________________
ભાવનાબેધ
નાં સિદ્ધાંતરહસ્યરૂપ અને સ્વાનુભવી–સંસારશેકનું તાદ્રશ ચિત્ર આપ્યું છે. એણે જે જે વસ્તુઓ પર ભયની છાયા પ્રશ્ય કરી તે તે વસ્તુ સંસારમાં મુખ્ય સુખરૂપે મનાઈ છે. સંસારનું સર્વોત્તમ સાહિત્ય જે બેગ તે તે રેગનું ધામ ઠક મનુષ્ય ઊંચ કુળથી સુખ માને તેવું છે ત્યાં પડતીને ભય દેખાડ્યો સંસારચક્રમાં વ્યવહારને ઠાઠ ચલાવવાને દંડરૂપ લક્ષ્મી તે રાજા ઇત્યાદિકના ભયથી ભરેલી છે, કોઈ પણ કૃત્ય કરી યશકીર્તિથી માન પામવું કે માનવું એવી સંસારના પામર જીની અભિલાષા છે તે ત્યાં મહા દીનતા ને કંગાલિયતને ભય છે, બળ-પરાક્રમથી પણ એવા જ પ્રકારની ઉત્કૃષ્ટતા પામવી એમ ચાહવું રહ્યું છે તે ત્યાં શત્રુને ભય રહ્યો છે, રૂપ–કાંતિ એ ભેગીને મોહિનીરૂપ છે તે ત્યાં તેને ધારણ કરનારી સ્ત્રીઓ નિરંતર ભયવાળી જ છે; અનેક પ્રકારે ગૂંથી કાઢેલી શાસ્ત્રજાળ તેમાં વિવાદને ભય રહ્યો છે; કોઈ પણ સાંસારિક સુખને ગુણ પ્રાપ્ત કરવાથી જે આનંદ લેખાય છે, તે ખળ મનુષ્યની નિંદાને લીધે ભયાન્વિત છે, જેમાં અનંત પ્રિયતા રહી છે એવી કાયા તે એક સમયે કાળરૂપ સિંહના મુખમાં પડવાના ભયથી ભરી છે. આમ સંસારનાં મનહર પણ ચપળ સાહિત્ય ભયથી ભર્યા છે. વિવેકથી વિચારતાં જ્યાં ભય છે ત્યાં કેવળ શેક જ છે
જ્યાં શક હોય ત્યાં સુખને અભાવ છે, અને જ્યાં સુખને અભાવ રહ્યો છે, ત્યાં તિરસ્કાર કરે યથોચિત છે.
ગદ્ર ભર્તુહરિ એક જ એમ કહી ગયા છે તેમ નથી. કાળાનુસાર સૃષ્ટિના નિર્માણ સમયથી ભર્તૃહરિથી ઉત્તમ, ભર્તુહરિ સમાન અને ભર્તૃહરિથી કનિષ્ઠ એવા
