________________
૨૧૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-પ૩, ૫૪ ટીકા - परिणमनं 'परिणामः' द्रव्यरूपतयाऽवस्थितस्यैव वस्तुनः पर्यायान्तरप्रतिपत्तिः, यथोक्तम् - "परिणामो ह्यर्थान्तरगमनं न च सर्वथा व्यवस्थानम् । ન સર્વથા વિનાશ: પરિણામસ્તદિમણ: સાબTI” []
परिणामो नित्यमस्यास्तीति परिणामी', तत्र आत्मनि' जीवे 'हिंसादयः' प्राग् निरूपिता उपपद्यन्ते, तथा 'भिन्ने' पृथग्रूपे 'अभिने' च तद्विपरीते, 'च'कारो विशेषणसमुच्चये, कस्मादित्याह-'देहात्' શરીર ત્ ા૨/૨૨ાા ટીકાર્થ:
પરિપમનું શરીર | પરિણમન પરિણામ છે દ્રવ્યરૂપપણાથી અવસ્થિત જ વસ્તુની પર્યાયઅંતરની પ્રાપ્તિ પરિણામ છે. જે પ્રમાણે કહેવાયું છે –
“પરિણામ અર્થાતરગમન છે અને સર્વથા વ્યવસ્થાન નથી. અને સર્વથા વિનાશ નથી તેના જાણનારાઓને પરિણામ ઈષ્ટ છે=આવા સ્વરૂપવાળો પરિણામ ઈષ્ટ છે. પા" ().
પરિણામ નિત્ય છે અને એ પરિણામી, તે આત્મામાં પરિણામી જીવમાં, પૂર્વમાં કહેલા હિંસાદિ ઘટે છે. અને દેહથી શરીરથી, ભિન્નપૃથરૂપ, અને અભિન્ન તેનાથી વિપરીત=અપૃથનું રૂપ, એવા આત્મામાં હિંસાદિ ઘટે છે એમ અવય છે. અને સૂત્રમાં ‘'કાર વિશેષણના સમુચ્ચયમાં છે આત્માના બે વિશેષણોના સમુચ્ચયમાં છે. ll૧૩/૧૧૧| ભાવાર્થ :
આત્મા દ્રવ્યરૂપે અવસ્થિત છે અને પર્યાય અંતરને પ્રાપ્ત કરે છે તે પરિણામ છે અને આવો આત્મા સ્વીકારવામાં આવે અને વળી દેહથી કથંચિત્ આત્મા ભિન્ન છે અને કથંચિત્ અભિન્ન છે તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો કર્મબંધના કારણભૂત હિંસાદિ આત્મામાં સંગત થાય. કેમ સંગત થાય તે સ્વયં આગળમાં ગ્રંથકારશ્રી કહેશે. પ૩/૧૧૧ાા અવતરણિકા :
अत्रैवार्थे विपक्षे बाधकमाह - અવતરણિયાર્થઃ
અહીં જ=હિંસાદિની સંગતિ માટે પરિણામી અને દેહથી ભિજ્ઞાભિ આત્મા સ્વીકાર્યો એમાં જ, વિપક્ષરૂપ અર્થ સ્વીકારવામાં=અપરિણામી અને દેહથી ભિજ્ઞાભિન્ન અસ્વીકારરૂપ વિપક્ષમાં બાધકને કહે છે –
