkhamekatra dIyate / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-19 mithyAtvena durantena jantorjanmani janmani / / 66 / / varaM jvAlA''kule kSipto dehinA''tmA hutAzane / na tu mithyAtvisaMyu nIvitatraM dAna mAdhApA" [] iti tattvAzraddhAnagardA / evaM hiMsAdiSvapi garhAyojanA kAryA / / 19/77 / / TIkArya : "asalIvAra ' . vArtA | sadAcArathI vilakSaNa hiMsA, avRtAdikamRSAvAda Adi rUpa daza prakAranAM pApanA hetunA bhedarUpa asadAcAra che. je kAraNathI kahevAyuM che - "hisA, mRSA Adi pAMca, tattvanuM azraddhAna ane krodhAdi cAra ema kula daza pApanA hetuo che= pApaprakRtinA baMdhanA hetuo che. tenI gaha karavI joIe asadAcAranI gaha karavI joIe. I64" (zAstravArtA4) kaI rIte asadAcAranI gaha karavI joIe ? te batAve che - "mithyAtva jevo koI zatru nathI, mithyAtva jevuM koI viSa nathI, mithyAtva jevo koI roga nathI ane mithyAtva jevo koI aMdhakAra nathI. zatru, viSa, aMdhakAra ane rogothI eka bhavamAM duHkha prApta thAya che. duranta evA mithyAtva vaDe jIvane janma janmamAM duHkha prApta thAya che. vAlAthI yukta evA agnimAM koI vaDe AtmA pheMkAyelo sAro che, paraMtu mithyAtvathI yukta jIvana kyAreya sAruM nathI. lig5-66-67" (). e prakAre tatvanI azraddhAnI gaI karavI joIe. e rIte hiMsAdimAM paNa gartAnI yojanA karavI joIe. 19/77nA bhAvArtha paMcAcAranA pAlananuM uttama phaLa batAvyA pachI paMcAcAranA pAlanathI viruddha je AcAro che te sarva asadAcAro che. te asadAcAronI gaha upadezaka zrotAnI AgaLa e rIte kare jethI te zrotAnI buddhimAM asadAcAra pratye tIvra jugupsA utpanna thAya. jenA kAraNe asadAcArathI vimukha thaIne sadAcAramAM daDha udyama karavA dvArA te zrotA kalyANanI paraMparAne pAme. asadAcAro dasa prakAranA che. hiMsA, mRSAvAda, corI, abrahmanuM sevana ane parigraha A pAMca asad AcaraNAo che. vaLI, tattva pratyenA azraddhAnuM rUpa jIvano pariNAma ane krodha-mAna-mAyA-lobharU5 cAra aMtaraMga pariNAmo ema kula dasa asadAcAro pApabaMdhanAM kAraNo che jene sevIne jIva saMsAranI sarva kadarthanAo prApta kare che. A asadAcAronA nivartanano eka upAya je mahAtmA potAnI zaktine gopavyA vagara paMcAcAranA pAramArthika svarUpane jANIne te paMcAcAranA sevana mATe jyAre jyAre udyama kare tyAre tyAre A asadAcAro pravartatA nathI ane asadAcAronI zakti kSINa thAya che ane sadAcAronA sevananA baLanuM AdhAna thAya che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-19, 20 193 AthI ja je jIvo zakti hovA chatAM paMcAcAramAM udyama karatA nathI teone bhagavAnanA vacanamAM tIvra ruci nathI, tethI mithyAtvanI prApti thAya che. vaLI, saMsArI jIvo saMsAranI koIpaNa pravRtti na karatA hoya topaNa bAhya padArthanA nimittathI je koI bhAvo pravarte che te krodhAdi cAra kaSAyomAMthI koIka kaSAyarUpa che ane upayukta thaIne paMcAcAramAMthI koIpaNa AcAra sevatA hoya tyAre te kaSAyono upayoga kSayopazamabhAvarUpe pravarte che. tethI paMcAcAramAM je loko samyag vIrya pho2vatA nathI teone asadAcAranI prApti niyamA thAya che. vaLI, te sarva asadAcAranuM mULa bIja bhagavAnanAM vacanamAM dRDha zraddhAno abhAva che. bhagavAnanAM vacanamAM azraddhAn e mithyAtva che, tethI mithyAtvarUpI asadAcAra jIvane aneka bhavomAM duHkha ApanAra hovAthI zatru Adi ka2tAM paNa mahAzatru che. mATe vivekIe asadAcAra pratye sadA jugupsA utpanna thAya te prakAre AtmAne bhAvita ka2vo joIe ane A rIte sadAcAranA pAlanamAM zrotAne utsAha thAya ane asadAcAra pratye zrotAne tIvra jugupsA thAya te rIte upadezake zrotA AgaLa asadAcAranI garha karavI joIe. II19/77ll avataraNikA : tathA avataraNikArtha : ane sUtra : - sUtrArtha: - tattva pathanam ||20/78 / / tenA svarUpanuM kathana karavuM joIe-asadAcAranA svarUpanuM kcana karavuM joIe. II20/78II TIkA H -- 'tasya' asadAcArasya hiMsAdeH 'svarUpakathanam,' yathA 'pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA, asadabhidhAnaM mRSA, avattAvAnuM steyam, maithunamabrahma, mUrchA parigrahaH' [tattvArthasU. 70 7, sU. 8-1-20-2-2] tyAdri / / 20/78 / / TIkArya H 'tasya' tyAvi / / tenA=asadAcArarUpa hiMsAdinA svarUpanuM kathana karavuM joIe. je A pramANe - "pramatta yogathI prANIno nAza hiMsA che, jUThuM bolavuM mRkhA che, adattanuM grahaNa corI che, maithuna abrahma - che, mUrchA parigraha che" (tattvArthasUtra adhyAya-7, sUtra-8-9-10-11-12) ityAdi kahevuM. 20/78 // ..... Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-20, 21 bhAvArtha : pUrvasUtramAM asadAcAro kevA anarthakArI che ? tema batAvIne upadezaka zrotAne asad AcAro pratye jugupsA utpanna kare tema batAvyuM. zrotAne asad AcAro pratye jugupsA utpanna thAya tyAra pachI zrotAnI buddhi anusAra te asad AcAronuM svarUpa upadezaka batAve. jethI te asad AcAronAM svarUpanA yathArtha jJAnanA baLathI te zrotA tenA parivAra mATe ucita yatna karI zake arthAt zrotAnI buddhi anusAra hiMsAthI pAMce pAponuM sUkSma-sUkSmatara svarUpa upadezaka batAve, jethI zrotAne saMpUrNa ahiMsAdi pALanArA mahAtmAnA svarUpano bodha thAya ane svazakti anusAra sthUla Adi bhedathI asad AcAronA parihAra mATe yatna karI zake. 20/78aaaa avataraNikA : tathA - avataraNikArya :ane - sUtra : svayaM parihAra: ra9/997 sUtrArtha : upadezaka je asadAcAranuM svarUpa kahe te asadAcArano svayaM parihAra kare. l21/79ll TIkA : 'svayam' AcArakathakena 'parihAraH' asadAcArasya saMpAdanIyaH, yataH svayamasadAcAramapariharato dharmakathanaM naTavairAgyakathanamivAnAdeyameva syAt, na tu sAdhyasiddhikaramiti / / 21/79 / / TIkArya : svayam' . sAsaddhimiti | svayaM AcArakathaka evA upadezake asadAcArano parihAra saMpAdana karavo joIe. je kAraNathI svayaM asadAcAranA aparihArathI dharmanuM kathana kare e taTanA vairAgyanA kathananI jema anAdaya ja thAya, paraMtu sAdhyanI siddhine karanAra thAya nahi. 21/79iaa. bhAvArtha : zrotA AgaLa asadAcArano upadeza ApanAra upadezaka mAnAdi kaSAyane vaza thaIne upadeza ApatA hoya tyAre temanA upadezamAM saMvegano pariNAma dekhAya nahi, paraMtu vivekI zrotAne kaSAyanA pariNAmarUpa asadAcAra dekhAya ane je upadezaka kaSAya Adine vaza thaIne asadAcAranA parihArano upadeza Ape te Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-21, 22 165 naTanA vairAgyanA kathana jevuM hovAthI zrotAne Adeya bane nahi, paraMtu upadezaka je asadAcAronuM varNana kare te asadAcAra pratyenI tIvra jugupsAthI vAsita aMtaHkaraNapUrvaka upadeza Ape ane prasaMge te prakAranA asadAcArono parivAra potAnA jIvanamAM kare to zrotAne paNa te asadAcAra heyarUpe samyak pariNamana pAme. 21/79 avataraNikA - tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : namAvaISSlevanam A22/80nI sUtrArtha: RjubhAvanuM Asevana kare. 22/8| TIkA - 'RjubhAvasya' kauTilyatyAgarUpasya 'Asevanam' anuSThAnaM dezakenaiva kAryam, evaM hi tasminavipratAraNakAriNi saMbhAvite sati ziSyastadupadezAnna kuto'pi dUravartI syAditi 22/80nA TIkArca - jhanumAvazu'... zAhiti | kauTilyanA tyAgarUpa RjubhAvanuM anuSThAna upadezake Asevana karavuM joIe. A rIte aThaganArA evA te guru saMbhAvita thaye chate ziSya tenA upadezathI kyAreya paNa dUravartI thato nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I22/80 bhAvArtha - upadezaka zrotAne je prakArano upadeza Ape che te prakAranuM anuSThAna te svayaM paNa seve che ane asadAcArano parihAra kare che tema pUrvamAM batAvyuM. have je anuSThAna bhagavAne kahyAM che te anuSThAna te rIte sevavAM atiduSkara che, tethI upadezaka guru je prakAranAM pote anuSThAna seve che te prakAre zrotAne saraLa bhAvathI kahe paraMtu je anuSThAna pote sevI zakatA nathI te pote seve che tevuM kuTilatAthI kyAreya batAve nahi, paraMtu duSkara paNa anuSThAna apramAda bhAvathI sevavA dvArA kramasara susAdhya bane che e prakAre kuTilatArahita Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | sUtra-22, 23 zrotAne batAve, tethI zrotAne vizvAsa utpanna thAya ke "A guru kyAreya mane ThagatA nathI. haMmezAM jinavacana anusAra upadeza Ape che ane pote paNa te rIte sevavA yatna kare che. mATe AvA guNavAna gurunA upadezathI huM avazya A saMsArasAgarane tarI jaIza" tevo vizvAsa utpanna thAya che, tethI zrotA temanA upadezathI sarva pravRtti karavA yatna kare che. ll2/8nA avataraNikA : tathA - avataraNitArtha - ane - sUtra - apAyahetutvadezanA / / 23/81 / / sUtrArtha - asadAcAranA apAya hetutvanI dezanA ApavI joIe. ra3/81AA TIkA : 'apAyAnAm' anarthAnAm ihalokaparalokagocarANAM hetutvaM' prastAvAdasadAcArasya yo hetubhAvaH tastha rezanA' vigheyA, yathA "yanna prayAnti puruSAH svargaM yacca prayAnti vinipAtam / tatra nimittamanArtha: pramAdri tti nizvitamidaM ne ddaDhA" []. pramatattva satAvAra rati pAra3/8 TIkArya : 'gAvAnA .... avAjAra rUtti . A loka ane paraloka viSayaka anarthorUpa apAyonuM hetupaNuM prastAvathI asadAcArano je hetubhAva, tenI dezanA ApavI joIe. je A pramANe - je kAraNathI puruSo svargamAM jatA nathI ane je kAraNathI vinipAtane pAme che. temAM nimitta anArya evo pramAda che, e pramANe mane nizcita che. (68)" ). ane pramAda asadAcAra che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ra3/81 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-23, 24 bhAvArtha: upadezaka yogya zrotAne paMcAcAranA pAlanamAM daDha udyama karavA mATe samartha banAvavA arthe pramAdarUpa asadAcAranA A loka ane paralokamAM thatA anartho batAve. jethI paMcAcAranA pAlana mATe udyama ka2vA mATe zrotA dRDha yatna kare ane pramAdane vaza thaIne yathAtathA paMcAcAra sevIne A loka ane paralokamAM ahitanI prApti kare nahi. arthAt je yogya zrotA potAnI zakti anusAra apramAdathI paMcAcArane pALatA nathI teone je aMzathI zaktinuM asphuraNa che, te pramAda che ane tene anurUpa teone ahitanI prApti thAya che tema batAvavAthI yogya zrotA avazya potAnuM ahitathI rakSaNa karI zake che. II23/81 // avataraNikA : apAyAneva vyaktIkurvannAha avataraNikArya : apAyane ja vyakta karatAM kahe che bhAvArtha: pUrvasUtramAM kahela je jIvo paMcAcA2nA pAlanamAM pramAdavALA che teone A loka ane paralokamAM anarthonI prApti thAya che, tethI have pramAdanA phaLarUpe paralokamAM kevA anartho prApta thAya che te batAve che - sUtra : nAravuM:opavarNanam ||24/82 sUtrArtha : nArakanAM duHkhonuM varNana karavuM joIe. II24/825 TIkA H narake bhavA 'nArakAH ', teSAm upalakSaNatvAt tiryagAdInAM ca, 'duHkhAni' azarmANi teSAmupavarNanaM vidheyam, yathA - 167 "tIorasimirvoteH nairviSame: parzvadyezya:| parazutrizUlamudgaratomaravAsImuSaNDhIbhiH / / 69 / / saMbhinnatAluzirasazchinnabhujAzchinnakarNanAsauSThAH / bhinnahRdayodarAntrA bhinnAkSipuTAH suduHkhArttAH / / 70 / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dharmabiMda prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-24 nipatanta utpatanto viceSTamAnA mahItale dInAH / nekSante trAtAraM nairayikAH karmapaTalAndhAH / / 71 / / kSuttRDDimAtyuSNabhayArditAnAM parAbhiyogavyasanAturANAm / aho tirazcAmatiduHkhitAnAM sukhAnuSaGgaH kila vArtametat / / 72 / / mAnuSyake'pi dAridryarogadaurbhAgyazokamauANi / jAtikulA'vayavAdinyUnatvaM cAznute prANI / / 73 / / deveSu cyavanaviyogaduHkhiteSu krodheAmadamadanAtitApiteSu / mAryA! nastavida vivArya saritu ya saudgha vimapi nivenIyamati TI74TI" |0 rUti sAra4/82AA TIkArya : nara mavA ...... rUti narakamAM thanArA nArako, teonAM duHkho ane upalakSaNathI tiryaMca AdinAM dukhonuM varNana karavuM joIe te A pramANe - tIkSNa evI talavAro vaDe, dIpta evI kuttA vaDe=bhAlA vaDe ane viSama evA kuhADAo ane cakro vaDe, pharasI, trizUla, mudgara, tomara, vAsI=raMdho ane mugaMDha vaDe bhedAyelAM tALavuM, mastaka, chinna bhujAvALA, chinna karNaoSTavALA, bhinna hadaya ane udaranA AMtaraDAvALA ane bhedAyelA alipuTavALA, duHkhathI Arta UMcanIce pRthavItala para paDatA, dIna evA nArako karmapaTalathI aMdha thayelA koI rakSaNa karanArane jotA nathI. 69-70-71aa. sudhA, tRSA, ThaMDI, ati garamI ane bhayathI duHkhI thayelA evA ane parano parAbhava karavAnA vyasanamAM tatpara evA tiryaMconA duHkhanI vAta zI karavI ? ane ati duHkhI evA tiryaMcone sukhano anuSaMga che e mAtra kathana che. TI72aa. vaLI, manuSyapaNAmAM paNa daridrapaNuM, roga, daurbhAgyapaNuM, zoka, mUrNapaNuM, jAtikula, avayava AdinuM nyUnapaNuM prANI prApta kare che. I73 devomAM cyavana, viyogathI duHkhita krodha, IrSA, mada, kAmathI ati tApita evA devomAM te Arya ! vicArIne te ahIM=saMsAramAM kaho. je kaMIpaNa sukha kahevA jevuM che? arthAt kahevA jevuM nathI. 74" ) "tti" zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. ra4/8rA bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke upadezaka pramAdanA anarthono upadeza Apavo joIe, tethI have je jIvo paMcAcArane sevavA mATe tatpara thayA che te jIvo paNa pramAdane vaza yathAtathA paMcAcAra seve to teone narakAdi cAre gatimAM viDaMbanAnI prApti thAya che. kevA prakAranI viDaMbanAnI prApti thAya che ? te batAvatAM kahe che - Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-24, 25 169 narakabhava to kevaLa duHkhathI AkrAnta ja che jyAM sukha leza paNa nathI. vaLI, tiryaMcabhavamAM paNa kSudhA tRSA Adi aneka duHkho che, tethI yatkiMcit zAtAnuM sukha tiryaMcabhavamAM prApta thAya che te paNa agaNya bane che. vaLI, pramAdane sevIne durgatimAM bhaTakatA jIvo koIka rIte manuSyabhava pAme te manuSyabhava paNa dAridraya, roga Adi aneka duHkhothI AkrAnta hoya che. vaLI, tevA jIvo koIka rIte devabhavane pAme te bhavamAM paNa krodha, irSyA Adi aneka klezothI te bhava pasAra kare che, A rIte cAre gatiomAM je koI anartho prApta thAya che tenuM kAraNa koI rIte dharma ka2vA tatpara thayelA jIvo paNa paMcAcAramAM pramAda seve che te che. tethI paMcAcArane sevavA mATe udyama karyA pachI pramAdonA anarthano vicAra karIne tenA parihAra mATe yatna karavo joIe. AthI ja sAdhupaNuM grahaNa karIne je jIvo pramAdane vaza aticArone seve che ane tenI zuddhi mATe ucita yatna karatA nathI teone aneka vakhata narakagatinI prApti ane ati kharAba evA tiryaMca ane manuSyabhavanI prApti thaze tema paMcavastukamAM kahela che, tethI zrotAnI buddhi anusAra cAra gatinI viDaMbanAnuM varNana upadezaka kare to yogya zrotA pramAdathI potAnA AtmAnuM rakSaNa karI zake. II24/82aa avataraNikA : tathA avataraNikArya : ane sUtraH - TunananmaprazastiH / 2/8 / / pramAdanA phaLarUpe kharAba kuLomAM janmanI prApti thaze ema upadezake kahevuM joIe. ||25/83|| TIkA H 'duSkuleSu' zakayavanazabarabarbarAdisaMbaMdhiSu yaj' janma' asadAcArANAM prANinAM prAdurbhAvaH tasya 'prazAntiH' prajJApanA hAryA ||2/8rUA sUtrArtha : TIkArtha H 'tutepu' * hAryA / / zaka, yavana, zabara, barbarAdi saMbaMdhI evAM kharAba kuLomAM asadAcAravALAM prANIono je janma=utpatti, tenI prajJApanA karavI joIe=tenuM kathana upadezake zrotAne karavuM joIe. / / 25/835 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-25, 26 bhAvArtha - upadezaka yogya zrotAne narakAdi duHkhonuM varNana karyA pachI kahe ke koIka rIte paMcAcAranA pAlana mATe utsAhita thayelA jIvo paNa jo pramAdane vaza asadAcAra seve to koIka rIte manuSyabhava pAmaze tyAre paNa, manuSyabhavamAM ati kharAba kuLomAM janmanI prApti thaze. jethI sarva anarthanI paraMparA prApta thaze. mATe saMsAranA anarthono vicAra karIne sadA paMcAcAranA pAlanamAM zaktine gopavyA vagara apramAdabhAva sevavo joIe. II5/8all avataraNikA : tatra cotpannAnAM kimityAha - avataraNikArca - ane tyAM=pUrva sUtramAM kahyuM tevA kharAba kuLomAM, utpanna thayelA jIvone zuM prApta thAya che? ene kahe che - sUtra : suparasparanivedanam ra6/84) sUtrArtha : duHkhanI paraMparAnuM nivedana karavuM joIe. ra6/call TIkA - 'duHkhAnAM' zArIramAnasAzalakSaNAnAM yA 'paramparA' pravAhaH tasyA 'nivedanaM' prarUpaNama, yathA asadAcArapAravazyAjjIvA duSkuleSUtpadyante, tatra cAsundaravarNarasagandhasparzazarIrabhAjAM teSAM duHkhanirAkaraNanibandhanasya dharmasya svapne'pyanupalambhAt hiMsA'nRtasteyAdyazuddhakarmakaraNapravaNAnAM narakAdiphalaH pApakarmopacaya eva saMpadyate, tadabhibhUtAnAmiha paratra cAvyavacchinnAnubanthA duHkhaparamparA prasUyate, yaku - "tai: mi: sa navo vivaza: saMsAramupati | dravyakSetrADa-ddhamApannamAvartata vahuzaH III" ] pAra6/84 TIkArya : g:NAnAM' ....... vadhu. | zArIrika, mAnasika duHkhonI je paraMparA pravAha tenuM nivedana upadezake karavuM joIe je A pramANe - Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-26, 27 asadAcAranA paravazathI jIvo duSkulamAM utpanna thAya che tyAM duSkulamAM asuMdara varNa, rasa, gaMdha, sparza zarIravALA evA teone duHkhane dUra karavAnA kAraNa evA dharmanuM svapnamAM paNa anupalaMbha hovAthI hiMsA, jUTha, corI Adi azubhakarma karavAmAM tatpara evA teone narakAdi phalavALA pApakarmanA upacaya ja prApta thAya che ane tenAthI abhibhUta evA teone pApakarmathI gherAyelA evA teone A bhavamAM ane parabhavamAM avicchinna pravAhavALI evI duHkhatI paraMparA prApta thAya che. je kahevAya che - te karmo vaDe vivaza evo te jIva saMsAracakrane parAvartana kare che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI bhinna evA ghaNA AvartAmAM bhaTake che. 7pA" () i26/84 bhAvArtha : upadezaka yogya zrotAne kahe ke pramAdane vaza paMcAcAranA pAlanane choDIne asadAcAranuM sevana karavAmAM Ave to athavA pramAdane vaza yathAtathA paMcAcAranuM sevana karavAmAM Ave to tenA phaLarUpe kharAba kulomAM janma thAya che. AvA kharAba kulomAM te jIvone svapnamAM paNa dharmanA sevanano vicAra Avato nathI paraMtu hiMsAdi pApo sevIne narakAdi phalone prApta kare che. ane te rIte ghaNA bhavo sudhI duHkhanI paraMparAne prApta kare che. mATe saMsAranuM A prakAranuM vAstavika svarUpa vicArIne te anarthonI paraMparAnA nivAraNa arthe paMcAcAramAM udyama karavo joIe. ll2684 avataraNikA : tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : upAyato monindA sAra7/8 sUtrArtha : upAyathI mohanI niMdA karavI joIe. 27/8paI. TIkA : 'upAyataH' upAyena anarthapradhAnAnAM mUDhapuruSalakSaNAnAM prapaJcanarUpeNa 'mohasya' mUDhatAyA 'nindA' anAdaraNIyatA khyApaneti, yathA - Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-27 "amitraM kurute mitraM mitraM dveSTi hinasti ca / karma cArabhate duSTaM tamAhurmUDhacetasam / / 76 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5 / 33 / 33] "arthavantyupapannAni vAkyAni guNavanti ca / naiva mUDho vijAnAti mumUrSuriva bheSajam / / 77 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5 / 132 / 3] "saMprAptaH paNDitaH kRcchre prajJayA pratibudhyate / mUDhastu kRcchramAsAdya zilevAmbhasi majjati / / 78 / / " [] athavopAyato mohaphalopadarzanadvAralakSaNAt mohanindA kAryeti, "janmamRtyujarAvyAdhirogazokAyupadrutam / / vIkSamANA api bhavaM nodvijantyatimohataH / / 79 / / " [yogadRSTi0 79] "dharmabIjaM paraM prApya mAnuSyaM karmabhUmiSu / na satkarmakRSAvasya prayatante'lpamedhasaH / / 80 / / " [yogadRSTi0 83] 'asyeti dharmabIjasya / "baDizAmiSavat tucche kusukhe dAruNodaye / saktAstyajanti sacceSTAM dhigaho dAruNaM tamaH / / 81 / / " [yogadRSTi0 84] iti / / 27/85 / / TIvArtha: 'upAyataH' ..... tamaH / / iti / / manapradhAna mUDha puraSotai ragilal ag[35 pAyathI mohanI=mUDhatAnI, niMdA karavI joIe= anAdaraNIyatA batAvavI joIe. je A pramANe - "amitrane mitra kare che=AtmAnA akalyANanuM kAraNa evA kumitrane mitra kare che ane mitrano dveSa kare che kalyANanuM kAraNa evA suMdara mitra pratye dveSa kare che, hiMsA kare che, ane duSTa karmano AraMbha kare che tene mUDha yitA apAya cha. 1951" (mahAbhArata Gdhogaparva, 5/33-33) "arthavALAM yuktisaMgata guNavALAM evA vAkyone mUDha jANato nathI. jema maravAnI icchAvALo auSadhane jANato nathI arthAt jema jenuM mRtyu sunizcita che tevA jIvone auSadha auSadharUpe bhAsatuM nathI. I7chA" (mahAbhArata Gdhogaparva, 5/132-3) "kacchane pAmelo paMDita puruSa=saMsAramAM viSama sthitine pAmelo paMDita puruSa prajJAthI pratibodha pAme che. vaLI, kacchane pAmIne mUDha puruSa zilAnI jema pANImAM adhika adhika ApattiomAM DUbe che arthAt adhika adhika klezane pAme che. // 78 // " (O Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sutra-27 athavA mohanA lanA batAvavA rUpa upAyathI mohanI niMdA karavI joIe. ane te upAya ja spaSTa kare che - "janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga, zokAdithI gherAyelA bhavane jotA paNa jIvo ati mohathI udvega pAmatA nathI. li79II" (yogadaSTi0 zloka-79) karmabhUmimAM praSTi evA dharmabIjarUpa manuSyapaNAne pAmIne alpabuddhivALA jIvo satkarmakhetImAM AnuM manuSyabhavarUpa dharmabIjanuM, vapana karatA nathI. 80 (yogadaSTi0 zloka-83) "vaLI, alpabuddhivALA jIvo baDizAmiSanI jema kAMTA upara rahelA mAMsanA TukaDAnI jema dAruNa udayavALA tuccha kusukhamAM Asakta thayelA jIvo saceSTAno tyAga kare che. khedanI vAta che ke dAruNa aMdhakArane dhikkAra thAo. li81aa" (yogadaSTi0 zloka-84) 'tti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. ghara7/8pA bhAvArtha : zrotAne paMcAcAranA pAlanamAM utsAhita karyA pachI vizeSa prakAre apramAdabhAvanI vRddhi arthe upadezaka upAyonA varNana dvArA mUDha puruSonA svarUpanA varNanarUpa upAya dvArA mohanI niMdA kare. arthAt mUDha jIvomAM vartatI mohanI niMdA karavA upadezaka kahe ke mUDha jIvo saMsAramAM anucita pravRtti karIne ahita kare che. mUDha jIvo kevI pravRtti kare che ? te batAvatAM kahe che - kalyANamitrone choDIne saMsAranI vRttione poSe evA amitrane mitra kare che jenAthI suSupta evI bhogAdinI vRttio jAgrata thAya che ane koIka rIte saMcita thayeluM dharmavIrya nAza pAme che. ane kalyANamitro sadharmavIryane ullasita karavA mATe hitazikSA Ape tyAre mUDha jIvo dveSa kare che ane AraMbha-samAraMbha karIne jIvana niSphaLa kare che. vaLI, anya prakAre paNa mUDha jIvonuM svarUpa batAve che - saMsAranA pAramArthika svarUpane batAvanArAM yuktithI saMgata ane guNane karanArAM evAM zAstravacanone mUDha jIvo jANatA nathI. jema jenuM mRtyu sunizcita che tevA rogI auSadhane auSadharUpe jANI zakatA nathI. vaLI, anya rIte mUDha jIvonuM svarUpa batAve che - saMsAramAM koIka viSama sthiti thAya tyAre te sthitine pAmelo paMDita puruSa vicAre che ke kAraNathI ja kArya thAya che, vagara kAraNe kArya thatuM nathI, tethI pUrvanAM mArAM ja koIka kRtyothI thayelA karmane kAraNe A viSama sthiti prApta thaI che, tethI A viSama sthitimAM paNa huM tevo prayatna karuM ke jethI AgAmImAM mAruM ahita na thAya. ane je jIvo mUDha che teo saMsAramAM viSama sthitine pAmIne pANImAM jema zilA DUbe tema viSama sthitimAM vyAkuLa thaIne klezanI vRddhi thAya tevA vicAro kare che. athavA bIjI rIte mohanI niMdA batAve che - Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-27, 28 mohanAM kAryone batAvavA dvArA mohanI niMdA karavI joIe. jema ke - saMsAranuM svarUpa janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga, zoka AdithI gherAyeluM che. AvuM svarUpa pratyakSathI dekhAtuM hovA chatAM atimohavALA jIvo saMsArathI udvega pAmatA nathI ane saMsArathI anuddegavALA hovAne kAraNe karmabhUmimAM prakRSTa evA dharmanA bIjarUpa manuSyabhavane pAmavA chatAM sadgaNonI niSpatti thAya temAM manuSyabhavano upayoga karatA nathI te teonI alpabuddhi che. kema teo manuSyabhavane guNaniSpatti mATe upayoga karatA nathI ? tethI kahe che - jema kAMTA upara lAgelA mAMsanA TukaDAmAM Asakta thayelI mAchalI potAno vinAza kare che tema dAruNa phaLavALAM evAM saMsAranAM tuccha kusukhomAM Asakta thayelA saMsArI jIvo guNavRddhinA kAraNabhUta evI saceSTAno tyAga kare che te dAruNa aMdhakArane dhikkAra thAo. A prakAre upadeza sAMbhaLIne yogya zrotA paMcAcAranA pAlanamAM tatpara thayA pachI mohathI AtmAnuM rakSaNa karavA udyamavALo thAya che. jethI guNavRddhinuM kAraNa bane te pramANe paMcAcAranuM pAlana karIne mUDhabhAvano tyAga kare che. ll27/8pa avataraNikA - tathA - avataraNikArya : ane - sUtraH saMjJAnaprazasanam TIra8/86 sUtrArtha : sajJAnanI prazaMsA karavI joIe. l28/86ll TIkA - 'sad' aviparyastaM jJAnaM yasya sa 'sajjJAnaH' paNDito janaH tasya, sato vA 'jJAnasya' vivecanalakSaNasya prazaMsana' purAra ti, yathA - "tannetraistribhirIkSate na girizo no padmajanmA'STabhiH, skando dvAdazabhirna vA na maghavAMzcakSuHsahasreNa ca / sambhUyApi jagattrayasya nayanaistadvastu no vIkSyate, pratyAditya : samAhitadhiyaH patti ya hatA. paTarA" 0 rUti . Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-28 tathA - "nAprApyamabhivAJchanti naSTaM necchanti zocitum / Apatsu ca na muhyanti narAH paNDitabuddhayaH / / 83 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5 / 33 / 23] "na hRSyatyAtmano mAne nApamAne ca ruSyati / gAGgo hrada ivAkSobhyo yaH sa paNDita ucyate / / 84 / / " [mahAbhArate udyogaparvaNi 5 / 33 / 26] iti ra8/8ddA TIkArya : sat' ... rUti sada viparyasarUpa jJAna che jene te sajJAnavALo paMDita puruSa tenI prazaMsA karavI joIe. athavA yathArtha vivecanarUpa jJAnanI prazaMsA karavI joIe je A pramANe - "te traNa netrothI mahAdevane dekhAtuM nathI, padmajanmane ATha netrothI dekhAtuM nathI, skandane bAra netrothI dekhAtuM nathI ane Indrane hajAra caluthI dekhAtuM nathI ane jagatatrayanAM ekaThAM karelAM netrothI paNa te vastu dekhAtI nathI arthAt te bhAvone mahAdeva Adi jotA nathI, dRSTine pAchI kheMcIne=bAhyabhAvothI dRSTine pAchI kheMcIne, samAdhAna pAmelI buddhivALA=A bAhya bhAvo AtmA mATe anupayogI che e prakAranA samAdhAnane pAmelI buddhivALA, paMDita puruSo jene=je bhAvone, jue che. ll82aaaa" (). ti' zabda uddharaNanI samApti arthe che. ane "paMDita buddhivALA puruSo aprApya icchatA nathI, naSTano zoka karavA icchatA nathI, ane ApattimAM moha pAmatA nathI. I83" (mahAbhArata udyogaparva, 5/33-23) "potAnA mAnamAM harSita thatA nathI ane apamAnamAM roSa karatA nathI. gaMgAnA hRdanI jema=sarovaranI jema, je akSobhya che te paMDita kahevAya che. ll84n" (mahAbhArata udyogaparva, 5/33-2) 'ti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. ll28/86 bhAvArtha : upadezaka zrotA pAse sajJAnanI athavA sajJAnavALA puruSanI prazaMsA kare jethI utsAhita thayelo zrotA paMcAcAranA pAlana dvArA saltAnanI prApti thAya te prakArano mArgAnusArI prayatna karavA utsAhita thAya che. temAM uddharaNa ApatAM kahyuM ke traNa netravALA mahAdeva Adi je vastu joI zakatA nathI te vastu paMDita puruSo joI zake che. tenAthI e prApta thAya ke je mahApuruSo svazakti anusAra paMcAcAranuM pAlana kare che teo bhagavAnanAM vacananA marmane jANanArA bane che ane bhagavAnanAM vacananA marmane jANyA pachI svazakti anusAra te bhAvo niSpanna karavA udyama kare che. tevA mahAtmA bAhya saMsAranA bhAvothI pAchI kheMcelI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-28, 29 nirmaLa dRSTivALA hoya che ane AtmAnA nirAkuLabhAvarUpa samAdhimAM daDha yatna karanArA hoya che, tethI AtmAnI aMtaraMga samRddhine te paMDita puruSo joI zake che je bhAvone mahAdeva Adi aneka netravALA koI joI zakatA nathI. vaLI, te paMDita puruSo kevA hoya che ? te batAvatAM kahyuM ke potAnA prayatnathI aprApya hoya tevI koI vastune prApta karavA mATe teo icchA karatA nathI, tethI auskyathI rahita potAnA prayatnathI sAdhya hoya tevI uttama guNasaMpattine pragaTa karavA mATe daDha prayatna kare che ane gRhastha hoya to potAnA prayatnathI sAdhya hoya tevA ja dhanArjana AdimAM yatna kare che jethI nirarthaka kleza prApta karatA nathI. vaLI, karmanA saMyoge koIka iSTa padArtha nAza pAme topaNa teno zoka karatA nathI paraMtu sarva paristhitimAM AtmAnA nirAkuLa bhAvamAM rahenArA hoya che. vaLI, koIka Apatti Ave topaNa khedAdi bhAvo karIne moha pAmatA nathI paraMtu svasthatApUrvaka ucita prayatna kare che, evA mahAtmAo paMDita buddhivALA che ane tevI buddhi prApta karavA mATe paMcAcAramAM samyapha udyama karavo joIe. vaLI, AvA paMDita puruSo, loko temane mAna Ape tenAthI harSita thatA nathI ke koIka mUDha jIva apamAnita kare to tenAthI roSa pAmatA nathI. paraMtu gaMgAnuM nAnuM sarovara, jema sthira jalavALuM hoya che, kSobhavALuM hotuM nathI tema paMDita puruSo sarva saMyogamAM akSobhyabhAvavALA hoya che. 28/8 avataraNikA - tathA - avataraNitArtha : ane - sUtraH puruSavArasathA sAra6/87nA sUtrArtha: puruSakAranI yogamArganA sevananA utsAharUpa puruSakAranI, satkathA atyaMta prazaMsA, karavI joIe. ll298nA TIkA - 'puruSakArasya' utsAhalakSaNasya 'satkathA' mAhAtmyaprazaMsanam, yathA - Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-29 "durgA tAvadiyaM samudraparikhA tAvanirAlambanaM, vyomaitannanu tAvadeva viSamaH pAtAlayAtrAgamaH / dattvA mUrddhani pAdamudyamabhido daivasya kIrtipriyaiH, vIrairyAvadaho na sAhasatulAmAropyate jIvitam / / 85 / / " [] tathA - "vidAya poSa rma yo vamanuvartate ! taddhi zAsthati prApya vaktavaM patimavAnA pAduddA" [] ti ra1/87nA TIkArya : puruSAra' .... ti | utsAhalakSaNa puruSakAranI satkathA karavI joIe=mAhAbhyanuM kathana karavuM joIe. je A pramANe - tyAM sudhI samudranI parikhA samudrano cheDo durgama che, tyAM sudhI AkAza nirAlaMbana che, tyAM sudhI ja pAtAlayAtrAnuM gamana viSama che jyAM sudhI kIrtipriya evA vIro vaDe udyamano nAza karanAra evA devanA mastaka upara pagane mUkIne jIvanane sAhasatulAmAM AropaNa karAtuM nathI. 8pA" ) "pauruSakarmane choDIne je puruSa devane anusare che tene prApta karIne=bhAgyane prApta karIne, te puruSakarma, zAMta thAya che jema napuMsaka patine pAmIne strI zAMta thAya che. I86mAM ) ti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. ra987nA bhAvArtha : prayatnathI jagatamAM asAdhya kAMI nathI, tethI zaktisaMpanna jIve saMsAranA ucchedanA kAraNabhUta paMcAcAranA pAlanano yathArtha bodha karyA pachI potAnI zaktinuM samAlocana karIne leza paNa zaktine gopavyA vinA utsAhathI yatna karavo joIe. kadAca balavAna karma hoya to vartamAna janmanA paMcAcAranA pAlanaviSayaka prayatnathI kevalajJAna prApta na thAya topaNa je mahAtmAo potAnI zakti anusAra utsAhathI prayatna kare che teo avazya te paMcAcAranA pAlananA sevanathI sadgatinI paraMparA dvArA mokSane prApta kare che. vaLI, jeo puruSArthane choDIne bhAgyanuM anusaraNa kare che arthAt vicAre che ke je divase ApaNA bhAgyamAM paMcAcAranA pAlanano samyapha udyama lakhAyelo haze te divase ja yatna thaze tema vicArIne tene prApta karIne=devayoge paMcAcAra kalyANanuM kAraNa che tema prApta karIne, paMcAcAranA pAlananA puruSakAramAM prayatna karatA nathI paraMtu zAMta thaIne bese che teo napuMsaka patine pAmIne jema strI bhoganI icchA vagaranI bane che tema puruSakAra karavAnA utsAha vagaranA bane che. teo paMcAcAranA pAlanamAM karAyelA puruSakAranAM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 / sUtra-29, 30 phaLane prApta karatA nathI. mATe zakti anusAra apramAdabhAvathI paMcAcAranA pAlanamAM udyama karavo joIe te pramANe yogya zrotAne upadezaka upadeza Ape. ll29/8thI avataraNikA :tathA - avataraNitArtha - ane - sUtraH vIddhivarNanam rU0/88nA sUtrArtha : vIryanI RddhinuM varNana kare-paMcAcAranA pAlanathI jIvamAM pragaTa thatA mahAvIryanI RddhinuM varNana kare. 30/88 TIkA :'vIryaddheH' vIryaprakarSarUpAyAH zuddhAcArabalalabhyAyAH tIrthakaravIryaparyavasAnAyAH varNanamiti, yathA - "meruM daNDaM dharAM chatraM yat kecit kartumIzate / tat satAvAra nAdurmarSaya: II87T" 0 rU0/88AA TIkArya : vIrya'... "harSaH || zuddha AcAranA baLathI labhya tIrthaMkaranA vIryamAM paryavasAna pAmanArI vIryanA prakarUpa vIryanI RddhinuM varNana upadezake zrotAne karavuM joIe. je A pramANe - merune daMDa karavA mATe, pRthvIne je chatra karavA mATe koIka samartha bane che tene sadAcAra kalpavRkSanuM phaLa maharSio kahe che. I87" () in30/88 bhAvArtha: puruSanI satkathA karavAthI paMcAcAranA pAlana mATe utsAhita thayelA zrotAne paMcAcAranA pAlanamAM atyaMta mArgAnusArI prayatna karAvavA arthe upadezaka paMcAcAranA pAlanathI prApta thatA vIryanI RddhinuM varNana kare ane kahe ke je mahAtmAo paMcAcAranA svarUpane yathArtha jANIne potAnI zaktine gopavyA vagara jJAna AdimAM udyama kare che teo uttara uttaranA bhavamAM mahAvIryavALA bane che ane aMte tIrthaMkaranA vIrya jevuM sarvazreSTha vIrya prApta thAya che, kema ke zuddha AcAranA pAlanamAM pravartAvela vIryathI varmAtarAyano kSayopazama Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | sUtra-30, 31 thAya che je uttara uttaranA bhavamAM vizeSa vizeSa prakAre zuddha AcAronuM pAlana karAvIne te AtmAne tIrthakara tulya mahAvIryavALA banAvaze. l30/88 avataraNikA :tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : parite zmIrazanAyo: rU9/81 sUtrArtha : pUrvamAM kahela upadeza pariNamana pAmya chate upadezake gaMbhIra dezanAno vyApAra karavo joIe. ll31/89II TIkA :__ asmin pUrvamuddiSTe upadezajAle zraddhAnajJAnA'nuSThAnavattayA 'pariNate' sAtmIbhAvamupagate sati upadezArhasya jantoH 'gambhIrAyAH' pUrvadezanApekSayA atyantasUkSmAyA AtmAstitvatadbandhamokSAdikAyA 'dezanAyAH yogaH' vyApAraH kAryaH, idamuktaM bhavati-yaH pUrvaM sAdhAraNaguNaprazaMsAdiH anekathopadezaH prokta Aste sa yadA tadAvArakakarmahAsAtizayAdagAGgIbhAvalakSaNaM pariNAmamupagato bhavati tadA jIrNe bhojanamiva gambhIradezanAyAmasau dezanArho'vatAryate iti / / 31/89 / / TIkArya - smin ~ rUti , pUrvamAM upadeza karAyela A upadezano samUha zraddhA, jJAna ane AcaraNArUpe pariNata thaye chate sAtmIbhAva prApta thaye chate, upadezayogya evA jIvatI pAse pUrva dezavAnI apekSAe atyaMta sUkSma evI AtmAnA astitva, tabaMdha, mokSAdi viSayaka gaMbhIra dezanAno vyApAra karavo joIe. A kahevAyeluM thAya che=sUtranA vacanathI AgaLamAM kahevAya che e kahevAyeluM thAya che. sAdhAraNa guNa prazaMsArirUpa aneka prakArano upadeza je pUrvamAM kahevAyelo che te upadeza jyAre tenA AvAraka karmanA hAsanA atizayathI te te guNonA AvAraka karmanA hAsanA atizayathI, aMgAgIbhAvalakSaNa pariNAmane prApta thAya tyAre bhojana pacI gayA pachI jema bhojana karAya che tema dezanAyogya evo A jIva gaMbhIra dazanAmAM avatAra karAya che. ll31/89o. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-31, 32 bhAvArtha : pUrvamAM yogya zrotAne upadezaka zuM zuM upadeza Ape ? tenuM atyAra sudhI varNana karyuM. te sarva upadeza te zrotAne rucirUpe pariNamana pAme ane jIvanamAM kaI rIte te AcAro sevavA ? tenA yathArtha bodharUpe pariNamana pAme ane potAnI zaktine gopavyA vagara je rIte potAne bodha thayo che te rIte te AcAronuM sevana kare e rIte upadeza pariNamana pAme tyAre te zrotAne upadezaka gaMbhIra dezanAno upadeza Ape. kevA prakAranI gaMbhIra dezanA Ape ? tethI kahe che - AtmAnuM astitva, AtmAno karmanI sAtheno baMdha, AtmAno mokSa thAya che tenA viSayamAM pUrvanI dezanA karatAM atyaMta sUkSma dezanA Ape, jethI te zrotA jinavacana anusAra jIvAdi tattvonA paramArthane yathArtha jANIne samyagdaSTi bane paraMtu mAtra dharmabuddhithI atyAra sudhI varNana karAyelA dharmane samyaka sevavA mAtrathI saMtoSa buddhivALo thAya nahi. Il31/8lA avataraNikA - ayaM ca gambhIradezanAyogo na zrutadharmakathanamantareNopapadyate ityaahavataraNikArya - ane A gaMbhIra dezanAno yoga zratadharmanA kathana vagara utpanna thato nathI. ethI kahe che - sUtra : zratadharmathanam zorUra/10nA sUtrArtha : zratadharmanuM kathana karavuM joIe. ll32/9oll TIkA :'zrutadharmasya' vAcanApracchanAparAvartanA'nuprekSAdharmakathanalakSaNasya sklkushlklaapklpvipunAtavAtanyastha thana' vAryama, yathA - "vasumantata paveda zrutajJAnakSuSA | sI seva pazyakti mAvAn heyetarannarI: I88aaaa" [] IorU2/20AA TIkArya - "kRtagharmastha" heyetarAtrI: // vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA, dharmakathArUpa sakalakuzalatA samUharUpa kalpavRkSanA vipula kyArA jevA zratadharmanuM kathana karavuM joIe. je A pramANe - Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-32, 33 "teo ja ahIM=saMsAramAM, cakSuvALA che je jIvo zrutajJAnarUpa cakSathI sadA ja heya ane Itara evA bhAvone jonArA che. ll88i" () in32/90 | bhAvArtha : upadezake yogya zrotAne gaMbhIra dezanA ApavA arthe prathama kahevuM joIe ke saMsAramAM atIndriya padArthono bodha carmacakSuthI thato nathI paraMtu sarvajJa prarUpelA zrutadharmathI thAya che, mATe vAcanAdirUpa pAMca prakArano zratadharma che temAM zaktinA prakarSathI udyama karavo joIe; jethI potAnA jIvanamAM je anarthakArI hoya teno tyAga ane je hitakArI hoya tenA sevanano ucita bodha thAya. mATe kalyANanA arthI jIvoe sarva prakAre zratamAM udyama karavo joIe. ll32/90nA avataraNikA - ayaM ca zrutadharmaH pratidarzanamanyathA'nyathA pravRtta iti nAsAvadyApi tatsamyagbhAvaM vivecyitumlmityaahavataraNikArya : ane A zratadharma dareka darzanamAM judA judA prakAre pravRtta che. ethI A zrotA, hajI paNa tenA sambhAvane zrutadharmanA samyagdAvane, nirNaya karavA mATe samartha nathI. ethI kahe che - bhAvArtha - tattvano arthI zrotA upadezakanA vacanathI kRtadharmamAM udyama karavo joIe tevuM jANe tyAM madhyastha evA zrotAne prazna thAya ke dareka darzanamAM potapotAnAM sazAstro vidyamAna che je mRtadharmarUpa che ane te sarva zAstro juduM juduM kathana kare che, tethI kayuM zAstra kalyANanuM kAraNa che evo nirNaya haju thaI zakato nathI, tethI upadezakanA vacanane sAMbhaLIne zrutamAM udyama karavAno nirNaya thayA pachI paNa yogya zrotAe zuM karavuM joIe ? jethI ucita zrutanI prApti thAya, te batAvavA arthe kahe che - sUtra: bahutvAt parIkSAvatAraH / / 33/91 / / sUtrArtha - bahupaNuM hovAthI bhinna bhinna darzanamAM bhinna bhinna vyutarUpa bahupaNuM hovAthI, parIkSAmAM avatAra karavo joIe mRtadharmane abhimukha thayelA zrotAne kayo zratadharma svIkAravA yogya che tenA nirNaya arthe zratadharmanI parIkSAmAM avatAra karavo joIe. [33/91II Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-33 TIkA - tasya hi 'bahutvAt' zrutadharmANAM 'zrutadharmaH' iti zabdasamAnatayA vipralabdhabuddheH 'parIkSAyAM' trikoTiparizuddhilakSaNAyAM zrutadharmasambandhinyAmavatAraH kAryaH, anyatrApyavAci - "taM zabdamAtreNa vadanti dharma vizve'pi lokA na vicArayante / / sa zabdasAmye'pi vicitrabhedaivibhidyate kSIramivArcanIyaH / / 89 / / lakSmI vidhAtuM sakalAM samarthaM sudurlabhaM vizvajanInamenam / parIsya pRtti vivArakSA: suvarNavat vazvanamIttA: IB 0 rUti pArU3/ TIkA - tasya di.... vanthanamIttevi: | kRti | zratadharmonuM "zratadharma" e pramANe zabdanA samAtapaNAne kAraNe tenuM mRtadharmanuM bahupaNuM hovAthI, ThagAvAnI buddhi thavAne kAraNe, parIkSAmAM mRtadharmasaMbaMdhI trikoTi parizuddha lakSaNa parIkSAmAM, avatAra karavo joIe=zrotAne praveza karAvavo joIe. anyatra paNa kahevAyuM che anya graMthomAM paNa kahevAyuM che - "vizvamAM paNa zabdamAtrathI tene loko dharma kahe che paraMtu vicAratA nathI A pravRtti dharmarUpa che ke dharmarUpa nathI tema vicAratA nathI. arcanIya evo te sevavA yogya dharma, zabdanA sAmyamAM paNa vicitra bhedo vaDe dUdhanI jema bhedane pAme che. ll89. vaMcanathI bhaya pAmelA cittavALA vicAradakSa puruSo sakala lakSmIne karavA mATe samartha, sudurlabha, vizvanA kalyANane karanAra evA Ane dharmane, suvarNanI jema parIkSA karIne grahaNa kare che. I90mA" () ti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. I33/91 bhAvArtha sarva darzanakAronA matamAM dharmanI prarUpaNA karanArAM zAstro prApta thAya che, te zAstronA zabdo zratadharma kahevAya che, tethI mRtadharmarUpe ghaNA zAstro prApta thAya che. vaLI, te sarvazAstro judA judA prakAranA dharmanI prarUpaNA potapotAnA matAnusAra kare che, tethI game te darzananAM zAstrone zrutadharmarUpe svIkArIne vAcanA, pRcchanAdi rUpa pAMca prakArano svAdhyAya karavAmAM Ave to ThagAvAno saMbhava rahe; kema ke badhAM darzanonAM zAstro bhinna bhinna prakAranA dharmonI vyavasthA batAve che, tethI sAcA dharmanI prApti na thAya tevuM paNa bane, tethI upadezaka yogya zrotAne zrutadharmanI parIkSAmAM praveza karAve jethI madhyastha buddhipUrvaka kaSa, cheda, tApa parIkSAnA upAyane jANIne kayuM darzana kaSa, cheda, tApazuddha dharmane kahenAra che te darzananA zratadharmamAM zrotA samyagu udyama kare to zrotAne hitanI prApti thAya. A viSayamAM anyatra paNa kahevAyuM che ke vizvamAM paNa zabda mAtrathI dharmane loko samAna kahe che arthAt Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-33-34 jainadarzananA dharmane paNa dharma kahe che ane buddha, kapilAdinA dharmane paNa dharma kahe che ane anAryomAM pravartatA dharmane paNa dharma kahe che. paraMtu loko kayo dharma pAramArthika dharma che teno vicAra karatA nathI. vastutaH sevanIya evo te dharma sarva darzanamAM zabdamAtrathI samAna hovA chatAM paNa dUdhanI jema vicitra bhedo vaDe bhedane pAme che arthAt jema dUdha sAruM, kharAba bheLaseLavALuM vagere aneka bhedavALuM prApta thAya che tema dharmarUpe sarva darzanamAM prasiddha evo dharma paNa sAro, kharAba ke bheLaseLavALo vagere aneka bhedavALo prApta thAya che. vaLI, vicAraka puruSo A sthitine joIne dharmamAM ThagAvAnA bhayathI suvarNanI jema dharmanI kaSa-chedatApathI parIkSA kare che. ane je kaSa-cheda-tApathI zuddhadharma che te dharma badhA prakAranI kalyANanI paraMparArUpa lakSmIne ApavA mATe samartha che. vaLI, tevo dharma prApta thavo durlabha che ane vizvanA kalyANanI prAptinuM eka kAraNa che. mATe buddhimAna puruSa atinipuNatApUrvaka parIkSA karIne zuddhadharmane svIkAre che. A prakArano upadeza yogya zrotAne upadezake Apavo joIe jethI kalyANano arthI zrotA ucita parIkSA karIne yogya zratadharmane prApta kare. II33/1 avataraNikA - parIkSopAyamevAha - avataraNikArya : parIkSAnA upAyane ja kahe che - bhAvArtha : pUrva sUtramAM kahyuM ke upadezaka zrotAne zrutadharmanI parIkSAmAM avatAra kare, tethI have upadezaka zrotAne kaI rIte zratadharmanI parIkSA karavAno upAya batAve che ? te spaSTa kare che - sUtra - pAriprarUpaNA sArU4/1ra nA sUtrArtha : upadezake zrotA AgaLa kaSAdinI prarUpaNA karavI joIe. 34/9zA. TIkA : yathA suvarNamAtrasAmyena tathAvidhalokeSvavicAreNaiva zuddhAzuddharUpasya suvarNasya pravRttau kaSacchedatApAH parIkSaNAya vicakSaNairAdriyante tathA'trApi zrutadharme parIkSaNIye kaSAdInAM prarUpaNeti jarU4/12AA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-34, 35 TIkArya : kathA suvarNa ... prarUpati che je pramANe suvarNa mAtranA sAmyathI tevA prakAranA lokomAM=jeo suvarNanA bhedane pArakhI na zake tevA prakAranA lokomAM, avicArathI ja zuddhAzuddharUpa suvarNanI pravRtti thaye chate kaSa-cheda-tApanI parIkSA mATe vicakSaNo vaDe yata karAya che te pramANe ahIM paNa parIkSaNIya evA zratadharmanA viSayamAM kaSAdinI prarUpaNA karavI joIe=upadezake kaSAdinI prarUpaNA karavI joIe. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. Im34/92aaaa bhAvArtha : je jIvo A suvarNa zuddha che ane A suvarNa azuddha che tevuM vizeSa jJAna dharAvatA nathI tevA jIvo zuddhaazuddha sarva suvarNane suvarNa mAtranA sAmyathI suvarNarUpe svIkAre che, paraMtu vicakSaNa puruSo kaSa-cheda-tApa parIkSAthI je suvarNa saMpUrNa zuddha hoya te suvarNane ja suvarNa tarIke svIkAre che. te pramANe AtmakalyANanA arthI vicakSaNa puruSo AtmakalyANanA prabaLa kAraNa rU5 evo zratadharma kaSa-cheda-tApathI zuddha hoya te ja zratadharmane svIkArIne te zrutavacana anusAra mokSa arthe pravRtti kare che e prakAre yogya zrotAne upadezaka kahe. li34/ zA avataraNikA - kssaadiinevaahavataraNikArca - kaSAdine ja kahe che - bhAvArtha yogya zrotA zratadharmanI parIkSA karavAne abhimukha thayelo che teno nirNaya karyA pachI upadezaka zratadharmanI parIkSA kaSAdithI kaI rIte thaI zake ? te batAve che - sUtra : vidhiprativethI 5: rU/rUA. sUtrArtha : - vidhi-pratiSedha kaSa che je zAstramAM mokSane anukULa vidhi ane pratiSedha batAvAyA hoya te zAstra kaSazuddha che. ll35/93ll. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-35 TIkA :__'vidhiH' aviruddhakartavyArthopadezakaM vAkyam, yathA 'svargakevalArthinA tapodhyAnAdi kartavyam, samitiguptizuddhA kriyA' ityAdi, 'pratiSedhaH' punaH 'na hiMsyAt sarvabhUtAni, nAnRtaM vadet' ityAdiH, tato vidhizca pratiSedhazca 'vidhipratiSedhau,' kimityAha-'kaSaH' suvarNaparIkSAyAmiva kaSapaTTake rekhA, idamuktaM bhavati-yatra dharme uktalakSaNo vidhiH pratiSedhazca pade pade supuSkala upalabhyate sa dharmaH zuddha, na puna:"anydhrmsthitaaH sattvA asurA iva viSNunA / 3cchanIyAsteSAM di vadhe roSo na vidyate ISIT" ] tyAtivAvayarma ti pArU/2rUpA TIkArya : vidhiH' vavacArma ti aviruddha kartavya evA arthano upadezaka vAkya vidhi che=mokSaprAptirUpa phaLanI sAthe aviruddha evA kartavyanA arthane batAvanAra vAkya vidhi che - je pramANe svarga ane kevalajJAnanA arthIe tapa-dhyAnAdi karavAM joIe, samiti-guptizuddha kriyA karavI joIe, ItyAdi vAkyo vidhivAkyo che. vaLI sarva jIvonI hiMsA karavI joIe nahi. jUThuM bolavuM joIe nahi ItyAdi pratiSedhavAkyo che. tyArapachI=vidhi pratiSedhano artha karyA pachI, vidhi-pratiSedhano samAsa spaSTa kare che - vidhi ane pratiSedha e vidhi-pratiSedha che ane A vidhi-pratiSedha kaSa' che arthAt suvarNanI parIkSAmAM kasoTI patthara upara suvarNanI rekhA jevA che. A kahevAyeluM thAya che - je dharmamAM uparamAM kahevAyelA lakSaNavALo vidhi ane pratiSedha pade padamAMkadareka sthAnomAM, puSkaLa prApta thAya che te dharma kaSazuddha che., paraMtu jema viSNu vaDe asurono uccheda karAyo tema anya dharmamAM rahelA jIvono nAza karavo joIe. teonA vadhamAM anya darzanamAM rahelA jIvonA vadhamAM, doSa vidyamAna nathI. 91." () ItyAdi vAkyagarbha evo dharma kaSazuddha nathI. