Shaddarshan Part 02 Nyaya Vaisheshik

Author(s): Nagin J Shah
Publisher: University Granthnirman Board

Page 573

ન્યાયદર્શન
૫૫૫
१८ आकाक्षा योग्यता सन्निधिश्च वाक्यार्थज्ञानहेतुः । तर्कस ग्रह । १८ पदस्य पदान्तरव्यतिरेकप्रयुक्तान्वयाननुभावकत्वमाकाक्षा । तर्क संग्रह । २० अर्थाबाधो योग्यता । तर्कसंग्रह । २१ पदानामविलम्बेनोच्चारणं सन्निधिः । तर्कसंग्रह । २२ आसत्तियोग्यताकाङ्क्षाातात्पर्यज्ञानमिप्यते । कारिकावली ८२। २३ ...अनेकः पदार्थो वाक्यार्थः ...परस्परं संसृष्टपदार्थसमुदायो वाक्यार्थ इति...न
च तन्तुभिरिव पटो वीरणैरिव कटः तदतिरिक्तोऽवयविस्थानीयः पदार्थनिर्वय॑मानो वाक्यार्थ उपलभ्यते...न पदार्थावयनो वाक्याथः...स च गुणप्रधानभावो न नियतो येनैकमेवेदं प्रधानमिति व्यवस्थाप्येत, क्वचित् क्रिया प्रधान कारकं गुणः...
क्वचित् कारकं प्रधान क्रिया गुणः... । न्यायम०, भा० १, पृ० ३३३ । २४ स द्विविधो दृष्टादृष्टार्थत्वात् । न्यासू० १.१.८ । २५ एवमृषिलौकिकवाक्यानां विभागः । न्यायभा० १.१.८ । २६ वाक्यं द्विविधम् - वैदिकं लौकिकं च । तर्कस ग्रह ।। २७ विध्यर्थवादानुवादवचनविनियोगात् । न्यायसु० २.१.६२ । २८ विधिविधायकः । न्यायसू. २.१.६३ । २८ विधिविहितस्यानुवचनमनुवादः । न्यायसू० २.१.६५ । 30 स्तुतिनिन्दा परकृतिः पुराकल्प इत्यर्थगदः । न्यायसू० २.१.६४ । 3१ . आप्तस्तु साक्षात्कृतधर्मा यथादृष्टस्यार्थस्य चिख्यापयिषया प्रयुक्त उपदेष्टा। न्याभा०
१.१.७ । ३२ चिख्यायिषया युक्त इत्युक्ता वीतरागता । न्यायमं; भा० १, पृ० १३८ । 33 ऋष्यायम्लेच्छानां समानं लक्षणम् । न्यायभा० १.१.७ । 3४ चैतसेभ्यो हि गुणदोषेभ्यः पुरुषाः सम्यग्मिथ्याप्रवृत्तयः । ते चातीन्द्रियाः स्वप्र
भवकायवाग्व्यवहारानुमेयाः स्युः । व्यवहाराश्च प्रायशो बुद्धिपूर्वम् अन्यथापि कर्तुं. शक्यते, पुरुषेच्छावृत्तित्वात् , तेषां च चित्राभिसन्धित्वात् । तदयं लिङ्गसङ्करात् कंधमनिश्चिन्वन् प्रतिपद्येत । प्रमाणवा० स्वार्थानु० (सं० ५०दलसुखभाई माल
वणिया) पृ० ७३ । 3५ शब्दोऽनुमानं व्याप्तिबलेनार्थप्रतिपादकत्वाद् धूमवत् । कन्दली पृ० ५१२ । 38 ननु 'एतानि पदानि स्वस्मारितार्थसंसर्गवन्ति आकाङ्क्षादिमत्पदकदम्बकत्वात्
सद्वाक्यवत्' इत्यनुमानादेव संसर्गज्ञानसम्भवाच्छब्दो न प्रमाणान्तरमिति चेत् ।
तर्क दीपिका। ३७. वाक्यरूपस्तु शब्दोऽर्थप्रतिपत्तौ समयमपि नापेक्षत इति सम्बन्धबलेनार्थप्रतिपाद
कत्वमसिद्धम् । न च शब्दस्यानुमानस्वमेव निषध्यते । विवक्षाकाशाधिगमें