Page Text
________________
૨૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૩ વૃત્તિના ઉચ્છેદમાં ગૃહસ્થની સર્વ ક્રિયાઓ સીદાય છે સર્વધર્મની ક્રિયાઓ સીદાય છે. વળી નિરપેક્ષને સંસારના સર્વ ભાવો પ્રત્યે નિરપેક્ષ એવા સાધુને સંપૂર્ણ સંયમ જ યુક્ત છે. રા" (પંચાશક ૪/૭) Ila ભાવાર્થ :
ગૃહસ્થના સામાન્યધર્મનું સ્વરૂપ :
ગૃહસ્થના સામાન્યધર્મનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે – (૧) “કુલઝમાગત અનિંધ વૈભવ સાપેક્ષ ન્યાય યુક્ત અનુષ્ઠાન” :
પોતાની કુલપરંપરાથી જે ધન કમાવા માટે ઉચિત અનુષ્ઠાન પોતાને પ્રાપ્ત થયેલું હોય અને તેવું અનુષ્ઠાન અનિન્દ હોય. અર્થાત્ તે ધન કમાઈને તે ધન દ્વારા દારૂ આદિ વ્યસનોનું સેવન ન થતું હોય, વળી તે ધન કમાવાની ક્રિયા પોતાના વૈભવને અનુસાર હોય અને પોતાને જે પ્રકારની સહાયતા મળતી હોય અને જે પ્રકારે વર્તમાનનો કાળ, ક્ષેત્રાદિ હોય તેના બળનો વિચાર કરીને, ધન કમાવા માટે યત્ન થતો હોય અને તે ધન કમાવાની ક્રિયા પણ શુદ્ધ માપતોલ વગેરેથી કરાતી હોય કે ઉચિત કલાના આચારોથી કરાતી હોય અને ધન કમાવા માટે ઉચિત અવસરનો વિચાર કરીને, પોતાના જીવનમાં આસેવનીય એવા અવસરને અનુરૂપ ધર્મઅનુષ્ઠાન દ્વારા ચિત્તની આરાધના આદિને વ્યાઘાત ન થતો હોય તે રીતે વાણિજ્યની ક્રિયા કે રાજસેવાદિની ક્રિયા કરવામાં આવે તો તે ગૃહસ્થનો સામાન્યધર્મ છે અર્થાત્ પ્રારંભિક ભૂમિકાનો ધર્મ છે.
અહીં સામાન્યધર્મના કથનમાં સૌ પ્રથમ ધન કમાવાની ઉચિત ક્રિયાને ધર્મઅનુષ્ઠાન કહેવાથી એ બતાવવામાં આવે છે કે કોઈ ગૃહસ્થ ધન કમાવામાં યત્ન ન કરે તો તેના જીવનનિર્વાહનો વિચ્છેદ થાય, તેથી તે ગૃહસ્થજીવનમાં સર્વ શુભ ક્રિયાઓ જે કરી શકે તેમ છે તેનો વિચ્છેદ થાય અને તેનું જીવન અધર્મમય બને. માટે ગૃહસ્થના જીવનમાં ધન કમાવવું પ્રથમ કર્તવ્ય છે. તે ધન કમાવાની ક્રિયા પોતાના કુલને કલંક ન લાગે અને પોતાના જીવનમાં ક્લેશો ન થાય તે રીતે ઉચિત યત્નપૂર્વક કરે તો તે ધનઅર્જનની ક્રિયા માત્ર ભોગમાં વિશ્રાંત થતી નથી, પરંતુ દીન-અનાથાદિના ઉપયોગમાં આવે છે, જેથી ગૃહસ્થનું હૈયું દયાપ્રધાન બને છે. અને પોતાના ઇષ્ટ એવા દેવની ઉત્તમ ભક્તિ કરવામાં ઉપયોગી થાય છે. તેથી ધન અર્જન કરતી વખતે પણ ગૃહસ્થના ચિત્તમાં અધ્યવસાય વર્તે છે કે “મારું જીવન ગૃહસ્થઅવસ્થામાં ક્લેશ વગરનું થાય, દીનાદિ પ્રત્યે દયાળુ પરિણામવાળું થાય અને ઉચિત ધર્મઅનુષ્ઠાનમાં ધનનો વ્યય કરીને હું મારું જીવન સફળ કરું.”, તેથી ધનની અર્જનની ક્રિયાને પણ ધર્મરૂપ કહેલ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે જે ગૃહસ્થ ન્યાય-નીતિપૂર્વક ધન અર્જન કરે છે, ઔચિત્યપૂર્વક કુટુંબનું પરિપાલન કરે છે, દીન આદિ પ્રત્યે અનુકંપાના પરિણામવાળા છે અને સ્વભૂમિકા અનુસાર ધર્મકૃત્યોમાં ધનનો વ્યય કરીને ઉત્તમ સંસ્કારો આધાન કરે છે. તેઓની ધન કમાવાની ક્રિયા પણ આ લોકમાં અને પરલોકમાં અક્લેશ કરનારી બને છે, તેથી કુલક્રમને અવિરુદ્ધ, ધર્મને અવ્યાઘાતક, ન્યાયપૂર્વક ધન કમાનારા
| SR No. | 022099 |
| Book Title | Dharmbindu Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravin K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 270 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |