Shaddarshan Part 02 Nyaya Vaisheshik

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: University Granthnirman Board

Page 551

ન્યાયદર્શન પ૩૩ 46 अपरं च वीतं सामान्यतोदृष्टम् अदृष्टस्वलक्षणसामान्यविषयम् , यथेत्रियविषयमनु मानम् / अत्र हि रूपादिविज्ञानानां क्रियात्वेन करणवत्त्वमनुमीयते / यद्यपि करणवसामान्यस्य छिदादौ वास्यादि स्वलक्षणमुपलब्धम्, तथापि यज्जातीयस्य रूपादिज्ञाने करण वमनुमं यते तज्जातोयस्य करणस्य न दृष्टं स्वलक्षणं प्रत्यक्षेण / इन्द्रियजातीयं हि तन्करणम् , न चेन्द्रिय वामान्यस्य स्वलक्षणमिन्द्रियविशेषः प्रत्यक्षगोचरोऽर्वादृशाम , यथा वह्नित्वसामान्यस्य स्वलक्षण वह्निः / सांख्य सत्त्वकौमुदी का० 5 / 47 सामान्यतोदृष्टं तु यत् अकार्यकारणभूताद् लिङ्गात् तादृशस्यैव लिनिनोऽनुमानम् यथा कपित्यादौ रूपेण रसानुमानम् / रूपरसयोः समवायिकारणमेकं कपित्यादिद्रव्यम्, न तुं तयोरन्योन्य कार्यकारणभावः / न्यायमं०, भा० 1, पृ० 119 / 48 वैविध्यमनुमानस्य केवलान्वयिभेदतः / कारिकावला का०१४२ / 48 निश्चितसाध्यवान् सपक्षः / यथा तत्रैव महानसः / तर्कसंग्रह। 50 निश्चितसाध्याभाववान् विपक्षः यथा तत्रैव महाहूदः / तर्कसंग्रह / 51 सन्सपक्षविपक्षोऽन्वयव्यतिरेकी यथा वह्निमान् धूमादित्यादौ, तत्र सपक्षस्य महान . सादेविपक्षस्य जलहदादेश्च सत्त्वादिति / सिद्धान्तमुक्ता० 153 / / 52 तत्रासद्विपक्षः केवलान्वयी यथा घटोऽभिधेयः प्रमेयत्वादित्यादौ / तत्र हि सर्व स्यैवाभिधेयत्वाद् विपक्षासत्त्वम् / सिद्धान्तमुक्ता० 143 / 53 असत्वपक्षः केवलव्यतिरेकी / सिद्धान्तमुक्ता 143 / 54 भनुमानं द्विविधम्-स्वार्थ परार्थ च। तकसंग्रह। 55 तत्र स्वार्थ स्वानुमितिहेतुः / तर्कसंग्रह। 5, तर्कसंग्रह / 57 यत्तु स्वयं धूमादग्निमनुमाय परप्रतिपत्त्यर्थं पञ्चावयववाक्यं प्रयुक्त तत् परार्थम् / तर्कसंग्रह। 58 परार्थानुमा शब्दात्मकम्, स्वार्थानुमानं तु ज्ञानात्मकम् / न्यायविन्दु-धर्मों त्तरटीका, 2.1 / 5. स्वार्थानुमितिपरार्थानुमित्योलिङ्गपरामर्श एव करणम् / तर्कसंग्रह / : 1. प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनयनिगमनान्यवयवाः / न्यायसू० 1.1.32 / 11 साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञा / 'न्यायसू० 1.1.33 / / 12 ....साध्यसाधनं हेतुः / न्यायसू०१.१.३४ / 13 ...दृष्टान्त उदाहरणम् / न्यायसूत्र 1.1.35 / 15 व्याप्तिप्रतिपादकमुदाहरणम् / तकसंग्रहदोपिका /