________________
૧
સ્થાાદનો સમસ્ત વિશ્વની સાથે મેળ છે.
અને મુડીના પ્રમાણમાં દુનિયાના હજારો ધંધામાંથી એક ધંધો ખોળી લેવો જોઈએ? સારમાં કહેવાનું કે, એકાંત બુદ્ધિને, હઠીલાઈથી ન પકડી લેતાં તેણે અનેકાંત દૃષ્ટિનું અવલંબન લેવું જોઈએ અને એ જ તેના હિતનો ઉત્તમ માર્ગ છે.
જ્ઞાતિના હાનિકારક રિવાજો
આપણામાં ઘણા કુરિવાજો ઘર કરી ગયા છે. તેમાંના ફરજિયાત નાતવરાના હાનિકારક રિવાજ સંબંધી આપણે અવલોકન કરીએ.
જ્ઞાતિ એ સમસ્ત જ્ઞાતિજનોનું આત્મદ્રવ્ય છે અને નાતીલા એ સમસ્ત જ્ઞાતિરૂપી આત્મ-દ્રવ્યના પર્યાયો છે. દ્રવ્યથી પર્યાય હંમેશાં અભિન્ન છે, એકબીજા સાપેક્ષ છે; જેથી નાતીલામાં સમગ્ર જ્ઞાતિના આત્મદ્રવ્યનું દ્રવ્યત્વ સદા વહ્યા જ કરે છે. બધાને ફરજિયાત રિવાજ હોવાથી નાતવરો કરવો જ પડે છે. આથી પરિણામ શું આવે છે તે આપણે નિહાળીએ. હવે જ્ઞાતિમાં જેઓ સ્થિતિસંપન્ન છે તેઓના નાતવરા કરવાથી કંઈ જ્ઞાતિને ઝાઝી અસર થશે નહીં. પરંતુ જ્યારે ગરીબોના વારા આવે છે ત્યારે ફરજિયાત વો કરવાનો રિવાજ હોવાથી ઘરનું રાચ-રચીલું વેચી દે છે, કરજે નાણાં લાવે છે. આમ દેવાનો દાસ બને છે અને પરિણામ એ આવે છે કે સમગ્ર જ્ઞાતિના આત્મ-દ્રવ્યનું એક અંગ નબળું પડે છે અને આવા ગરીબોની અધિક સંખ્યા થતાં જ્ઞાતિદ્રવ્ય છેવટે નબળું પડે છે. શરીરના એક અંગને પક્ષાઘાત થવાથી સમસ્ત શરીરની કેવી દશા થાય છે? તેવી રીતે જ્ઞાતિદ્રવ્યનાં અંગ નબળાં પડતાં જતે દિવસે તે જ્ઞાતિનો હ્રાસ થશે. માટે આવા હાનિકારક રિવાજોને દૂર કરવાનું સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંત ઉપરથી પણ શીખી શકાય છે.
રાજકીય દૃષ્ટિ અંગે
આપણું સમસ્ત ભારતવર્ષ એ ભારતવાસીઓનું આત્મદ્રવ્ય છે અને ભારતવાસીઓ તે આત્મ-દ્રવ્યના પર્યાયો છે. જેથી સમસ્ત ભારતવાસીઓમાં સમગ્ર ભારતવર્ષની ભાવના અખંડિતપણે વહેતી જોઈએ છીએ. આત્માની બાળ, યુવા, વૃદ્ધાવસ્થા થાય છે, તેમાં આત્મદ્રવ્ય તો બધામાં સરખી રીતે રહે છે, તે બંને સાપેક્ષ છે. આ અવસ્થાઓ સ્વતંત્ર થઈ એકબીજાનું વર્ચસ્વ સ્થાપવા જશે તો તેમાં પોતાનો નાશ વહોરશે એટલું જ નહીં, પરંતુ પોતાનું આત્મા પણ ગુમાવી દેશે. તેવી જ રીતે આપણા ભારતવર્ષના સંપ્રદાયો-સમાજોવાદો સ્વાર્થ કે સત્તાલોભની લાલસાએ સૌ કોઈ પોતાનું વર્ચસ્વ સ્થાપવા જશે અને સમગ્ર ભારતનું હિત ઊંચે મૂકાશે તો તેમની પણ અવસ્થાઓના સંબંધમાં ઉપર બતાવ્યું તેવી સ્થિતિ થશે અને સમગ્ર ભારતનું હિત જોખમાશે. માટે સમસ્ત ભારતવાસીઓએ “ભારત અમારો દેશ છે, અમે તેના પુત્રોછીએ અને તેના સમગ્ર હિતમાં જ અમારું હિત સમાયેલું છે.” એવી જ ભાવના
