Siddhant Chandrika Uttararddham

Author(s): Kshemraj Shrikrishnadas Shreshthi
Publisher: Kshemraj Shrikrishnadas Shreshthi

Page 305

[ पूर्वकृदन्ते उणादयः] टीकाद्वयोपेता ।
(२८५) (बन्धेर्बधबुधौ च) ब्रनः । बुध्नः ॥
(सुबोधिनी)-बन्धेर्बधबुधौ च ॥ बन्ध बन्धने अस्मान्नक स्याद्धातोः स्थाने एतावादेशौ च स्याताम् ॥ ब्रनः । बुध्नः । 'भास्कराहस्करबध्नप्रभाकरविभाकराः'' इत्यमरः ॥ 'बुध्नो ना मूलरुद्रयोः' इात मेदिनी ॥
(धादेनः ) धानाः। पर्णम् । वस्नः। श्रोणः॥
(सुबोधिनी)--धादेर्नः ॥ नप्रत्ययमाह--डुधाज्ञ धारणादौ । धाना भृष्टयवे स्त्रियाम्' इत्यमरः ॥ 'धाना भृष्टयवे प्रोक्ता धान्याकेभिनवोद्भिदि' इति विश्वः ॥ पृ पालनादौ । पर्णम् । 'पर्ण पत्रे किंशुके ना' इति मेदिनी ॥ वस निवासे । वस्नः । 'वस्नी मूल्ये वेतने च' इति विश्वः ॥ 'वनस्त्वविक्रये पुंसि वेतने स्यान्नपुंसकम्' इति मेदिनी ॥ अविक्रये मूल्ये इत्यर्थः ॥ श्रु श्रवणे । श्रोणः पगुः ॥
(तत्त्वदी०)-धादेरिति ॥ 'धाना भृष्टयवे स्त्रियाम् ।' मूल्यवेतनयोर्वस्नः। श्रोणः पङ्गुः।। . (लक्षेनस्यामटौ) लक्षणम् । लक्ष्मणः ॥ __ (सुबोधिनी)-लक्षेनस्याग्मटौ॥ लक्ष दर्शनाङ्कनयोः । अस्माच्चुरादिश्यन्तात् नः स्यात्प्रत्ययस्याण्मटावागमौ च स्याताम् ॥ लक्षणम् । लक्ष्मणः । 'लक्षणा हंसयोषायां सारसस्य च लक्ष्मणा' इति॥ "लक्षणं नाम्नि चिह्न च सौमित्रिरपि लक्षणः। लक्ष्मणं लाञ्छने नाम्नि रामभ्रातरि लक्ष्मणः" इति विश्वः ॥ "लक्ष्मणं नाम्नि चिह्न स्यात्सारस्यां लक्षणा क्वचित् । लक्ष्मणा त्वौषधीभेदे सारस्यामपि योषिति । रामभ्रातरि पुंसि स्यात्मश्रीके चाभिधेयवत्" इति मेदिनी ॥
(तत्त्वदी०)-लक्षेरिति ॥ 'लक्षणं नाम्नि चिह्ने च रामभ्रातार च द्वयम् ।' . 'लक्षणा हंसयोपायां सारसस्य च लक्ष्मणा ॥'
(रास्नादयः) रास शब्द। राना। साना । स्थूणा। वीणा । कृती कृत्स्नम् । तिज तीक्ष्णम् । श्लिषेः श्लक्ष्णम् ॥
(सुबोधिनी)--रास्नादयः॥ नक्प्रत्ययान्ता निपात्यन्त ॥ रस आस्वादने। उपधाया दीक़ निपातनात् । राना । 'रास्ना तु स्याद्भुजङ्गाक्ष्यामेलापामपि स्त्रियाम्' इति मंदिनी॥षस स्वप्ने।उपधाया दीर्घो निपातनात्।सास्ना । 'सास्ना तु गलकम्बलः' इति मंदिनी॥ष्ठा गतिनिवृत्ती ऊत्वं णत्वं च निपात्यते । स्थूणा। 'स्थूणा स्यात्सूर्ध्या स्तम्भ गृहस्प च' इति मेदिनी ॥ सूर्मी लोहप्रतिमा ॥वी गत्यादिषु । णत्वं निपातनात्।वीणा। 'वीणा विद्युति वल्लक्याम्' इति मेदिनी॥कृती छेदने।वक्ष्यमाणेभ्यः कनप्रत्ययो निपातनात् । कृत्स्नम् ॥ तिज निशाने । धातोदीं? निपातनात् । चोः कुरिति गःखसे चपा झसानामिति कः । षत्वणत्वे । तीक्ष्णम् । “तीक्ष्णं सामुद्रलवणे विषलोहाजिमुष्कके । क्लीबं यवाग्रके पुंसि तिग्मात्मत्यागिनोस्त्रिषु' इति मेदिनी॥ श्लिष आलिङ्गने । श्लिषरिकारस्यात्वं निपातनात् । षढोरिति कत्वम् । श्लक्ष्णम् ॥