Page Text
________________
૧૧૩
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૫૮ ટીકાર્ય :
કાપોદશ્ય ... રિસર્ચર્થ તિ | ઊહાપોહ અને ‘આદિ' શબ્દથી તત્વઅભિનિવેશ લક્ષણ બુદ્ધિગુણનું ગ્રહણ કરવું. તેનાથી શું પ્રાપ્ત થાય ? તે સ્પષ્ટ કરે છે – શુશ્રષા-શ્રવણ-ગ્રહણ-ધારણા અને વિજ્ઞાનનું ગ્રહણ થાય છે એ રીતે આઠ બુદ્ધિના ગુણો પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે ઊહાપોહાદિનો અર્થ કર્યા પછી સમાસ સ્પષ્ટ કરે છે. ઊહાપોહાદિની સાથે યોગસમાગમ કરવો જોઈએ. કઈ રીતે સમાગમ કરવો જોઈએ ? તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે –
ત્યાં પ્રથમ સાંભળવાની ઈચ્છા શુશ્રુષા છેeતત્વને સાંભળવાની ઉત્કટ ઇચ્છા શુશ્રષા છે. શ્રવણ એ સાંભળવાની ક્રિયા છે અને શ્રવણથી શાસ્ત્રના યથાર્થ અર્થનું ગ્રહણ થાય છે તે ગ્રહણની ક્રિયા છે. ગ્રહણ કર્યા પછી તેનું વિસ્મરણ ન થાય તે રીતે ધારણ કરવું જોઈએ. ધારણ કર્યા પછી મોહ, સંદેહ અને વિપર્યાસના નિવારણથી જ્ઞાન તે વિજ્ઞાન છે અને વિજ્ઞાત અર્થનું અવલંબન લઈને અન્ય પણ પદાર્થોમાં તે પ્રકારના યોજનરૂપ વ્યાપ્તિથી વિતર્કણ કરવો તે ઊહ છે. ઉક્તિથી અને યુક્તિથી વિરુદ્ધ એવા હિંસાદિ અર્થોથી પ્રત્યપાયની સંભાવના વડે વિવર્તન પામવું તે અપોહ છે. અથવા સામાન્ય જ્ઞાન ઊહ છે, વિશેષજ્ઞાન અપોહ છે. વિજ્ઞાન અને ઊહાપોહથી વિશુદ્ધ “આ આમ જ છે" એ પ્રકારે નિશ્ચિત તત્ત્વનો અભિનિવેશ છે. આ પ્રકારે શુશ્રષા આદિ બુદ્ધિગુણોથી યુક્ત એવો પ્રજ્ઞાના પ્રકર્ષવાળો પુરુષ ક્યારેય અકલ્યાણને પ્રાપ્ત કરતો નથી.
જે કારણથી કહેવાયું છે – “ધનના નાશમાં પ્રજ્ઞાથી પ્રાજ્ઞપુરુષો સેંકડો વર્ષો જીવે છે અને પ્રજ્ઞાનો ક્ષય થયે છતે ધન હોતે છતે પણ કોઈ જીવતું નથી. I૪પા” ().
તિ' શબ્દ પ્રસ્તુત એવા સામાન્ય ગૃહસ્થ ધર્મની પરિસમાપ્તિ માટે છે. પ૮ ભાવાર્થ -
સૂત્ર-પપમાં કહ્યું કે પ્રતિદિન ધર્મનું શ્રવણ કરવું જોઈએ. વળી, ધર્મને સાંભળ્યા પછી ધર્મના પરમાર્થને છોડીને ક્યાંય અભિનિવેશ કરવો જોઈએ નહિ તે બતાવવા માટે સૂત્ર-પકમાં સર્વત્ર અનભિનિવેશ કરવો જોઈએ તેમ કહ્યું. વળી ગુણ પ્રત્યેનો જ અભિનિવેશ કરવો જોઈએ તે બતાવવા સૂત્ર-૫૭માં ગુણની પક્ષપાતિતા કરવાનું કહ્યું.
હવે શાસ્ત્ર સાંભળ્યા પછી શાસ્ત્રથી થયેલા બોધના યથાર્થ પરમાર્થની પ્રાપ્તિ માટે ઊહાપોહ આદિમાં યત્ન કરવો જોઈએ તે બતાવતાં કહે છે –
| SR No. | 022099 |
| Book Title | Dharmbindu Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravin K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 270 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |