________________
જીજાજી શ્રી મહાવીર દર્શન | વિકાર તો અનંતાનંત પુદ્ગલના આશ્રયે છે ને ધર્મ આત્મસ્વભાવના આશ્રયે છે. આમ કહીને મોક્ષમાર્ગ અને બંધ માર્ગની બંનેની જાત સ્પષ્ટ જુદી બતાવી છે. મોક્ષમાર્ગ આત્માને આશ્રિત છે ને બંધ માર્ગ પુલને આશ્રિત છે.
પ્રશ્નઃ બંધભાવો કરે છે તો આત્મા, છતાં તેને પુદ્ગલાશ્રિત કેમ કહ્યા?
ઉત્તરઃ જીવ જો નિજસ્વભાવનો આશ્રય કરીને પરિણમે તો બંધ ભાવની ઉત્પત્તિ જ ન થાય. જ્યારે તે સ્વભાવથી બાહ્ય પરનો આશ્રય કરે છે ત્યારે જ બંધભાવની ઉત્પત્તિ થાય છે, ને તે બંધભાવમાં નિમિત્તરૂપ અનંત પરમાણુરૂપ કર્મ છે, તેથી તેને પુગલઆશ્રિત કરીને, આત્માના સ્વભાવથી તેની ભિન્નતા સમજાવી છે. પણ કાંઈ કર્મ તે બંધભાવને કરાવે છે એવો તેનો આશય નથી. કર્તા થઈને તે રૂપે પરિણમે છે. જીવ પોતે, પણ તે પરિણમન સ્વભાવની તરફનું નથી, પુલની તરફનું છે, માટે તેને પુદ્ગલ આશ્રિત કહ્યું છે. એના આશ્રયે ધર્મ કે મોક્ષમાર્ગ નથી. | શુભને જે મોક્ષનું સાધન માને છે તેના મનમાં તો પુદ્ગલાશ્રિત છે, પુદ્ગલાશ્રિત જ મોક્ષમાર્ગ થઈ જાય છે કેમ કે શુભભાવ તો પુદ્ગલાશ્રિત છે, તે કાંઈ આત્મસ્વભાવને આશ્રિત નથી. મોક્ષમાર્ગ તો આત્મસ્વભાવને આશ્રિત છે. પુગલાશ્રિત જે ભાવ હોય તે મોક્ષમાર્ગનું કારણ કદાપિ થઈ શકે નહિ, ધર્મ અધ્યાત્મપધ્ધતિરૂપ છે, અધ્યાત્મપધ્ધતિ એટલે શુધ્ધપરિણામ, તે આત્માના સ્વભાવના આશ્રયે છે, પરનો આશ્રય તેમાં જરા પણ નથી.
વાહ ! કેટલી સ્પષ્ટ વાત છે ! મોક્ષમાર્ગ કેવો સ્પષ્ટને સ્વાધીન છે ! અરે ! આવા સ્પષ્ટ માર્ગને " ભૂલીને જીવો બહારમાં ક્યાંકને ક્યાંક અટવાઈ રહ્યા છે. અહીં તે માર્ગ સંતોએ ખુલ્લો કરીને જગત સમક્ષ મૂક્યો છે અને તેથી જગતનું મહાન કલ્યાણ કર્યું છે.
અધ્યાત્મ પધ્ધતિમાં એટલે કે શુધ્ધ પર્યાયરૂપ મોક્ષમાર્ગમાં તો સ્વદ્રવ્યનો એકનો જ આશ્રય છે, ને બંધભાવરૂપ આગમપધ્ધતિમાં અનંતાનંત પરમાણુઓનો સ્કંધ નિમિત્ત છે. એક છૂટો પરમાણુ જીવને બંધનું નિમિત્ત થતો નથી. અનંતાનંત પુદ્ગલો ભેગાં થાય ત્યારે જ બંધમાં નિમિત્તરૂપ થઈ શકે છે, ઓછામાં ઓછી સ્થિતિ અનુભાગવાળું કર્મ હોય તેમાં પણ પુદ્ગલો અનંતાનંત જ હોય છે. આવા અનંતાનંત પુદ્ગલો અને તેના આશ્રયે થતો અનંત પ્રકારનો વિકાર, તેની પરંપરાને આગમરૂપ કર્યપધ્ધતિ કહે છે.
