________________
નચરેખાદર્શન
:
અનેક માન્યતાઓ ચાલે છે તે બધી શબ્દનયની શ્રેણિમાં સમાય છે. સમાન અર્થવાચક જેટલા જેટલા શબ્દો હોય તે આ કોટિમાં આવે છે; ઇંગ્લિશમાં જેને synonyms કે other wordsના નામે કહેવાય છે. સમાનાર્થના બીજા દાખલા-રાજા, નૃપ, ભૂપતિ તેમ ઇંદ્ર, શક્ર અને પુરંદર છે. ૬. સમભિરૂઢ નય Root of the opinion શબ્દ નયે માનેલ સમાન લિંગ વચન આદિવાળા અનેક શબ્દોના એક અર્થમાં વ્યુત્પત્તિભેદ- પર્યાયભેદે, જે દૃષ્ટિ અર્થ ભેદ કહ્યું છે તે સમભિરૂઢ નય છે. તેનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ ( સચ કરેણ પર્યાય શબ્દે નિરુક્ટિ મેન મિન્ને મર્થ સમરોહનું સમરુદ્ર.) એટલે જે જે શબ્દપર્યાયની વ્યુત્પત્તિ થતી હોય તે વ્યુત્પત્તિ તેમાં ધ્વન્દ્રિત હોય છે. માટે શબ્દપર્યાયને જુદા જુદા અર્થવાચક માનવા એ આ નયનો મત છે. શબ્દ નયમાં શબ્દ પર્યાય ભિન્ન હોવા છતાં અર્થનો અભેદ માને છે એટલે અર્થ એક જ માને છે. જ્યારે આ નયમાં શબ્દ પર્યાય ભિન્ન હોય તો અર્થ પણ ભિન્ન થાય છે અને અને તે પર્યાય શબ્દોનું વસ્તુતઃ એકત્વ હોય તો તેની તે ઉપેક્ષા કરે છે. શબ્દ નયમાં ઇંદ્ર, શક્ર, પુરંદર એ સર્વ એકાWવાચ્ય છે એટલે તે સર્વનો અર્થ ઇંદ્ર થાય છે, જ્યારે આ નયમાં ઐશ્વર્યવાળો હોવાથી ઇંદ્ર, શક્તિવાળો હોવાથી શુક્ર અને નગરનો નાશ કરનાર હોવાથી પુરંદર કહેવાય છે. આ નયનું માનવું છે કે લિંગભેદ અને સંખ્યા આદિ ભેદ વગેરે અર્થભેદ માનવા માટે બસ હોય તો શબ્દભેદે પણ અર્થભેદ કેમ ના થાય? એમ કહીને તે રાજા, નૃપ, ભૂપતિ આદિ એકાર્થ મનાતા શબ્દોનો વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે જુદો જુદો અર્થ કહ્યું છે, કહે છે, અને છે કે રાજચિન્હોથી શોભે તો રાઝૂંજા, નરનું જે રક્ષણ કરે તે નૃપતિ, અને પૃથ્વીનું પાલન કરે તે ભૂપતિ. આ પ્રમાણે ઉક્ત ત્રણે નામોથી કહેવાતા એક અર્થમાં વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે અર્થભેદની માન્યતા ધરાવનાર વિચાર સમાભિરૂઢ નય કહેવાય છે. પર્યાયભેદે કરવામાં આવતી બધી જ કલ્પનાઓ આ નયની શ્રેણીમાં આવી જાય છે. ટૂંકાણમાં લખવાનું કે સમભિરૂઢનય શબ્દ (કપર્યાય) ભેદથી વસ્તુ ભિન્ન કહે છે, જેમ ઘટ અને પટ ભિન્ન છે તેમ જો પર્યાયભેદથી વસ્તુનો ભેદ ન હોય તો ભિન્ન પર્યાયવાળા કુંભ અને પટમાં પણ એ ભેદ ન હોય? ૭. એવંભૂત નય Opinion in working order સમભિરૂઢ નયે સ્વીકારેલ એક પર્યાય શબ્દના એક અર્થમાં પણ જે દૃષ્ટિ ક્રિયાકાળ પૂરતું જ અર્થતત્ત્વ સ્વીકારે છે અને ક્રિયાશૂન્ય કાળમાં નહીં-તે એવંભૂત નય કહેવાય છે. તેનો વ્યાત્તિ અર્થ ( = એ પ્રકારે + ભૂત = થયેલું) એટલે વસ્તુને વસ્તુ રૂપે માનનાર આ નયછે. અર્થાત્ જે પદાર્થ પૉતાના ગુણે કરીને સંપૂર્ણ હોય અને પોતાની ક્રિયા કરતો હોય તેને તેવા રૂપમાં કહેશો એ આ નયનો મત છે. અર્થાત જે સમયે પદાર્થમાં ક્રિયા થતી હોય છે તે સમયે ક્રિયાને અનુરૂપ શબ્દોના અર્થને પ્રતિપાદન
