________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
સ્વરૂપમાં સ્થિર રહી ગયો અને શુધ્ધ જ્ઞાનચેતનાના અનુભવમાં લીન થયો તે જ જીવદયા ધર્મ છે. એટલે આમાં પણ ચેતનાના શુધ્ધ પરિણામ તે જ ધર્મ આવ્યો. પરજીવને તો ખરેખર પોતે મારી કે જીવાડી શકતો જ નથી, માત્ર ભાવ કરે છે. કાસોઈ જીવને દુઃખ ન દેવું તેમાં પોતે પણ ભેગો જ આવ્યો હવે પોતાને પણ દુઃખી ન કરવો તે ખરી દયા છે. અશુભ પરિણામ વખતે તો પોતે તીવ્ર દુઃખી થાય છે અને દયા વગેરેના શુભ પરિણામ વખતે પણ જીવને આકુળતાનું જ વદેન હોવાથી તે દુઃખી છે, તેથી અશુભ અને શુભ બંને ભાવોથી જીવને બચાવવો અર્થાત શુભાશુભ રહિત એકલી જ્ઞાન સ્વભાવ રૂપ દશા કરવી તેટલી જ જીવદયા છે.
જે જીવ શુધ્ધ જ્ઞાન ચેતના વડે સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થયો તે જીવને અશુભભાવ હોય જ નહિ એટલે પરજીવની દયા ત્યાં સ્વયં જ પળાય છે.
જો પર જીવની દયા પાળવાના શુભ રાગમાં ધર્મ હોય તો સિધ્ધ દશામાં પણ પર જીવની દયાનો રાગ હોવો જોઈએ. પરંતુ શુભ રાગ તે ધર્મ નથી, પણ અધર્મ છે, હિંસા છે.
પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન વડે સ્વભાવને ઓળખતાં શ્રધ્ધા અપેક્ષાએ અહિંસકપણું પ્રગટે છે, કેમકે સમ્યગ્દષ્ટી જ જીવ પુણ્ય-પાપના ભાવ થાય તેને પોતાના સ્વભાવના માનતો નથી, એ રીતે માન્યતામાં પુણ્ય-પાપથી પોતાના સ્વભાવને બચાવી રાખે છે, તેથી તેને સાચી જીવદયા છે. અજ્ઞાની જીવ ક્ષણિક પુણ્ય-પાપ જેટલો જ પોતાને માનીને ત્રિકાળ વિકારહિત સ્વભાવનો નાશ કરે છે, તે જ હિંસા છે.
σε
વળી ‘જીવદયા’ એમ કહેવામાં આવે છે, કાંઈ ‘શરીર દયા’ કહેવામાં આવતી નથી, કેમ કે શરીર તે જીવ નથી. લોકો શરીરની ક્રિયા ઉપરથી માપ કરે છે તે ખોટું છે. શરીરથી ભિન્ન સદા ચેતન સ્વરૂપ જીવ છે. તેને શ્રધ્ધા-જ્ઞાન-સ્થિરતામાં ટકાવી રાખવો અને વિકારમાં જવા ન દેવો તે જ જીવરક્ષા છે.
‘પર જીવની રક્ષા કરું’ એવી દયાની લાગણી તે પણ પરમાર્થે જીવ હિંસા જ છે એમ પ્રથમ શ્રધ્ધામાં માનવું જોઈએ અને તેવી માન્યતા થયા પછી અસ્થિરતાના કારણે શુભ વિકલ્પ ઊઠે, પરંતુ તે ધર્મ નથી.
મિથ્યાદષ્ટિ જીવ જીવરક્ષાના શુભભાવ કરતો હોય ત્યારે પરજીવને હું બચાવી શકું તથા મને આ શુભ ભાવથી ધર્મ થશે એમ માને છે. સમ્યગ્દષ્ટિ ધર્માત્મા જીવ લડાઈ લડતો હોય અને તેને અશુભ પરિણામ હોય પણ અંતરમાં ભાન હોય કે આ લડાઈની-દેહની ક્રિયા મારી નથી, અશુભ ભાવ મારા પુરુષાર્થના દોષથી થાય છે તેટલી હિંસા છે પણ તે ખરેખર મારું સાચું સ્વરૂપ નથી. તો તે વખતે આ બે જીવોમાંથી મિથ્યાદષ્ટિ જીવને અનંતી હિંસાવર્તી રહી છે અને સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને
૨૦
