________________
નયરેખાદર્શન
પ્રથમ સૂત્ર મૂક્યું છેઃ
सम्यग दर्शन ज्ञान चारित्राणि मोक्षमार्ग : ।१। અર્થ -સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યગુ ચારિત્ર એ ત્રણે મળી મોક્ષનું સાધન છે.
' શબ્દનયમતે આ નય Opinions of the same meaning એટલે અનેક શબ્દોનો એક અર્થ માને છે, જે સમાનાર્થક છે. ઇંગ્લિશમાં જેને synonyms કહે છે. ઋજુસૂત્ર નવે માનેલા વર્તમાન પર્યાયમો કારક, કાળ, સંખ્યા, પુરુષ, લિંગાદિથી પર્યાય ભેદ સૂચવાય છે તેને શબ્દ નય કહે છે. જેથી આ નયના મતે ધ્યાનાવલંબી, મુમુક્ષુ અને તત્ત્વજ્ઞાની સમાવેશ થઈ શકે છે. અત્રે કારકથી પર્યાયભેદ થયો છે. (કારક એટલે કરનારા) ઉપરોક્ત વિચાર કરનાર આ જ કોટિના મનુષ્યો છે. પ્રથમના ચાર નવો-નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર અને 28જુસૂત્ર નય - એને અર્થન માનેલા છે . અને બાકીના શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવભૂતને શબ્દનય માનેલા છે. તેની સમજ એવી રીતે છે કે અર્થનમાં શબ્દના લિંગાદિ બદલવાથી પણ અર્થમાં અત્તર પડતું નથી. આથી તેમાં અર્થની પ્રધાનતા હોવાથી તે અર્થનય કહેવાય છે. અને શબ્દ સમભિરૂઢ અને એવભૂત નયમાં શબ્દોના લિંગ આદિ બદલાવાથી અર્થમાં પણ પરિવર્તન થાય છે. આથી આમાં શબ્દની પ્રધાનતા હોવાથી શબ્દનય કહેવાય છે.
સમભિરૂઢ નયમતેઃ- આ નય Root of the opinion વ્યુત્પત્તિવાચક છે. એટલે વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે અર્થને ભજનારો છે. આ નય શબ્દભેદે અર્થભેદ માને છે. આમાં આપણે ધ્યાનાવલંબન શબ્દ લેવાનો છે, જે સીધો મુક્તિ પ્રદાતા છે.”
એવંભૂત નમતે - આ નય Opinion of working order એટલે વસ્તુ બોલતી વખતે પોતાનું કાર્ય કરતી હોય તો જ આ નય વસ્તુ કહે છે: સમભિરૂઢ નયે નિશ્ચય કરેલ વસ્તુ જ્યારે પૂરતી રીતે પોતાના કાર્યમાં પ્રવર્તતી હોય ત્યારે જ આ નય વસ્તુ માને છે. અર્થાત ધ્યાનાવલંબી જ્યારે ધ્યાનમાં નિમગ્ન રહેતો હોય તો જ તેને ધ્યાનાવલંબી કહે છે; તે સિવાય નહીં. પૂર્ણ ચારિત્ર ચૌદમાં ગુણસ્થાનમાં પ્રાપ્ત થાય છે અને તરત જ અશરીરસિદ્ધિ થાય છે. તે વખતે તે શૈલેશીકરણ કરે છે. શૈલેશી અવસ્થા એટલે આત્માની એક એવી અવસ્થા કે જેમાં ધ્યાનની પરાકાષ્ઠાના કારણથી મેરુ સરખી નિષ્પકંપતા કેનિશ્ચલતા આવે છે. આ નયવાળો ધ્યાનથી પરિણામે મુક્તિ મેળવે છે.
