Page Text
________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૧૧
૧૪૫
આદિ શબ્દથી દર્શન, ચારિત્ર, તપ અને વીર્યનું ગ્રહણ કરવું. અર્થાત્ જ્ઞાનાચાર આદિનું પ્રજ્ઞાપન કરવું. ત્યાં=પાંચ આચારોમાં, જ્ઞાનાચાર આઠ પ્રકારનો છે. કાળ, વિનય, બહુમાન, ઉપધાન, અનિહ્નવ, વ્યંજન, અર્થ અને તદુભયના ભેદલક્ષણવાળો જ્ઞાનાચાર આઠ પ્રકારનો છે એમ અન્વય છે.
(૧) કાળ : ત્યાં=કાળ=જ્ઞાનાચારનો કાળ, જે અંગપ્રવિષ્ટાદિ શ્રુતનો જે કાળ શાસ્ત્રમાં કહેવાયો છે તેમાં જ તેનો સ્વાધ્યાય કરવો જોઈએ, અન્યદા નહિ; કેમ કે તીર્થંકરનું વચન છે અને ખેતી આદિના કાળ, ખેતી આદિતા કરણમાં ફળ જોવાયું છે.
વળી, વિપર્યયમાં=વિપરીત કાળમાં ખેતી કરવાથી વિપર્યય છે=ફળની પ્રાપ્તિ નથી.
(૨) વિનય : શ્રુત ગ્રહણ કરતી વખતે ગુરુનો વિનય કરવો જોઈએ. વિનય, અભ્યુત્થાન, પાદધાવનાદિ છે. અવિનયથી ગૃહીત એવું તે=શ્રુત, અફલ થાય છે. અને
(૩) બહુમાન : શ્રુતગ્રહણમાં ઉદ્યત પુરુષ ગુરુનું બહુમાન કરવું જોઈએ. બહુમાન એટલે અંતરંગ ભાવપ્રતિબંધ=ગુરુના શ્રુતજ્ઞાન પ્રત્યે પ્રીતિનો પરિણામ. આ હોતે છતે=બહુમાન હોતે છતે અક્ષેપથી=અવિલંબનથી, અવિકલ શ્રુતજ્ઞાન થાય છે=યથાર્થ શ્રુતજ્ઞાન થાય છે. અને અહીં=વિનય અને બહુમાનની, ચર્તુભંગી થાય છે.
૧. એક શ્રોતાને વિનય છે, બહુમાન નથી.
૨. બીજા શ્રોતાને વિનય નથી, બહુમાન છે.
૩. અન્ય શ્રોતાને વિનય છે અને બહુમાન પણ છે.
૪. વળી કોઈ અન્ય શ્રોતાને વિનય નથી અને બહુમાન પણ નથી.
‘કૃતિ’ શબ્દ ચાર ભાંગાની સમાપ્તિ માટે છે.
(૪) ઉપધાન : શ્રુતગ્રહણ માટે શાસ્ત્રમાં ઇચ્છાયેલ તપ કરવો જોઈએ.
ઉપધાન શબ્દની વ્યુત્પત્તિ બતાવે છે
ઉપદધાન કરે છે=શ્રુતનું પોષણ કરે છે, એ ઉપધાનતપ છે. અને તે જે અધ્યયનમાં=જે શાસ્ત્રઅધ્યયનમાં જે આગાઢ આદિ યોગલક્ષણ કહેવાયું છે તે ત્યાં=શ્રુતઅધ્યયન પૂર્વે, કરવું જોઈએ; કેમ કે ઉપધાનતપપૂર્વ શ્રુતગ્રહણનું જ સલપણું છે.
(૫) અતિધ્નવ : ગ્રહણ કરાયેલા શ્રુતથી અનિહ્નવ કરવો જોઈએ=જેની પાસેથી જે શ્રુત ભણાયું હોય તે સ્થાનમાં તે જ કહેવો જોઈએ=આનાથી મને શ્રુત પ્રાપ્ત થયું છે તેમ કહેવું જોઈએ, અન્ય કહેવો જોઈએ નહિ; કેમ કે ઉપદેશકનો અપલાપ કરવાથી ચિત્તના કાલુષ્યની પ્રાપ્તિ છે.
(૬) વ્યંજનભેદ : તેના ફળની ઇચ્છાવાળા એવા શ્રુતગ્રહણમાં પ્રવૃત્ત પુરુષે વ્યંજનભેદ, અર્થભેદ અને ઉભયભેદ ન કરવો જોઈએ, જે રીતે ‘ધો મંગલમુવિટ્ટ’ એ પ્રમાણે કહેવાનું હોતે છતે ‘પુન્નો નાળવોસ' એ પ્રમાણે કોઈ કહે તો વ્યંજનભેદ પ્રાપ્ત થાય છે.
| SR No. | 022099 |
| Book Title | Dharmbindu Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravin K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 270 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |