________________
સ્યાદ્વાદમાં સર્વ દર્શનનું સમાધાન છે.
દુનિયાના તમામ પદાર્થો (જડ અને ચેતન) સદસરૂપ, નિત્યાનિત્ય અને સામાન્ય-વિશેષરૂપ છે. તેમને યથાસ્થિત પણે સમજવાથી જીવને વસ્તુનું એકાંત સત્, તેમ અસત્, નિત્ય તેમ અનિત્ય, સામાન્ય તેમ વિશેષ, કહેતું નથી, પરંતુ વસ્તુમાત્ર સદસદૂરૂપ, નિત્યાનિત્ય, સામાન્ય વિશેષ ઉભય રૂપ છે એમ કહે છે. તેમ સત્ વિનાનું અસત્ નથી, નિત્યવિનાનું અનિત્ય નથી, તેમ સામાન્ય વિનાનું વિશેષ નથી, એમ માને છે. અર્થાત સઘળું ઉભય રૂપમાને છે. જે સત્ છે તેની વ્યાખ્યા બરોબર સમજવાની જરૂર છે, તેના માટે તત્ત્વાર્થધામસૂત્રમાં નીચેનું સૂત્ર છે
" કાવ્યયવ્યમુસા. અર્થ-જે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય એ ત્રણેથી મુક્ત અર્થાત્ તદાત્મક છે તે સત્ કહેવાય છે. -
એટલે વસ્તુ ઉત્પન્ન થાય છે, તેનો વ્યય થાય છે અને તેમાનું સત્ત્વ કાયમ રહે છે. આ ત્રિવેદીનો સિદ્ધાંત કહેવાય છે. તેની રચના શ્રુતજ્ઞાનની પરંપરાનુસાર, મહાવીર પ્રભુ પછી શ્રી ગણધરોએ કરી છે. જેથી સમજવાનું એ છે કે, આ કંઈ જેવાતેવાઓની રચના નથી, પરંતુ પરમકૃતગીતાર્થી, શ્રી ગણધર મહારાજાઓની છે, અને તે સત્ય અને સર્વોત્તમ છે. આગળ ઉપર લખેલી સત્ સંબંધી વિશેષ હકીક્ત તથા તત્ત્વ શું છે? એ વિષય ઉપરથી તે જણાશે. દુનિયાના બધા પદાર્થો જે સદસરૂપ, નિત્યાનિત્ય, અને સામાન્ય વિશેષરૂપ છે, તે બધાનો સમાવેશ ગીતાર્થ પુરુષોએ નયના મુખ્ય બે વિભાગ દ્રવ્યાર્થિક નય અને પર્યાયાર્થિકનયમાં કરેલ છે. વસ્તુસ્થિતિનું યથાર્થ અને સંપૂર્ણ જ્ઞાન સમજવા માટે ધુરંધર જૈન ગીતાએ, સમનય વિચારશ્રેણી યોજી છે. જે ઓગળ ઉપર નયરેખાદર્શનના વિષયોમાં જણાવેલ છે જેમાં જૈન ધર્મની વિશેષ પ્રતિષ્ઠા છે. નયો એકંદરે સાત છે, તેમાં ઉપર લખેલ દ્રવ્યાર્થિક નય અને પર્યાર્થિક નય, એ બે મુખ્ય છે. બાકીના તેના પેટા વિભાગ છે.
- કોઈ પણ વસ્તુને આ સાતે નૈયો વડે અવલોકવાથી તેનું સંપૂર્ણ અને યથાસ્થિત શા આપણને થાય છે. તે બુદ્ધિબળના ખજાનારૂપ છે. નયો એ ખરેખર જૈન ધર્મનું
