________________
૯૯
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૫૦, પ૧ ધન પણ અંગ છે; કેમ કે ઉત્તમ દ્રવ્યથી ભગવદ્ભક્તિ આદિ દ્વારા મારામાં ધર્મવૃદ્ધિ થાય તેમ છે, તેથી ધર્મવૃદ્ધિના અંગભૂત અને પ્રસંગે કામના પણ અંગભૂત એવા અર્થ-પુરુષાર્થને ધર્મની બાધા વગર સદ્ગહસ્થ સેવે છે, તેથી તેવા ગૃહસ્થના ધર્મ-અર્થ અને કામ ત્રણે પુરુષાર્થો આ લોકમાં સુખનાં કારણ બને છે; કેમ કે ત્રણે પુરુષાર્થના સેવનકાળમાં ચિત્તને કાંઈક સ્વાથ્યનો અનુભવ થાય છે જે સુખના વેદનરૂપ છે. ફક્ત ધર્મપુરુષાર્થકાળમાં જેવું ચિત્તનું સ્વાસ્થ વિવેકી જીવને છે તેવું અર્થ-કામની પ્રાપ્તિકાળમાં નથી, છતાં ઇચ્છા પ્રમાણે અર્થની પ્રાપ્તિથી અને ભોગનાં સેવનથી કાંઈક ચિત્તસ્વસ્થતાનો અનુભવ જીવ કરે છે. તેથી સુખરૂપ છે. અને ધર્મથી નિયંત્રિત અર્થ-કામ હોવાથી પરલોકમાં પણ અહિતનું કારણ બનતા નથી. માટે અભ્યદયની પ્રાપ્તિ દ્વારા પરલોકના સુખનાં કારણ બને છે અને અંતે મોક્ષરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત થાય છે. આપણા
અવતરણિકા :
તથા –
અવતરણિકાર્ચ -
અને –
સૂત્ર :
अन्यतरबाधासंभवे मूलाबाधा ।।५१ ।। સૂત્રાર્થ :
અન્યતરના બાધાના સંભવમાં ધર્મ-અર્થ અને કામમાંથી કોઈના બાધાના સંભવમાં મૂલની=અર્થ અને કામના મૂલ એવા ધર્મની અને કામના મૂલ એવા અર્થની, અબાધા કરવી જોઈએ. પII ટીકા :
अमीषां धर्मार्थकामानां मध्ये 'अन्यतरस्य' उत्तरोत्तरलक्षणस्य पुरुषार्थस्य 'बाथासंभवे' कुतोऽपि विषमप्रघट्टकवशाद् विरोधे संपद्यमाने सति, किं कर्त्तव्यमित्याह-'मूलाबाधा', यो यस्य पुरुषार्थस्य 'धर्मार्थकामाः त्रिवर्गः' इति क्रममपेक्ष्य 'मूलम्' आदिमस्तस्य अबाधा' अपीडनम्, तत्र कामलक्षणपुरुषार्थबाधायां धर्मार्थयोर्बाधा रक्षणीया, तयोः सतोः कामस्य सुकरोत्पादत्वात्, कामार्थयोस्तु बाधायां धर्म एव रक्षणीयः, धर्ममूलत्वादर्थकामयोः, अत एवोक्तम् - "धर्मश्चेन्नावसीदेत कपालेनापि जीवतः ।। માહ્યોડwીત્યવાન્તä થર્મવિત્તા દિ સાધવ: I૪૦મા” ] રૂતિ શા