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 35/93 bhAvArtha : AtmAnuM hita sarvakarma rahita avasthArUpa mokSa che ane te mokSanI prApti arthe zratadharmano upadeza che, tethI mokSane mAnanArA sarva darzanakAro mokSanA upAyonuM varNana kare che. ane je darzananAM vAkyo mokSaprAptine aviruddha kartavya evA AcArano upadeza ApatA hoya ane mokSane pratikULa ane saMsAranA kAraNabhUta evAM hiMsAdi aDhAra pApasthAnakono niSedha karatA hoya ane A vidhi-niSedha paNa sthAne sthAne je zAstromAM kahevAyela hoya te zAstravacana kaSazuddha che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-35, 36 jema suvarNanI parIkSAmAM kasoTI patthara upara suvarNanI rekhA pUrNa yathArtha prApta thAya to te suvarNa pUrNa zuddha che tema nakkI thAya ane jo te rekhA suvarNa jevI hovA chatAM kAMIka jhAMkhI Ave to te suvarNa pUrNa zuddha nathI tema nakkI thAya. tema je darzananAM vacano mokSane anukULa kartavyanuM vidhAna karatAM hoya, mokSane pratikULa evAM aDhAra pApasthAnakono niSedha karatAM hoya Ama chatAM koIka sthAnamAM jema uddharaNamAM ApyuM tema kahe ke anya darzanavALAnI hiMsAmAM pApa nathI athavA potAne abhimata dharmathI viparIta dharma karanArA hoya temane vino karavA, temano virodha karavo vagere sva-parane kleza ApAdaka pravRtti pApa nathI, tema kahe to te Agama pUrNa zuddha nathI tema nakkI thAya. vaLI, AtmA mATe zuddha AtmAnuM svarUpa upAdeya che ane tenI prAptino upAya zuddha AtmAnuM dhyAna che. zuddha AtmAne pragaTa karavAne anukULa dhyAnamAM upakhaMbhaka thAya tevuM bAhya tapa che ane samiti-guptithI zuddha evI saMyamanI kriyA che, tethI tevAM vacano je AgamamAM pracura pramANamAM maLatAM hoya ane zuddha AtmAne malina karanArA hiMsAdi 18 pApasthAnako che tenA niSedhane kahenArAM vacano pracura pramANamAM maLatAM hoya ane koIpaNa sthAnamAM prastuta vidhi-pratiSadhathI viparIta vidhi-pratiSedha prApta thatA na hoya to te Agama kaSa parIkSAthI pUrNa zuddha che; kema ke te Agama vacana anusAra karAyelI pravRttithI yogI AtmAnA zuddha bhAvone pragaTa karavAne anukULa ucita kriyAomAM yatna karIne kevaLajJAnane abhimukha thAya che. ane kadAca te bhavamAM te sAdhanA pUrNa na thAya to mokSanI prAptinuM kAraNa bane tevA svargAdi bhavone prApta kare che. ane hiMsAdi pApasthAnakonuM varjana karIne te yogI anAdikALanA saMsArane anukULa evA hiMsAdi bhAvo che teno parihAra karIne zuddha AtmAnI prAptine anukULa pravRttine dRDha rIte karI zake che. mATe te Agama kaSa parIkSAthI pUrNa zuddha che. ll3pa/3 avataraNikA - chedamAha - avataraNikArya : chedane kahe che - bhAvArtha yogya upadezaka zrotAne kaSa parIkSAnuM svarUpa batAvyA pachI zAstranI cheda parIkSA kaI rIte karavI joIe ? te kahe che - sUtra : tatsambhavapAlanAceSToktizchedaH / / 36/94 / / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-36 sUtrArtha : 187 tenA=vidhi-pratiSedhanAM saMbhava ane pAlanA mATe je ceSTAnuM thana te cheda che. II36/94|| TIkA H 'tavo: 'vidhipratiSedhayo: anAvirbhUtayo: 'sambhavaH' prAdurbhAvaH, prAdurbhUtayozya 'pAnanA'= rakSArUpA, tataH tatsambhavapAlanArthaM yA 'ceSTA' bhikSATanAdibAhyakriyArUpA tasyA 'uktiH chedaH, ' yathA kaSazuddhAvapyAntarAmazuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagolikAdezchedamAdriyante, tathA kaSazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante, sa ca chedo vizuddhabAhyaceSTArUpa:, vizuddhA ca ceSTA sA yatrAsantAvapi vidhipratiSedhAvabAdhitarUpau svAtmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAticAralakSaNApacAravirahitau uttarottarAM vRddhimanubhavataH, sA yatra dharme ceSTA saprapaJcA procyate sa dharmazchedazuddha iti / / 36/94 / / TIkArya H 'taze:' * kRti / / teno=anAvirbhUta evA vidhi-pratiSedhano, saMbhava=prAdurbhAva, ane prAdurbhAva thayelA evA vidhi-pratiSedhanI rakSArUpa pAlanA. tyArapachI=tasaMbhava ane pAlanAno artha karyA pachI, AgaLano samAsa spaSTa kare che -- tatsaMbhava ane pAlanA mATe je bhikSATanAdi bAhyakriyA rUpa ceSTA tenI ukti=tenuM kathana, cheda che. je pramANe kaSazuddhi hote chate paNa aMdaramAM azuddhinI AzaMkA karanArA=suvarNanI aMdaramAM azuddhinI AzaMkA karanArA, suvarNakAro suvarNanI golikAdino cheda kare che, te pramANe=je pramANe suvarNanI kaSazuddhi karAye chate paNa cheda parIkSA karAya che te pramANe, kaSazuddhi hote chate paNa=zrutadharmanI kaSazuddhi hote chate paNa, dharmanA=zrutadharmanA, chedanI apekSA che. ane te cheda vizuddha evI bAhya ceSTArUpa che ane vizuddha evI ceSTA te che jemAM avidhamAna paNa abAdhitarUpavALA vidhi-pratiSedha svaAtmAne prApta kare che. prApta thayelA AtmAvALA evA vidhi-pratiSedha aticAralakSaNa apacAra rahita uttarottara vRddhino anubhava karAve che te ceSTA=vizuddha evI ceSTA, je dharmamAM vistArapUrvaka kahevAyelI che te dharma chedazuddha che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 36/94 / / bhAvArtha: upadezaka yogya zrotAne kaSazuddha zAstranuM svarUpa batAvyA pachI chedazuddha zAstranuM svarUpa batAvatAM kahe che - je vidhi-pratiSedhanuM varNana kaSa parIkSAmAM karela che tevA vidhi-pratiSedha je jIvamAM pragaTa thayelA na Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-36 hoya chatAM je kriyAnA pAlanathI te zrotA vidhi-pratiSedhane pragaTa karI zake ane je zrotAmAM svabhUmikA anusAra vidhi-pratiSedha pragaTa thayelA hoya ane tene anurUpa ucita kriyA batAvavAmAM Ave to te kriyAnA sevanathI pragaTa thayela vidhi-pratiSadhanI rakSA thAya che. tevI kriyAo je zAstramAM batAvAyelI hoya te zAstra chedazuddha che. jema koI yogya zrotA dezaviratinI kriyA karIne dezavirati guNasthAnakane sparzI zake tema hoya ane sarvaviratine anukULa kriyAthI sarvavirati guNasthAnaka pragaTa karI zake tema na hoya to tevA zrotAne, jinavacana dezavirati guNasthAnaka pragaTa thAya tevI ucita kriyA karavAnuM vidhAna kare che ane teno yogya zrotA upadezaka pAsethI dezavirati guNasthAnakane anukULa ucita kriyAo kaI rIte karavAthI sarvaviratine anukULa zaktisaMcaya thAya tevA dezavirati guNasthAnakanuM pAramArthika svarUpa jANIne potAnI bhUmikA anusAra dezavirati grahaNa kare to je dezaviratinA pariNAmo tenAmAM pragaTa thayelA na hatA te pragaTa thAya che ane je avirati pUrvamAM nivartana pAmelI na hatI te dezaviratinI kriyAnA pAlanathI nivartana pAme che. tethI te dezaviratinI kriyAnA sevana dvArA te mahAtmA svabhUmikA anusAra dezaviratinAM uttarauttaranAM guNasthAnakane prApta kare che. arthAt sarvaviratine anukULa nirlepa citta thAya tevuM citta pratidina dezaviratinI kriyAthI pravardhamAna bane che. ane potAnAmAM pragaTa thayelo vidhi-pratiSedha rUpa dezaviratino pariNAma te kriyAothI samyaka rakSita thAya che mATe te bhUmikAnA zrotAne te prakArano upadeza ApanAra zAstra chedazuddha che. vaLI, koIka yogya jIva sarvavirati guNasthAnakane prApta karI zake tevo hoya to tene upadezaka sarvaviratine anukULa ucita kriyAo batAve che, tethI tenAmAM anAvibhUta evA sarvaviratinA pariNAmo pragaTa thAya che ane te kriyAnA pAlana pUrve apratiSiddha evo aviratino pariNAma nivartana pAme che. arthAt te sarvaviratinI kriyA dvArA tenAmAM vartatI pUrvanI avirati hatI te nivartana pAme che, tethI hiMsAdi pAponI nivRtti thAya che ane SakAyanA pAlanarUpa vizeSa saMyamasthAna AvirbhAva pAme che ane te saMyamanI kriyA dvArA pragaTa thayela vidhi-pratiSedhanI rakSA thAya che. eTaluM ja nahi, paNa sarvaviratimAM vartatA aticAronA parihArapUrvaka uttarottara vizuddha evI sarvaviratinI prApti te kriyAothI thAya che, tethI je zAstramAM vidhi ane niSedhane anurUpa ucita kriyAo batAvI hoya te zAstra chedazuddha che. ahIM vizeSa e che ke digambara zAstra paNa mokSanA arthe sAdhune tapa-dhyAnamAM udyama karavAnuM kahe che ane samiti-guptithI zuddha evI kriyAnuM pAlana karavAnuM kahe che. Ama chatAM sAdhune ekAMte vastrano niSedha kare che, tethI je sAdhu dhyAnamAM yatna karI zake tevA hoya ane zItAdinA kAraNe dhyAnamAM yatna na karI zakatA hoya to paNa teone vastrano niSedha karIne dhyAnamAM vyAghAta thAya tevI kriyA batAve che; kema ke te mahAtmA mokSane anukULa dhyAna karavA samartha hovA chatAM digambarazAstra anusAra vastra grahaNa na kare to vastranA abhAvanA kAraNe dhyAnano vyAghAta thAya, tethI tevuM vidhAna karanAra digambara zAstra chedazuddha nathI. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-37 avataraNikA - yathA kaSacchedazuddhamapi suvarNaM tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kaSacchedazuddhau tApaparIkSAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayatyataH tApaM prjnyaapynnaahavataraNikArca - je pramANe kaSa-chedazuddha paNa suvarNa tApane nahi sahana karatuM kALAzanA ubhIlananA doSanA kAraNe suvarNabhAvane pAmatuM nathI e rIte dharma paNa mRtadharma paNa kaSa-chedathI zuddha hovA chatAM paNa tApaparIkSAne anirvAha karato svabhAvane prApta karato nathI AthI tApane tApaparIkSAne, batAvatAM graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha jema koIka suvarNano golakAdi kaSathI zuddha maLe, tenAthI nakkI thAya ke uparathI suvarNa zuddha che. chedathI zuddha maLe to nakkI thAya ke aMdaramAM paNa suvarNa cokhyuM che. Ama chatAM tApaparIkSA karavA arthe suvarNane ogALavAmAM Ave ane suvarNane ogALavA mATe apekSita pramANavALo tApa hoya to temAM vartatuM suvarNa ogaLI jAya che paraMtu anya dhAtu hoya to ogaLatI nathI. ane kadAca ogaLe to te dhAtu kALI paDe che, tethI te suvarNa pUrNazuddha nathI tema nakkI thAya che. e rIte zratadharmanI parIkSA karavAmAM Ave ane je darzananuM zrutadharma kaSa-chedathI zuddha prApta thAya to te zrutadharma teTalA aMzamAM yathArtha prarUpaNA karanAra che. Ama chatAM tApa parIkSAmAMthI pasAra na thAya to te zratadharma pUrNa zuddha svabhAvane prApta karatuM nathI. AthI pUrNa zuddha kRtadharmanI prAptinA arthe zrotAe tApaparIkSA karIne zuddha kRtadharmanI prApti karavI joIe jenA pramANe ucita pravRtti karIne kalyANanI paraMparAnI prApti thAya. tenA mATe upadezaka zrotAne tApaparIkSAnuM svarUpa batAve che - sUtra : 3maninjanamAvavavistApa: rU7/ sUtrArtha : ubhayanuM kAraNa evo bhAvavAda=kaSa-chedanuM kAraNa evo bhAvavAda, tApa che=evo bhAvavAda je kRtamAM hoya te zrata tApazuddha che. ll37/5ll TIkA : mayo:' SaSTho : anandaramevo rUpayo: 'nivanya parimirUpaM Ara yo "mAvo' jIvAdilakSaNaH tasya 'vAdaH' prarUpaNA, kimityAha -'tApo''tra zrutadharmaparIkSAdhikAre, idamuktaM bhavati - yatra zAstre dravyarUpatayA apracyutAnutpannaH paryAyAtmakatayA ca pratikSaNamaparAparasvabhAvAskandanena Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | sUtra-37 anityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate, syAt tatra tApazuddhiH, yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAyanirodhena dhyAnAdhyayanAdyaparazuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate, na punaranyatheti / / 37/95 / / TIkArca - mo.' ... punaracati | anaMtara ja kahevAyelA svarUpavALA kaSa-cheda rUpa ubhayanuM kAraNa pariNAmIrUpa kAraNa, je jIvAdilakSaNa bhAva teno vAda prarUpaNA, tApa che=ahIM zratadharmanI parIkSAnA adhikAramAM tApazuddha che. A kahevAyeluM thAya chekasUtratA kathanathI A kahevAyeluM thAya che - je zAstramAM dravyarU5paNAthI apracyatA anutpanna ane paryAyAtmakapaNAthI pratikSaNa apara apara svabhAvanI prApti dvArA anityasvabhAvavALA jIvAdi sthApana karAya che. tyAM te AgamamAM, tApazuddhi che. je kAraNathI pariNAmI evA ja AtmAdimAM tevA prakAranA azuddha paryAyanA nirodhathI dhyAnaadhyayana AdinI yogamArganI pravRtti karavA pUrve jevA prakArano azuddha paryAya hato tevA prakAranA azuddha paryAyanA nirodhathI dhyAna-adhyayana Adi apara zuddha paryAyano prArdubhAva thato hovAthI ukta lakSaNavALo kaSa ane bAhya ceSTAnI zuddhinA lakSaNavALo cheda ghaTe che paraMtu anyathA nahi pariNAmI jIvAdi svIkAravAmAM na Ave to kaSa ane cheda ghaTatA nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 37/pA. bhAvArtha : jema kaSa ane chedathI zuddha suvarNa tApaparIkSAmAMthI pasAra thAya to nakkI thAya ke A suvarNanuM piMDa pUrNa suvarNarUpa che, tema pUrvamAM kaSa ane chedaparIkSA batAvI tevA prakAranuM vaktavya je zAstramAM maLatuM hoya te zAstra kaSazuddha ane chedazuddha hovA chatAM te zAstro jIvAdi dravyane pariNAmI svIkAratA hoya to te zAstra tApazuddha che, tevuM zAstra sarvajJanA vacanarUpa che ane te zAstramAM jIva-ajIva Adi padArthone pariNAmI svIkArelA che arthAt ekAMte nitya ke ekAMte anitya svIkArelA nathI, paraMtu dravyarUpe nitya ane paryAyarUpe anitya svIkArelA che tethI te zAstra vacana anusAra vidhi-pratiSedhamAM yatna karavAmAM Ave ane vidhipratiSedhane poSaka ucita kriyA karavAmAM Ave to pariNAmI evo potAno AtmA dhyAna-adhyayananI kriyAthI, dhyAna-adhyayananI kriyA pUrve je azuddha paryAyavALo hato teno nirodha thAya che ane dhyAnaadhyayananI kriyAthI kaMIka vItarAgabhAvane anukULa zuddha paryAya prAdurbhAva thAya che, kema ke je yogI sarvajJanAM vacana anusAra vidhipUrvaka prathama bhUmikAmAM zAstraadhyayananI kriyA kare che tenAthI teno AtmA jinavacananA paramArthathI bhAvita bane che ane svabhUmikA anusAra zAstrathI saMpanna thayA pachI dhyAnamAM udyama kare che tyAre pUrvamAM prApta thayelA zrutanA bodhathI ja vizeSa prakAranI ekAgratAnA kAraNe teno AtmA vizeSathI bhAvita banIne vItarAgabhAvanI sanmukha jAya che, tethI te AgamamAM kahelA pariNAmI evA AtmAne svIkAravAthI Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-37, 38 vidhi-pratiSadharUpa kaSa, ane kaSane puSTa kare tevI bAhya ceSTAnI zuddhirUpa cheda te zAstramAM saMgata thAya che mATe te zAstra pUrNa yathArthavAdane kahenAra hovAthI ekAMte kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane che. mATe kaSacheda-tApazuddha evA suvarNanI jema te Agama kaSa-cheda-tApazuddha che ane te Agamavacana anusAra thayela yathArtha bodharUpa zrutajJAna kaSa-cheda-tApazuddha che. te yathArtha bodhathI niyaMtrita anuSThAna pUrNa zuddha hovAthI kalyANanuM kAraNa bane che. mATe kalyANanA arthIe kaSa-cheda ane tApathI parIkSA karIne sanzAstrone grahaNa karavAM joIe ane te sanzAstrone svIkAryA pachI ucita rIte adhyayana karIne samyaka zrutajJAna meLavavuM joIe e prakArano upadeza yogya zrotAne upadezaka Ape che. I37/5aa. avataraNikA - eteSAM madhyAt ko balIyAn itaro vA iti prazne yat kartavyaM tdaahavataraNikArca - AmanAmAMthI kaSa-cheda-tApa parIkSAmAMthI koNa balavAna che ane koNa Itara che e prakAranA praznamAM je karavuM joIe tene kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM zrutajJAnanI kaSa-cheda-tApa parIkSA batAvI. tyAM A traNa parIkSAmAMthI kaI parIkSA baLavAna che ane kaI parIkSA abaLavAna che e prakAre koIne jijJAsA thAya tene upadezake zuM batAvavuM joIe ? te kahe sUtra : amISAmantaradarzanam rU8/1ddA sUtrArtha : AmanuM kaSa-cheda-tApa parIkSAnuM aMtara paraspara vizeSa, batAvavuM joIe. l38/chA TIkA - 'amISAM' trayANAM parIkSAprakArANAM parasparamantarasya vizeSasya samarthAsamarthatvarUpasya 'darzanaM' ryamupakezana rU8/2ddA TIkArya : 'manISai'... kAryakuzanA AmanuM parIkSAnA prakAravALA evA traNanuM, paraspara aMtaranuM samartha asamarthatvarUpa vizeSatuM, upadezaka zrotAne darzana karAvavuM joIe. 38/96 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-38, 39,40 bhAvArtha - yogya zrotAne zratadharmanI traNa prakAranI parIkSAnuM svarUpa batAvyA pachI te traNe parIkSAmAM paraspara zuddha zrutajJAnanI prAptimAM kaI parIkSA samartha che ane kaI parIkSA asamartha che tenuM yathArtha svarUpa upadezake batAvavuM joIe, je svarUpa svayaM graMthakArazrI AgaLa batAve che. 38 brA avataraNikA : tadeva darzayati - avataraNitArtha :tene ja=kaSa Adi traNa parIkSAnA aMtarane ja, sUtra 39-40thI batAve che - sUtra : varSa-chetayorayatna jarUra/17nI sUtrArtha : kaSa-chedamAM ayatna karavo joIe. ll3/97ii TIkA : 'kaSacchedayoH' parIkSAkSamatvena AdaraNIyatAyAm 'ayatnaH' atAtparya matimatAmiti RArU2/17 TIkArya - '-chetayo' . matimatAmati | parIkSAmAM samarthapaNuM hovAthI kaSa-chedanI AdaraNIyatAmAM ayatna che=matimAna puruSano atAtparya che. 30/97LA avataraNikA : kuta ityaahavataraNikArca - kema kaSa-chedamAM matimAna puruSano ayatna che ? ethI kahe che - sUtra - tadbhAve'pi tApAbhAve'bhAvaH / / 40/98 / / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-40 sUtrArtha : tenA bhAvamAM paNa kaSa-chedanA bhAvamAM paNa, tApanA abhAvamAM abhAva che parIkSaNIya vastuonI asatA ja che. ll40/8 TIkA - 'tayo:' chelyo: 'mAvaH' sattA 'tamAva:', tami, viM punarAva rUpizabdArtha, zimityaah -'tApAbhAve' uktalakSaNatApavirahe 'abhAvaH' paramArthataH asattaiva parIkSaNIyasya, na hi tApe vighaTamAnaM hema kaSacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalam, jAtisuvarNatvAt tasya In40/28aaaa TIkArya : to.' ... tasya ! teno=kaSa-chedano bhAvakasattA, tadbhAva che. te hote chate paNa tApanA abhAvamAM=kahevAyelA lakSaNavALA tApanI zuddhinA virahamAM, abhAva che-paramArthathI parIkSaNIyanI asattA ja che. kije kAraNathI tApamAM vighaTamAna evuM suvarNakatApaparIkSAmAM zuddharUpe nahi jaNAtuM suvarNa vidyamAna paNa kaSachedanuM sva-svarUpa suvarNanuM svarUpa, svIkAravA mATe samartha nathI; kema ke tenuM parIkSaNIya evA suvarNanuM jAtisuvarNapaNuM chekapUrNa suvarNapaNuM nathI. sUtramAM 'tAveDapi' che temAM rahelA 'ma'no artha kare che - zuM vaLI, atadbhAvamAM paNa=kaSa-chedanA abhAvamAM paNa e '' zabdano artha che. Im40/98 bhAvArtha - sUtra-38mAM kahyuM ke upadezake kRtadharmanI parIkSAnA viSayamAM je kaSa-cheda-tApa parIkSA che tenuM paraspara aMtara batAvavuM joIe, jethI yogya zrotAne zrutadharmanI parIkSA kaI rIte karavI joIe ? teno mArgAnusArI bodha thAya, tethI have kaSa-cheda-tApa parIkSAnuM paraspara aMtara batAvatAM kahe che ke je darzana AtmAne ekAMta nitya ke ekAMta kSaNika mAne che te darzananAM vacana anusAra mokSanA upAyabhUta dhyAna-adhyayana AdimAM yatna karavAmAM Ave to paNa te darzananA mata anusAra "AtmA pariNAmI nahi hovAthI dhyAnanA adhyayana dvArA AtmAno azuddha paryAya nAza pAme che ane zuddha paryAya utpanna thAya che tema kahI zakAya nahi, tethI ekAMta nitya ke ekAMta kSaNika AtmAne mAnanAra Agama tApazuddha nathI. ane je Agama tApazuddha na hoya tevuM Agama mokSaprAptinuM kAraNa bane tevAM vidhivacano kahe ane mokSaprAptimAM vijJabhUta bane tevAM hiMsAdi vacanono niSedha kare ane vidhi-niSedhanA pAlanamAM sahAyaka thAya tevI sarva ucita kriyA batAve to te Agamavacana kaSazuddha ane chedazuddha hovA chatAM tApazuddha nahi hovAthI parIkSAmAM samarthapaNAthI AdaraNIya evA paNa kaSa-chedamAM matimAna puruSo yatna karatA nathI. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-40 Azaya e che ke matimAna puruSone kayuM zrutajJAna zuddha che? teno nirNaya karavAnI utkaTa icchA hoya che, tethI parIkSAmAM samarthapaNAthI AdaraNIya sarva zrutajJAna che arthAt sarvadarzanonuM zrutajJAna che. Ama chatAM vivekI parIkSaka vicAre ke je Agama AtmAne nitya mAne che tenA mate AtmAmAM koI parivartanano saMbhava nathI, tethI te vacana anusAra pravRtti karavAthI AtmAnuM hita thaze tema svIkArI zakAya nahi. vaLI, je Agama AtmAne ekAMte kSaNika svIkAre che te vacana anusAra AtmA bIjI kSaNamAM vidyamAna ja na hoya to bhAvinA hita mATe te Agamavacana anusAra pravRtti karavI ucita gaNAya nahi ane je Agama spaSTa rIte asaMbaddha padArtha kahetuM hoya tevuM ekAMta vacanavALuM Agama kadAca kaSazuddha ane chedazuddha prApta thAya topaNa vivekI puruSane AdaraNIya bane nahi, tethI matimAna puruSa prathama tApaparIkSAthI A Agama zuddha tattvane batAvanAra che evo nirNaya karyA pachI tenAM vidhi-niSedha vAkyo paNa mokSane anukULa che ke nahi teno nirNaya kare arthAt je darzananAM vacano mokSane anukULa vidhi-niSedha karatAM hoya teno nirNaya kare. tyArapachI te darzananAM vacano paNa vidhi-niSedhane anukULa sarva AcAro batAve che ke nahi e prakAranI chedazuddhino nirNaya kare. A rIte tApaparIkSAthI zuddha kRtadharmano nirNaya karyA pachI kaSa-chedathI paNa te zratadharma zuddha jaNAya to te Agamano svIkAra kare. AthI ja digambara darzana AtmAne pariNAmI svIkAre che, tethI tApazuddha che, mokSane anukULa vidhiniSedhanuM kathana kare che, tethI kaSazuddha che; Ama chatAM vidhi-niSedhane poSaka evI sarva saMyamanI kriyAo batAvatuM nathI; kema ke dhyAnamAM vyAghAta thAya to paNa sAdhune dhyAnamAM upaSTabhaka evA vastranI anujJA ApatuM nathI mATe chedazuddha nathI. tevo nirNaya karIne matimAna puruSo te darzanano tyAga kare che. ahIM vizeSa e che ke suvarNamAM sAmAnya rIte prathama kaSaparIkSA karAya che, pachI chedaparIkSA karAya che, pachI tApaparIkSA karAya che. jyAre buddhimAna puruSa to "ekAMta nitya kahenAra zAstra tApazuddha nathI" tevo nirNaya karIne tenI kaSa ane cheda parIkSA karavAmAM yatna karatA nathI paraMtu je Agama tApazuddha che tevo nirNaya thayA pachI paNa jo te darzana mokSane anukULa vidhi-niSedhane kahetuM na hoya to te darzana kaSazuddha nathI, tethI kalyANanuM kAraNa nathI, mATe te darzanane paNa buddhimAna puruSo svIkAratA nathI. ane kaSazuddha vacano je darzanamAM prApta thatAM hoya Ama chatAM je darzananAM vacano vidhi-pratiSedhane anurUpa ucita kriyA batAvanArAM na hoya to chedazuddha nathI, tethI matimAna puruSo te darzanane paNa svIkAratA nathI A prakAranuM kaSa-cheda-tApa parIkSAnuM paraspara aMtara che. vaLI, viziSTa mArgAnusArI buddhinA abhAvavALA jIvo oghathI saMsArathI vimukha thaIne mokSanA arthI bane che tyAre potAne je darzana prApta thayuM hoya te darzanamAM batAvelA mokSane anurUpa vidhi-niSedhanAM vacanone jANIne te darzana anusAra yogamArgamAM pravRtti kare che ane bhadraka prakRtine kAraNe teo yoganI cAra dRSTi sudhIno vikAsa te te darzananAM ekAMta vacanothI paNa karI zake che ane tevA jIvomAM mokSanI Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-40, 41 atyaMta arthitA hovAnA kAraNe tevA jIvone upadezAdinI sAmagrI maLe to kaSa-cheda-tApazuddha evAM sarvajJanAM vacanonI prApti thAya che. II40/98II avataraNikA : etadapi kathamityAha - avataraNikArya : A paNa tApanA abhAvamAM parIkSaNIya evA AgamatI paramArthathI asatA ja che e paNa, kema che ? ethI kahe che - sUtraH tacchuddhau hi tatsAphalyam / / 41/99 / / sUtrArtha : hi=je kAraNathI, tenI zuddhimAMgatApanI zuddhimAM, tenuM sAphalya che=kaSa-cheda parIkSAnuM sAphalya che. II41/99ll TIkA - 'tacchuddhau' tApazuddhau 'hiH' yasmAt 'tatsAphalyaM' tayoH kaSacchedayoH saphalabhAvaH tathAhi - dhyAnAdhyayanAdiko'rtho vidhIyamAnaH prAgupAttakarmanirjaraNaphalaH, hiMsAdikazca pratiSidhyamAno navakarmopAdAnanirodhaphalaH, bAhyaceSTAzuddhizcAnayorevAnAvirbhUtayoH AvirbhavanenAvirbhUtayozca paripAlanena phalavatI syAt, na cApariNAminyAtmanyuktalakSaNo kaSacchedau svakAryaM kartuM prabhaviSNU syAtAmiti tayoH tApazuddhAveva saphalatvamupapadyate na punaranyatheti / / 41/99 / / TIkArya : taSNuddho' ... punaracati | hi=je kAraNathI, tenI zuddhimAM tApanI zuddhimAM, tenuM sAphalya che=kaSa-cheda parIkSAno saphalabhAva che (te kAraNathI tApathI azuddha Agama hote chate matimAna puruSo kaSa-chedamAM yatna karatA nathI ema sUtra 39-40 sAthe saMbaMdha che.) pUrvamAM kahyuM ke tApazuddhi hote chate kaSa-chedano saphalabhAva che. tene "tathAdithI spaSTa kare che - sevAto dhyAna-adhyayana Adi artha pUrvamAM baMdhAyelA karmanI nirjarAnA phalavALo che ane pratiSedha karAtA evA hiMsAdi navA karyagrahaNanA nirodha phalavALA che. ane atArbhita evA vidhi-niSedhanA AvirbhAva dvArA ane AvirbhUta evA vidhi-niSedhanA paripAlana dvArA bAhya ceSTAnI zuddhi Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-41 phulavALI che. ane apariNAmI AtmAmAM ukta lakSaNavALA kaSa-cheda svakArya karavA mATe samartha thatA nathI, ethI e enuM kaSa-chedanuM tApazuddhi hote chate ja saphalapaNuM upapanna thAya che. vaLI, anyathA nahi AtmA pariNAmI na hoya to vidhi-niSedha ane bAhya ceSTAnI zuddhinuM saphalapaNuM thatuM nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll41/99 