________________
"ચાહાદ સામાનું દષ્ટિબિંદુ જોતાં શીખવે છે જે
સંગઠનબળપ્રેરક છે.
સ્યાદ્વાદનો અર્થ આપણે પ્રથમ કહી ગયા છીએ કે “સ્યાદ્વાદ એટલે અપેક્ષાપૂર્વક કથન કરવું.”તે સામાનું દૃષ્ટિબિંદુ જોતાં શીખવે છે.
કોઈ પણ વસ્તુના સ્પષ્ટિકરણમાં, સામો શું કહે છે? શાથી કહે છે? કઈ દૃષ્ટિથી કહે છે? વગેરે “ઢાલની બે બાજુની માફક” જ્યારે તેનો બધી દષ્ટિથી આપણે વિચાર કરીશું ત્યારે જ તેનો સત્યનિચોડલાવી શકીશું. સામો કઈદષ્ટિથી કહે છે તેનું પૂરેપૂરું સત્ય સમજ્યા સિવાય આપણે કદી પણ સમન્વય કરવા શક્તિશાળી થઈશું જ નહીં. ખુદ કેશવત્સલ ગાંધીજીએ સ્યાદ્વાદનો અભિપ્રાય આપતાં જણાવ્યું છે કે “જ્યારે હું જૈનોનો સ્યાદ્વાદસિદ્ધાંત શીખ્યો ત્યારે જ મુસલમાનોને મુસલમાનની દૃષ્ટિથી અને પારસીઓને તેમની દૃષ્ટિથી જોતાં શીખ્યો.' આથી સત્યપ્રિય વ્યક્તિએ, આપણે કોઈ વસ્તુ બોલતા હોઈએ અને સામો તે જ વસ્તુ અમુક અપેક્ષાએ વિરુદ્ધ બોલે તો, તેમાં એકાંતમાર્ગીની પેઠે ગુસ્સે ન થતાં, શાન્ત ચિત્તે તેનું દૃષ્ટિબિંદુ તપાસવા જ યત્ન કરવો, જેથી સત્ય વસ્તુ આપોઆપ જણાઈ આવશે, એટલું જ નહીં પરંતુ સામાની સાથે સમન્વય સધાશે. સ્યાદ્વાદી કદી પણ પોતાની ધીરજ ખોઈ બેસતો નથી, પરંતુ બુદ્ધિગમ્ય રીતે સામાનું દૃષ્ટિબિંદુ વિચારે છે અને ત્યાર બાદ જ તે વસ્તુનો તોડ કાઢે છે..
સ્યાદ્વાદી અને ન્યાયાધીશ બંને સરખા ગણી શકાય છે. ન્યાયાધીશ જેમ વાદી પ્રતિવાદી જુબાની સાંભળી તેમનાં દૃષ્ટિબિંદુ સમજી કેસનો ફેંસલો આપે છે, તેવી જ રીતે સ્યાદ્વાદી પણ વિરોધીઓનદષ્ટિબિંદુ અવલોકી તેમાંથી સાર ખેંચી વસ્તુ સ્થિતિનો નિર્ણય કરે છે અને સાથે સમન્વય કરાવે છે, જેથી ન્યાયાધીશ કરતાં પણ તે એક ડગલું આગળ વધે છે.
આ માટે, છ આંધળા અને હાથીનું દૃષ્ટાંત અનુપમ છે, જે આ નીચે આપવામાં આવેલ છે. -
૧. એકપાશ્ચાત્યવિદ્વાન કહે છે: Key to knowmanishis thoughts. માણસનાવિચાર જાણી
લેવા એતે માણસને જાણવાની કૂંચી છે.
