________________
૨૨૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ / સૂત્ર-૬૦, ૬૧ પ્રમાણ દ્વારા આત્માને સ્વીકારેલ છે અને શિષ્ટ પુરુષો અનુમાન કરે છે કે દેહધારી બાળક કોઈક અભિલાષ કરે છે અને તે અભિલાષ ક૨વાના સંસ્કારોના કારણે તે યુવાન થાય છે ત્યારે તે યુવાન અવસ્થાના સંયોગોને અનુરૂપ અભિલાષો કરે છે.
તેથી નક્કી થાય છે કે પૂર્વમાં અભિલાષ કરવાની કુશળતા હતી; તે જ કુશળતા સંયોગ પ્રમાણે વિશેષ વિશેષ પ્રગટ થાય છે. અને તત્ક્ષણ જન્મેલું બાળક ક્ષુધા લાગે છે ત્યારે સ્તનપાનનો અભિલાષ કરે છે; તે અભિલાષ કરવાની કળા તે બાળક આ ભવમાં શીખેલ નથી; પરંતુ તે અભિલાષ ક૨વાની કળા જન્માંતરના સંસ્કારથી આવે છે. માટે જન્મેલા બાળકને અભિલાષ કરતો જોઈને શિષ્ટ પુરુષો નક્કી કરે છે કે પૂર્વભવના સંસ્કા૨ને કારણે સહજ રીતે બાળકને તે પ્રકારનો અભિલાષ થાય છે માટે પરલોક છે. આ પ્રકારે ઉપદેશક યોગ્ય શ્રોતાને યુક્તિ-અનુભવ અનુસાર બતાવે; જે સાંભળીને પરલોકની સ્થિર શ્રદ્ધાવાળો થયેલો શ્રોતા સદા પરલોકપ્રધાન જીવવા યત્ન કરે, જેથી તેનું અહિત થાય નહિ. II૬૦/૧૧૮
અવતરણિકા :
तथा
અવતરણિકાર્થ :
વળી, દેહથી આત્માને એકાંતે ભેદ સ્વીકારવામાં આવે તો શું દોષ આવે ? તે બતાવે છે સૂત્ર :
देहकृतस्यात्मनाऽनुपभोगः । । ६१ / ११९ ।।
સૂત્રાર્થ
=
દેહષ્કૃત એવા શુભ
કે
અશુભ કર્મનો આત્મા વડે અનુપભોગ છે. II૬૧/૧૧૯
ટીકા ઃ
एकान्तभेदे देहात्मनोरभ्युपगते सांख्येन 'देहेन कृतस्य' परेषां ताडनतर्जनहिंसनादिना देवतानमनस्तवनादिना चोपायेनोपात्तस्य शुभाशुभरूपस्य कर्मणः 'आत्मना अनुपभोगः' सुखदुःखानुभवद्वारेणावेदनमापद्यते, न हि कश्चिदन्यकृतं शुभमशुभं वा वेदयितुमर्हति कृतनाशाऽकृताभ्यागमતોષપ્રસાવિત્તિ ।।૬/૧૬।।
ટીકાર્ય :
પ્રાન્તમેરે ..... રોષપ્રસાવિતિ ।। સાંખ્ય દ્વારા દેહથી આત્માનો એકાંત ભેદ સ્વીકારાયે છતે દેહ વડે કરાયેલા પરને તાડન-તર્જન હિંસાદિ દ્વારા અશુભ કર્મનો અને દેહ વડે કરાયેલા દેવતાનમનસ્તવન આદિ ઉપાય દ્વારા પ્રાપ્ત કરાયેલા શુભ કર્મનો આત્મા વડે અનુપભોગ અર્થાત્ સુખ દુઃખના