bhAvArtha : buddha puruSa A Agama tApazuddha che evo nirNaya karyA pachI ja te AgamanI kaSa-chedanI parIkSAmAM yatna kema kare che ? te spaSTa karatAM kahe che - je kAraNathI je zAstravacanamAM tApazuddhi prApta thatI hoya te zAstravacana anusAra AtmA prayatnathI anya anya bhAvarUpe pariNamana pAme che tevo nirNaya thAya che. tevo nirNaya karyA pachI saMsAranA bhAvothI AtmAnuM nivartana karIne mokSane anukULa bhAvo karavAnI vidhi je zAstramAM samyak prApta thatI hoya te zAstravacana anusAra vidhimAM yatna karavAmAM Ave to pUrvanAM baMdhAyelAM karmonI nirjarA thAya che ane niSedhamAM yatna karavAmAM Ave to navA karmanA grahaNano nirodha thAya che. jema koI mahAtmA potAnI zakti anusAra dhyAna-adhyayana Adi ucita vidhimAM yatna kare to te mahAtmA zAstravacanathI bhAvita thavAnA kAraNe vItarAganA vacana anusAra bhAvita thayela hovAthI vItarAgabhAvane abhimukha pariNAmavALA bane che, tethI vItarAgane pratikULa evA bhAvothI pUrvamAM baMdhAyela karmo nirjarAne pAme che ane svabhUmikA anusAra te mahAtmA hiMsAdika bhAvothI nivartana pAme to hiMsAdika bhAvothI baMdhAtA karmanA grahaNano nirodha thAya che, tethI te vidhi-pratiSedha dvArA te mahAtmA potAnA zuddha AtmAnA bhAvone pragaTa karavA samartha bane che. ane zAstramAM je bAhyaceSTAnI zuddhi batAvI che tenA sevanathI potAnAmAM vidhi-niSedhanA bhAvo pragaTa thayA na hoya to te bAhyaceSTAnI zuddhithI pragaTa thAya che ane potAnAmAM vidhi-niSedhanA bhAvo pragaTa thayA hoya to te bAhyaceSTAnI zuddhithI pragaTa thayelA bhAvonuM paripAlana thAya che. jema bhAvathI saMyamamAM vartatA munimAM nirjarAne anukULa bhAvo pragaTa thayelA che ane hiMsAdi bhAvono nirodha thayelo che tevA mahAtmA jinavacana anusAra paTuM AvazyakanA pAlananI kriyA karatA hoya athavA saMyamanI anya ucita kriyAo karatA hoya to te cha AvazyakanA pAlana dvArA ke saMyamanI anya ucita kriyAo dvArA te pragaTa thayelA vidhi-niSedhanuM paripAlana thAya che ane kadAca pUrvamAM saMyama grahaNa karatI vakhate vidhi-niSedhano pariNAma pragaTa thayelo na hoya to te cha AvazyakanI kriyAnA baLathI ke anya sAdhu sAmAcArInI kriyAnA baLathI te bhAvo pragaTa thAya che, tethI te jinavacana anusAra vidhi-niSedhanA sevananA baLathI te mahAtmA krame karIne mokSane prApta kare che ane je Agama mokSanI prAptimAM samyagu pravartAve te Agama kaSa-cheda-tApathI ekAMta zuddha che. mATe buddhimAna puruSa tApanI parIkSA karIne kaSa-chedathI paNa AgamanI parIkSA kare che ane parIkSAthI nirNita thayelA Agamano svIkAra karIne tenA paramArthane Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-41, 42 jANavA sarva ucita yatna kare che ane tenA paramArthane jANIne jIvanamAM sevavA yatna kare che ethI sarvakalyANanI prApti thAya che. I41/lalA avataraNikA : nanu phalavikalAvapi tau bhaviSyata ityaahavataraNitArtha - na'thI zaMkA karatAM kahe che - lavikala paNa te kaSa-cheda, thaze ethI kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke je Agama tApazuddha hoya te Agama anusAra AtmA pariNAmI che tema svIkAra thAya ane AtmA pariNAmI svIkArIe to kaSa-cheda phalavALA thAya. tyAM "nanu'thI zaMkA karatAM kahe che ke je Agama AtmAne apariNAmI svIkAre che te Agamavacana anusAra kaSa-cheda saphaLa thAya nahi, tethI phalavikala evA paNa te kaSazuddha ane chedazuddha vacano thaze, tethI kaSa-chedazuddha vacanane svIkAravAmAM zuM vAMdho? tenA nirAkaraNa mATe kahe che - sUtra : phalavantau ca tau tau / / 42/100 / / sUtrArtha - ane lavALA evA te kaSa-cheda, te cheHvAstavika kaSa-cheda che. I42/10nA TIkA - uktalakSaNabhAjau santau punaH 'to' kaSacchedau 'to' vAstavau kaSacchedau bhavataH, svasAdhyakriyAkAriNo hi vastuno vastutvamuzanti santaH / / 42/100 / / TIkArya - 3nakSamAno ... santaH | vaLI, ukta lakSaNavALA chatA tApazuddha Agama svIkAryA pachI saphalabhAvavALA chatA, te=kaSa-cheda, te che=vAstavika kaSa-cheda che, je kAraNathI svasAdhyakriyAne karanArI vastunuM vastupaNuM saMta puruSo icche che. 42/100| bhAvArtha - je Agama tApa parIkSAthI zuddha hoya te Agama vacana anusAra AtmA pariNAmI che tema siddha thAya. ane AtmA pariNAmI che tema siddha thAya to kaSazuddha ane chedazuddha vacanothI pravRtti karavAmAM Ave to te Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-42, 43 pravRttithI mokSane anukULa AtmAno zuddha paryAya pragaTa thAya. tethI te kaSa-cheda vacano phalavALA bane ane je kaSa-cheda vacano phalavALAM hoya te kaSa-cheda vacano vAstavika che ane je kaSa-cheda vacano phalavALAM na banatAM hoya te kaSa-cheda vacano 52mArthathI nathI; kema ke svasAdhya evI kriyAne karanArI vastune ja saMtapuruSo vasturUpe svIkAre che, tethI je kaSa-cheda vacano svasAdhya evA azuddha AtmAne zuddha banAvavAnuM kAraNa banatAM hoya te kaSa-cheda vacano 52mArthathI kaSa-cheda che. mATe tApathI azuddha Agamane jANIne te AgamanI kaSa-chedanI parIkSA mATe buddha puruSo yatna karatA nathI ema sUtra 39-40 sAthe saMbaMdha che. II42/100nI avataraNikA : vipakSe bAdhAmAha avataraNikArya : vipakSamAM bAdhane kahe che - sUtrArtha : bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke phalavALA ja kaSa-cheda vAstavika kaSa-cheda che. have tenA badale phalarahita paNa kaSachedane svIkAravAmAM Ave to zuM doSa prApta thAya ? te batAve che sUtra H anyathA yAcitama'nam ||43/101|| - -- - anyathA=phalavikala chatAM vastunA parIkSAnA adhikAramAM samavatAra karAyelA evA kaSa-cheda yAcitakamaMDana che=mAgIne lAvelAM AbharaNothI zobhA karavA tulya che. II43/101II TIkA H 'anyathA' phalavikalau santau vastuparIkSAdhikAre samavatAritAvapi tau 'yAcitakamaNDanaM' vartete iti, parakIyatvasambhAvanopahatatvAt kutsitaM yAcitaM yAcitakam, tacca tanmaNDanaM ca kaTakakuNDalAdirAbharaNavizeSo yAcitakamaNDanam, dvividhaM hyalaGkAraphalam - nirvAhe sati parizuddhAbhimAnikasukhajanakA svazarIrazobhA, kathaJcinirvahaNAbhAve ca tenaiva nirvAhaH na ca yAcitakamaNDane etad dvitayamapyasti parakIyatvAt tasya tato yAcitakamaNDanamiva yAcitakamaNDanam, idamuktaM bhavatidravyaparyAyobhayasvabhAve jIve kaSacchedau nirupacaritatayA sthApyamAnau svaphalaM pratyavandhyasAmarthyAveva syAtAm, nityAdyekAntavAde tu svavAdazobhArthaM tadvAdibhiH kalpyamAnAvapyetau yAcitakamaNDanAkArau pratibhAsete na punaH svakAryakarAviti / / 43 / 101 / / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-43 199 TIkArca - anyathA'.... svArthavarAviti | anyathA phalavikala chatAM vastunA parIkSAnA adhikAramAM samAvatAra karAyelA paNa te kaSa-cheda, yAcitakamaMDana varte che-parakIyapaNAnI saMbhAvanAthI upahatapaNuM hovAthI kutsita evuM yAcita yAcitaka, ane te yAcitaka, evuM te maMDana=kaTakakuDaMlAdi AbharaNavizeSa te yAcitakamaMDana che. be prakAranuM alaMkAranuM phala che. nirvAha thaye chate parizuddha AbhimAlika sukhane karanAra svazarIranI zobhA ane koIka rIte nirvAhanA abhAvamAM tenAthI ja=AbharaNathI ja, nirvAha thAya che. ane mAgI lAvelA AbharaNamAM A banne paNa nathI; kema ke tenuM parakIyapaNuM che, tethI yAcitakamaMDana jevuM yAcitakamaMDana che phalavikala evA kaSa-cheda che. A kahevAyeluM thAya che sUtranA kathanathI A kahevAyeluM thAya che. dravya-paryAya ubhaya svabhAvavALA jIvamAM kaSa-cheda nirupacaritapaNAthI sthApyamAna svaphala pratye avadhya sAmarthyavALA ja thAya. vaLI, nityAdi ekAMtavAdamAM svavAdanA zobhA mATe tenA vAdI vaDe kalpAtA evA A=kaSa-cheda, yAcitakamaMDananA AkAravALA pratibhAse che paraMtu svakArya karatA nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II43/101 bhAvArtha - koInI pAse potAnA suvarNanA alaMkAro hoya ane enA jIvananirvAhano prazna na hoya to te alaMkArothI parizuddha AbhimAnika sukha pedA thAya tevI potAnA zarIranI zobhA tene prApta thAya che. ane koIka saMjogomAM jIvananirvAha na thAya to te alaMkAranA baLathI te potAnI AjIvikA karI zake che, tethI potAnA vAstavika alaMkAro saMsArI jIvone be phala Ape che ane koIka tevA saMyogamAM zarIranI zobhA arthe bIjA pAsethI suvarNanA alaMkAro lAvIne potAnA zarIranI zobhA kare to paNa tene parizuddha AbhimAnika sukha thatuM nathI; kema ke A alaMkAro pArakA che mATe tatkAla pUrato ja teno upayoga che, pachI sadA tenA dvArA pote suzobhita thaI zake tema nathI tevuM tene jJAna che ane koIka saMyogamAM AjIvikAno nirvAha na thAya to te mAgIne lAvelA alaMkArothI AjIvikA thAya nahi. jema mAgIne lAvelA alaMkAro AtmAne sukha ApI zakatA nathI tema jeo AtmAne nityAdi ekAMta svIkAre che arthAt nitya ke anitya ekAMte svIkAre che teonA mata anusAra kaSa-chedanuM kathana potAnA darzananI zobhA mATe che paraMtu te darzana anusAra AtmAne ekAMta nityAdi svIkAravAmAM Ave to te kaSachedanI zuddhine batAve tevA Agamavacano paNa te mata anusAra AtmA ekAMtanitya athavA ekAMtaanitya che tevA AtmAnuM koI rIte parivartana nahi karI zakatA hovAthI AtmAnA azuddha paryAyanA tyAgapUrvaka zuddha paryAyanI prAptinuM kAraNa svIkArI zakAya nahi, tethI te kaSa-chedanI AcaraNA niSphaLa che. mATe mAgIne lAvelA alaMkAro jema AtmAne koI phalavALA nathI tema tApathI azuddha evA darzanamAM kaSazuddha ane Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-43, 44 chedazuddha vacano paNa niSphaLa che. mATe buddhimAna puruSa tApathI azuddha evA AgamamAM kaSa-chedanI parIkSA mATe yatna karatA nathI ema sUtra 39-40 sAthe saMbaMdha che. II43/101TI avatAraNikA : Aha - avagataM yathA kaSacchedatApazuddhaH zrutadharmo grAhyaH, paraM kimpraNetRko'sau pramANamiti vyatirekataH sAdhayannAha - avataraNitArtha - zaMkA kare che - jaNAyuM - je pramANe kaSa-cheda-tApazuddha mRtadharma grahaNa karavo joIe paraMtu kevA praNetRka evo A mRtadharma pramANa che ethI vyatirekathI batAvatAM kahe che - bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke upadezaka yogya zrotAne zrutadharmanI kaSa-cheda-tApathI parIkSA karIne, te traNeyathI zuddha evA zratadharmane svIkAravo joIe tevo upadeza Ape. te upadeza sAMbhaLIne koI yogya zrotA kahe ke kaSa-chedatApathI zuddha evo zrutadharma svIkAravo joIe tevo nirNaya mane thayo che paraMtu tevA kRtadharmanA praNetA koNa che ke jemano zrutadharma pramANe bane te prakAranI zrotAnI jijJAsAmAM vyatirekathI uttara ApatAM kahe che - sUtra : nAtattvavedivAdaH samyagvAdaH / / 44/102 / / sUtrArtha : atattvavedIno vAda samyagvAda nathI. ll44/10rA TIkA : 'na' naiva 'atattvavedinaH' sAkSAdeva vastutattvamajJAtuM zIlasya puruSavizeSasya arvAgdarzina ityarthaH 'vAdaH' vastupraNayanam atattvavedivAdaH, kimityAha-'samyagvAdo' yathAvasthitArthavAdaH, sAkSAdavIkSamANena hi pramAtrA proktaM jAtyandhacitrakaranarAlikhitacitrakarmavadyathAvasthitarUpavisaMvAdena asamaJjasameva zAstraM syAditi kathaM tadbhASitaM vastu aviparItarUpatAM pratipattumutsahate? iti / / 44/102 / / TIkArca - "ra' va ... ri II atatvavedInosAkSAt ja vastutatvane nahi jANavAnA svabhAvavALA evA puruSavizeSarUpa arvAgdarzIno sAme dekhAtI vastu mAtra joI zake tevA chaprasthano vAda vastutatvanuM kathana e atatvavedIvAda che. ane evo atatvavedIvAda samyagvAda nathI ja yathAvasthita arthavAda Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-44, 4pa nathI ja. "di'=je kAraNathI sAkSAt nahi jonArA evA pramAtAthI kahevAyeluM jAyadhUcitrakArapuruSathI Alikhita citrakarmanI jema yathAvasthita svarUpanA visaMvAdane kAraNe asamaMjasa ja zAstra thAya, ethI temanA vaDe kahevAyelI vastu aviparItarUpatAne prApta karavA mATe kevI rIte utsAhita thAya ?= temanA vaDe kahevAyelI vastu aviparItarUpatAne pAme nahi. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I44/102aaaa bhAvArtha : jeo atIndriya padArtho sAkSAt joI zakatA nathI evA chabastha jIvo atIndriya evA mokSamArgane kahevA mATe zAstronI racanA kare to teothI kahevAyelAM te zAstro samyagvAda bane nahi, paraMtu jeonAM sarva jJAnAvaraNIya karmono kSaya thayo che tevA kevalajJAnane pAmelA tIrthaMkaro, pote je yogamArgane sevIne kevalajJAna ane kevaladarzanane pAmyA che ane A yogamArgane sevIne anaMtA jIvo siddha avasthAne pAmyA che, te sarvane sAkSAt hAthamAM rahelA AmaLAnI jema kevaLajJAnarUpI cakSuthI jonArA che teo vaDe mokSaprAptinA upAyabhUta je zAstro racAyelAM che te samyagvAda che. anya koI chadmasthanAM vacano samyagvAda nathI. AthI ja te sarvajJa vaDe kahevAyelA zAstranA paramArthane jANanArA evA chadmastho paNa te sarvajJanA vacanane anusarIne yathArtha bodha kare ane yathArtha bodha karyA pachI te sarvajJanA vacana anusAra ja kathana kare to tevA chamastha mahAtmAnuM vacana paNa sarvajJanA vacanane anupAtI hovAthI yathArthavAda bane, anyathA te mahAtmAnuM vacana paNa asamyagvAda bane. II44/10cA avataraNikA :samyagvAdatAyA evopAyamAha avataraNikArya :samyagvAdatAnA upAyane ja kahe che - bhAvArtha : sAkSAt jANanArA evA sarvajJakathita samyagvAda kayo che ? tenA nirNaya karavAnA ja upAyane kahe che - sUtra : vanyamokSopattitastambuddhiH II4/10rU II sUtrArtha : baMdha-mokSanI upapattithI tenI zuddhi che. ll45/103II. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-4pa TIkA :__ 'bandho' mithyAtvAdihetubhyo jIvasya karmapudgalAnAM ca vahnayaHpiNDayoriva kSIranIrayoriva vA parasparamavibhAgapariNAmenAvasthAnam, 'mokSaH' punaH samyagdarzanajJAnacAritrebhyaH karmaNAmatyantocchedaH, tatA vanya mokSa vImokSo', to "patti:' padanA, tA: savAzAt " taddhaH' vastuvAdanirmalatA cintanIyA, idamuktaM bhavati-yasmin siddhAnte bandhamokSayogya AtmA taistairvizeSairnirUpyate sa sarvavedipuruSapratipAdita iti kovidainizcIyate iti / / 45/103 / / TIkArca - vanyo' ... rUti | mithyAtvAdi hetuothI jIvato ane karmapudgalono agni ane lokhaMDanA goLAnI jema athavA lIra-vIranI jema paraspara avibhAga pariNAmathI avasthAta baMdha che. vaLI, samyagdarzana-jJAna-cAritrathI karmano atyaMta uccheda mokSa che. tyArapachI=baMdha ane mokSanuM svarUpa batAvyA pachI, sUtrano samAsa spaSTa kare che - baMdha ane mokSa e baMdhamokSa. te benI upapati=ghaTanA, tenAthI=baMdhamokSanI upapattithI, tenI zuddhi vastuvAdanI nirmalatA, ciMtanIya che vastune kahenArAM zAstravacanonI nirmalatAno vicArake nirNaya karavo joIe. A kahevAyeluM thAya che sUtranA kathanathI A kahevAyeluM thAya che. je siddhAMtamAM baMdha ane mokSane yogya AtmA te te vizeSo vaDe nirUpaNa karAya che te sarvavedIpuruSapratipAdita Agama che, e pramANe vidvAno vaDe nirNaya karAya che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 45/103 bhAvArtha: je darzanamAM kevA kevA pariNAmavALo ane kevI kevI AcaraNA karanAra puruSa baMdhayogya che? ane kevA kevA pariNAmavALo ane kevI kevI AcaraNA karanAro puruSa mokSayogya che ? tevuM samyaguM pratipAdana karAyeluM hoya te AgamanA vacana anusAra pravRtti karavAthI baMdha ane mokSanI upapatti thatI hovAthI te Agama zuddha che tevo nirNaya thAya che, mATe te Agama sarvajJakathita che. ahIM vizeSa e che ke karmabaMdhanAM kAraNo mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga che. je jIvo mithyAtvAdi A pAMca bhAvone puSTa puSTatara kare teo karmabaMdhane yogya che ane adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya e pAMca bhAvothI pariNata AtmA mokSane yogya che. ane tenuM vistArathI varNana sarvajJanA AgamamAM che. tethI jeo baMdhanA kAraNanA marmane ane mokSanA kAraNanA marmane sarvajJanA vacanathI jANIne, te anusAra pravRtti kare to kramasara baMdhanAM kAraNono uccheda karIne ane kramasara mokSanA upAyone sevIne mokSanI prApti kare che, tethI te bhagavAnanAM vacana anusAra baMdha-mokSanI upapatti thatI hovAthI te bhagavAnanuM vacana samyagvAda che tevo nirNaya thAya che. 4pa/103 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-46 avataraNikA - iyamapi bandhamokSopapattiryathA yujyate tathA''ha - avataraNikArya : A paNa pUrvasUtramAM kahyuM e paNa, baMdha-mokSanI upapati=baMdha-mokSanI saMgati, je pramANe ghaTe che te pramANe kahe che - bhAvArtha : pUrvasUtramAM kahyuM ke je zAstravacanamAM baMdha-mokSanI upapatti thatI hoya te zAstravacana zuddha che ema buddhimAna puruSo svIkAre che, tethI have baMdha-mokSanI upapatti zuM svIkAravAthI ghaTe tene batAve che - sUtra : iyaM badhyamAnabandhanabhAve / / 46/104 / / sUtrArtha: A baMdha ane mokSanI upapati, badhyamAna evo AtmA ane jenAthI AtmA baMdhAya che evuM pudgala svarUpa baMdhana hote chate thAya che. 46/104ll TIkA - 'iyaM' bandhamokSopapattiH 'badhyamAnasya bandhanasya' ca vakSyamANasya 'bhAve' sadbhAve sati bhavati I46/204 TIkArca - pha' ... mati , vakSyamANa evo badhyamAnato ane baMdhananoAgaLamAM kahevAze evA badhyamAna AtmAno ane baMdhana rUpa karmano, bhAva hote chata=sadbhAva hote chate A=baMdha ane mokSanI upapati, thAya che. I46/104nA bhAvArtha : je darzananAM vacana anusAra badhyamAna AtmA hoya ane AtmAne bAMdhanAra evuM AtmAthI pRthaka karma hoya te darzananA vacana anusAra baMdha ghaTe. Azaya e che ke keTalAka darzanakAro saMsArane baMdharUpa kahe che ane baMdhathI muktine mokSa kahe che, Ama chatAM AtmAthI atirikta pudgalarUpa baMdhana svIkAratA nathI, paraMtu vAsanArUpa ja karma che tema svIkAre che. tethI teonA mate AtmAthI atirikta AtmAne bAMdhanAra koI vastu na hoya to saMsAraavasthAmAM paNa kevala AtmA che chatAM karmarUpa vAsanA che ane mukta avasthAmAM paNa kevala AtmA che chatAM karmarUpa vAsanA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-46, 47 nathI tema kahe che, te vacana saMgata thAya nahi; kema ke baMdhana nAmanI svataMtra vastu na hoya to AtmA baMdhAyelo che tema kahI zakAya nahi. baMdhanarUpa svataMtra vastu hoya paraMtu badhyamAna evo AtmA na hoya to baMdha saMgata thAya nahi. ane baMdha saMgata thAya nahi to baMdha avasthArUpa saMsAra che ane baMdhathI mukti e mokSa che e saMgata thAya nahi. I46/104ll avataraNikA : to ? tyAra - avataraNikArya : kema thAya ? ethI kahe che - bhAvArtha - badhyamAna evo AtmA hoya ane AtmAne bAMdhanAra evuM karma hoya to baMdha ane mokSanI upapatti kema thAya ? ethI kahe che - sUtra : kalpanAmAtramanyathA / / 47/105 / / sUtrArtha : anyathA mukhya badhyamAna puruSa ane baMdhanarUpa karmano abhAva hoya to, kalpanAmAba cheHbaMdha ane mokSa kalpanAmAba che. Il47/105ll TIkA : yasmAt kAraNAdiyaM kalpanaiva kevalA vitathArthapratibhAsarUpA, na punastatra pratibhAsamAno'rtho'pIti 'kalpanAmAtram anyathA' mukhyabadhyamAnabandhanayorabhAve varttate iti / / 47/105 / / TIkArya : carma i ti che je kAraNathI A=baMdha ane mokSa e, vitatha arthanA pratibhAsarUpa kalpanA ja kevala che=miththA arthanA bodharUpa kalpanA ja kevala che, paraMtu tyAM=baMdha ane mokSanI kalpanAmAM, pratibhAsamAna artha paNa nathI ethI atyathA mukhya badhyamAna ane baMdhananA abhAvamAM, kalpanA mAtra varte che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I47/10pA. bhAvArtha - jo mukhya evo badhyamAna AtmA na hoya ane te AtmAne bAMdhanAra evuM baMdhanarUpa karma na hoya to Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-47, 48 baMdharUpa saMsAra che ane baMdhathI muktirUpa mokSa che e kalpanAmAtra bane. vAstavika koI baMdhAyeluM che ane te baMdhAyelo puruSa baMdhanathI mukta thayelo che tema kahI zakAya nahi; kema ke jo badhyamAna evo AtmA ja na hoya to baMdhanathI baMdhAyeluM koI nathI tema siddha thAya ane badhyamAna evo AtmA hoya chatAM baMdhanarUpa AtmAthI atirikta karma na hoya to saMsAra avasthAmAM kevala jIva che, tethI baMdhana vagarano che tema mAnavuM paDe ane mukta avasthAmAM kevala jIva che, tethI baMdhathI mukta thayelo che tema kahI zakAya nahi. kevaLa kalpanAthI ja baMdharUpa saMsAra che ane baMdhathI muktirUpa mokSa che ema kahI zakAya. kevI mAnyatA svIkAranAranA matamAM baMdha ane mokSanI upapatti thaI zake te A prakAre yuktithI upadezaka yogya zrotAne batAve, jethI yogya zrotAne sthira nirNaya thAya ke bhagavAnanAM vacanamAM A prakAre baMdhamokSanI vyavasthA che. mATe sarvajJanuM vacana ja ekAMta pramANa che. II47/10pA avataraNikA - badhyamAnabandhane eva vyAcaSTe - avataraNikArya : badhyamAna ane baMdhanane ja kahe che - bhAvArtha : sUtra-46mAM kahela ke badhyamAna ane baMdhanano sadubhAva hote chate baMdha ane mokSanI upapatti che, tethI jijJAsA thAya ke badhyamAna koNa che ane baMdhana zuM che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - sUtra : vadhyamAna zAtmA, vandane vastusata varmA 48/106TI sUtrArtha : badhyamAna AtmA che, baMdhana vasturUpe sat karma che. II48/10kI. TIkA : tatra 'badhyamAnaH' svasAmarthyatirodhAnena pAravazyamAnIyamAnaH, ka ityAha-'AtmA' caturdazabhUtagrAmabhedabhinno jIvaH pratipAdyate, tathA badhyate mithyAtvAdibhirhetubhirAtmA aneneti 'bandhanam,' kimityAha-'vastusat' paramArthato vidyamAnaM 'karma' jJAnAvaraNAdi anantAnantaparamANupracayasvabhAvamata eva mUrttaprakRtIti / atrAtmagrahaNena sAMkhyamatanirAsamAha, yatastatrocyate - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-48 "AtmA na badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH / / 9 / / " [sAMkhyakArikA 62] vastusadgrahaNena tu saugatamatasya, yatastatrApi paThyate - "cittameva hi saMsAro rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kathyate / / 93 / / " [zAstravArtA0 404] 'rAgAdiklezavAsita miti rAgAdiklezaiH sarvathA cittAdavyatiriktairvAsitaM saMskRtam, evaM hi badhyamAnAna bhinnaM vastusatkarmetyabhyupagataM bhavati, tatra prakRtereva bandhamokSAbhyupagame AtmanaH saMsArA'pavargAvasthayorabhinnaikasvabhAvatvena yoginAM yamaniyamAdyanuSThAnaM muktiphalatayoktaM yad yogazAstreSu tad vyarthameva syAt / bauddhasyApi cittAdavyatiriktakarmavAdino'vastusattvameva karmaNaH syAt, yato yadyato'vyatiriktasvarUpaM tat tadeva bhavati, na ca loke tadeva tenaiva badhyate iti pratItirasti, badhyamAnabandhanayoH puruSanigaDAdirUpayoH bhinnasvabhAvayoreva loke vyavahriyamANatvAt / kiJca, cittamAtratve karmaNo'bhyupagamyamAne saMsArA'pavargayorbhedo na prApnoti, cittamAtrasyobhayatrApyavizeSAt I48/20ddA TIkArya : tatra "vaLama:' . cittamatromavetrAthavizeSAt tyAM=badhyamAnatA ane baMdhananA svIkAramAM, badhyamAta=svasAmarthanA tirodhAnathI pAravazya prApyamAna, koNa che? ethI kahe che - AtmA-cauda bhUtagrAmanA bhedathI bhinna evo jIva pratipAdana karAya che ane mithyAtvAdi hetuo vaDe AtmA jenA vaDe baMdhAya e baMdhana che ane e baMdhana vasturUpe saparamArthathI vidyamAna, jJAnAvaraNAdi karma anaMtAnaMta paramANupracayatA svabhAvavALuM che. AthI ja=paramANunA pracayarUpa che AthI ja, mUrta prakRti che. ahIM=sUtramAM, AtmagrahaNa dvArA=badhyamAna tarIke AtmAne grahaNa dvArA, sAMkhyamatanA nirasana kahe che. je kAraNathI tyAM=sAMkhyamatamAM, kahevAya che - AtmA baMdhAto nathI. vaLI, mukAto nathI. vaLI, koI AtmA saMsaraNa pAmato nathI arthAt sthAnAMtaramAM gamana karato nathI. nAnA AzrayavALI=judA judA jIvonA AzrayavALI, prakRti saMsaraNa kare che, baMdhAya che ane mukAya che. I9rA" (sAMkhyakArikA zloka-62). vaLI, vasaghrahaNa dvArA=karmane vasturUpe sat svIkAravA dvArA, saumatamatanuM nirasana che je kAraNathI tyAM paNa=saugatamatamAM paNa, kahevAya che. "rAgAdi klezavAsita evuM citta ja saMsAra che. tenAthI=rAgAdiklezathI, vinirmukta=rahita, te