________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
આ બંનેના અનંત પ્રકારોનું પુરૂ જ્ઞાન તો કેવળ જ્ઞાનીને છે. જીવોના શુધ્ધ-અશુધ્ધ પરિણામોના સૂક્ષ્મ પ્રકારો એટલા બધા અનંતા છે કે એનું સ્વરૂપ પુરેપુરૂં તો કેવળજ્ઞાની જ જાણી શકે અને કેવળી અનુસાર સામાન્યપણે એ બંને પધ્ધતિનું જ્ઞાન મતિશ્રુતજ્ઞાનીને પણ અંશે હોય છે.
અનંતા પ્રકારો છે તે બધાને કાંઈ છદ્મસ્થ પૂરા ન જાણી શકે, પણ કયા ભાવ સ્વભાવઆશ્રિત છે, કયા ભાવ પરાશ્રિત છે, ક્યા ભાવ મોક્ષમાર્ગનું કારણ છે, કયા ભાવ બંધનું કારણ છે, કયા ભાવથી ધર્મ છે, કયા ભાવથી ધર્મ નથી એમ પ્રયોજનભૂત જ્ઞાન સમ્યગ્દષ્ટિને મતિ-શ્રુત જ્ઞાન વડે પણ હોય છે. તે જ્ઞાન ભલે ઓછું છે, પણ છે તો કેવળજ્ઞાન અનુસાર જ.
‘“આ વનિકા કેવળી વચન અનુસાર છે.’’
અનંત પ્રકારના શુધ્ધ-અશુધ્ધ ભાવોમાંથી પોતાના હિત-અહિતનું પૃથ્થકરણ કરી લ્યે. એવી તાકાત મતિશ્રુતજ્ઞાનમાં છે અને અધિજ્ઞાન તથા મનઃ પર્યયજ્ઞાન વડે પણ એ ભાવોનું એકદશે પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન થાય છે.
આ રીતે, આગમ-અધ્યાત્મ બંને પધ્ધતિના અનંત પ્રકારોને કેવળજ્ઞાની સંપૂર્ણપણે જાણે છે, મતિશ્રુતજ્ઞાની તેના અંશને જાણે છે ને અવધિ મનઃ પર્યયજ્ઞાની તેના એક ભાગને જાણે છે.
આ બધા જ્ઞાનો યથાવસ્થિત જાણનારા છે, તે યથાવસ્થિત જ્ઞાનોમાં પણ ન્યુનાધિકપણું જાણવું. કેવળજ્ઞાન તો બધાનું સરખું જ હોય, તેમાં કોઈને ન્યુનાધિકપણું ન હોય, પરંતુ મતિશ્રુતજ્ઞાનમાં કે અવધિ-મનઃપર્યયજ્ઞાનમાં હીનાધિકતાના અનેક પ્રકારો પડે છે.
આ જ્ઞાનો વડે પોતાની વધુ-ઓછી શક્તિના પ્રમાણમાં આગમ-અધ્યાત્મના પ્રકારોને સમ્યગ્દષ્ટિ જ્ઞાતા જાણે છે ને એ જ્ઞાનબળે તે શુધ્ધ અધ્યાત્મપધ્ધતિને સાધે છે.
શુધ્ધ ચેતનારૂપ અધ્યાત્મપધ્ધતિ મોક્ષમાર્ગરૂપ છે, તે અપૂર્વ છે, પૂર્વે કદી ન હોતો એવો એ ભાવ છે. જગતમાં તો એ ભાવવાળા જીવો અનાદિથી થતા આવ્યા છે પણ આ જીવને માટે તે ભાવ નવો છે એટલે અપૂર્વ છે.
આગમપધ્ધતિરૂપ શુભાશુભભાવ તો અનાદિથી જીવ કરતો આવ્યો છે, તેમાં કાંઈ નવીનતા કે અપૂર્વતા નથી, ને તે ધર્મનું કારણ પણ નથી, શુધ્ધ ચેતના પધ્ધતિ તે જ ધર્મનું કારણ છે અને તે આત્મસ્વભાવના આશ્રયે છે.
૧૬
