________________
સ્યાદ્વાદ સામાન દષ્ટિબિંદુ જોતાં શીખવે છે જે સંગઠનબળપ્રેરક છે.
દરેક ઘર, કુટુંબ, સમાજ, સંપ્રદાય આ સિદ્ધાંતને અપનાવે તો તેથી કેટલો ઉત્કર્ષ સાધી શકે? તેથી કુસંપ અને કંકાસ ટળે અને સૌ પ્રેમશંખલામાં જોડાય, એ ઓછો લાભ છે? કારણ કે જગતમાં કજિયાનું મૂળ જમતભેદ છે અને જ્યાં મતભેદ છે ત્યાં જ અશાંતિ છે; અને જ્યાં મતભેદ નથી ત્યાં મેળ છે, શાંતિ છે. સમન્વયપૂર્વક જે કામ કરવામાં આવે છે તે શાંતિમાં જ પરિણમે છે અને સ્યાદ્વાદદષ્ટિનું મુખ્યતયા એ જ તાત્પર્ય છે, કે વિરોધી તત્ત્વોમાંથી અવિરોધી મૂળ ખોળી કાઢી સમન્વય કરાવવો.
રાજ્યનીતિજ્ઞ પુરુષો પણ રાજ્યવ્યવસ્થામાં પ્રજાનાં માનસ ઓળખી, વિરોધ કરતા હોય તેમનાં પણ દષ્ટિબિંદુ નિહાળી તેના ઉપૂરપૂર્ણ ખ્યાલ કરી રાજ્યકારભાર કરે તો તેમાં રાજ્ય અને પ્રજાની આબાદી છે. "
સ્યાદ્વાદી અહંભાવી, તુમાખી કે દંભી હોઈ શકતા નથી તેને ન્યાય અને નીતિનું જ બખ્તર છે.
પંચો, પંચાયતો, મહાજનો, સહકારી મંડળો એ બધાં રાજ્યનાં સંગઠનબળનાં પ્રેરક છેને શાંતિનાં સ્વરૂપો છે. તે બંધારણપૂર્વક અને વ્યવસ્થિત રીતે ચાલે તો પ્રજાનો તેથી ઘણો ઉત્કર્ષ થાય તેમ છે. કજિયાના દલાલો પણ તેથી ઓછા થશે, અને પ્રજાનું જે અનર્ગલ નાણું કોર્ટ મારફતે વેડફાય છે, તે પણ ઘણે અંશે તેથી ઓછું થશે અને અરસ્પર વૈમનસ્ય પણ ઓછાં થશે અને સૌ સ્નેહ-શૃંખલામાં બદ્ધ રહી શકશે.
તે નામદાર સરકાર તરફથી જે, જે. પી. (જસ્ટીસ ઓફ ધી પીસ) નિમાય છે તેનો પણ આ જ ઉમદા આદર્શ છે.
સ્વદેષ્ટિબિંદુ - આપણે ઉપર, સામાનું દૃષ્ટિબિંદુ તપાસવાનું લખ્યું છે, તે સાથે આપણે આપણું પણ દષ્ટિબિંદુ તપાસવું જોઈએ. આપણે જગતમાં શું નિહાળીએ છીએ? “દૃષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ જેવી આપણી દષ્ટિનો કોણ હોય, તેવા જ પ્રતિભાસિત પદાર્થો આપણને લાગે છે. સારી આંખોવાળો ધોળાને ધોળું જુએ છે, જ્યારે પીળી દૃષ્ટિવાળો, (કમળાવાળો) વસ્તુ ધોળી છતાં પીળી જુએ છે, માટે જીવનપંથ ઉજાળવામાં દૃષ્ટિનિર્મળ, નિષ્પાપી, નિર્લોભી, નિરોગી, નિરભિમાની, નિઃસંગ અને નિઃસ્વાર્થી હોય છે ત્યારે તે પ્રતિભાશાળી થઈ શકે છે અને સામાના ઉપર પણ તેનું ઓજસ પાડે છે; બાકી જ્યારે તેની દષ્ટિનો કોણ પાપી, વિકારી અવિચારી, ક્રોધાન્વેષી આદિ દુર્ગણોથી ભરેલ હોય ત્યારે તે સ્વપરહાનિકારક છે, માટે જીવનપંથ ઉજાળવાનો સૌથી સરસ રસ્તો દરેક માનવીને માટે એ છે કે “તમારી દૃષ્ટિ કેળવો અને તે સુંદર બનાવો.” આ માટે ગુણાનુરાગ કુલકનો અભ્યાસ કરવો ઘણો જરૂરી છે. વળી જિજ્ઞાસુ, આત્માર્થી અને મુમુક્ષુઓએ, આઠ દૃષ્ટિની જે સઝાય છે તેને અવશ્ય અવલોકવી જોઈએ. બીજનો ચંદ્રમા જેમ પ્રકાશમાં વધતોવધતો છેવટ પુનમનો પૂર્ણ પ્રકાશવાળો થાય છે, તેવી જ રીતે આ દષ્ટિઓમાં, પ્રથમ દૃષ્ટિથી જે આત્મપ્રકાશ વધે છે તે આઠમી દષ્ટિમાં સંપૂર્ણ આત્મપ્રકાશ થાય છે; માટે અધ્યાત્મદષ્ટિ જેમણે ખીલવવી
