________________
૨૨
સરળ સયામત સમીક્ષા
ભાગ ફૂટસ્થ નિત્ય અને અમુક ભાગ પરિણામી નિત્ય, અથવા એનો કોઈ ભાગ ફક્ત નિત્ય અને કોઈ ભાગ ફક્ત અનિત્ય માને છે. પરંતુ આ તેમની માન્યતાઓ યોગ્ય નથી. , , “જૈનદર્શન માને છે કે ચેતન અથવા જડ, મૂર્ત અથવા અમૂર્ત, સૂક્ષ્મ અથવા સ્કૂલ, બધી સત્ કહેવાતી વસ્તુઓ, ઉત્પાદ, વ્યય અને પ્રૌવ્યરૂપે ત્રિરૂપ છે. પ્રત્યેક વસ્તુમાં બે અંશ છેઃ એક અંશ એવો છે કે જે ત્રણ કાળમાં શાશ્વત છે અને બીજો અંશ સદા અશાશ્વત છે. શાશ્વત અંશના કારણથી પ્રત્યેક વસ્તુ ધ્રૌવ્યાત્મક (સ્થિર) અને અશાશ્વત અંશના કારણથી ઉત્પાદ, વ્યયાત્મઅસ્થિર) કહેવાય છે. આ બે અંશમાંથી કોઈ એક બાજુએ દષ્ટિ જવાથી, અને બીજી બાજુએ ન જવાથી, વસ્તુ ફક્ત સ્થિરરૂપ, અથવા ફક્ત અસ્થિરરૂપ માલૂમ પડે છે. પરંતુ બંને અંશોની બાજુએ દૃષ્ટિ આપવાથી વસ્તુનું પૂર્ણ અને યથાર્થ સ્વરૂપ માલૂમ પડે છે.” .
આ પ્રમાણે જો સનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સમજવામાં આવે, તો પછી કોઈ જાતની ચર્ચા, ટીકા કે ઉપેક્ષાને સ્થાન જ રહેતું નથી, એટલું જ નહીં પરંતુ તેથી સર્વની સાથે સમન્વય પણ સાથી શકાશે. અને છૂટા છૂટા અંકોડા ભેગા મળતાં એક સાંકળના રૂપે તે થાય છે, તેમ સૌ કોઈ દર્શનવાળા પ્રેમ-ગ્રંથિમાં સદાને માટે જોડાઈને રહેશે, એ નક્કી છે. સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંત આ પ્રમાણે એક સજ્જન મિત્રની ગરજ સારે છે.
વળી આ જે જગત દેખાય છે, તે કોઈએ બનાવ્યું નથી, તેમ તે શૂન્યમાંથી ઉદ્દભવ્યું પણ નથી. તે તો સૂદાકાળથી ચાલતું આવ્યું છે, ચાલશે અને ચાલવાનું છે. તે અનાદિ અનંત છે. તેની અંદર રહેલા સઘળા પદાર્થો (જડ અને ચેતન), તે સર્વ ઉત્પાદ વ્યય અને ધ્રુવયુક્ત છે. જગતમાં કશું નવું ઉત્પન્ન થતું નથી, તેમ કોઈનો સમૂળગો નાશ પણ નથી. પદાર્થોનું જે રૂપાંતર થાય છે તેનો જ, એટલે પર્યાયનો જ નાશ છે. બાકી વસ્તુનું સત્ત્વ તો સદાય કાળ કાયમ જ રહે છે. દેશવત્સલ બાપુજી સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંતનો અભિપ્રાય આપતાં કહે છે, “આ જગત પરિવર્તનશીલ છે, પછીથી ભલે ને મને કોઈ સ્યાદાદી કહે.” સ્વામીજી મતીર્થ તો જગત ઈશ્વરે બનાવ્યું કહેનારનો ઉપહાસ કરી કહે છે, તેવું કહેનાર “ઘોડા આગળ ગાડી મૂકે છે.” વળી આગળ જતાં કહે છે કે, પરમેશ્વરે જ્યારે જગત બનાવ્યું, ત્યારે કોઈ જગત ઉપર ઊભા રહીને તો બનાવ્યું હશે? ટૂંકાણમાં આ જગત કોઈએ બનાવ્યું નથી. તે અનાદિકાલથી ચાલતું આવ્યું છે. આ
વળી જગતમાં કેવળ બ્રહ્મ સત્ છે, અને બાકીનું બીજું બધું અસત્ છે તે માન્યતા પણ બુદ્ધિમાં ઉતરે તેવી નથી. આ માટે પ્રૉ. રાધાકૃષ્ણન શું કહે છે તે જોઈએ! પ્રો. રાધાકૃષ્ણન પોતાના બનાવેલા “ઉપનિષદોનું તત્ત્વજ્ઞાન” પુસ્તકમાં લખે છે કે: “પદાર્થોની અનેકતા, સ્થળ કાળના ભેદ, કાર્યકારણના સંબંધો, દશ્ય અને અદશ્યના વિરોધો, એ ઉપનિષદ્ મત અનુસાર પરમ સત્ય નથી, એમ અમે કબૂલ કરીએ છીએ; ૦ જૈનતત્ત્વસાર સારાંશ' નામનું મેંપુસ્તકલખ્યું છે તેમાં સ્યાદ્વાદ માટે તત્ત્વજ્ઞોએ આપેલા અભિપ્રાયો બધા દર્શાવ્યા છે તેમાંથી આ બીના લખી છે.
