________________
સજજ
શ્રી મહાવીર દર્શન કરી લોકોને બહારનો વિશ્વાસ તો આવે છે કે એક બીજમાંથી આવડો મોટો દસ માઈલના ઘેરાવાવાળો વડફાલ્યો, પણ ચૈતન્ય શક્તિના એક બીજમાંથી અનંતા કેવળજ્ઞાનરૂપીવડલાફાલવાની તાકાત છે તેનો વિશ્વાસ નથી આવતો.
જો ચૈતન્ય સામર્થનો વિશ્વાસ કરે તો તેનો આશ્રયે રત્નત્રય ધર્મની અનેક શાખા-ઉપશાખા પ્રગટીને મોક્ષફળ સહિત મોટું વૃક્ષ ઉગે. ભવિષ્યમાં થનાર મોક્ષવૃક્ષની તાકાત અત્યારે જે તારા ચૈતન્ય બીજમાં વિદ્યમાન પડી છે. •
સૂક્ષ્મદષ્ટિતી એને વિચારમાં લઈને અનુભવ કરતા તારૂ અપૂર્વ કલ્યાણ થશે.
એ પ્રમાણે આગમ-અધ્યાત્મની અનંતતા જાણવી. તેમાં વિશેષ એટલે કે અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ અનંત છે અને આગમનું સ્વરૂપ અનંતાનંતરૂપ છે, કારણ કે યથાર્થ પ્રમાણથી અધ્યાત્મ એક દ્રવ્યાશ્રિત અને આગમ અનંતાનંત પુદ્ગલ દ્રવ્યાશ્રિત છે. (૪) આગમ-અધ્યાત્મ પધ્ધતિના જ્ઞાતા કોણ?
આત્માશ્રિત અધ્યાત્મ પધ્ધતિ તે મોક્ષ માર્ગ, પુદ્ગલાશ્રિત આગમ પધ્ધતિ તે બંધ માર્ગ”
“આ બંનેનું સ્વરૂપ સર્વથા પ્રકારે તો કેવળ જ્ઞાન ગોચર છે તથા અંશમાત્ર મતિશ્રુતજ્ઞાન ગ્રાહ્ય છે. તેથી સર્વથા પ્રકારે આગમ-અધ્યાત્મના જ્ઞાતા તો કેવળજ્ઞાની છે, અંશમાત્ર જ્ઞાતા મતિશ્રુતજ્ઞાની છે અને દેશમાત્ર જ્ઞાતા અવધિજ્ઞાની-મન પર્યયજ્ઞાની છે.
આ ત્રણે (સંપૂર્ણ જ્ઞાતા, અંશ જ્ઞાતા, દેશ જ્ઞાતા) યથાવ્યવસ્થિત જ્ઞાનપ્રમાણ ન્યૂનાધિકરૂપ જાણવા”
વિવેચનઃ અધ્યાત્મ પધ્ધતિમાં એક શુધ્ધાત્માનો જ આશ્રય છે, છતાંય તેમાં પણ અનંત ગુણોના અનંત નિર્મળ પરિણામો છે, ને એકેક નિર્મળ પરિણામમાં અનંત સામર્થ્ય છે, એટલે અધ્યાત્મપધ્ધતિમાં પણ અનંતતા છે.
આગમ પધ્ધતિમાં વિકાર પરિણામના અનંત પ્રકારો, ને તેમાં નિમિત્તરૂપ કર્મના પણ અનંત પ્રકારો, તે કર્મના અનંતાનંત પુદ્ગલ પરમાણુઓ એ રીતે અનંતાનંત પુદ્ગલ દ્રવ્યોને આશ્રિત હોવાથી આગમ પધ્ધતિ અનંતાનંતરૂપ છે.