ja=cita ja, bhavano aMta che e pramANe kahevAya che. yA" (zAstravArtA zloka-404) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-48 rAgAdiklezavAsita sarvathA cittathI avyatirikta evA rAgAdiklezathI vAsita arthAt saMskRta=saMskAra pAmeluM citta saMsAra che ema bauddha mAne che. e rIte badhyamAna evA AtmAthI bhinna evI vasturUpe sad evuM karma che e rIte svIkArAyeluM thatuM nathI. tyAM=sAMkhyamatanA kathanamAM, prakRtino ja baMdha-mokSa svIkAra karAye chate AtmAnuM saMsAra ane mokSa avasthAmAM abhinna eka svabhAvapaNuM hovAthI yogazAstromAM muktinA phalapaNArUpe kahevAyeluM je yogIonuM yama-niyama Adi anuSThAna te vyartha ja thAya. cittathI avyatirikta karmavAdI evA bauddhanA paNa mate karmanuM avasurUpe satva ja thAya. je kAraNathI je jenAthI avyatirikta svarUpavAnuM che te te ja che. ane lokamAM te ja potAnAthI avyatirikta svarUpavALI vastu ja, tenA vaDe ja potAnA svarUpa vaDe ja baMdhAya che e prakAre pratIti tathI; kema ke bhinna svabhAvavALA ja puruSa ane beDI AdirUpa badhyamAna ane baMdhanano lokamAM vyavahAra che. vaLI, karmanuM cittamAtrapaNuM svIkAra karAye chate saMsArano ane mokSano bheda prApta thAya nahi; kema ke citta mAtranuM ubhayamAM paNa=saMsAra avasthAmAM ane mokSa avasthAmAM paNa, avizeSa che. II48/106II bhAvArtha : jinazAsanamAM AtmA badhyamAna svIkArAyo che. AtmAnI badhyamAna avasthA eTale AtmAnA potAnA sAmarthyanA tirodhAnathI paravazatAne pAmelI avasthA. jema koI puruSa svaicchA anusAra gamana Adi karato hoya ane tene beDImAM nAkhavAmAM Ave to tenA gamananuM sAmarthya tirodhAna thAya che ane te puruSa beDInA baMdhanamAM paravazatAthI jIve che tema AtmAnuM potAnuM sahaja sukhAtmaka je svarUpa hatuM te svarUpanA anubhavanuM sAmarthya karmanA baMdhanane kAraNe tirodhAna thAya che ane karmane paravaza te te dehAdimAM utpanna thaIne paravazatAthI jIve che, paravazatAthI mare che ane paravazatAthI cAre gatimAM paribhramaNa kare che. Avo jIva cauda prakAranA jIvonA bhedomAMthI koIka bhedane pAmIne saMsAramAM rakhaDe che. vaLI, jIvanAM mithyAtvAdi pariNAmo dvArA vasturUpe vidyamAna evA jJAnAvaraNAdi karmone saMsArI jIvabAMdhe che ane te karma AtmAthI bhinna, vasturUpe satuM evA mUrta pudgalarUpa che. AnAthI e prApta thAya ke AtmAmAM mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogarUpa pAMca prakAranI malina pariNati che ane te pariNatinA baLathI karma AtmA sAthe saMzleSa pAme che ane tenI pariNatine anurUpa jJAnAvaraNArirUpe pariNamana pAme che ane je karmanA udayathI jJAnanuM AvaraNa thAya che te jJAnAvaraNIya che. vaLI, keTalAMka karmo jJAnanI vikRtine kare che te mohanIya che. ane keTalAMka karmo deha AdinA saMyogo karAve che te nAmakarmAdi rUpa che ane te prakRtione paravaza jIva saMsAranA paribhramaNane prApta kare che. ahIM badhyamAna AtmA svIkAravAthI sAMkhyamatanuM nirasana thAya che, kema ke sAMkhyadarzanavALA AtmAne Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-48, 49 phUTastha nitya mAne che, tethI temanA matamAM AtmA sadA eka svarUpa che ane temanA mate prakRtimAMthI buddhi utpanna thAya che ane te buddhimAM AtmAnuM pratibiMba paDe che. prakRti ja baMdhAya che ane prakRti ja mukta thAya che, chatAM prakRtimAMthI utpanna thayelI buddhimAM AtmAnuM pratibiMba paDeluM hovAthI upacArathI AtmA baMdhAya che ane AtmA mukAya che tevo vyavahAra thAya che. tethI sAMkhyamata anusAra karma vasturUpe sat hovA chatAM ane AtmA karmathI pRthak hovA chatAM AtmA karmathI baMdhAto nathI tevo artha prApta thAya ane prakRti ja baMdhAya che ane prakRti ja mukta thAya che te kathana saMgata thAya nahi; kema ke badhyamAna vastu na hoya to baMdhanarUpa karma potAne bAMdhe che ema kahevuM saMgata thAya nahi ane prakRti ja baMdhAtI hoya ane mokSa pAmatI hoya to mokSa arthe yogIo pravRtti kare che te vyartha siddha thAya. arthAt yogIno AtmA baMdhAyelo nathI, tethI potAnI mukti mATe yogamArgamAM pravRtti kare tema kahevuM artha vagaranuM che. vaLI, bauddhadarzanavALA badhyamAna evA AtmAne svIkAre che, paraMtu AtmAthI atirikta vasturUpe sat evuM baMdhana svIkAratA nathI. ane "rAgAdiklezavAsita citta ja saMsAra che" ema kahIne rAgAdi pariNAmavALA AtmAne baMdhAyelo mAne che ane rAgAdi pariNAma rahita AtmAne mukta mAne che. teonA mate AtmAthI bhinna vasturUpe vidyamAna evuM baMdhana na hoya to saMsAra avasthAmAM paNa AtmA kevala che ane mukta avasthAmAM paNa AtmA kevala che. ane kevala evA AtmAnA rAgAdi bhAvo pariNAmo che ane rAgAdi rahita evo AtmA paNa kevala che, mATe rAgAdi rahita paNa AtmAno pariNAma che tema prApta thAya ane kevala AtmAmAM rAgAdi janaka koI anya vastu na hoya to be virodhIbhAvavALo AtmA prApta thAya nahIM. tethI AtmA anya vastuthI baMdhAyelo che tema svIkAravuM joIe. lokamAM paNa prasiddha che ke puruSane baMdhanamAM nAkhavo hoya to puruSathI atirikta beDI Adi vastu joIe, kevala puruSa hoya to te baMdhanavALo kahevAya nahi. tema saMsAra avasthAmAM kevala AtmA hoya to te baMdhanavALo kahevAya nahi. mATe bauddhamata anusAra paNa baMdha-mokSanI upapatti thatI nathI. mATe bauddha darzana zuddha nathI. II48/106 avataraNikA : dhamokSa avataraNikArya : baMdha-mokSanA hetuone ja kahe che - - bhAvArtha: upadezaka yogya zrotAne baMdha-mokSanI upapattithI AgamanI zuddhi che tema batAvyA pachI yogya zrotA baMdha ane mokSanAM kAraNo jANIne ucita yatna kare jethI tenuM hita thAya mATe baMdha-mokSanA hetuone batAve che Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-49 sUtra: hiMsAdayastadyogahetavaH, taditare taditarasya / / 49/107 / / sUtrArtha : hiMsAdi tenA yoganA hetuo cheHbaMghanA saMyoganA hetuo che ane tenAthI Itara hiMsAdithI Itara evA ahiMsAdi, tenAthI itaranA=baMdhathI Itara evA mokSanA hetuo che. II49/107ii. TIkA - _ 'hiMsAdaya' iti hiMsAnRtAdayo jIvapariNAmavizeSAH, kimityAha-'tadyogahetavaH, tasya' bandhasya saMsAraphalatvena paramArthacintAyAM pApAtmakasyaiva 'hetavaH' AtmanA saha saMbandhakAraNabhAvamApanA vartante, yadavAci - "hiMsAvRtAdA: pazva, tattvAzraddhanameva 1 | krodhAdayazca catvAra iti pApasya hetavaH / / 94 / / " [zAsravArtA0 zloka-4] tathA 'taditare' tebhyo hiMsAdibhya itare'hiMsAdaya eva 'taditarasya' tasmAt bandhAditaro mokSaH tasya, anurUpakAraNaprabhavatvAt sarvakAryANAmiti / / 49/107 / / TIkArya : hiMsA' ... sarvAmiti | hiMsA, mRSA Adi jIvanA pariNAmavizeSo tenA yoganA hetuo cheHbaMdhanA arthAt saMsAraphalapaNuM hovAnA kAraNe paramArthaciMtAmAM pApAtmaka ja evA baMdhanA, hetuo arthAt AtmAnI sAthe saMbaMdhanA kAraNabhAvane pAmelA varte che. je kAraNathI kahevAyuM che - hisA, mRSA Adi pAMca, tattvanuM azraddhAna ane krodhAdi cAra e pApanA hetuo che. 94" (zAstravArtA zloka 4) ane tenAthI Itara=hiMsAdithI Itara evA ahiMsAdi ja, tenAthI ItaranAkane baMdhathI Itara evA mokSanA kAraNa che; kema ke sarvakAryonuM anurUpa kAraNa prabhavapaNuM che. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 49/107thA bhAvArtha upadezaka yogya zrotAne badhyamAna ane baMdhananuM svarUpa batAvyA pachI baMdhanAM kAraNo ane mokSanAM kAraNo batAve che. te baMdhanAM kAraNo hiMsA-mRSA Adi pAMca, tattvanuM azraddhAna ane krodhAdi cAra kaSAyo che. ahIM baMdhanAM badhAM kAraNone pApAtmaka kahyAM. tethI koIne zaMkA thAya ke baMdha pApa ane puNyarUpe thAya che chatAM badhAM baMdhanAM kAraNone pApAtmaka kema kahyAM ? tethI kahe che - Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-49, 50 paramArthathI vicAraNA karavAmAM Ave to je karma saMsAranA phalavALuM hoya te kadAca zubha hoya, tethI puNyarUpa kahevAya, topaNa jIvane bAMdhIne saMsAramAM rakhaDAvanAra che mATe pApAtmaka ja che. vaLI, pUrvasUtramAM mithyAtvAdi pAMca baMdhanAM kAraNo kahyAM te pAMca baMdhanAM kAraNo ja ahIM hiMsAdi dasa bhedamAM bhinna prakAre saMgraha karela che, mATe paraspara koI virodha nathI. vaLI, jema mithyAtvAdi pAMca baMdhanAM kAraNo che tema mithyAtvAdithI viparIta samyaktAdi mokSanAM kAraNo che te rIte hiMsAdi dasathI viparIta ahiMsAdi dasa mokSanAM kAraNo che; kema ke sarva kArya tene anurUpa kAraNathI utpanna thAya che. ane baMdhane anurUpa kAraNa jema hiMsAdi che tema baMdhanA nAzane anurUpa kAraNa ahiMsAdi che, tethI jema hiMsAdithI karma baMdhAya che tema ahiMsAdithI karmano nAza thAya che. A prakAre saMkSepathI baMdha ane mokSa kAraNano upadeza yogya zrotAne upadezaka kahe to te zrotA potAnI zakti anusAra baMdha ane mokSanAM kAraNo vizeSa vizeSatara jANIne baMdhanAM kAraNono tyAga karIne mokSanAM kAraNone seve to tene hitanI prApti thAya. ll49/107ll avataraNikA - bandhasyaiva svarUpamAha - avataraNitArtha : baMdhanA ja svarUpane kahe che - bhAvArtha - upadezaka yogya zrotAne baMdha-mokSanA hetu batAvyA pachI baMdha kevA svarUpavALo che te batAve che - sUtra : pravAhatoDanAhimAm pApa0/108nA sUtrArtha : pravAhathI anAdino cheHbaMdha anAdino che. I50/108 TIkA: 'pravAhataH' paramparAtaH 'anAdimAn' AdibhUtabandhakAlavikalaH / / 50/108 / / TIkArca - "pravadita' vinaH pravAhathI=paraMparAthI baMdha anAdino che. anAdimAna che= AdibhUtabaMdhakAlathI vikala che. pi0/108 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1) adhyAya-2 | sUtra-50, pa1 bhAvArtha upadezaka yogya zrotAne kahe che - hiMsAdi kAraNothI baMdhAto evo karmano baMdha paNa pravAhathI anAdino che, tethI nakkI thAya ke saMsAravartI dareka jIvo anAdikALathI baMdhavALA che paraMtu baMdha vagarano koI jIva nathI ane mukta thayA pachI pharI kyAreya paNa baMdha thato nathI. pa0/108 avataraNikA :__atraivArthe upacayArthamAha - avataraNikArya : A ja arthamAM=baMdha pravAhathI anAdino che e ja arthamAM, upacayArthane kahe che - bhAvArtha : pUrvasUtramAM baMdha pravAhathI anAdimAna che ema kahyuM. te anAdimAna kaI rIte saMgata thAya ? te spaSTa karavA arthe kahe che - sUtra - tatve vyatItavAvalupattiH II1/102aa sUtrArtha : kutakANAmAM paNa atItakALanI jema upapati che=pravAhathI baMdhanA anAdimAnanI upapatti che. I/pa1/109ll TIkA - 'kRtakatve'pi' svahetubhirniSpAditatve'pi bandhasyAtItakAlasyevopapattiH ghaTanA anAdimattvasya vaktavyA, kimuktaM bhavati? pratikSaNaM kriyamANo'pi bandhaH pravAhApekSayA'tItakAlavadanAdimAneva pa2/201iA. TIkArya - tatteji' ... navanavimAneva | kRtakapaNuM hovA chatAM paNa=baMdhanuM baMdhanA hetuothI niSpAditapaNuM hovA chatAM paNa, atItakAlanI jema upapati-anAdimAnapaNAnI ghaTanA, kahevI joIe. zuM kahevAyeluM thAya che?=sUtrathI zuM kahevAyeluM thAya che? e kahevAya che - pratikSaNa karAto paNa baMdha pravAha apekSAe atItakAlanI jema anAdimAna ja che. pa1/109i. bhAvArthasAmAnyathI je vastu karAya che te anAdinI nathI. jema kuMbhakAranA prayatnathI ghaTa karAya che, tethI ghaTa Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-pa1, para anAdino nathI, tema hiMsAdithI karma baMdha jIva vaDe karAya che mATe anAdino nathI tevI zaMkA thAya. tenA nivAraNa mATe daSTAMtathI tenI saMgati kare che - jema vartamAnanI kSaNa bIjI kSaNamAM atIta bane che tenI jema bhUtakALanI dareka kSaNo koIka kSaNamAM utpanna thayelI ane tyArapachI te kSaNo atIta banelI chatAM bhUtakALa pravAhathI anAdino che tema jIvanA prayatnathI karma baMdhAya che chatAM te te baMdhAyeluM karma AdimAna hovA chatAM pravAhathI karmano baMdha anAdino che. IFpa1/109I avataraNikA: atha yato'zAdanayordRSTAntadAAntikabhAvo'bhUt taM sAkSAdeva darzayannAha - avataraNikArya : have je aMzathI A betA=bhUtakALa ane karmano, dAMtadASTAMtikabhAva thayo tene sAkSAt ja batAvatAM kahe che - sUtra : vartamAnatAnaM tatvam pAvara 990nA sUtrArtha : vartamAnatA tulya kRtakapaNuM che atIta kALanI dareka kSaNamAM pUrve je vartamAnatA hatI tenA tulya baMdhAyelAM sarva karmamAM kRtakapaNuM che. pira/11oll TIkA - yAdRzI atItakAlasamayAnAM 'vartamAnatA' sAmpratarUpatA tAdRzaM bandhasya 'kRtakatvaM' kriyamANatvam, kriyAkAlaniSThAkAlayozca nizcayanayAbhiprAyeNAbhedAdevamupanyastam, anyathA 'vartamAnatAkalpa' kriyamANatvamityupanyasituM yuktaM syAt / / 52/110 / / TIkArca - vazI ..... Ini jevI atItakAla samayanI vartamAnatA che sAmpatarUpatA che tevuM baMdhanuM kRtakapaNuM che kriyamAnapaNuM che. ane kriyAkALa ane niSThAkALano nizcayanayanA abhiprAyathI abheda hovAne kAraNe A pramANe vartamAnatA jevuM kRtakapaNuM che e pramANe, upanyAsa karAyo-sUtramAM kathana karAyuM. anyathA kriyAkALa ane niSThAkALano nizcayanayanA abhiprAyathI abheda karavAmAM na Ave ane vyavahAranayathI kahevAmAM Ave to vartamAnatA tulya kriyamANatva che e pramANe kahevuM mukta thAya. Ifpa2/110|| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-para, 53 bhAvArtha pUrvamAM kahyuM ke "atItakALanI jema baMdha kRtaka hovA chatAM paNa pravAhathI anAdi che." te kathanamAM kayA aMzathI dRSTAMtadASTratikabhAva che ? te spaSTa karatAM kahe che - bhUtakALanA dareka samayamAM te te samayamAM vartamAnatA hatI. tenA jevuM baMdhAtA karmamAM kRtakapaNuM che, tethI e prApta thAya ke jema bhUtakALanI dareka kSaNa je kSaNamAM vartamAna hatI te vakhate te kSaNa utpanna thayelI, tema je kSaNamAM jIva karma bAMdhe che te kSaNamAM te baMdha kRtaka kahevAya che arthAt te baMdha jIva vaDe karAyelo kahevAya che ane baMdhamAM kRtakapaNuM che. ahIM prazna thAya ke kRtaka kahevAthI baMdha karAyelo tevo artha thAya. vastutaH baMdha kSaNamAM baMdha "karAyelo" nathI paNa "karAto" che, tethI vartamAnatA tulya kRtakatvane badale kriyAmANatva joIe, paraMtu sUtramAM kRtakatva kema kahyuM? tethI kahe che - nizcayanayathI kriyAkALa ane niSThAkALano abheda che, tethI je samaye jIva baMdhane anukULa kriyA kare che te kSaNamAM ja baMdhanI kriyA samApta thAya che. mATe vartamAnatA tulya kRtakapaNuM che ema sUtramAM kahyuM ane vyavahAranayathI je kSaNamAM jIva karma bAMdhe che te kSaNamAM te baMdha kriyamANa che, kRtaka nathI paraMtu uttarakSaNamAM kRtaka che, tethI vyavahAranayathI vartamAnatA tulya kriyamANatva che ema kahevuM joIe. para/11|| avataraNikA: yAdRzi cAtmani prAgupanyastA bandhahetavaH upapadyante tamanvayavyatirekAbhyAmAha - avataraNikArya : ane jevA AtmAmAM pUrvamAM kahevAyelA baMdhanA hetuo ghaTe che teneetevA AtmAnA svarUpane, avaya-vyatirekathI kahe che - bhAvArtha : pUrvamAM baMdhanAM kAraNo batAvyAM. tyArapachI baMdha pravAhathI anAdino che te spaSTa karyuM. have kevA prakArano AtmA svIkArIe to baMdhanA hetuo saMgata thAya tene anvayavyatirekathI spaSTa kare che. arthAt prastuta sUtramAM anvayathI ane uttaranA sUtramAM vyatirekathI spaSTa kare che - sUtra : pariNAminyAtmani hiMsAdayaH, bhinnAbhinne ca dehAt / / 53/111 / / sUtrArtha : dehathI bhinnabhinna ane pariNAmI AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che. pa3/111II Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-pa3, 54 TIkA - pariNamanaM 'pariNAmaH' dravyarUpatayA'vasthitasyaiva vastunaH paryAyAntarapratipattiH, yathoktam - "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / na sarvathA vinAza: pariNAmastadimaNa: sAbaTI" [] pariNAmo nityamasyAstIti pariNAmI', tatra Atmani' jIve 'hiMsAdayaH' prAg nirUpitA upapadyante, tathA 'bhinne' pRthagrUpe 'abhine' ca tadviparIte, 'ca'kAro vizeSaNasamuccaye, kasmAdityAha-'dehAt' zarIra t aa2/22aaaa TIkArtha: paripamanuM zarIra | pariNamana pariNAma che dravyarUpapaNAthI avasthita ja vastunI paryAyaaMtaranI prApti pariNAma che. je pramANe kahevAyuM che - "pariNAma arthAtaragamana che ane sarvathA vyavasthAna nathI. ane sarvathA vinAza nathI tenA jANanArAone pariNAma ISTa che=AvA svarUpavALo pariNAma ISTa che. pA" (). pariNAma nitya che ane e pariNAmI, te AtmAmAM pariNAmI jIvamAM, pUrvamAM kahelA hiMsAdi ghaTe che. ane dehathI zarIrathI, bhinnapRtharUpa, ane abhinna tenAthI viparIta=apRthanuM rUpa, evA AtmAmAM hiMsAdi ghaTe che ema avaya che. ane sUtramAM ''kAra vizeSaNanA samuccayamAM che AtmAnA be vizeSaNonA samuccayamAM che. ll13/111| bhAvArtha : AtmA dravyarUpe avasthita che ane paryAya aMtarane prApta kare che te pariNAma che ane Avo AtmA svIkAravAmAM Ave ane vaLI dehathI kathaMcit AtmA bhinna che ane kathaMcit abhinna che tema svIkAravAmAM Ave to karmabaMdhanA kAraNabhUta hiMsAdi AtmAmAM saMgata thAya. kema saMgata thAya te svayaM AgaLamAM graMthakArazrI kaheze. pa3/111AA avataraNikA : atraivArthe vipakSe bAdhakamAha - avataraNiyArthaH ahIM ja=hiMsAdinI saMgati mATe pariNAmI ane dehathI bhijJAbhi AtmA svIkAryo emAM ja, vipakSarUpa artha svIkAravAmAM=apariNAmI ane dehathI bhijJAbhinna asvIkArarUpa vipakSamAM bAdhakane kahe che - Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaviMda prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-pa4, papa 215 sUtra : nyathA tayo : T64/112 sUtrArtha : anyathA=pariNAmI ane dehathI bhinnabhinna AtmA na svIkAravAmAM Ave to teno ayoga che hiMsAdino ayoga che. IFpa4/112 TIkA : yadi hi pariNAmI AtmA bhinnAbhinnazca dehAnneSyate tadA 'teSAM' hiMsAdInAM bandhahetutayopanyastAnAm gayo:' padanA zAha4/222AA TIkArca - ri ... padanA | jo pariNAmI AtmA ane dehathI bhinnabhinna AtmA na icchAya to teono=baMdhanA hetupaNAthI kahevAyelA hiMsAdino, ayoga che=aghaTanA che. li54/112aa. bhAvArtha : upadezaka zrotAne baMdhanAM kAraNo hiMsAdi kevo AtmA svIkArIe to saMgata thAya ? tema batAve che te pUrvasUtramAM batAvela. have tevo AtmA na svIkArIe ane AtmAne apariNAmI svIkArIe ane kadAca AtmAne pariNAmI svIkAryA pachI dehathI ekAMta bhinna ke ekAMta abhinna svIkArIe to AtmAnA baMdhanAM kAraNo evAM hiMsAdi ghaTe nahi tema upadezaka batAve che. kema hiMsAdi ghaTe nahi ? te svayaM AgaLa graMthakArazrI spaSTa kare che. Apa4/11thA avataraNikA : kathamityAha - avataraNikArya : kema hiMsAdi ghaTe nahi ? ethI kahe che - bhAvArtha : AtmAne apariNAmI mAnavAmAM Ave athavA AtmAne dehathI bhinna athavA dehathI abhinna mAnavAmAM Ave to hiMsAdi ghaTe nahi te sUtra-64 sudhI kahe che - sUtra : nitya vikAratoDasaMvAni mApa/10rU II Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-papa sUtrArtha : nitya ja AtmAmAM avikAra hovAne kAraNe asaMbhava hovAthI hiMsAdino asaMbhava hovAthI apariNAmI AtmAmAM hiMsAdi ghaTe nahi ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. 'papa/11all TIkA - 'nitya eva' apracyutAnutpannasthiraikasvabhAve Atmani-na tu paryAyanayAvalambanenAnityarUpe'pi ityevakArArthaH-abhyupagamyamAne dravyAstikanayAvaSTambhataH 'avikArataH' tilatuSatribhAgamAtramapi pUrvasvarUpAdapracyavamAnatvena 'asaMbhavAd' aghaTanAt hiMsAyAH, yato hiMsA vivakSitaparyAyavinAzAdisvabhAvA zAstreSu gIyate, yathoktam"tatparyAyavinAzo duHkhotpAdastathA ca saMklezaH / O vadho nito varnayitavya: prayatnana pAuddA" ] pAva5/2rUA TIkArya : nitya sva' ... prayatnana | nitya jagadravyAstikAyanA avalaMbanathI aprazruta anutpanna sthira eka svabhAvavALo AtmA svIkAra karAye chate, paraMtu paryAyAstikAyanA avalaMbana dvArA anityarUpa paNa na svIkAravAmAM Ave to avikAra hovAthI talanA photarAnA trIjA bhAga mAtra paNa pUrva svarUpathI apracyavanAnapaNuM hovAthI, asaMbhava hovAne kAraNe=hiMsAdinuM aghaTana hovAnA kAraNe, apariNAmI AtmAmAM hiMsAdi ghaTe nahi ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. je kAraNathI vivalitaparyAyavinAzAdi svabhAvavALI hiMsA zAstramAM kahevAyI che. je pramANe kahevAyuM che - "tenA paryAyano nAza athavA duHkhano utpAda athavA saMkleza e vadha bhagavAna vaDe kahevAyelo prayatnathI varjavo joIe. I96i" () Itpapa/113 bhAvArtha : (1) svano ke parano je vidyamAna paryAya che teno nAza e hiMsA che. jema koIne mAravAthI teno vidyamAna te bhavano paryAya nAza pAme che (2) svane ke parane duHkha utpanna karavuM e paNa hiMsA che. ane (3) pote saMkleza karavo ke bIjAne saMkleza karAvavo e paNa hiMsA che. A traNa prakAre bhagavAne hiMsA kahela che. AvI hiMsA AtmAne ekAMte nitya svIkAravAmAM Ave to saMbhave nahi; kema ke jo potAno AtmA ane bIjAno AtmA ekAMte nitya hoya to potAnA AtmAnA svarUpamAM ke bIjAnA AtmAnA svarUpamAM leza paNa parivartana saMbhave nahi, tethI jIva potAnA bhAvaprANanA nAzarUpa saMkleza karI zake nahi ke bIjAnA bhAvaprANanA nAzarUpa saMkleza karAvI zake nahi. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-papa, 56 vaLI, ekAMte nitya AtmA svIkAravAmAM Ave to ApaghAta Adi dvArA potAnA manuSyaparyAyano nAza kare che ke bIjAne mArI nAkhavA dvArA bIjAnA paryAyano nAza kare che tevI hiMsA saMbhave nahi. vaLI, potAne duHkha utpanna karavA rUpa ke bIjAne duHkha utpanna karavA rUpa hiMsA saMbhave nahi; kema ke ekAMta nitya AtmA svIkAravAmAM AtmAnuM leza paNa parivartana thaI zake nahi. papa/113 avataraNikA : tathA - avataraNikArca - ane - sUtra : nitye vApareTiMsanena sAdha6/114 sUtrArtha : anitya AtmAmAM apara vaDe ahiMsana hovAne kAraNe hiMsAno saMbhava nathI. II5/114ll TIkA : 'anitye ca' sarvathA pratikSaNabhaGgure punarAtmani abhyupagamyamAne sati 'apareNa' kenacit lubdhakAdinA 'ahiMsanena' avyApAdanena kasyacicchUkarAdehiMsA'saMbhavaH, pratikSaNabhaGguratvAbhyupagame hi sarveSvAtmasu svata eva svajanmalAbhakSaNAnantaraM sarvathA nivartamAneSu kaH kasya hiMsakaH? ko vA kasya hiMsanIyaH? rUti tApa6/224 TIkArya : nirca ' .... ti | anitya AtmAmAM sarvathA pratikSaNa nAzavaMta AtmA svIkAra karAye chate lubdhakAdi vaDe ahiMsana hovAne kAraNe=bhUMDa Adi koInA avyApAdatane kAraNe, hiMsAno asaMbhava che. kema kSaNika AtmAmAM hiMsAno asaMbhava che ? te spaSTa kare che - pratikSaNa bhaMgurapaNAthI AtmAno svIkAra karAye chate sarva AtmAomAM svajanmanA kSaNa pachI svataH ja sarvathA tivartamAna AtmA hote chata koNa kono hiMsaka athavA koNa kone hiMsanIya che arthAt koI koIno hiMsaka nathI athavA koI koIne hiMsanIya nathI. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. li56/114 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-pa6, 57 bhAvArtha : AtmAne eka kSaNa paNa bIjI kSaNamAM nAza svIkAranAra bauddha darzana che ane te darzana anusAra AtmAne anitya svIkArIe arthAt kSaNasthAyI svIkArIe to eka kSaNa pachI bIjI kSaNamAM AtmA svataH nAza pAme che, tethI koI puruSa koIno hiMsaka banI zake nahi; kema ke utpanna thayA pachI te bIjI kSaNamAM paNa sthira rahenAra hoya to hiMsaka vyaktinA prayatnathI teno nAza thayo tema kahI zakAya, paraMtu utpanna thanAra vyakti svayaM bIjI kSaNamAM nAza pAmanAra hoya to koI koInI hiMsA karanAra nathI ane koI koInA mATe hiMsA karavA yogya paNa nathI; kema ke utpanna thayelo AtmA bIjI kSaNamAM svayaM nAza pAmanAra che. pi6/114ll avataraNikA : tathA - avataraNikArya : AtmAne pariNAmI na svIkAravAmAM Ave ane ekAMte nitya ane ekAMte kSaNika svIkAravAmAM Ave to hiMsAdi ghaTI zake nahi tenI spaSTatA sUtra-papa ane sUtra-5mAM karela. have dehathI AtmAne ekAMte bhinna ke abhinna mAnavAmAM Ave to zuM ghaTe nahi te spaSTa karavA arthe prathama dehathI bhinna evA AtmAne svIkAravAmAM zuM ghaTe nahi te spaSTa kare che - sUtra : mitra va vedAnna sRSTavevanam vacha/111 sUtrArtha - dehathI bhinna ja AtmA hoya to spaSTanuM vedanA thAya nahi. Ifpa7/115ll TIkA : ___ yadi hi 'bhinna eva' vilakSaNa eva sarvathA dehAdAtmA tadA 'na' naiva 'spRSTasya' yoSiccharIrazayanA'sanAdeH kaNTakajvalanajvAlAdezca iSTAniSTarUpasya sparzanendriyaviSayasya dehena spRzyamAnasya 'vedanam' anubhavanaM prApnoti bhoginaH puruSasya, na hi devadatte zayanAdIni bhogAGgAni spRzati sati viSNumitrasyAnubhavapratItirastIti / / 57/115 / / TIkArya : ri ... anumavatItirIti | jo dehathI bhinna ja=sarvathA vilakSaNa ja, AtmA hoya to dehatI sAthe sparza pAmatA evA spaSTa strInuM zarIra, zayana, asana Adi ane kaMTaka, agninI jvAlAdi Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-57, 58 219 ISTa-aniSTarUpa sparzendriyanA viSayanuM vedana-anubhava bhogIpuruSane prApta thAya nahi ja. je kAraNathI devadatamAM zayanAdi bhogAMgo sparzatA hoya to viSNumitrane anubhavanI pratIti nathI. