________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
(૯) સાધક જીવોને જ તેમના શ્રુતજ્ઞાનમાં નય પડે છે. નિર્વિકલ્પદશા સિવાયના કાળમાં જ્યારે તેમને શ્રુતજ્ઞાનના ભેદરૂપ ઉપયોગ નયપણે હોય છે, ત્યારે સંસારના કામમાં હોય કે સ્વાધ્યાય, વ્રત, નિયમાદિ કાર્યોમાં હોય, ત્યારે જે વિકલ્પો ઊઠે છે તે બધા વ્યહારનયનો વિષય છે; પરંતુ તે વખતે પણ તેમના જ્ઞાનમાં નિશ્ચયનય એક જ આદરણીય હોવાથી, વ્યવહારનય તે વખતે હોવા છતાં પણ તે આદરણીય નહીં હોવાથી તેમને શુધ્ધતા વધે છે. એ રીતે સર્વિકલ્પદશામાં નિશ્ચયનય આદરણીય છે અને વ્યવહારનય ઉપયોગરૂપ હોવા છતાં જ્ઞાનમાં તે જ વખતે તે હેયપણે છે. આ રીતે બંને નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય સાધકજીવોને એકી વખતે હોય છે.
(૧૦) નિશ્ચનયના આશ્રય વિના સાચો વ્યવહારનય હોય જ નહીં. જેને અભિપ્રાયમાં વ્યવહારનયનો આશ્રય હોય તેને તો નિશ્ચયનય રહ્યો જ નહીં, કેમ કે તેને તો જે વ્યવહારનય તે જ નિશ્ચયનય થઈ ગયો.
(૧૧) સાધક જીવો (સમ્યક્દષ્ટિ) નિર્વિકલ્પદશામાં નયથી પક્ષાતિક્રાંત કરી ગયા હોય છે, માટે અનુભવની દશા વખતે કોઈ નય હોતા નથી.
જ
(૧૨) દરેક અનુયોગમાં કથનનો સાર એક જ છે અને તે એ છે કેઃ નિશ્ચય અને વ્યવહાર બંને જાણવા યોગ્ય છે પણ શુધ્ધતા માટે, આશ્રય કરવા યોગ્ય નિશ્ચયનય એક જ છે અને વ્યવહારનય કદી પણ આશ્રય કરવા યોગ્ય નથી. તે હંમેશા હેય જ છે એમ સમજવું.
જ
(૧૩) વ્યવહારનયના જ્ઞાનનું ફળ તેનો આશ્રય છોડીને નિશ્ચયનયનો આશ્રય કરવો તે છે જો વ્યવહારનયને ઉપાદેવ માનવામાં આવે તો તે વ્યવહારનયના સાચા જ્ઞાનનું ફળ નથી પણ વ્યવહારનયના અજ્ઞાનનું એટલે કે મિથ્યાત્ત્વનું ફળ છે. નિશ્ચયનયનો આશ્રય કરવો-આનો અર્થ એ છે કેઃ નિશ્ચયનયના વિષયભૂત આત્માના ‘ત્રિકાળી ચૈતન્યસ્વરૂપનો' આશ્રય કરવો અને વ્યવહારનયનો આશ્રય છોડવો. વ્યવહારનયના વિષયરૂપ વિકલ્પ, પરદ્રવ્યો કે સ્વદ્રવ્યની અધૂરી અવસ્થા તરફનો આશ્રય છોડવો.
(૮) અધ્યાત્મનું રહસ્યઃ
સાધક જીવો શરૂઆતથી અંત સુધી નિશ્ચયનયની મુખ્યતા રાખીને વ્યવહારને ગૌણ કરતા જાય છે તેથી સાધકદશામાં નિશ્ચયનયની મુખ્યતાના જોરે સાધકને શુધ્ધતાની વૃધ્ધિ થતી જાય છે અને અશુધ્ધતા ટળતી જાય છે. એ રીતે નિશ્ચયની મુખ્યતાના જોરે પૂર્ણ કેવળજ્ઞાન થતાં ત્યાં મુખ્યગૌણપણુ હોતું નથી અને નય પણ હોતા નથી. જ્ઞાન પ્રમાણ થઈ જાય છે.
(૯) વસ્તુ સ્વભાવ અને તેમાં કઇ રીતે ઢળવું:
વસ્તુમાં દ્રવ્ય અને પર્યાય, નિત્યપણું-અનિત્યપણું જે વિરુધ્ધ ધર્મસ્વભાવ છે તે કદી ટળતો
૧૭૬
