________________
સરળ રયાકામત સમીક્ષા.
નથી પણ જજ કરવાનું સાધન છે (ન્યાયતોલવાનો કાંટો છે.) વળી સ્યાદ્વાદના “સદસદ્ રૂપને જેઓ સત્ય અને અસત્ય રીતે માને છે તેમાં સ્યાદ્વાદનું જે “સ્માતુ' અર્થાત અપેક્ષિત સત્યતેને લાગે પણ કેવી રીતે? આથી તે સ્યાદ્વાદનું લખાણ છે તેમ કહી પણ કેવી રીતે શકાય?
દહીં-દૂધીઆ કહેનાર માટે તો આ જ પુસ્તકમાં અત્રેની લોહીઆ કૉલેજના પ્રો. સાહેબ શ્રીયુત ધીરૂભાઈએ “સ્યાદ્વાદ મતસમીક્ષા”નો અભિપ્રાય આપતાં જણાવ્યું છે કે - “સ્યાદ્વાન્નેડીં-દૂધીબ કહેનારા ભીંત ભૂલે છે.”
વળી તેઓ, વેદાંત જગતને અનિર્વચનીય કહે છે. બુદ્ધો નિઃસ્વભાવ કહે છે એવું કયે છે તે, તે દર્શનકારોની માન્યતા પ્રમાણે યોગ્ય છે, પરંતુ સાથે જૈનદર્શન પણ જગતને અવક્તવ્ય કહે છે એવું જણાવે છે તે યોગ્ય નથી. જૈન દર્શન તો જગતના પદાર્થોને સતુ અસત ઉભય માને છે જેથી જગતને વચનીય તેમ અનિર્વચનીય ઉભય
કહે છે.
જે અવક્તવ્ય કહે છે એ તો વચન બોલવાના સાત પ્રકારો જે વર્ણવ્યા છે, જેને સપ્તભંગી કહે છે તેનો ત્રીજો પ્રકાર છે, જે સપ્તભંગીનું સ્વરૂપ આ જ પુસ્તિકામાં આપેલું છે તે અવલોકવાથી જણાશે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે પદાર્થોમાં અનંતા ધર્મો છે. તેમાંથી એકી વખતે ક્રમથી બોલીએ તો નિત્ય અનિત્ય એ બે ધર્મજ બોલી શકાય છે, પરંતુ યુગપતું એટલે એકી સાથે તે બે ધર્મો અક્રમથી બોલવા જતાં બોલી શકાતા નથી, તેથી ત્રીજો ભંગો અવક્તવ્યનો કહ્યો છે, બાકી તેને જગતની સાથે કંઈ લેવાદેવા નથી.
" વળી જેઓ જગતુકર્તા ઇશ્વર માને છે અને તે જ સર્વશક્તિમાન છે, બાકી બધાય તેનાથી નીચે છે એવી માન્યતાવાળા જગતને વચગાળાનું માધ્યમિક, સત્ય અસત્યનું મિશ્રણ માને છે. બાકી જેઓ સખા તો પરમ્પ આત્મા તે જ પરમાત્મા છે, ઈશ્વર છે, પ્રભુ છે, સર્વશક્તિમાન છે એવું માને છે, તેઓ તેવી માન્યતા ધરાવતા નથી, તેમ સ્યાદાદ સિદ્ધાંત તેમ સૂચવતો પણ નથી તે તો સમગ્ર સત્ય પહોંચાડવાની સીમા તક લઈ જાય છે.
વળી સ્યાદ્વાદ વાણી તે સત્ય અને નિશ્ચિત વાણી છે, તેમાં અસત્ય કે અનિશ્ચિતપણાને સ્થાન નથી. કારણ કે તે અપેક્ષિત સત્ય છે, હેતુપૂર્વકની વાણી છે. જે હેતુપૂર્વકની વાણી છે તે સત્ય જ છે, નહીં તો પ્રમાણશાસ્ત્રના આધારે તે હેત્વાભાસ ગણાય. આથી સમજાશે કે સ્યાદ્વાદની વાણીમાં અસત્ય કે અનિશ્ચિતતાને સ્થાન નથી. તેમાં સંશયવાદને પણ સ્થાન નથી. પ્રો. આનંદશંકર બાપુભાઈએસ્યાદ્વાદનો અભિપ્રાય આપતાં પણ જણાવ્યું છે કેઃ-સ્યાદ્વાદ સંશયવાદ નથી કિન્તુ તે વસ્તુદર્શનની વ્યાપક કળા આપણને શીખવે છે.
. વળી વસ્તુ અનંત ધર્માત્મક છે. જેથી તેના અપેક્ષિત વિરૂદ્ધ ધર્મોનો પણ તે સમાવેશ કરી શકે છે. દાખલા તરીકે એક જ મનુષ્ય બાપની અપેક્ષાએ દીકરો છે અને