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. pa7/115 bhAvArtha : dehathI AtmA sarvathA bhinna hoya to dehane sparzanArI bhogasAmagrIno ke dehane upaghAta karanArI kaMTakAdi sAmagrIno jIvane anubhava thAya nahi. jema devadattathI bhinna viSNamitra che, tethI devadattanA bhogAdino anubhava viSNumitrane thato nathI tema dehane sparzanArA padArthono anubhava AtmAne thaI zake nahi. AnAthI e prApta thAya ke AtmAno potAnA bhAvonI sAthe je prakArano abheda che tevo abheda dehanI sAthe nathI, topaNa jevo devadatta ane viSNumitrano bheda che tevo bheda paNa dehanI sAthe AtmAno nathI. AthI ja parabhavamAM AtmA jAya che tyAre dehano viyoga thAya che tema potAnA guNono viyoga thato nathI topaNa vartamAnanA bhavamAM dehanI sAthe koIka rItano ekatvano pariNAma che jethI dehane sparzanArA padArthono anubhava AtmAne thAya che ane AtmAne thatA pariNAmanI asara dehane thAya che ane dehathI AtmAno ekAMtabheda svIkAravAmAM Ave to dehane sparzatA padArthonuM vedana AtmAne thAya che te saMgata thAya nahIM, mATe AtmAne dehathI kathaMcit abheda svIkAravo joIe. pa7/11po avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane - sUtra : nirarthagyAnuda: T8/996 ! sUtrArtha : nirarthaka anugraha che. II58/116ll TIkA : nirartha:' puruSasaMtoSanakSatnavinI, "ra: samuSya, "manuBda' stravindranADanIvsnaadibhi gAgairupaSTambho bhavet dehasya, dehAdAtmano'tyantabhinnatvAt, nigrahasyApyupalakSaNametat T18/22ddA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sutra-58, 59 TIkArya : nirarthaH'... 35nakSanetan aa nirarthaka puruSanA saMtoSalakSaNaphalavikala anugraha=mAlA, caMdana, strI, vastra Adi bhoganAM sAdhano vaDe dehano upaSmarUpa anugraha nirarthaka thAya; kema ke dehathI AtmAnuM atyaMta bhinnapaNuM che ane vigrahanuM paNa A upalakSaNa che=dehano karAto nigraha paNa nirarthaka che tenuM A sUtra upalakSaNa che. pa8/116AA bhAvArtha - upadezaka zrotAne "dehathI AtmAno sarvathA bheda nathI" te yuktithI batAvatAM kahe che ke jo dehathI AtmAno sarvathA bheda hoya to dehano anugraha karavA mATe je bhogasAmagrInA upAyo saMsArI jIvo kare che te nirarthaka thAya ane corAdino nigraha je rAjAdi kare che te nirarthaka thAya. mATe anubhava anusAra AtmAno dehathI sarvathA bheda svIkAravo ucita nathI. II58/11chA avataraNikA - evaM bhedapakSaM nirAkRtyAbhedapakSanirAkaraNAyAha - avataraNikArya : A rIte=sUtra pa7-58mAM kahyuM e rIte bheda pakSanuM nirAkaraNa karIne dehathI AtmA bhinna che e prakAranA bheda pakSanuM nirAkaraNa karIne, abheda pakSanA nirAkaraNa mATe AtmAno dehathI sarvathA abheda che e pakSanuM nirAkaraNa karavA mATe, kahe che - sUtraH mitra vAri vaiyo ti sAdha1/117pA sUtrArtha : abhinnamAM ja dehathI AtmAno sarvathA abheda ja, svIkAravAmAM amaraNa thAyasaMsArI jIvonA mRtyuno abhAva thAya; kema ke vaikalpano ayoga che mRta dehamAM vikalabhAvano ayoga che. I/pa9/117ll TIkAH_ 'abhinna eva' dehAt sarvathA nAnAtvamanAlambamAne Atmani sati 'caitanyaviziSTaH kAyaH puruSaH' [] iti matAvalambinAM suraguruziSyANAmabhyupagamena, kimityAha-'amaraNaM' mRtyorabhAvaH Apadyata AtmanaH, kuta ityAha-'vaikalyasyAyogAd' aghaTanAt, yato mRte'pi dehe na kiJcit pRthivyAdibhUtAnAM dehArambhakANAM vaikalyamupalabhyate / vAyostatra vaikalyamiti cetra, vAyumantareNa ucchUnabhAvAyogAt / tarhi tejasaH tatra Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-pa9 vaikalyamastIti cenna, tejaso vyatirekeNa kuthitabhAvApratipatteriti kathaM dehAbhinAtmavAdinAM maraNamupapannaM miita pApa2/227nA TIkArya : 'khaa a'... mahiti | abhinna ja=dehathI sarvathA judApaNuM anAlaMbana karAto AtmA hote chate "caitanya viziSTakAya puruSa che" e prakAranA mata avalaMbI evA sugurunA ziSyonA abhyapagamathI A prakAranA matane svIkAranArA cArvAkanA ziSyonA svIkArathI, amaraNa thAya AtmAne mRtyuno abhAva prApta thAya. kema mRtyuno abhAva prApta thAya ? ethI kahe che - vaikalyano ayoga che=dehamAM vikalapaNAnuM aghaTana che. je kAraNathI marelA paNa dehamAM deha AraMbhaka evA pRthvI Adi bhUtonuM kaMI vikalapaNuM prApta thatuM nathI. ahIM cArvAka kahe ke - vAyunuM tyAM=mRtadehamAM vikalapaNuM che, tethI maraNa che, tene graMthakArazrI kahe che ema jo cArvAka kahe to te kathana barAbara nathI; kema ke vAyu vagara unabhAvato ayoga che=mRtazarIra phulAya che teno ayoga che. to cArvAka kahe che ke tyAM=mRtazarIramAM agninuM vikalapaNuM che mATe maraNa che e pramANe jo cArvAka kahe to graMthakArazrI kahe che ke tArI vAta barAbara nathI; kema ke agni vagara kuthita bhAvanI aprApti che=mRtazarIra saDe che tenI aprApti che. ethI, dehathI abhinna AtmavAdIonA mate maraNa kaI rIte ghaTe ? arthAt ghaTe nahi. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. pa9/11AA . bhAvArtha - upadezaka yogya zrotAne dehathI kathaMcit bhinna AtmA che tema yuktithI batAvIne sthira zraddhA karAve che ke paralokamAM janAro AtmA che, tethI AtmAnA hita mATe sadA udyama karavo joIe. dehathI abhinna arthAt deha svarUpa ja AtmA cArvAka svIkAre che, tethI cArvAka matane anusaranArA tenA ziSyo vaDe dehathI abhinna AtmA svIkArAya che. ane tema svIkAravAmAM Ave to A pAMca bhUtanA samudAyarUpa je deha che tasvarUpa ja AtmA che. ane tevo AtmA svIkArIe to saMsAramAM jIvonuM mRtyu thatuM pratyakSa dekhAya che te saMgata thAya nahi. kema saMgata thAya nahi ? ethI kahe che - mRtyu pAmelA dehamAM paNa deha AraMbhaka pRthvI Adi pAMca bhUtomAMthI koI paNa bhUtanI vikalatA prApta thatI nathI, tethI jema jIvatA manuSyamAM pAMca bhUta rU5 deha che tevo ja pAMca bhUtanA samudAyarUpa deha mRta zarIramAM che. tethI jo AtmA dehathI pRtha svIkAravAmAM na Ave to mRta zarIramAM cetanA prApta thavI joIe. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-pa9, 60 ahIM cArvAka kahe ke mRta zarIramAM vAyuno abhAva che, tethI caitanya viziSTa kAyAnI pratIti thatI nathI. ane jIvatA puruSanA dehamAM vAyu che mATe caitanya viziSTa kAyAnI pratIti thAya che. tene graMthakArazrI kahe che ke cArvAkanuM A kathana yukta nathI; kema ke mRtadeha paNa paDyo paDyo phulAya che, tethI temAM vAyuno abhAva nathI. cArvAka kahe ke jIvatA dehamAM agni che, tethI AhArAdi pAcanakriyA thAya che, mRta dehamAM agni nathI, tethI caitanyanI pratIti thatI nathI. tene graMthakArazrI kahe che ke zarIramAM agni na hoya to zarIra paDyuM paDyuM saDe che te thaI zake nahi, tethI agni paNa mRtadehamAM che, tethI arthathI phalita thAya che ke dehathI bhinna evo AtmA che je dehamAM pUrve hato ane mRtyu vakhate dehathI pRthagu thaIne bhavAMtaramAM jAya che mATe dehathI pRthar thavArUpa mRtyu AtmAne prApta thAya che. pa9/11nA avataraNikA : prAktanAvasthayorvAyutejasostatrAbhAvAt maraNamupapadyate iti ceducyate - avataraNikArya : pUrvanA avasthAvALA mRtyunI pUrvanI avasthAvALA, vAyu ane tejato, tyAM mRtazarIramAM, abhAva hovAthI maraNa ghaTe che zarIrathI abhinna AtmA svIkAravA chatAM maraNa ghaTe che e pramANe cArvAka kahe to tene graMthakArazrI vaDe kahevAya che - bhAvArtha pUrvasUtramAM TIkAkArazrIe spaSTatA karI ke "mRtazarIramAM vAyu ane agni che, mATe pAMca bhUtarUpa deha vidyamAna che, chatAM te deha caitanyaviziSTa nathI", tethI nakkI thAya che ke te dehamAMthI pAMca bhUtathI atirikta caitanya mRtazarIramAM nAza pAmela che. mATe dehathI atirikta AtmA svIkAravo joIe. tyAM cArvAka kahe ke maraNa pUrve dehamAM je vAyu ane agni hatA tevA vAyu ane agni mRtazarIramAM nathI; paraMtu vilakSaNa vAyu ane agni che, tethI pUrvanA viziSTa vAyu ane agninA abhAvane kAraNe mRtazarIramAM caitanyanI pratIti thatI nathI. mATe dehathI pRthagu AtmA na svIkArIe topaNa mRtyunI saMgati thaze, tene graMthakArazrI kahe che - sUtra : maro paratnomAd: T60/018 nA sUtrArtha : maraNamAM cArvAka kahe che te pramANe maraNa svIkAravAmAM, paralokano abhAva prApta thAya. II60/118II Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sutra-10 223 TIkA : 'maraNe' abhyupagamyamAne 'paralokasyAbhAvaH' prasajyate, na hi dehAdabhinna evAtmanyabhyupagamyamAne kazcit paralokayAyI siddhyati, dehasyAtraiva tAvat pAtadarzanAt tadvyatiriktasya cAtmano'nabhyupagamAt, na ca vaktavyam-paraloka eva tarhi nAsti, tasya sarvaziSTaiH pramANopaSTambhopapannatvenAbhISTatvAt, pramANaM cedam yo yo'bhilASaH sa so'bhilASAntarapUrvako dRSTaH, yathA yauvanakAlAbhilASo bAlakAlInAbhilASapUrvakaH, abhilASazca bAlasya tadaharjAtasya prasAritalocanasya mAtuH stanau nibhAlayataH stanyaspRhArUpaH, yacca tadabhilASAntaraM taniyamAd bhavAntarabhAvIti / / 60/118 / / TIkArca - 'karo' ... mavAntaramAvati | maraNa svIkAra karAye chate=cArvAka matanI yukti anusAra maraNa svIkAra karAye chate, paralokano abhAva prApta thAya. kema paralokano abhAva prApta thAya ? ethI kahe che - dehathI abhinna ja=ekAMta abhinna ja, AtmA svIkAra karAye chate paralokamAM janAro koI siddha thAya nahi. kema paralokamAM janAro AtmA siddha thAya nahi ? ethI kahe che - dehanuM ahIM ja pAtadarzana hovAne kAraNe ane dehathI vyatirikta AtmAno asvIkAra hovAne kAraNe cArvAka mata anusAra AtmAne svIkAravAthI paralokamAM janAro AtmA siddha thAya nahi ema avaya che. ane to pachI paraloka ja nathI ema na kahevuM; kema ke tenuM paralokamAM janArA AtmAnuM, sarva ziSTa puruSo vaDe pramANanA upakhaMbhathI upapatrapaNArUpe svIkArAyeluM che, ane pramANa A che - je je abhilASa che te te abhilASAntarapUrvaka jovAyelo che. je prakAre yauvanakALano abhilASa bAlakALanA abhilASapUrvaka che ane te divasanA thayelA prasArita locatavALA, mAtAnA stanane jotA bALane stananI spRhArUpa abhilASa che ane je teno abhilASAtara che te niyamathI bhavAMtara bhAvI che. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 60/118 bhAvArtha avataraNikAmAM kahyuM e pramANe dehathI apRthagu AtmA svIkArIe topaNa maraNa ghaTI zake; paraMtu tema svIkAravAthI paralokano abhAva prApta thAya; kema ke mRtadeha ahIM paDelo dekhAya che ane paralokamAM janAro AtmA dehathI pRthagu na svIkAravAmAM Ave to paralokanI saMgati thAya nahi. mATe paralokanI saMgati arthe paNa dehathI pRthagu paralokamAM janAro AtmA svIkAravo joIe; kema ke sarva ziSTa puruSoe anumAna Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-60, 61 pramANa dvArA AtmAne svIkArela che ane ziSTa puruSo anumAna kare che ke dehadhArI bALaka koIka abhilASa kare che ane te abhilASa ka2vAnA saMskAronA kAraNe te yuvAna thAya che tyAre te yuvAna avasthAnA saMyogone anurUpa abhilASo kare che. tethI nakkI thAya che ke pUrvamAM abhilASa karavAnI kuzaLatA hatI; te ja kuzaLatA saMyoga pramANe vizeSa vizeSa pragaTa thAya che. ane tatkSaNa janmeluM bALaka kSudhA lAge che tyAre stanapAnano abhilASa kare che; te abhilASa karavAnI kaLA te bALaka A bhavamAM zIkhela nathI; paraMtu te abhilASa ka2vAnI kaLA janmAMtaranA saMskArathI Ave che. mATe janmelA bALakane abhilASa karato joIne ziSTa puruSo nakkI kare che ke pUrvabhavanA saMskA2ne kAraNe sahaja rIte bALakane te prakArano abhilASa thAya che mATe paraloka che. A prakAre upadezaka yogya zrotAne yukti-anubhava anusAra batAve; je sAMbhaLIne paralokanI sthira zraddhAvALo thayelo zrotA sadA paralokapradhAna jIvavA yatna kare, jethI tenuM ahita thAya nahi. II60/118 avataraNikA : tathA avataraNikArtha : vaLI, dehathI AtmAne ekAMte bheda svIkAravAmAM Ave to zuM doSa Ave ? te batAve che sUtra : dehakRtasyAtmanA'nupabhogaH / / 61 / 119 / / sUtrArtha = dehaSkRta evA zubha ke azubha karmano AtmA vaDe anupabhoga che. II61/119 TIkA H ekAntabhede dehAtmanorabhyupagate sAMkhyena 'dehena kRtasya' pareSAM tADanatarjanahiMsanAdinA devatAnamanastavanAdinA copAyenopAttasya zubhAzubharUpasya karmaNaH 'AtmanA anupabhogaH' sukhaduHkhAnubhavadvAreNAvedanamApadyate, na hi kazcidanyakRtaM zubhamazubhaM vA vedayitumarhati kRtnaashaa'kRtaabhyaagmtoSaprasAvitti / / 6/16 / / TIkArya : prAntamere ..... roSaprasAviti / / sAMkhya dvArA dehathI AtmAno ekAMta bheda svIkArAye chate deha vaDe karAyelA parane tADana-tarjana hiMsAdi dvArA azubha karmano ane deha vaDe karAyelA devatAnamanastavana Adi upAya dvArA prApta karAyelA zubha karmano AtmA vaDe anupabhoga arthAt sukha duHkhanA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-11, 6ra 225 anubhava dvArA AtmAne te karmanuM avedana, prApta thAya, je kAraNathI anya vaDe karAyeluM zubhAzubha karma vedana karavA mATe koI yogya nathI; kema ke kRtatAza ane akRtaAgamarUpa doSano prasaMga che. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. I61/119 bhAvArtha : sUtra-57mAM graMthakArazrIe dehathI bhinna AtmA svIkAravAthI vartamAnamAM je sukhaduHkhanA anubhavo thAya che te saMgata thAya nahi tema batAvela. have sAMkhyamata anusAra dehathI ekAMte bhinna AtmA svIkAravAmAM Ave to potAnA dehathI karAyelAM pApo ane potAnA dehathI karAyelAM zubha anuSThAno tenAM phaLano anubhava paNa AtmAne thAya nahi tema svIkAravuM paDe, tethI dehathI AtmAne ekAMta bheda svIkAravAthI puNya-pApanI vyavasthA saMgata thAya nahi tema phalita thAya che. kema dehathI AtmA ekAMte bhinna svIkAravAthI, dehathI karAyelA pApa-punyanuM phaLa AtmAne thAya nahi ? te spaSTa karatAM kahe che - jema koI anya puruSa puNya ke pApa kare, tenuM phaLa anya puruSane maLatuM nathI tema anya puruSa tulya AtmAno dehathI ekAMta bheda hoya to dehathI karAyeluM puNya ke pApa potAne prApta thAya nahi. ane tema svIkArIe to kRtanAza ane akRtanA Agamanano doSa prApta thAya. arthAt je dehe pApa karyuM che te dehadhArI AtmAne karAyelA pApanuM phaLa maLyuM nahi, tethI karAyelA pApano nAza te dehane prApta thAya ane je pApa karela nathI chatAM bIjA bhavamAM janArA AtmAne tenuM phaLa maLe che tema kahevAmAM Ave to, nahi karAyelA pApanuM Agamana AtmAne prApta thayuM tema mAnavuM paDe; kema ke je dehe pApa karela te deha bIjA bhavamAM nathI ane bIjA bhavanA dehadhArI evA te AtmAne te pApanuM phaLa prApta thayuM. kala/119ll avataraNikA : tathA - avataraNikArya : vaLI, dehathI AtmA sarvathA bhinna hoya to zuM doSa Ave ? te batAve che - sUtra : tmiya vehena dra/1ra0 || sUtrArtha:AtmA vaDe karAyelA zubha-azubha karmanuM phala deha vaDe upabhoga thAya nahi. IIkara/12oli Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-12, 63 TIkA - ___ yadi ca dehAd bhinna eva AtmetyabhyupagamaH tadA 'AtmakRtasya' kuzalAdakuzalAdvA'nuSThAnAdAtmasamupArjitasya zubhasyAzubhasya ca karmaNa ihAmutra ca 'dehena' kartA'nupabhogaH avedanaM prasajyate, macAvat dara/220 TIkArca - vira.... sAvRtatvAn aa ane jo dehathI bhinna ja AtmA che e pramANe svIkAra che to AtmA vaDe karAyelA kuzala-akuzala anuSThAnathI AtmA vaDe upArjita zubha-azubha karmonuM A bhava ane parabhavamAM deha vaDe kartAne anupabhoga che avedana prApta thAya che; kema ke avyakRtapaNuM che=dehathI bhinna evA AtmakRtapaNuM che. li62/120 || bhAvArtha : vaLI ekAMta dehathI bhinna ja AtmA che ema sAMkhya darzana svIkAre che ema svIkAravAmAM Ave to AtmA je dharmaanuSThAna kare che athavA AtmA je pApaanuSThAna kare che tenAthI baMdhAyelAM zubha ane azubha karmo ahIM A bhavamAM ane parabhavamAM dehathI vedana thatAM dekhAya che te saMgata thAya nahi. vastutaH saMsArI jIvo corI Adi kare che tenAM phaLa kyAreka A bhavamAM prApta kare che ane te dehathI vedana thAya che te pratyakSathI dekhAya che te saMgata thAya nahIM ane kyAreka te akAryanuM phaLa janmAMtaramAM maLe che te saMgata thAya nahi mATe dehathI kathaMcit AtmAno abheda svIkAravo joIe. e prakAre upadezaka yogya zrotAne upadeza Ape che. IIkara/120II avataraNikA - yadi nAmaivamApadyate tathApi ko doSa ? ityAha - avataraNikArya : jo A pramANe=sUtra-pa7thI atyAra sudhI kahyuM e pramANe, prApta thAya to paNa zuM doSa che ? ethI kahe che - sUtra : kRSTaTavAdhA TdarU/9ra97 sUtrArtha - daSTa ISTa bAdhA che. II63/121II Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-13 TIkA : 'dRSTasya' sarvalokapratItasya dehakRtasyAtmanA AtmakRtasya ca dehena yaH sukhaduHkhAnubhavaH tasya, ' rUsya' zAstrasiddhastha "vAtha' mAnava: prAti, tathApitRzyata vAtmA peharAvyoryapaardaaryaadynaarykaaryaaccaarkaadau ciraM zokaviSAdAdIni duHkhAni samupalabhamAnaH, zarIraM ca tathAvidhamanaHsaMkSobhAdApannajvarAdijanitavyathAmanubhavaditi, na ca dRSTeSTApalApitA yuktA satAm, nAstikalakSaNatvAt tasyAH / / 63/121 / / TIkArya : da' .... tasyA: | sarvalokapratIta evA daSTanIethakRta AtmA vaDe ane AtmAmRta deha vaDe je sukha-duHkhano anubhava che te rUpa daSTanI, ane zAstrasiddha evA ISTanI bAdhA=apalApa, prApta thAya che. te A pramANe - dehakRta corI, padArAgamana Adi anArya kAryathI jela AdimAM cirakALa zoka-viSAdAdi duHkhone prApta karato AtmA dekhAya ja che ane tevA prakAranA matasaMkSobhathI prApta thayelA, javarAdithI jaDita vyathAne anubhavatuM zarIra dekhAya ja che. ane daSTa ane ISTanI apalApitA saMta puruSone yukta nathI; kema ke tenuM daSTa-ISTa apalApitAnuM, nAstikanuM lakSaNapaNuM che. I63/1215 bhAvArtha : AtmAne ekAMte dehathI bhinna svIkArIe to daSTa evA anubhavano apalApa thAya che ane zAstraprasiddha vacanono bAdha thAya che mATe AtmAne ekAMte dehathI bhinna svIkArI zakAya nahi. AtmAne dehathI ekAMte bhinna svIkAravAthI daSTa bAdhA zuM prApta thAya ? e batAve che - jema koI puruSe dehathI corI Adi akAryo karyA hoya ane tene jela AdimAM nAkhavAmAM Ave to tenA AtmAne zoka viSAdAdi duHkhono anubhava thAya che te thaI zake nahi; kema ke dehathI karAyelA kRtyanA phaLarUpe jela AdinI prApti dehane prApta thAya che ane AtmA dehathI sarvathA bhinna hoya to tene zokAdino anubhava thavo joIe nahi. jema anyane jelamAM nAkhavAthI potAne zokAdi thatA nathI tema dehane jela AdimAM nAkhavAthI AtmAne zokAdi thavA joIe nahi ane dehanA akAryanuM zokAdi phaLa AtmAne thAya che mATe dehathI abhinna AtmA che tema mAnavuM joIe. vaLI, koI vyaktine tevA prakAranA mAnasika vikAro thAya, te vikAro AtmA kare che, deha karato nathI ane te vikArone kAraNe jvarAdithI pIDAno anubhava zarIrane thAya che, tethI AtmA dehathI kathaMcituM abhinna che tema na svIkArIe to daSTa bAdhA che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-13, 14 je puruSa sadA potAnA hitanI ciMtA kare che evA satparuSane dekhAtA anubhavano apalApa ane zAstrano apalApa karavo ucita nathI; kema ke dekhAtA anubhavano ane zAstrano apalApa karanAra nAstika kahevAya che. ll13/121ii. avataraNikA : itthaM sarvathA nityamanityaM ca tathA dehAda bhinnamabhinnaM cAtmAnamaGgIkRtya hiNsaadiinaamsmbhvmaapaadyopsNhrtraahavataraNikArca - A rIte=atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, sarvathA nitya athavA sarvathA anitya ane dehathI bhinna athavA dehathI abhinna AtmAne svIkArIne hiMsAdinA asaMbhavanuM ApAdana karIne upasaMhAra karatAM kahe che - sUtra : satogacarthataMtsiddhiriti tavaliMH 64/122aaaa sUtrArtha - AnAthI ekAMtavAdathI, anyathA svIkAra karAye chate nityAnityAdirUpa AtmA svIkAra karAye chate, AnI siddhi che hiMsAdinI siddhi che, e tattvavAda che. ll14/1222 TIkA : 'ataH' ekAntavAdAd 'anyathA' nityAnityAdisvarUpe Atmani samabhyupagamyamAne 'etatsiddhiH' hiMsAdisiddhiH, tatsiddhau ca tanibandhanA bandhamokSasiddhiH, 'iti' eSa 'tattvavAdaH' pratijJAyate, yo'tattvavAdinA puruSeNa vedituM na pAryate iti / / 64/122 / / TIkArya : ataH'..... ti | AtAthIekAMtavAdathI, anyathA svIkAra karAye chate nityAnityAdi svarUpa AtmA svIkAra karAye chate, AnI siddhi che-hiMsAdinI siddhi che. ane tenI siddhi hote chate hiMsAdinI siddhi hote chate, taktibaMdhana hiMsAdinI siddhinA kAraNe baMdhamokSanI siddhi che e tattvavAda jaNAya che. je atatvavedI evA puruSa vaDe jANI zakAto nathI. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 64/12rA bhAvArtha :upadezaka yogya zrotAne phalitArtha batAvatAM kahe che - Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-64, 65 229 pUrvamAM ekAMtavAda batAvyo te pramANe hiMsAdinI saMgati nathI tema batAvyuM, tethI ekAMtavAdathI viparIta evo nityAnityavAdarUpa pariNAmI AtmA svIkA2vAmAM Ave ane dehathI AtmAno bhedAbheda svIkA2vAmAM Ave to hiMsAdinI saMgati thAya che. ane hiMsAdinI saMgati thAya to hiMsAdinA phaLarUpa baMdha ane ahiMsAdinA phaLarUpa mokSa saMgata thAya che, tethI AtmAne pariNAmI svIkAravo ane AtmAne dehathI kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna svIkAravo e tattvavAda che, ane jeo madhyasthatApUrvaka anubhavane anurUpa padArthane jovAmAM kuzaLa nathI tevA atattvavedIo A tattvavAda jANI zakatA nathI. mATe mArgAnusA2I sUkSmabuddhithI tattvane jANavA mATe prayatna ka2vo joIe jethI tattvavAdanI prApti thAya e prakAre upadezaka yogya zrotAne upadeza Ape che. ||64/1220 avataraNikA : evaM tattvavAde nirUpite kiM kAryamityAha avataraNikArtha : A rIte tattvavAda nirUpaNa karAye chate=atyAra sudhI varNana karyuM e rIte tattvavAda nirUpaNa karAye chate, zuM karavuM joIe ?=upadezake zuM karavuM joIe ?, ethI kahe che sUtra : rAmaparIkSA / / 6/123 / / sUtrArtha : -- pariNAmanI parIkSA karavI joIe=zrotAne tattvavAda samyak pariNamana pAmyo che ke nahi tenI parIkSA karavI joIe. II65/123|| TIkA H 'pariNAmasya' tattvavAdaviSayajJAna zraddhAnalakSaNasya 'parIkSA' ekaantvaadaarucisuucnvcnsNbhaassnnaavinopAyena nirNayanuM vidheyam ||6/2rU|| TIkArya H ..... 'rAmasva' . vidheyam / / tattvavAda viSayaka jJAna ane rucirUpa pariNAmanI parIkSA=ekAMtavAdanI arucine sUcana karanArA vacana ane saMbhASaNAdi upAyo dvArA nirNaya karavo joIe. / / 65/123 / / bhAvArtha : atyAra sudhI graMthakArazrIe zrotAne upadezaka kaI rIte AtmA pariNAmI che ane kaI rIte AtmAno Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-65, 66 dehathI kathaMcit bheda che ane abheda che te sarva viSayaka zrotAnI buddhi anusAra samajAvyuM ane kahyuM ke A rIte anubhavane anurUpa tattva svIkAravAmAM Ave to baMdha ane mokSa arthAt saMsA2 ane mokSa saMgata thAya. jenA paramArthane jANIne zrotAne sthira nirNaya thAya ke "mArA tevA prakAranA pariNAmane kAraNe hiMsAdi thAya che ane tenAthI saMsAra niSpanna thAya che ane tattvanA yathArtha nirNayapUrvaka saMsAranA ucchedanA upAyone zAstravacanathI samyak jANIne te prakAranA mArA yatnathI kramasara saMsArano uccheda thAya che ane mokSanI prApti thAya che." upadezakanA A vacanathI zrotAne anekAMtavAdanI ruci thAya che ane te ruci paNa zravaNa mAtrathI nahi paraMtu padArthanA samyak avalokanathI thaI che, tethI prasaMge prasaMge ekAMtavAda pratye tene aruci spaSTa thatI dekhAya ane anekAMtavAda pratye ja pakSapAta thAya tathA anekAMtavAdanA marmane jANavA mATe zrotAne tIvra jijJAsA thAya teno nirNaya upadezake karavo joIe. jethI anekAMtavAdanA pakSapAtI evA te zrotAne vizeSa dharma pariNamana pAme. II65/123 avataraNikA : tato'pi kiM kAryamityAha - avataraNikArya : tyArapachI paNa=zrotAne tattvavAda samyak pariNamana pAmyo che tevo nirNaya karyA pachI paNa zuM karavuM joIe ?