________________
સ્વાહા એ છે? અને ચાતાદી કોણ હોઈ શકે?
સ્યાદ્વાદી' કોણ હોઈ શકે?
1. જે સાચો સ્યાદ્વાદી હોય છે તે અવશ્ય સહિષ્ણુ હોય છે. તે પોતે પોતાના આંતરિક આત્મવિકારો પર વિજય પ્રાપ્ત કરે છે. એટલું જ નહીં, પરંતુ બીજાના સિદ્ધાંત પર પણ સન્માનની દૃષ્ટિથી જુએ છે અને મધ્યસ્થ ભાવે સંપૂર્ણ વિરોધોનો સમન્વય કરે છે. શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરે વેદ, સાંખ્ય, ન્યાય, વૈશેષિક અને બૌદ્ધ આદિ દર્શનો પર દ્વાત્રિશિકાની રચના કરે છે અને ચૌદસે ચુમ્માલીશ ગ્રંથના રચયિતા મહાપ્રખર જ્ઞાની શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે ષડ્રદર્શનસમુચ્ચયમાં દર્શનોની નિષ્પક્ષ સમાલોચના કરી, પોતાની કેવી ઉદાર વૃત્તિ છે તેનો પરિચય કરાવ્યો છે એટલું જ નહીં પરંતુ શ્રી મલ્લવાદી, શ્રી હરિભદ્રસૂરિ, ૫. આશાધર, રાજશેખર તેમજ મહામહોપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી યશોવિજયજી આદિ અનેક જૈનગીતાર્થોએ વૈદિક તેમજ બૌદ્ધ ગ્રંથો પર ટીકાઓ, ટિપ્પણીઓ વગેરે લખી પોતાની ગુણગ્રાહિતાનો, સમન્વયવૃત્તિનો અને હૃદયની વિશાળતાનો સ્પષ્ટપણે પરિચય કરાવેલ છે. આથી સ્પષ્ટપણે સમજાશે કે સ્યાદ્વાદમાં હૃદયની વિશાળતા છે, ગુણગ્રાહિતા છે અને મૈત્રીની અભિલાષા છે.
દર્શનોની સમાલોચના કરતાં માલૂમ પડશે કે, અમુક દર્શન અમુક નયને સ્પર્શે છે જેથી સંપૂર્ણ દર્શનો નયવાદમાં ગર્ભિતપણે રહેલાં છે. સ્યાદ્વાદી હંમેશાં સત્યાવલંબી હોય છે; તે એકાંતમાર્ગીની પેઠે સાંકડી મનોવૃત્તિવાળો કે ઉછાંછળા મનવાળો નથી. તે સૌની સાથે પ્રેમભાવે સમન્વય સાધે છે. સ્યાદ્વાદીનું બોલવું હંમેશાં અપેક્ષિત (હેતુવાળું) હોય છે. હેતુ તો જગતમાં ઘણો રહેલા છે પરંતુ તેનું વાસ્તવિક બોલવું, આત્મ-અપેક્ષિત હોય છે. નિરપેક્ષ વચનોમાં તો કેવળ સંસારબંધનો સિવાય કાંઈ નથી. જૈનોના પરમયોગી ગીતાર્થ શ્રીમદ્આનંદઘનજી મહારાજે “ધારતરવારની સોહલી દોહલી, ચૌદમાં જિનતણી ચરણસેવા” એ સ્તવનમાં તે માટે નીચેની કડી કહી છેઃ
વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર જૂઠો કહ્યો, વચન સાપેક્ષ વ્યવહાર સાચો; વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર સંસાર ફળ, સાંભળી આદરી કાંઈ રાયો. ધાર,
આ ઉપરથી સ્પષ્ટપણે સમજાશે કે સાપેક્ષ વચન બોલવું તે જ હિતાવહ છે. આપણે સાધારણ બોલીમાં પણ કહીએ છીએ કે Ask your conscience and then do it -“તારા આત્માને પૂછે અને પછી તે કર' પણ આ જ સ્યાદ્વાદ શીખવે છે.
सत्य और उच्च भाव और विचार किसी एक जाति या मजहबवालों की वस्तु नहीं है। इन पर मनुष्य मात्र का अधिकार है । मनुष्य मात्र को अनेकान्तवादी, स्याद्वादी और अहिंसावादी होने की आवश्यक्ता है। केवल दार्शनिक क्षेत्र में ही नहीं, धार्मिक और सामाजिक क्षेत्र में भी। -मिक्खनलाल आत्रेय, (एम.ए.डी.लिट्) दर्शनाध्यापक
વાશી દિવૂ વિશ્વવિદ્યાલય (સ્યાદ્વાદ મંજરીમાં આપેલા WEBયન માંથી) : - ૧સ્યાદ્વાદમંજરીના પાન ૩૩ઉપરથી ઉદ્ધતિ
