________________
wwwી શ્રી મહાવીર દર્શન (૭) જૈન દર્શન અનેકાંતવાદી દર્શન છે. એ વાદ નયોની ભાષામાં જ વ્યકત થાય છે. નય’–‘સ્યાદ્વાદરૂપ” સમ્યક શ્રુતજ્ઞાનનું અંશ છે. અનંત ધર્માત્મક પદાર્થના કોઈ એક ધર્મને અથવા પરસ્પર વિરોધ પ્રતિત થવાવાળા ધર્મ પુદ્ગલોમાંથી કોઈ એક ધર્મને નય પોતાનો વિષય બનાવે છે. વસ્તુસ્વરૂપના અધિગમ તથા પ્રતિપાદનમાં નયોનો પ્રયોગ જૈન દર્શનની મૌલિક વિશેષતા છે. વસ્તુસ્વરૂપના પ્રતિપાદનમાં “નય’ પ્રમાણિક છે.
(9) નીચેની બાબતો ધ્યાનમાં રાખી - (૧) આત્માનું હિત વ્યવહારથી ન થાય-તેના વગર પણ ન થાય. (૨) જેની જેટલી કિમંત, તેટલી ચૂકવવી પડે, વધુ પણ નહિ-ઓછી પણ નહિ , (૩) જેજે જ્યાં જ્યાં યોગ્ય છે ત્યાં સમજવું તેહ, તે તે પ્રમાણે આચરે, આત્માર્થીજન એહ.”
(૪) વ્યવહારરત્નત્રયશ્રી-નિશ્ચયરત્નત્રય થતું નથી એ ક્યારેય પણ ભૂલવું નહિ. વિકલ્પથીનિર્વિકલ્પ અનુભવ ન થાય.
(૫) વ્યવહાર કરતાં કરતાં કોઈ દિવસ નિશ્ચય ન થાય એ યથાર્થ છે. રાગ કરતાં કરતાં કોઈ દિવસ વીતરાગતા પ્રગટ ન થાય.
(૬) વ્યવહારથી ધર્મ કહ્યો છે (ઉપદેશની વ્યવસ્થા છે) નહિ તો બધા સ્વચ્છેદ થઈ જાય.
(૭) વ્યવહારનય અભૂતાર્થ છે-અપ્રયોજનભૂત છે-અસત્યાર્થ છે. નિશ્ચયનય ભૂતાર્થ છેપ્રયોજનભૂત છે-સત્યાર્થ છે.
(૮) જ્યાં સુધી જીવ વ્યવહારમાં મગ્ન છે ત્યાં સુધી આત્માના જ્ઞાન-શ્રધ્ધાનરૂપ નિશ્ચય સમ્યક્ત થઈ શકતું નથી.
(૯) જે જીવ ભૂતાર્થનો આશ્રય કરે છે-નિશ્ચયનો આશ્રય કરે છે તે નિશ્ચયથી સમ્યગ્દષ્ટિ છે.
(૧૦) નિશ્ચયનયનો વિષય એક-અખંડ-અભેદ-ધ્રુવ આત્મા છે, એના આશ્રયથી સમ્યગ્દર્શનની ઉત્પત્તિ થાય છે એટલે જ તેને ભૂતાર્થ કહેવામાં આવે છે.
(૧૧) જિનવાણી સ્યારૂપ છે. કોઈને કોઈ અપેક્ષાથી કથન કહેવાવાળી છે એટલે જ્યાં જે અપેક્ષા હોય તે બરાબર સમજવું જોઈએ-વસ્તુની સિધ્ધિ કરવા માટે એ જરૂરી છે.
(૧૨) નયો વસ્તુના સ્વરૂપનું અનેકાન્તપણું બતાવી-સમ્યક એકાંત એવા ત્રિકાળી ધ્રુવ સામાન્ય દ્રવ્યનો આશ્રય કરાવે છે. તે આ નયોને જાણવાનું પ્રયોજન છે. ' (૧૩) વ્યવહારનું કાર્ય અભેદ વસ્તુમાં ભેદ કરીને સમજાવવાનું છે તથા સાથે સાથે ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુઓના સંયોગ અને નૈમિતિક સંયોગીભાવોનું જ્ઞાન કરાવવાનું છે.
(૧૭)