=upadezake zrotAne zuM kahevuM joIe ? te kahe che sUtra H zuddhe vanyamevathanam / / 66/124|| - - sUtrArtha zuddha pariNAma hote chate=zrotAne tattvavAdano pariNAma zuddhine prApta thayelo hote chate, baMdhanA bhedanuM kathana karavuM joIe=karmanA baMdhanA je bhedo che tenuM varNana karavuM joIe. ||66/124 // TIkA H 'zuddhe' paramAM zuddhimAgate pariNAme 'bandhabhedakathanam' 'bandhabhedasya' mUlaprakRtibandharUpasyASTavidhasya uttaraprakRtivanyasvamAvasya ca saptanavatipramALasya [+1+2+28+4+4+2+=17] 'thanaM' prajJApanaM kAryam, bandhazatakAdigranthAnusAreNeti / / 66 / 124 / / TIkArya H 'zuddhe' * prathAnusArekheti / / zuddha pariNAma hote chate=paramazuddhine pAmelo pariNAma hote chate= Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-16, 17 " 231 zrotAne syAdavAdanA bodhato pariNAma paramazuddhine pAmelo hote chate, baMdhanA bhedanuM kathana karavuM joIe=ATha prakAranI mULa prakRtinA baMdhanA svabhAvanuM ane 97 prakAranI uttaraprakRtinA baMdhanA svabhAvanuM baMdhazataka Adi graMtha anusArathI prajJApana karavuM joIe. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 66/124 bhAvArtha : sUtra-65mAM kahyuM e pramANe upadezaka zrotAne tattvavAda pariNamana pAmyo che ke nahi tenI parIkSA karyA pachI upadezakane jaNAya ke atyAra sudhI varNana karAyela tattvavAda zrotAnA haiyAmAM paramazuddhine pAmela che, tethI have A zrotA syAdvAdanI dRSTithI sarva padArthanuM samyak yojana karIne AtmahitamAM udyama karI zakaze tyAre "aMdhazatakAdi graMthamAM kahyA pramANe zrotAnI buddhi anusAra karmanA bhedonuM vistArathI varNana kare; jethI zrotAne nirNaya thAya ke A prakAranA karmonA bhedo jIvanA adhyavasAyathI baMdhAya che ane te baMdhanAM kAraNo mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga che ane jIva jinavacananuM avalaMbana laIne mithyAtvAdi bhAvone dUra karavA mATe udyama kare to baMdhanAM kAraNono kramasara uccheda thAya che ane mokSanAM kAraNonI kramasara prApti thAya che jethI saMsArano aMta thAya che. ll16/124 avatAraNikA : tathA - avataraNikArya : pUrvasUtramAM kahyuM ke zrotAne tatvavAda pariNamana pAme tyAre upadezaka karmanA bhedonuM varNana kare ane te varNana karyA pachI yogamArgamAM atyaMta utsAhita karavA arthe zuM kahe ? te batAve che - sUtra : varodhanAmakarUpaI Td7/12 / sUtrArtha : varabodhilAbhanI prarUpaNA kare. I7/125ll TIkA - __'varasya' tIrthakaralakSaNaphalakAraNatayA zeSabodhilAbhebhyo'tizAyino 'bodhilAbhasya prarUpaNA' prajJApanA, athavA 'varasya' dravyabodhilAbhavyatirekiNaH pAramArthikasya 'bodhilAbhasya prarUpaNA' hetutaH svarUpataH pataMtati vAd7/1rakA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-17 TIkArca - 'varasya'. patati ! vara tIrthaMkaralakSaNaphalanA kAraNapaNAthI zeSabodhilAbhathI atizayavALA evA zreSTha, bodhilAbhanI prarUpaNA kare hetu, svarUpa ane phUlathI prarUpaNA kare athavA dravyabodhilAbhathI bhinna evA pAramArthika bodhilAbharU5 varabodhilAbhanI hetu, svarUpa ane phalathI prarUpaNA kare. ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 67/12pA bhAvArtha : upadezaka yogya zrotAne baMdhanA bhedono pAramArthika bodha thAya tyArapachI kahe ke jo zAstranAM vacanone yathArtha jANavA prayatna karavAmAM Ave to sUkSma padArthono bodha thAya che ane tenAthI zreSTha evA bodhilAbhanI prApti thAya che. zreSTha bodhilAbhanA be artho TIkAkArazrI spaSTa kare che - (1) tIrthakarapaNAnI prAptinuM kAraNa evo je bodhilAbha te varabodhilAbha che. (2) dharmanI rucivALA jIvo samyakta uccarAve che ane samyaktanA AcAro pALe che te dravyabodhilAbha che ane tenAthI bhinna evo je pAramArthika bodhilAbha che te varabodhilAbha che, je bodhilAbha darzanamohanIyanA kSayopazama AdithI thanAro sUkSmabodhathI yukta jIvano pariNAma che. A banne prakAranA bodhilAbhanuM varNana hetu, svarUpa ane phalathI kahe che. te A pramANe - je jIvo samyakta pAmIne vicAre che ke A saMsArasamudrathI taravAnuM prabaLa kAraNa evuM bhagavAnanuM zrutajJAna vidyamAna hovA chatAM ajJAnane vaza saMsArI jIvo duHkhI thAya che ane temanA duHkhane joIne je jIvone teonA kalyANanA AzayapUrvaka potAnI zaktinA prakarSathI bhagavAnanA zrutajJAnanA paramArthane batAvavAno tIvra pariNAma thAya che te jIvone hetuthI varabodhino lAbha che. ane tenAthI tIrthaMkaranAmakarmano baMdha thAya che te varabodhilAbhanuM svarUpa che. tIrthakara nAmakarmano baMdha karyA pachI te jIvo tIrthakararUpe thaIne jagatanA jIvonA kalyANaarthe zrutajJAnanuM prakAzana kare che te varabodhilAbhanuM phaLa che. athavA je jIvone saMsAranuM yathArtha svarUpa jaNAvAthI saMsAranA vistAranA upAyorUpe jinavacana jANavAnI tIvra jijJAsA thAya che te pAramArthika samyaktanI prAptirUpa bodhilAbhanuM kAraNa che ane tevA jIvo tattvanI jijJAsAthI jinavacananA sUkSma paramArthane prApta kare tyAre sUkSmabodhane anukULa vyApArakALamAM mithyAtvanI tamograMthino bheda thAya che, jenA kAraNe jinavacananuM pAramArthika tattva dekhAya che te svarUpathI bodhilAbha che. Avo bodhilAbha prApta thayA pachI te jIva avirati, kaSAya, pramAda ane yoga rUpa saMsAranA paribhramaNanAM anya kAraNono kramasara uccheda karavA mATe je udyama kare che te sarva prApta thayelA bodhilAbhanuM phaLa che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-7, 68 A rIte varabodhilAbhanuM varNana upadezaka zrotAne tenI buddhi anusAra kare to te zrotA paNa zakti anusAra udyama karIne hita sAdhI zake. ll17/1rapA avataraNikA - tatra hetutastAvadAha - avataraNikArya - tyAM varabodhilAbhanI prarUpaNAmAM, hetuthI varabodhilAbhane kahe che - sUtra - tathAbhavyatvaritoDAdra8/ sUtrArtha : tathAbhavyatvaAdithI AEvarabodhilAbha, thAya che. Is8/12 TIkA - bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdipAriNAmiko bhAvaH Atmasvatattvameva, 'tathAbhavyatvaM' tu bhavyatvameva kAlAdibhedenAtmanAM bIjasiddhibhAvAt nAnArUpatAmApatram, 'Adi'zabdAt kAlaniyatikarmapuruSaparigrahaH, tatra kAlo viziSTapudgalaparAvartotsarpiNyAdiH tathAbhavyatvasya phaladAnAbhimukhyakArI, vasantAdivad vanaspativizeSasya, kAlasadbhAve'pi nyUnAdhikavyapohena niyatakAryakAriNI niyatiH, apacIyamAnasaMklezaM nAnAzubhAzayasaMvedanahetuH kuzalAnubandhi karma, samucitapuNyasaMbhAro mahAkalyANAzayaH pradhAnaparijJAnavAn prarUpyamANArthaparijJAnakuzalaH puruSaH, tatastathAbhavyatvamAdau yeSAM te tathA tebhyaH, so varavoditAma: prakuti, svarUpa 2 nIvavipArthazraddhAnastha 68/radA TIkArya : bhavyatve ... zraddhAnama0 | bhavyatva eTale siddhimAM javAnA yogyavarUpa anAdipAriNAmika bhAvarUpa AtmAnuM svatatva ja che=AtmAnuM svasvarUpa ja che. vaLI, kAlAdibhedathI AtmAne bIjasiddhino bhAva hovAne kAraNe anekarUpatAne pAmeluM bhavyatva ja tathAbhavyatva che. sUtramAM rahelA Adi zabdathI kAla, niyati, karma ane puruSakAranuM grahaNa che. tyAM=kAlAdimAM, viziSTa pudgalaparAvarta utsarpiNI Adi kALa tathAbhavyatvane ladAnane abhimukhakArI che vanaspati vizeSane vasaMta Adi RtunI jema. kAlanA sabhAvamAM paNa nyUna-adhikatA nivAraNathI niyata kAryakAriNI niyati che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-18 apacIyamAna saMklezavALuM judA judA zubhAzayanA saMvedanano hetu kuzalAnubaMdhI karma che. samucita puNyasaMbhAravALo, mahAkalyANanA AzayavALo, pradhAnanA parijJAtavALo=pradhAna prayojananA yathArtha bodhavALo, prarUpaNA karAtA arthatA parijJAnamAM kuzala puruSa cheetevA puruSano yatna puruSakAra che. tyArapachI pAMca kAraNonuM svarUpa batAvyA pachI. tathAbhavyatva Adino samAsa spaSTa kare che - tathAbhavyatva che AdimAM jene te tevA cheetathAbhavyatyAdi che. tenAthIetathAbhavyatvAdithI, A= varabodhilAbha, prAdurbhAva thAya che ane jIvAdi padArthanuM zraddhAna AnuM varabodhilAbhanuM, svarUpa che. II68/126i. bhAvArtha : jagatavartI je koI kAryo thAya che te pAMca kAraNothI thAya che ane jIvane paNa samyaktanI prAptirUpa varabodhilAbharUpa kArya pAMca kAraNothI thAya che. te A pramANe - tathAbhavyatvarUpa svabhAva, kAla, niyati, karma ane puruSa=puruSano prayatna, e pAMca kAraNothI jIvane samyakta prApta thAya che. (1) tathAbhavyatvarUpa svabhAva : te pAMca kAraNomAM je bhavyatva che te jIvamAM rahelI mokSamAM javAnI yogyatArUpa anAdikALathI jIvamAM vartato pAribhAmika bhAva che ane te AtmAnuM potAnuM svasvarUpa ja che. AvuM bhavyatva dareka bhavyajIvamAM samAna hovA chatAM dareka jIvone yogabIjanI prApti bhinna bhinna kALe bhinna bhinna saMyogathI thAya che. tethI je kAlAdinA bhedathI samyaktanI prAptirUpa kAryabheda thAya che tene anurUpa dareka jIvanuM tevA prakAranuM bhavyatva juduM juduM che ane te bhavyatva ja kAlAdi anya sAmagrIne pAmIne varabodhilAbharUpe pariNamana pAme che. (2) kALa : je kALamAM je jIva samyakta pAme che te jIva mATe te kALa carama pudgalaparAvarta che, tethI viziSTa pudgalaparAvartarUpa kALa samyaktano kALa che arthAt carama pudgalaparAvarta samyaktano kALa che. ane temAM paNa je utsarpiNI avasarpiNIrUpa kALamAM je jIvane samyakta maLe che te utsarpiNI avasarpiNIrUpa kALa te jIva mATe samyaktaprAptino vizeSa kALa che ane te kALa jIvanA tathAbhavyatvane samyaktanI prAptirUpa phala ApavAne abhimukha kare che, jema vasaMta Adi RtumAM keTalIka vanaspatio khIle che tema. tethI e phalita thAya ke je jIvano samyaktaprAptine anukULa kALa pAkyo hoya te kALa te jIvamAM rahelI yogyatA samyatvanI prAptine abhimukha kare che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-18 235 (3) niyati: vaLI, jIvano samyaktanI prAptine anukULa kALa pAkyo hoya topaNa kaMIka AgaLapAchaLa karyA vagara niyatakALe ja samyaktaprAptirUpa kArya niyati kare che, jemAM janmelA bALakamAM bhASA bolavAne abhimukha kALa pAkyo hoya tyAre tene bhASAno abhyAsa karAvavAmAM Ave to te bhASA zIkhI zake che. paraMtu janmeluM be-cAra divasanuM bALaka kALa pAkelo nahi hovAthI bhASA zIkhI zakatuM nathI ane bhASAne grahaNa karavAne anukULa kALa pAkyo hoya temAM paNa AgaLapAchaLanA kALane choDIne cokkasa niyatakALe tene bolavAnI sAmagrInI prAptithI bolavAno prAraMbha thAya che tema, je jIvanI je prakAranI niyati hoya te niyati anusAra niyata kArya thAya che. (4) karma : jyAre jIva samyaktaprAptine sanmukha bane che tyAre tenAM karmo paNa apacaya pAmatA saMklezavALAM hoya che arthAt pUrvamAM je jJAnAvaraNIyAdi kliSTa karyo hato te ativiparyAsane karanArAM hatAM ane samyaktane abhimukha thayelA jIvanAM jJAnAvaraNIyAdi kliSTa karmo kramasara alpa alpa saMkleza karAve tevAM kSINa zaktivALAM bane che. vaLI, apacayamAna saMklezavALA karmanA sahavartI vartato kSayopazama bhAva judA judA zubha AzayanA saMvedananuM kAraNa che, tethI te vakhate te jIvanuM karma jIvanI kuzala paraMparAne kare tevuM che ane te karmanA sahAyathI jIva varabodhilAbhane prApta kare che. (5) puruSa : vaLI, jyAre jIva samyaktanI prAptine abhimukha bane che tyAre te jIva samucita puNyanA saMbhAravALo che. arthAt samyaktanI prApti pUrve ja ghaNA prakAranA zubhabhAvo karIne samyaktarUpa uttama guNanI prAptinuM kAraNa bane tevA viziSTa puNyaprakRtinA udayavALo che. vaLI, mahAkalyANanA AzayavALo che; kema ke saMsAranA vAstavika svarUpane ghaNe aMze yathArtha joIne potAnA AtmAnA hitanI ciMtAvALo che. vaLI, pradhAna parijJAnavALo che= prApta thayelA manuSyabhavamAM mukhyarUpe AtmAnA hita mATe zuM karavuM ucita che tevI mArgAnusArI buddhivALo che. vaLI, mahApuruSo dvArA prarUpaNA karAtA padArthanA yathArtha parijJAnane anukULa kuzala buddhivALo che ane tevo puruSa svaparAkramathI potAnAmAM rahela tathAbhavyatvano paripAka karIne varabodhilAbhane prApta kare che. tethI bhavyatva Adi pAMca kAraNonA samudAyathI jIvane varabodhilAbhanI prApti thAya che. ane jyAre jIvane samyakta prApta thAya che tyAre jIvAdi padArtho je rIte bhagavAne kahelA che te prakAre ja tene ruce che, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-18, 19 tethI jIvAdi padArthanA yathArtha rucinA baLathI, te mahAtmA sadA jinavacananuM avalaMbana laIne, svazakti anusAra saMsAranA ucchedamAM sadA pravarte che, te varabodhilAbhanuM svarUpa che. II18/12kA avataraNikA - atha phalata enamevAha - avataraNikArya : have phalathI Ane ja=varabodhilAbhane ja, kahe che - bhAvArtha : sUtra-17mAM kahela ke upadezake hetuthI, svarUpathI ane phaLathI varabodhilAbhanI prarUpaNA karavI joIe. temAM sUtra-68mAM hetuthI varabodhilAbhanI prarUpaNA batAvI, ane TIkAkArazrIe TIkAnA aMte svarUpathI varabodhilAbhane batAvela. have sUtra-75 sudhI phalathI varabodhilAbhane ja batAve che - sUtra : granthibhede nAtyantasaMklezaH / / 69/127 / / sUtrArtha - graMthibheda thaye chate atyaMta saMkleza thato nathI=samyaktathI pAta thayA pachI paNa atyaMta saMkleza thato nathI. II9/127ll TIkA : iha granthiriva granthiH dRDho rAgadveSapariNAmaH, tasya 'grantheH bhede' apUrvakaraNavajrasUcyA 'bhede' vidAraNe sati labdhazuddhatattvazraddhAnasAmarthyAnAtyantaM na prAgivAtinibiDatayA 'saMklezo' rAgadveSapariNAmaH pravartate, na hi labdhavedhapariNAmo maNiH kathaJcinmalApUritarandhro'pi prAgavasthAM pratipadyata iti Tda2/127 TIkArca - pha ... ri ahIMgraMthibheda zabdamAM, graMthi jevI graMthi che=daDha rAgadveSano pariNAma che. te graMthino bheda karAye chate apUrvakaraNarUpa vajanI soyathI vidAraNa karAye chate, prApta thayelA zuddha tatvanA zraddhAnanA sAmarthathI pUrvanI jema ati nibiDANAthI atyaMta rAgadveSatA pariNAmarUpa saMkleza thato nathI. je kAraNathI labdhadhapariNAmavALo maNi koIka rIte malathI purAyelA chidravALo paNa pUrvanI avasthAne prApta karato nathI. 'tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 69/127 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-69 bhAvArtha : jema dorInI gAMTha majabUta baMdhAyelI hoya ane te gAMTha paNa ghaNA samayathI te rIte baMdhAyelI hovAthI ati daDha thayelI hoya. tenI jema jIvamAM rAga-dveSanA pariNAma daDha varte che, tethI bAhya padArthanA svarUpane jovA mAtramAM ja tenI dRSTi pravarte che paraMtu AtmAnuM pAramArthika svarUpa zuM che, hita zuM che, zuM karavuM mArA mATe ucita che tenA paramArthane jANavA mATe abhimukha thavAmAM paNa bAdha kare tevA prakAranA bAhya padArtha viSayaka rAgadveSano pariNAma te jIvamAM varte che, tethI ja koIka nimitte jinavacana sAMbhaLavA maLe, yogIone yogasAdhanA karatA jovA maLe, topaNa jinavacananA paramArthane jANavA mATe jIva atyaMta abhimukha thato nathI. te sarvamAM bAdhaka jIvamAM vartatA rAga-dveSanA pariNAmarUpa graMthino pariNAma che. ane pUrvanA sUtramAM kahyuM te pramANe tathAbhavyatAdi pAMca kAraNono yoga thAya tyAre jIvamAM apUrvakoTino vizuddhabhAva pragaTe che je apUrvakaraNarUpa vajanI soya che ane te apUrvakaraNa vajanI soyathI te mahAtmA potAnI graMthino bheda kare che. jethI te mahAtmAne saMsAranI vAstavika sthiti je pramANe sarvaze kahI che te pramANe ja jaNAya che ane jIvanI suMdara avasthA siddha avasthA che tema sarvajJanA vacanathI ane potAnI mArgAnusArI buddhithI te nirNaya kare che ane te mokSaavasthAnI prAptino upAya sarvajJanuM vacana ane sarvajJanA vacanathI niyaMtrita ucita kriyA che tevo nirNaya te mahAtmAne thAya che. tethI samyaktanI prAptithI utsAhita thayela te mahAtmA sadA zaktinA prakarSathI jinavacanane jANavA mATe ane jANIne sthira karavA mATe ane zaktinA prakarSathI jinavacana anusAra pravRtti karavA prayatna kare che. Avo paNa jIva koIka nimittathI samyaktathI pAta pAme topaNa tene atyaMta saMkleza thato nathI. kema atyaMta saMkleza thato nathI temAM dRSTAMta batAve che - jema koIka maNimAM koIka sAdhanathI chidra karavAmAM Ave tyArapachI te chidramAM mala purAya, topaNa te mala purAyela maNi, chidra vagaranA maNi jevo banato nathI, tema chidra vagaranA maNi tulya samyaktanI prApti pUrve jIva hato ane apUrvakaraNarUpa vajanI soya dvArA chidranA vedhavALA maNitulya rAgadveSarUpa graMthino vedha karavAmAM Ave ane te chidramAM mithyAtvanI prAptine kAraNe mala bharAya topaNa sarvathA vedha vagaranA maNi jevo te maNi thato nathI. tenI jema nahi bhedAyelI graMthivALA jIvane jevo saMkleza thAya che tevo saMkleza bhedAyelI graMthivALA pAta pAmelA paNa jIvane thato nathI, tethI e phalita thayuM ke samyaktanI prApti pachI jIva mithyAtvane pAmIne atisaMklezane kAraNe, tIrthakara AdinI AzAtanA kare, topaNa graMthibhedanI pUrvanA jevo ati saMklezano pariNAma thato hato tevo ati saMklezano pariNAma thato nathI e graMthibhedanuM phaLa che. II69/12nA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-70 avataraNikA : etadapi kuta ? ityAha - avataraNikArya - A paNa=graMthibheda thaye chate samyaktathI pAta thayA pachI paNa atyaMta saMkleza thato nathI ema 'pUrvasUtramAM kahyuM e paNa, kema che ? ethI kahe che - sUtraH na mUyastavandanam TI70/128nA sUtrArtha : pharI paNa tenuM graMthinuM, baMdhana nathI=pUrva jevI tIvra rAgadveSanI pariNatinuM niSpAdana nathI. Il70/128II TIkA - yato 'na bhUyaH' punarapi tasya grantherbandhanaM' niSpAdanaM bhede sati saMpadyate iti, kimuktaM bhavati? yAvatI granthibhedakAle sarvakarmaNAmAyurvarjAnAM sthitirantaHsAgaropamakoTIkoTilakSaNA'vaziSyate tAvatpramANAmevAsI samupalabdhasamyagdarzano jIvaH kathaJcit samyaktvApagamAt tIvrAyAmapi tathAvidhasaMklezaprAptau badhnAti, na punastaM bandhenAtikrAmatIti / / 70/128 / / 'na punartanA sthAne 'na punastAm' pATha hovAnI saMbhAvanA che. TIkArya - thato .... vanthanatimatIti che. je kAraNathI pharI paNa tenuM tIvra rAgadveSanI pariNatirUpa graMthinuM, baMdhana niSpAdana, bheda thaye chate samyaktanI prAptikALamAM graMthino bheda thaye chate, thatuM nathI ethI graMthibheda thayA pachI tIvra saMkleza thato nathI ema pUrvasUtra sAthe saMbaMdha che. zuM kahevAyeluM thAya che? sUtranA vacanathI zuM kahevAyeluM thAya che ? ethI kahe che - graMthibhedakALamAM AyuSyane choDIne sarva karmonI aMtaH sAgaropama koTI koTI lasaNa jeTalI sthiti avazeSa rahe che. teTalA pramANa ja karmanI sthiti prApta thayelA samyagdarzanavALo A jIva koIka rIte sakhyatvanA apagamathI tIvra paNa tevA prakAranI saMklezanI prAptimAM bAMdhe che paraMtu teneeteTalI sthitine baMdhathI atikramaNa karato nathI. 'tti" zabda TIkAnI samApti arthe che. 70/128 bhAvArtha :pUrvasUtramAM kahyuM ke samyakta pAmyA pachI samyaktathI pAta thavA chatAM paNa ati saMkleza thato nathI. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-70, 71 239 kema ati saMkleza thato nathI ? te spaSTa karavA arthe kahe che - eka vakhata samyaktane pAmyA pachI samyaktathI pAna pAmela jIva pharI rAgadveSanI tIvra pariNatirUpa graMthine bAMdhe che chatAM pUrvanA jevI majabUta graMthine bAMdhato nathI, tethI samyaktathI pAna pAmyA pachI te jIvane pUrvanA jevo tIvra saMkleza thato nathI. A arthane spaSTa karatAM TIkAkArazrI kahe che - jIva jyAre samyakta pAme che tyAre ati vizuddha pariNAma hovAne kAraNe sarva karmonI sthiti ati alpa bAMdhe che ane je karmanI sthiti te bAMdhe che tenA karatAM pUrvamAM baMdhAyelAM karmonI sthiti sattAmAM ghaNI adhika che chatAM AyuSyakarmane choDIne te sarva karmonI sthiti aMtaH koTAkoTI sAgaropama pramANa hoya che. ane samyaktathI te jIva koIka rIte pAta pAme ane koIka rIte atisaMkliSTa pariNAmavALo thAya ane tenA kAraNe tIrthaMkara AdinI AzAtanA kare, te vakhate te jIva graMthibhedakALamAM baMdhAtI sthiti karatAM ghaNI adhika karmanI sthiti bAMdhe che, topaNa graMthibhedakALamAM je karmanI sthiti sattAmAM hatI tenAthI adhika karmanI sthiti bAMdhato nathI. tethI nakkI thAya che ke samyaktathI pAta thayA pachI tIrthaMkara AdinI AzAtanAkALamAM jIvane ghaNo saMkleza hoya che topaNa graMthibhedanI prApti pUrve jevo saMkleza thato hato tevo tIvra saMkleza thato nathI; kema ke samyaktanI prApti pUrve te jIva 70 koTAkoTI sudhI karmanI sthitine bAMdhato hato, have aMtaH koTAkoTIthI adhika sthiti kyAreya bAMdhato nathI ane karmanI adhika sthitinI prApti saMklezanI tIvratAne AdhIna che. mATe nakkI thAya che ke samyaktanI prApti pachI mithyAtva avasthAmAM saMkleza thAya topaNa pUrvanA jevo tIvra saMkleza thato nathI e samyakta prAptinuM phaLa che. II70/128 avataraNikA : tathA - avataraNikArya :varabodhilAbhanuM anya phaLa zuM che ? teno tathAthI samuccaya kare che - sUtra : satyapAthe na tutiH II71/12 sUtrArtha - apAya nahi thaye chate prApta thayelA samyagdarzanano nAza nahi thaye chate durgati nathI. II71/129II TIkA - 'asati' avidyamAne 'apAye' vinAze samyagdarzanasya parizuddhabhavyatvaparipAkasAmarthyAt Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-71 matibhedAdikAraNAnavAptau 'na' naiva 'durgatiH' kudevatvakumAnuSatvatiryaktvanArakatvaprAptiH saMpadyate, kintu sudevatvasumAnuSatve eva syAtAm, anyatra pUrvabaddhAyuSkebhya iti / / 71 / 129 / / TIkArya H ..... 'ati' * kRti / / apAya avidhamAna hote chate-samyagdarzanano vinAza nahi thaye chate=parizuddha bhavyatvanA paripAkanA sAmarthyathI matibheda Adi kAraNanI aprApti thaye chate, kudevatva, kumAnuSatva, tiryaMcatva, tArakatvanI prAptirUpa durgati prApta thatI nathI ja, paraMtu sudevatva, sumAnuSatva ja prApta thAya che. pUrvabaddha AyuSya sivAya=samyaktvanI prApti pUrve baMdhAyelA AyuSya sivAya, durgatinI prApti thatI nathI. