________________
સરળ સ્પાકાદમત સમીક્ષા
એક નાનું અને એક મોટું એવા બે ચક્ર લો. નાનાં ઘડિયાળને નાનું ઉપયોગનું છે અને મોટા ઘડિયાળને મોટું ઉપયોગનું છે. નાના ઘડિયાળને મોટું નકામું છે, તેમ મોટા માટે નાનું નકામું છે. અર્થાત્ સૌ સૌના સ્થાને સૌ વિશિષ્ટ છે. રાજા જેમ ગામધણી હોય છે, તેમ ઝૂંપડામાં રહેનાર એક ભિખારી પણ તેના ઘરનો મુખી છે. આવી રીતે માનવી
જ્યારે પોતાનું કંઈ પણ મહત્ત્વ સમજે છે ત્યારે તે પરાક્રમી, ઉદ્યમશીલ અને પ્રગતિશીલ થાય છે અને તેથી તેના આદર્શો પણ દિવસેદિવસે ઊર્ધ્વ દિશામાં ગમન કરે છે. દરેક વ્યક્તિએ પોતાના આદર્શો ઉચ્ચ રાખવા જોઈએ. એક વખત વડોદરામાં મરહૂમ મહારાજા સયાજી વિજયજીએ વિદ્યાર્થીઓને ઉદેશી તેમની સમક્ષ ભાષણ આપતાં કહ્યું હતું, “વિદ્યાર્થીઓ! તમારે તમારા આદર્શો હમેશાં ઉચ્ચ રાખવા જોઈએ. જો તમો આકાશ સામું તાકી તીર મારશો તો તે છેવટ ઝાડ સુધી પણ ઊંચુ જશે, પરંતુ ઝાડ સામું તાકી તીર મારશો તો તેથી પણ ઓછું જશે.” આ ઉપરથી સાર એ લેવાનો છે કે જેમને આગળ વધવાની ઉમેદ-તમન્ના છે તેમણે તો હમેશાં આગળ વધવાની મહત્ત્વાકાંક્ષા રાખવી. શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે મહત્ત્વાકાંક્ષી વિનય કરવા માટે કન્યા મહત્ત્વાકાંક્ષીઓનો જન્મ જ વિજય કરવા માટે છે અને વિજયમાળા તેને જ વરે છે. સ્યાદ્વાદનો સિદ્ધાંત પણ મનુષ્યમાત્રને વ્યક્તિવિશિષ્ટપણું બક્ષે છે. આથી જ મનુષ્ય કર્તવ્યશીલ થાય છે અને તે જ તેને દરેક કાર્યમાં વેગવંતો બનાવે છે. એક સ્ત્રી કહેઃ
હું દોસી છું.” આ ભાવનાથી તે કદી પણ રાણી હોઈ શકશે નહીં. પરંતુ હું પણ રાણી કેમ ના થાઉં? જ્યારે એવી વિશિષ્ટ ભાવના ભાવશે ત્યારે જ તે કદાચ રાણી નહીં થાય તો પણ તે દાસી કરતાં તો ઉચ્ચ સ્થાન પ્રાપ્ત કરશે જ; માટે આ ઉપરથી તાત્પર્ય એ લેવાનું છે કે, દરેક મનુષ્ય એમ ધારવું કે- “હું પણ કંઈક છું.” અને આ જ તેને આગળ વધવાનો શ્રેયસ્કર રસ્તો છે, જે સ્યાદ્વાદસિદ્ધાંત શીખવે છે. બાકી નબળાને માટે તો જગતમાં કોઈ સ્થાન જ નથી. Might is right. બળીઆન જ બે ભાગ છે.
