Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી : પરંપરા અને પ્રસ્તુતતાના સંદર્ભે
૧૭મી શતાબ્દીમાં થયેલા ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીએ વિપુલ સાહિત્યનિર્માણ કર્યું છે. તેમની કૃતિઓ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, ગુજરાતી અને હિંદી ભાષામાં, પદ્યમાં અને ગદ્યમાં, ધાર્મિક, ઔપદેશિક, દાર્શનિક અને કાવ્યાત્મક, તથા શૈલી અને પ્રકારની વિવિધતાવાળી છે. સંસ્કૃત-પ્રાકૃત કૃતિઓ કેટલાક સૈકાઓના વિદ્યાપરંપરાના પરિપાક રૂપે આપણી સમક્ષ આવે છે તો ગુજરાતી કૃતિઓને આપણે બે-ત્રણ શતાબ્દીની જૈન સાહિત્યિક પરંપરાના એક ઉચ્ચ બિંદુ તરીકે લેખી શકીએ. આ દૃષ્ટિએ તેમના વિશે પરિસંવાદ યોજાય તે સમુચિત અને અભિનંદનીય છે.
મેં તેમનો માત્ર “જંબૂસ્વામી રાસ' વાંચ્યો હોઈને તેમના વિશે પરિચય કે મૂલ્યાંકન રૂપે કશું નક્કર કહેવાનો મારો અધિકાર નથી. એટલે સામાન્ય સ્વરૂપે જ થોડુંક કહીશ.
યશોવિજયજીના (અથવા તો કોઈ પણ લેખકના) કાર્યને વિશે આપણે બે દૃષ્ટિબિંદુથી વાત કરી શકીએ : પરંપરાને અનુલક્ષીને અથવા વર્તમાન પ્રસ્તુતતાને અનુલક્ષીને યશોવિજયજીએ વારાણસી અને આગ્રામાં જઈ અધ્યયન કરી તત્કાલીન વૈદિક દાર્શનિક પરંપરા હસ્તગત કરી. પરિણામે નવ્ય ન્યાયની વિચારણાનો લાભ લઈને તેમણે જૈન ચિંતનપરંપરાને વ્યાપક અને સમૃદ્ધ કરી. ગુજરાતીમાં રાસ, સ્તવન, ગીત-સજ્ઝાય વગેરે રૂપે કથાત્મક, ઉપદેશાત્મક, સૈદ્ધાન્તિક અને ભક્તિભાવની તેમની રચનાઓ દ્વારા, વ્યાપક જૈન સમાજને માટે, પરંપરાગત વિષયો અને રચનારૂપોનું અનુસંધાન જાળવીને અને સમયાનુસાર તેમને પોતાની દૃષ્ટિ અને રચનાશક્તિના સ્પર્શે પુષ્ટ કરીને તેમણે સાંસ્કૃતિક પરંપરાનું જતન કર્યું.
યશોવિજયજીના સાહિત્યના અધ્યયનના આ એક અભિગમ ઉપરાંત બીજો અભિગમ તે તેમના સાહિત્ય(અને ચરિત્ર)માંથી જે આજના જિજ્ઞાસુ માટે રસપ્રદ, બોધક, પ્રેરક જણાય તેને ઉચિત રૂપે પ્રસ્તુત કરવું. તેમનું લેખન તેમના સમયના સમાજને અનુલક્ષીને થયું હોઈ, આજના પાઠક માટે, તદ્દન જુદા જ સામાજિકસાંસ્કૃતિક સંદર્ભમાં, તે બધું જ, વિષય, સામગ્રી અને સ્વરૂપની દૃષ્ટિએ ઉપયુક્ત ન જ નીવડે. એટલે જે કાર્ય યશોવિજયજીએ એમના સમયને સંદર્ભે કર્યું, તે કાર્ય તેમના અભ્યાસીઓએ તેમની કૃતિઓને અવલંબીને કરવાનું રહે. એ માટે તેમનાં લખાણોમાંથી એક સંચય તૈયાર કરી, તેની ભૂમિકા રૂપે તેમના કાર્યનો સંક્ષિપ્ત સર્વાંગી પરિચય અને મૂલવણી આપી શકાય. આવી રીતે આપણે તેમના જીવન અને કાર્યનું ગૌરવ અને અભિવાદન ઉચિતપણે કરી શકીએ.
હરિવલ્લભ ભાયાણી