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 71/129 / / bhAvArtha : je jIvo parizuddha bhavyatvanA paripAkanA sAmarthyathI samyagdarzana pAme che teomAM jinavacana pratyenI tevI sthira ruci pragaTe che; jethI kyAreya paNa matibheda Adi kAraNanI prApti teone thatI nathI. arthAt jinavacanathI viparIta bhAvomAM ruci thAya tevA prakAranA matibheda Adi kAraNanI prApti thatI nathI. teone prApta thayeluM samyagdarzana mokSanI prApti sudhI pAta pAmatuM nathI. ane tevA jIvo jyAM sudhI saMsAramAM che tyAM sudhI kudevatva, kumAnuSyatva, tiryaMcatva, nArakatvanI prApti karatA nathI, paraMtu saMsAranA aMtanuM kAraNa bane tevA sudevatva sumAnuSatvane ja pAme che. kevaLa samyaktvanI prApti pUrve tevA jIvoe AyuSya bAMdhyuM hoya to te AyuSyanA baLathI narakAdinI prApti thaI zake che. 240 AnAthI phalita thAya che ke samyaktvanI prAptinuM e uttama phaLa che ke jo samyaktvano nAza na thAya to jyAM sudhI jIva saMsA2mAM che tyAM sudhI paNa sadgatione ja avazya prApta kare che. ahIM vizeSa e che ke jIvamAM rahela tathAbhavyatva ja paripAka pAme che tyAre samyaktva prApta thAya che ane je jIvonuM tathAbhavyatva evuM parizuddha che ke samyaktva pAmyA pachI te bhavyatva adhika adhika bhUmikAnA paripAkane ja pAme paraMtu malinatAne pAme nahi tevA bhavyatvanA paripAkathI je jIvo samyaktva pAme che teomAM tevuM nirmaLa koTinuM matijJAna pragaTe che jethI jinavacana anusAra tattvane joyA pachI te tattvamAM thayelo nirNaya kyAreya paNa nAza pAmato nathI paraMtu adhika adhika jinavacananA paramArthane jANavA mATe sadA udyama karAve che. eTaluM ja nahi paNa jinavacanane jANyA pachI jinavacana anusAra sarva ucita pravRttio karIne Atmahita sAdhavA ja preraNA kare che. tevA jIvone kSayopazama bhAvanuM samyaktva hoya topaNa pAta pAmatuM nathI ane nirmaLa koTinuM kSayopazama bhAvanuM samyaktva alpakALamAM kSAyikabhAvanA samyaktvanI prAptinuM kAraNa bane che. II71/129lA Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-72 avataraNikA : tathA - avataraNikArtha : vaLI, varabodhilAbhanuM anya zreSTha koTinuM phaLa batAvavA tatha'thI samuccaya kare che - sUtra : vizuddhezyAritram II72/030nA sUtrArtha - vizuddhithI samyagdarzananI vizuddhithI, cAritra prApta thAya che. Il72/13 ll TIkAH 'vizuddheH' parizuddhaniHzaGkitatattvAdidarzanAcAravAripUraprakSAlitazaGkAdipaGkakalaGkatayA prakarSaprAptilakSaNAyAH samyagdarzanasatkAyAH sakAzAt, kimityAha-'cAritraM' sarvasAvadyayogaparihAraniravadyayogasamAcArarUpaM saMpadyate, zuddhasamyaktvasyaiva cAritrarUpatvAt, tathA 'cAcArasUtram' - "jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti pAsahA / jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti pAsahA / / 97 / / " [AcA0 1 / 5 / 3 sU0 161] tti / / 72/130 // TIkArca - "vizuddho' .... mojuM ti pAsaET | parizuddha niHzaMkita tattvAdi darzanAcArarUpa pANImAM pUrathI prakSAlita thayelA zaMkAdi kAdavanA klaMkapaNAne kAraNe prakarSanI prAptirUpa samyagdarzana saMbaMdhI vizuddhithI sarvasAvaghayoganA parihAra niravaghayoganA samAcArarUpa cAritra prApta thAya che, kema ke zuddha samyaktanuM ja cAritrarUpapaNuM che. je pramANe AcArasUtra che. je mauna e pramANe juo te samyakta e pramANe juo. je samyakta e pramANe juo te mauna e pramANe juo. II97" (AcArAMgasUtra zrutaskaMdha-1, adhyayana-5, uddezo-3, sUtra-161) "tti" zabda uddharaNanI parisamAptimAM che. II72/130 bhAvArtha - je jIvone nirmaLa koTinuM samyakta pragaTeluM che te jIvo niHzaMkita Adi darzanAcAranuM satata sevana kare che ane tenA kAraNe temanA jIvanamAM zaMkAdi aticAro lAgatA nathI paraMtu prApta thayeluM samyagdarzana darzanAcAranA sevana dvArA vizuddha vizuddhatara bane che ane jyAre te samyagdarzana prakarSane prApta kare che tyAre Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 / sUtra-72, 73 te mahAtmAne sarvasAvaghayoganA parihAra ane niravaghayoganA sevanarUpa cAritra prApta thAya che; kema ke nirmaLa koTinuM samyaktva cAritrarUpa ja che. Azaya e che ke je jIvone nirmaLa koTinuM samyaktva pragaTeluM che te jIvone aMtaraMga mohanA upadrava vagaranI ane barhiraMga karma ane deha AdinA upadrava vagaranI avasthA suMdara bhAse che. vaLI, samyaktva pAmela jIvone siddha avasthAnI prAptinuM prabaLa kAraNa evI mauna avasthA suMdara avasthA che tema bhAse che. tethI samyaktvanI nirmaLa dRSTine kAraNe te mahAtmA zaktinA prakarSathI traNa guptinA sAmrAjyarUpa maunamAM ja yatna kare che paraMtu jagatanA koIpaNa padArtha sAthe saMzleSa pAmatA nathI. e va2bodhilAbhanuM uttama phaLa che. II72/130 // avataraNikA : tathA - avataraNikArtha : vaLI, varabodhilAbhanA phLarUpa cAritranI prApti thayA pachI varabodhilAbhanA kAraNe te mahAtmAone have zuM prApta thAya che ? te batAvatAM kahe che sUtraH bhAvanAto rAvikSayaH ||73/131|| = sUtrArtha : bhAvanAthI rAgAdino kSaya thAya che. II73/131 // TIkA H bhAvyante mumukSubhirabhyasyante nirantarametA iti 'bhAvanA:, ' tAzcAnityatvA'zaraNatvAdayo dvAdaza, yathoktam - "bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatAnyatve / azucitvaM saMsAraH karmAzravasaMvaravidhizca / / 98 / / nirjaraNalokavistaradharmasvAkhyAtatattvacintAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca bhAvanA dvAdaza vizuddhAH / / 99 / / " [prazama0 149 - 150] tAbhyo 'rAgAdikSayaH' rAgadveSamohamalapralayaH saMjAyate, samyakcikitsAyA iva vAtapittAdirogA pagamaH pracaNDapavanAdvA yathA meghamaNDalavighaTanam, rAgAdipratipakSabhUtatvAd bhAvanAnAmiti / / 72/131 / / , Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2| sUtra-73 TIkArya : mAvyanta ... bhAvanAnAti mumukSao vaDe bhAvana karAya che=satata abhyAsa karAya che te bhAvanA che. ane te anityatva, azaraNatva Adi bAra che. je pramANe kahevAyuM che - "bhAvavI joIe. zuM bhAvavI joIe ? te spaSTa kare che - anityatva, azaraNa tathA ekatva, anyatva, azucita, saMsAra, karmano Azrava, saMvaranI vidhi, nirjaraNa, lokavistAra, dharmanuM suAkhyAtapaNuM tathA tattvanI citA, ane bodhinuM sudurlabhapaNuM, e vizuddha bAra bhAvanA bhAvavI joIe. 98-99iaa" (prazamarati 149-150) tenAthI=bAra bhAvanAothI, rAgAdino kSaya thAya che=rAga, dveSa ane moharUpI malano pralaya thAya che. jema samyapha cikitsAthI vAta, pittAdi rogano nAza thAya che athavA je pramANe pracaMDa vAyuthI meghatA maMDalanuM vighaTana thAya che tema bhAvanAthI rAgAdino kSaya thAya che; kema ke bhAvanAnuM rAgAdi pratipakSabhUtapaNuM che. 'ti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ll73/1315 bhAvArtha : upadezaka zrotAne varabodhilAbhanA uttama phaLane batAvatAM kahe che ke prApta thayeluM varabodhi zaktisaMcaya thAya tyAre jIvane avazya cAritramAM udyama karAve che ane bhAvathI cAritrane pAmyA pachI te mahAtmA zaktinA prakarSathI atyaMta praNidhAnapUrvaka bAra bhAvanAothI AtmAne bhAvita kare che. te bhAvanAothI cAritrasaMpanna evA te mahAtmAnA paNa vizeSa prakAranA rAga, dveSa ane ajJAnarUpa malano nAza thAya che. jenAthI te mahAtmA asaMgabhAvane anukULa adhika adhika zaktino saMcaya kare che. bhAvanAthI rAgAdino kSaya kema thAya che ? te dRSTAMtathI spaSTa kare che. jema koI rogI samyapha cikitsA kare to dehamAM rahelA vAtapittAdi rogano avazya apagama thAya che tema traNa guptiothI gupta evA cAritrasaMpanna yogI supraNidhAnapUrvaka bAra bhAvanAothI AtmAne bhAvita kare che tyAre te yogInuM citta asaMga bhAvanI pariNatine abhimukha, abhimukhatara thAya che, tethI AtmAmAM rahelA rAgAdinA saMskAro vizeSa rIte kSaya pAme che. ane rAgAdi ApAdaka karmo kSAyikabhAvane abhimukha evA vizeSa prakAranA kSayopazama bhAvane pAme che. vaLI, anya dRSTAMtathI bhAvanAthI rAgAdino kSaya thAya che te batAve che - jema varSAkALamAM meghanA maMDalo ekaThA thayelA hoya ane pracaMDa pavana Ave to te meghanA maMDalo vikharAI jAya che tema cAritrIno pracaMDa pavana tulya tIkSNa bhAvanAviSayaka upayoga AtmAmAM anAdinA rahelA rAgAdinA saMskAronuM vighaTana kare che. I73/1312aa Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-74 avataraNikA : tato'pi kimityAha - avataraNikArca - tenAthI paNa zuM prApta thAya ? tene kahe che - bhAvArtha : varabodhine pAmelA cAritrasaMpanna muni 12 bhAvanAothI rAgAdino kSaya kare che, tenAthI teone zuM prApta thAya che ? tene kahe che - sUtra: tamADava: T74/1rUrI sUtrArtha - tenA bhAvamAM rAgAdi kSayanA abhAvamAM, apavarganI prApti thAya che mokSa prApta thAya che. I74/13zA TIkA - 'tasya' rAgAdikSayasya 'bhAve' sakalalokAlokavilokanazAlinoH kevalajJAnadarzanayoH labdhau satyAM nistIrNabhavArNavasya sato jantoH 'apavarga' uktanirukta udbhavatIti / / 74/132 // TIkArya : tI' ... mavati che tenA rAgAdiSayanA bhAvamAM, saklalokAlokane jovAmAM samartha evA kevaLajJAna, kevaLadarzana prApta thaye chate bhavasamudrathI tarelA chatAM jaMtune apavarga-pUrvamAM kahevAyelI vyutpattivALo mokSa, pragaTa thAya che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. 74/132 bhAvArtha - upadezaka yogya zrotAne varabodhilAbhanuM phaLa batAvatAM kahe che ke cAritrasaMpanna muni bhAvanAthI rAgAdino kSaya kare che arthAt rAga, dveSa ane ajJAnarUpa malano kSaya kare che jethI cAra dhAtakarmo dUra thAya che jenA kAraNe te mahAtmAne kevaLajJAna kevaLadarzana pragaTe che ane ucitakALe te mahAtmA yoganirodha kare che tyAre bhavasamudramAM rahevAnA kAraNabhUta mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane yoga e pAMca kAraNono abhAva thAya che. jethI bhavasamudrathI tarelA te mahAtmAne sarva karmarahita avasthArUpa mokSa prApta thAya che je varabodhilAbhanuM aMtima phaLa che. ll74/13 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | sUtra-75 avataraNikA - kiMlakSaNa ityAha - avataraNikArya : kevA lakSaNavALo mokSa che ? ethI kahe che - bhAvArtha : varabodhilAbhanA aMtima phaLa tarIke mokSa che tema upadezaka batAve che, tethI jijJAsA thAya ke te mokSa kevA svarUpavALo che ? ethI kahe che - sUtra sa zAnti du:vilama 71/0rUrU sUtrArtha : te apavarga-mokSa, AtyaMtika duHkhanA vigamarUpa che. II75/133ll. TIkA - 'saH' apavargaH 'atyantaM' sakaladuHkhazaktinirmUlanena bhavatIti Atyantiko 'duHkhavigamaH' sarvazArIramAnasAzarmavirahaH sarvajIvalokAsAdhAraNAnandAnubhavazceti / / 75/133 / / TIkArya : sa" apava ... anubhavati te=apavarga mokSa, sakaladuHkhazaktinA nirmUlanathI atyaMta thAya che ethI AtyaMtika duHkhanA vigamatarUpa che=sarvazArIrika, mAnasika duHkhanA viraharUpa che ane sarva jIvalokamAM vartatA asAdhAraNa AnaMdanA anubhava svarUpa che. tti' zabda TIkAnI samApti arthe che. II75/133. bhAvArtha: saMsArathI para evI je jIvanI avasthA e mokSa che. mokSamAM rahelA jIvone mAnasika rIte mohanA koI pariNAmo nathI, tethI mohanuM duHkha nathI ane karmarUpa ke karmajanya dArika zarIrarUpa koI zarIra nathI, tethI zarIrajanya koI duHkha nathI. mATe saMsAramAM je duHkhanI zakti hatI te sarvanuM mokSamAM nirmulana thayeluM hovAthI mokSa AtyaMtika duHkhanA abhAvarUpa che. vaLI, jIva cetana che, tethI koI prakAranuM duHkha na hoya to pUrNa svasthatAnuM sukha anubhave che e niyama anusAra mokSamAM koI prakAranuM duHkha nahi hovAthI pUrNa sukhano anubhava che, tethI sarva jIvomAM je sukho che Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dhamirA bhAga-1 / adhyAya-2 / sUtra-75, los-4 tenA karatAM mokSavartI jIvone asAdhAraNa AnaMdano anubhava che. arthAt saMsAravartI jIvo ane mokSavartI jIvone grahaNa karIe to sarva jIvalokanI prApti thAya ane te sarva jIvalokamAM je asAdhAraNa AnaMda che tevA asAdhAraNa AnaMdano anubhava saMsArI jIvone nathI paraMtu mokSamAM rahelA jIvone che. I75/133 avatarazis: itthaM dezanAvidhiM prapaJcyopasaMharanAha - avataradhiArtha : A rIte zloka-3mAM batAvyA pachI sUtra naM. 1thI 75 sudhI varNana karyuM e rIte, dezanAvidhino vistAra karIne upasaMhAra karatAM kahe che - zloka : evaM saMvegakRddharma Akhyeyo muninA prH| yathAbodhaM hi zuzrUSo vitena mahAtmanA / / 4 / / lokArtha : A rIte sUtra 1thI 75 sudhI varNana karyuM e rIte, yathAbodha jaFpotAnA bodhane anurUpa ja, sAMbhaLavAnI utkaTa IcchAvALA zrotAne bhAvita evA mahAtmA munie saMvegane karanAra prakRSTa dharma vo . // 4 // TIs:"evam' uktanyAyena 'saMvegakRta' saMvegakArI dezanAhaprANinaH, saMvegalakSaNaM cedam - "tathye dharme dhvastahiMsAprabandhe deve rAgadveSamohAdimukte / sAdhau sarvagranthasaMdarbhahIne saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH / / 100 / / " [ ] iti / 'dharma' uktalakSaNaH, 'AkhyeyaH' prajJApanIyo 'muninA' gItArthena sAdhunA, anyasya dharmamupadeSTumanadhikAritvAt, yathoktaM 'nizIthe' - "saMsAradukkhamahaNo vibohao bhaviyapuMDarIyANaM / / dhammo jiNapatnatto pakappajaiNA kaheyavvo / / 101 / / " [bRhatkalpabhASye gA0 1135] 'prakalpayatinA' iti adhIta nizIthAdhyayanene ti / 'paraH' zeSatIrthAntarIyadharmAtizAyitayA prakRSTaH, kathamAkhyeya ityAha-'yathAvabodhaM hI ti yathAvabodhameva, anavabodhe dharmAkhyAnasyonmArgadezanArUpatvena pratyutAnarthasaMbhavAt, paThanti ca-"na hyandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyagadhvAnaM pratipadyate" [ ] iti / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zlokakiidRshsy sata ityAha-'zuzrUSoH' zrotumupasthitasya, kIdRzena muninetyAha-'bhAvitena' AkhyAyamAnadharmapratibaddhavAsanAvAsitena, "bhAvAd bhAvaprasUtiH" [ ] iti vacanAt, bhAvitAkhyAnasya zrotuH tathAvidhazraddhAnAdinibandhanatvAt, punarapi kIdRzenetyAha-'mahAtmanA', tadanugrahaikaparAyaNatayA 'mahAn' prazasya AtmA yasya sa tathA teneti / / 4 / / TIkArca - vim . teneti | A rIte=sUtra 1thI 75 sudhI batAvyuM e nyAyathI, saMvegane karanAra=dezanA yogya evA zrotAnA saMvegane karanAra, dharma munie kahevo joIe ema AgaLa avaya che. ane saMveganuM lakSaNa A che=AgaLamAM batAve che e che - dhvastahiMsAnA prabaMdhavALA tathya dharmamAM, rAga-dveSa-mohAdithI mukta evA devamAM, sarva graMthanA saMdarbhathI hIna sarva parigrahathI rahita evA sAdhumAM, je nizcala anurAga e saMvega kahevAya che. 100aaaa" () uktalakSaNavALo dharma munie=gItArtha sAdhue, kahevo joIe. ahIM prazna thAya ke gItArtha sAdhue ja dharma kema kahevo joIe ? anya sAdhue kema kahevo joIe nahi ? ethI kahe che - acaluM gItArthathI anya sAdhunuM dharmaupadeza ApavA mATe adhikArIpaNuM che, je rIte nizIthasUtramAM kahevAyuM che - saMsAranA duHkhano nAza karanAra bhavyajIvorUpI kamaLone vikasAvanAra jinaprazakha dharma prakalpamatie=gItArtha sAdhue, kahevo joIe. /101aaaa" (bRhalpabhASya. gA. 1135) pralyayatino artha spaSTa kare che - alpayati eTale bhaNelA nizItha adhyayanavALA sAdhu. munie kevo dharma kahevo joIe ? te spaSTa kare che - para zeSa, darzanavALA vaDe batAvAyelA dharmathI atizAyipaNuM hovAnA kAraNe prakRSTa dharma kahevo joIe. kevI rIte kahevo joIe ? ethI kahe che - yathAbodha ja kahevo joIe=upadezakane jitavacanathI je pramANe yathArtha nirNaya thayelo hoya te pramANe ja kahevo joIe; kema ke anavabodhamAM=je zAstrIya padArthano nirNaya na thayo hoya temAM, dharmanA kathananuM unmAgadazanArUpapaNuM hovAne kAraNe UlTo anarthano saMbhava che arthAt te dezanAthI dharmanI prAptinA badale adharmanI prAptino saMbhava che. ajJAnaavasthAmAM apAyelA upadezathI anartha thAya che temAM 'patti thI sAkSI Ape che - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-4 ane kahe che "aMdha vaDe doravAto aMdha samyag mArgane prApta karato nathI ja.=aMdha evA upadezaka vaDe doravAto aMdha evo zrotA samyag mokSa mArgane prApta karato nathI ja." kevA zrotAne dharma kahevo joIe ? ethI kahe che - sAMbhaLavAnI icchAvALA dharmanA paramArthane sAMbhaLavA mATe upasthita thayelA, zrotAne dharma kahevo joIe ema saMbaMdha che. kevA munie dharma kahevo joIe ? ethI kahe che .. bhAvita evA munie dharma kahevo joIe=potAnA vaDe kahevAtA dharmamAM pratibaddha vAsanAthI vAsita evA munie dharma kahevo joIe; kema ke "bhAvathI bhAvanI prasUti che" () e prakAranuM vacana hovAthI bhAvita evA upadezakanuM zrotAne tevA prakAranI zraddhA AdinuM nibaMdhanapaNuM che=dharmanA paramArthane yathArtha grahaNa karIne te prakAranI sthira ruci ane te bodha anusAra dharma karavAnA utsAhanuM kAraNapaNuM che. vaLI, paNa kevA sAdhue dharma kahevo joIe ? ethI kahe che - - mahAtmA evA sAdhue dharma kahevo joIe=zrotAnA anugrahamAM ekaparAyaNapaNAne kAraNe mahAna=prazasya, AtmA che jeno te tevA che=mahAna AtmA che. tevA mahAtmAe dharma kahevo joIe ema anvaya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 4 / / bhAvArtha : pUrvamAM varNana karyuM evA prakA2no dharma munie kahevo joIe. kevA munie dharma kahevo joIe e batAvatAM kahyuM ke je sAdhu gItArtha che, vaLI je upadeza Ape che te upadezaviSayaka citta atyaMta pratibaddha hovAne kAraNe te vacanothI svayaM atyaMta bhAvita che ane zrotAnA anugraha ka2vAnI eka mAtra buddhivALA che tevA mahAtmAe jinavacana anusAra potAne je bodha thayo che tene anurUpa ja dharma kahevo joIe. vaLI, te dharmatattvane sAMbhaLavAmAM atyaMta arthI evA zrotAne kahevo joIe, anyane nahi. vaLI, dharma sAMbhaLanAra zrotAnA cittamAM atyaMta saMvega pedA thAya e rIte dharma kahevo joIe, yathAtathA kahevo joIe nahi. vaLI, jinavacana anusAra kahevAyelo dharma anyadarzananA dharma karatAM atyaMta vivekavALo hovAthI prakRSTa che tevo dharma kahevo joIe. zrotAne kevA prakArano saMvega pedA thAya ? te spaSTa karatAM kahe che ahiMsArUpa tathya dharmamAM ane vItarAgarUpa devamAM ane susAdhurUpa munimAM je nizcala anurAga che te saMvega che, tethI e prApta thAya ke upadezaka dvArA apAtA upadezanA baLathI yogya zrotAne bodha thAya ke Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-4, 5 hiMsAdi sarva pApothI rahita dharma che ane tevo dharma sevanArA susAdhu che ane te susAdhu te dharma sevIne vItarAga thAya che mATe dharmanA zravaNathI yogya zrotAne, vItarAga pratye, ahiMsAdi dharma pratye ane ahiMsAdi pALanArA susAdhu pratye atyaMta rAga thAya te prakAre upadeza Apavo joIe. IIkA avataraNikA - Aha-dharmAkhyAne'pi yadA tathAvidhakarmadoSAnAvabodhaH zroturutpadyate tadA kiMphalaM dharmAkhyAnamityAha - avataraNikArya : gAda'thI zaMkA kare che - dharmanA AkhyAnamAM paNa=upadezaka dvArA zrotAne yogya dharmanuM kathana karavA chatAM paNa, jo tevA prakAranA karmanA doSathI-upadezaka dvArA kahevAtA tatvanA hArdane sparzI zake tenA pratibaMdhaka karmanA doSathI, zrotAne bodha na thAya to dharmanuM kathana zuM phalavALuM thAya ? ethI kahe che - zloka : abodhe'pi phalaM proktaM zrotRNAM munisttmaiH| kathakasya vidhAnena niyamAcchuddhacetasaH / / 5 / / zlokArca - zrotAne abodha thavA chatAM paNa zuddha cittavALA vidhAnathI vidhithI kathaka evA upadezakane munisattama evA tIrthaMkaro vaDe niyamathI la=nirjarArUpa phaLa kahevAyuM che. pa/11|| TIkA - 'abodhe'pi' anavagame'pi samyagdharmasya 'phalaM' kliSTakarmanirjarAlakSaNaM 'proktam,' keSAmanavabodhe ityAha-'zrotRNAM' zrAvakANAm, kairuktamityAha-'munisattamaiH' bhagavadbhirarhadbhiH , 'kathakasya' dharmadezakasya sAdhoH 'vidhAnena' bAlamadhyamabuddhibudharUpazrotRjanApekSAlakSaNena 'niyamAd' avazyaMtayA, kIdRzasya kathakasyetyAha-'zuddhacetasaH' parAnugrahapravRttipariNAmasyeti / / 5 / / TIkArya : 'mavoDapi'.... paristhiti | abodhamAM paNa=samyagudharmanA anavagamamAM paNa la=kliSTakarmanI nirjarArUpa phaLa kahevAyuM che. konA anavabodhamAM nirjarAnuM phaLa kahevAyuM che ? ethI kahe che - Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrotR evA zrAvakanA abodhamAM paNa nirjarAnuM phaLa kahevAyuM che. konA vaDe nirjarArUpa phaLa kahevAyuM che ? ethI kahe che - munisattama evA bhagavAna vaDe kahevAyuM che. kone nirjarArUpa phaLa thAya ? ethI kahe che dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-5, 6 - vidhAnathI=bALa, madhyamabuddhi ane budharUpa zrotAjananI apekSArUpa vidhithI kathaka evA dharmadezakane niyamathI phala kahevAyuM che. kevA kathakane nirjarArUpa phaLa thAya ? ethI kahe che - zuddha cittavALA=paranA anugrahanI pravRttinA pariNAmavALA evA upadezaka sAdhune nirjarArUpa phaLa thAya ema anvaya che. 'kRti' zabda TIkAnI samApti arthe che. / / 5 / / bhAvArtha: je upadezaka gItArtha che, 52nA anugraha karavAnI buddhivALA che ane zrotAnA bALa, madhyama ane budharUpa bhAvone yathArtha jANIne tene anurUpa zAstravidhi anusAra upadeza Ape che ane koIka karmanA udayathI zrotAne te upadeza dvArA yathArtha bodha na thAya athavA koIka kAraNe zrotAnuM citta koIka anya pariNAmathI vyagra hoya tenA kAraNe tene bodha na thAya Ama chatAM zrotAnA hitanA arthI upadezakane te upadezanI pravRttithI viziSTa prakAranI yogamArganI prAptimAM pratibaMdhaka evAM kliSTakarmonI nirjarArUpa phaLanI prApti thAya che; kema ke bhagavAnanAM vacanane parataMtra thaIne zAstravidhi anusAra paranA hitane anukULa upadezanI pravRtti hovAthI ghaNAM pApa karmono nAza thAya che jethI te upadezakane uttara uttaranA yogamArganI prApti sukara bane che. III avataraNikA : Aha-prakArAntareNApi dezanAphalasya saMbhAvyamAnatvAdalamihaiva yatnenetyAzaGkyAha - avataraNikArya : 'gA'thI zaMkA kare che - prakArAntarathI paNa dezanAphalanuM saMbhAvyamAnapaNuM hovAthI ahIM ja=dezanAmAM ja, yatna vaDe saryuM. e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - bhAvArtha : je mahAtmAo apramAda bhAvathI saMyamanAM sarva anuSThAnamAM udyamavALA che teo upadeza na Ape topaNa anya ucita pravRtti dvArA kliSTakarmanI nirjarArUpa phaLane prApta karI zake che, tethI dezanAthI je phaLa prApta Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-1 251 karavuM che te phaLa anya kriyAthI thaI zake che, tethI mahAtmAe dezanAmAM yatna karavAnI AvazyakatA nathI e prakAranI koIne zaMkA thAya tenA samAdhAnarUpe kahe che - zloka : nopakAro jagatyasmiMstAdRzo vidyate kvacit / yAdRzI duHkhavicchedAd dehinAM dharmadezanA / / 6 / / zlokArtha : A jagatamAM kyAre koI kALamAM ke koI kSetramAM, tevo upakAra vidhamAna nathI, saMsArIjIvonAM duHkhanA vicchedathI jevI dharmadezanA upakAra kare che. lls TIkA :_ 'naiva upakAraH' anugraho 'jagati' bhuvane 'asmin' upalabhyamAne 'tAdRzo vidyate' samasti 'kvacit' kAle kSetre vA 'yAdRzI' yAdRgrUpA 'duHkhavicchedAt' zArIramAnasaduHkhApanayanAt 'dehinAM' dezanArhANAM 'dharmadezane ti dharmadezanAjanito mArgazraddhAnAdirguNaH, tasya niHzeSaklezalezAkalaGkamokSAkSepaM pratyavandhyakAraNatvAditi / / 6 / / iti zrImunicandrasUriviracitAyAM dharmabinduvRttau dezanAvidhirnAma dvitIyo'dhyAyaH samAptaH / / 2 / / TIkArya : nava 35R '....pracavavAra tvahiti A jagatamAMsupalabhyamAna evA jagatamAM, kyAreya koI kALamAM ke koI kSetramAM, tevo upakAra anugraha nathI ja, dezanA yogya jIvonA duHkhanA vicchedathI zArIrika mAnasika duHkhanA apanayanathI jevA prakAranI dharmadezanA upakAra kare che ema adhyAhAra che dhamadizAnAjanita mArgazraddhAnAdi guNa upakAra kare che, kema ke tenuM mArgazraddhAnAdi guNonuM saMpUrNa klezanA lezatA aikarUpa mokSanA AkSepa prati avadhyakAraNapaNuM che. rUti' zabda TIkAnI samApti arthe che. ImgI A pramANe zrI municaMdrasUri racita dharmabinduvRttimAM dezanAvidhi nAmano bIjo adhyAya samApta thayo. rA bhAvArtha : je mahAtmAo bhagavAnanA zAsananA marmane pAmIne gItArtha thayelA che teo svazaktithI sadA saMsAranA uccheda mATe yatna kare che chatAM sarva jIvo pratyenA dayALu svabhAvavALA hovAthI vicAre che ke A jagatamAM anya jIvono koI upakAra kare te sarva jIvono upakAra tevo zreSTha nathI jevo upakAra zuddha dezanAthI thAya Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dharmabiMdu prakaraNa bhAga-1 | adhyAya-2 | zloka-1 che; kema ke zuddha dezanAthI yogya jIvone mArgazraddhAnAdi guNo pragaTa thAya che ane sarva klezathI rahita mokSanI prApti pratye mArgAzraddhAnAdi guNo avaMdhya kAraNa che, tethI zuddha dezanAthI saMsArI jIvonA duHkhano viccheda thAya che mATe sarva jIvo pratye Atmatulya buddhivALA mahAtmAo jema potAnA saMsAranA uccheda mATe apramAdathI yatna kare che tema anya jIvonA duHkhanA uccheda arthe svazaktine gopavyA vagara dharma dezanAmAM pravRtti kare che. IkA bIjo adhyAya samApta anusaMdhAnaH dharmabiMdu prakaraNa bhAga-2 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAdyadanuSThAnamaviruddhAdyathoditam / maitryAdibhAvasaMyuktaM, tadharma iti kIrtyate / / 'aviruddha evA vacanathI maitrI Adi bhAvathI saMyukata yathodita zAstramAM je pramANe kahevAya che prakAranuM je anuSThAna te dharma e pramANe kahevAya che. : prakAzaka : mAtA, guLP mRtadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./phekasa : (079) 26604911, phona : 32457410 'E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in