________________
૨૧૨
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-પ૧, પર અનાદિનો નથી, તેમ હિંસાદિથી કર્મ બંધ જીવ વડે કરાય છે માટે અનાદિનો નથી તેવી શંકા થાય. તેના નિવારણ માટે દષ્ટાંતથી તેની સંગતિ કરે છે –
જેમ વર્તમાનની ક્ષણ બીજી ક્ષણમાં અતીત બને છે તેની જેમ ભૂતકાળની દરેક ક્ષણો કોઈક ક્ષણમાં ઉત્પન્ન થયેલી અને ત્યારપછી તે ક્ષણો અતીત બનેલી છતાં ભૂતકાળ પ્રવાહથી અનાદિનો છે તેમ જીવના પ્રયત્નથી કર્મ બંધાય છે છતાં તે તે બંધાયેલું કર્મ આદિમાન હોવા છતાં પ્રવાહથી કર્મનો બંધ અનાદિનો છે. IFપ૧/૧૦૯I અવતરણિકા:
अथ यतोऽशादनयोर्दृष्टान्तदाान्तिकभावोऽभूत् तं साक्षादेव दर्शयन्नाह - અવતરણિકાર્ય :
હવે જે અંશથી આ બેતા=ભૂતકાળ અને કર્મનો, દાંતદાષ્ટાંતિકભાવ થયો તેને સાક્ષાત્ જ બતાવતાં કહે છે – સૂત્ર :
વર્તમાનતાનં તત્વમ્ પાવર 990ના
સૂત્રાર્થ :
વર્તમાનતા તુલ્ય કૃતકપણું છે અતીત કાળની દરેક ક્ષણમાં પૂર્વે જે વર્તમાનતા હતી તેના તુલ્ય બંધાયેલાં સર્વ કર્મમાં કૃતકપણું છે. પિર/૧૧oll
ટીકા -
यादृशी अतीतकालसमयानां 'वर्तमानता' साम्प्रतरूपता तादृशं बन्धस्य 'कृतकत्वं' क्रियमाणत्वम्, क्रियाकालनिष्ठाकालयोश्च निश्चयनयाभिप्रायेणाभेदादेवमुपन्यस्तम्, अन्यथा 'वर्तमानताकल्प' क्रियमाणत्वमित्युपन्यसितुं युक्तं स्यात् ।।५२/११०।। ટીકાર્ચ -
વશી ..... ઈનિ જેવી અતીતકાલ સમયની વર્તમાનતા છે સામ્પતરૂપતા છે તેવું બંધનું કૃતકપણું છે ક્રિયમાનપણું છે. અને ક્રિયાકાળ અને નિષ્ઠાકાળનો નિશ્ચયનયના અભિપ્રાયથી અભેદ હોવાને કારણે આ પ્રમાણે વર્તમાનતા જેવું કૃતકપણું છે એ પ્રમાણે, ઉપન્યાસ કરાયો-સૂત્રમાં કથન કરાયું. અન્યથા ક્રિયાકાળ અને નિષ્ઠાકાળનો નિશ્ચયનયના અભિપ્રાયથી અભેદ કરવામાં ન આવે અને વ્યવહારનયથી કહેવામાં આવે તો વર્તમાનતા તુલ્ય ક્રિયમાણત્વ છે એ પ્રમાણે કહેવું મુક્ત થાય. Ifપ૨/૧૧૦||
