________________
શ્રી મહાવીર દર્શન
પરમ ‘અર્થ’ને અંતરંગમાં અવલોકે છે, તેની શ્રધ્ધા કરે છે તથા તદરૂપ લીન થઈ ચારિત્રભાવને પ્રાપ્ત કરે છે, તેમને એ વ્યવહારનય કાંઈપણ પ્રયોજવાનું નથી.
(૪) આવા જિનવચનમાં જે પુરુષ રમણ કરે છે, તે આ શુધ્ધ આત્માને યથાર્થ પામે છે અને જેઓ આ નથી સમજતા તે વસ્તુની અસત્ય કલ્પના કરી આત્માને પામતાં નથી.
(૫) નિશ્ચય-વ્યવહા૨ની સંધિઃ
(૧) વ્યવહાર વિના નિશ્ચયનો પ્રતિપાદન નથી થતો અને વ્યવહારના નિષેધ વિના નિશ્ચયની પ્રાપ્તિ થતી નથી. વ્યવહારનો પ્રયોગ નહિ કરીએ તો વસ્તુ સમજમાં નહિ આવે અને જો વ્યવહારનો નિષેધ નહિ કરીએ તો વસ્તુની પ્રાપ્તિ નહિ થાય.
(૨) જો જિનમતને પ્રવર્તના ઈચ્છો તો નિશ્ચય-વ્યવહારમાંથી એકને પણ ન છોડો, કારણ કે વ્યવહાર વગર તીર્થનો લોપ થઈ જશે અને નિશ્ચયવિના તત્ત્વનો લોપ થઈ જશે. તીર્થનો અર્થ છે ઉપદેશ અને તત્ત્વનો અર્થ છે શુધ્ધાત્માઓનો અનુભવ. ઉપદેશની પ્રક્રિયા પ્રતિપાદન દ્વારા સમ્પન્ન થાય છે પ્રતિપાદન કરવું વ્યવહારનું કામ છે, એટલે વ્યવહારને સર્વથા અસત્યાર્થ માનવાથી તીર્થનો લોપ થઈ જશે. શુધ્ધાત્માનો અનુભવ નિશ્ચયનયના વિષયભૂત અર્થમાં એકાગ્ર થવા પર થાય છે. એટલે નિશ્ચયનય છોડી દેવાથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ નહિ થાય, આત્માનો અનુભવ નહિ થાય.
(૩) બીજી રીતે વિચાર કરીએ તો મોક્ષમાર્ગની પર્યાયને તીર્થ કહેવામાં આવે છે તથા જે ત્રિકાળી ધ્રુવ નિજ શુધ્ધાત્મા વસ્તુના આશ્રયથી મોક્ષમાર્ગની પર્યાય પ્રગટ થાય છે તેને તત્ત્વ કહે છે. એટલે વ્યવહારને નહિ માનવાથી મોક્ષમાર્ગરૂપ તીર્થ અને નિશ્ચયને નહીં માનવાથી શુધ્ધાત્મ તત્ત્વનો લોપનો પ્રસંગ ઉપસ્થિત થશે.
(૪) એટલા માટે વસ્તુસ્વરૂપ જેમ છે તેમ યથાર્થ માનવું એ નિશ્ચય છે. જ્યાં સુધી પૂર્ણતા નથી થઈ ત્યાં સુધી નિશ્ચય-વ્યવહાર બંને સાધક અવસ્થામાં હોય છે. પૂર્ણતા થઈ ગઈ અર્થાત સ્વયંમાં પૂર્ણ સ્થિરતા થઈ ગઈ ત્યાં બધી પ્રયોજનની સિધ્ધિ થઈ ગઈ, એમાં તીર્થ અને તીર્થનું ફળ આવી ગયું.
(૫) જે લોકો સમસ્ત નયોના સમુહને શોભિત આ ભાગવત શાસ્ત્રોનો નિશ્ચય અને વ્યવહારના અવિરોધથી જાણે છે, તે શાશ્વત સુખને ભોગવવાળા હોય છે.
(૬) સમસ્ત જિન આગમ નયોની ભાષામાં નિબધ્ધ છે. આગમના ગહન અભ્યાસ માટે નયોનું સ્વરૂપ જાણવું અત્યંત આવશ્યક છે.
(૧૭૩
