________________
જ
ર્મને શ્રી મહાવીર દર્શન કરી (૭) સાધકની પર્યાયમાં શુધ્ધતા સાથે મહાવતના, અણુવ્રતના, ભકિત આદિના વિકલ્પો હોય છે. એ નથી એમ નહીં. ‘નથી” એમ કહ્યું હતું એ તો ગૌણ કરીને કહ્યું હતું. સાધક દશામાં જીવને કાંઈક શુધ્ધતા અને કાંઇક અશુધ્ધતા પર્યાયમાં છે. વ્રત, ભક્તિનો આદિનો શુભરાગ છે. પણ એ શુભરાગ નિશ્ચયનું કારણ નથી, તેમ પર્યાયમાં રાગ નથી એમ પણ નહીં. તે શુભરાગ આદિ જાણવા યોગ્ય છે એટલું જ માટે તો કહે છે કે સર્વથા નિષેધ કરવા યોગ્ય નથી-જુઓ જેમ, પરદ્રવ્ય જીવમાં નથી એમ રાગ પર્યાયમાં સર્વથા નથી એમ તો નથી. કથંચિત નથી અને કથંચિત્ છે; ત્રિકાળી ધ્રુવ દ્રવ્યમાં નથી એ અપેક્ષાએ નથી અને એને વર્તમાન પર્યાયની અપેક્ષાએ છે એમ કહે છે. એ છે? તે જાણેલો પ્રયોજવાન છે એમ કહ્યું છે. ઉપાદેય તો માત્ર શુધ્ધ નિશ્ચયનય જ છે.
(૮) વસ્તુ જે અખંડ એક જ્ઞાયકભાવ છે તે પરિપૂર્ણ છે, કૃતકૃત્ય છે. એને કરવાનું કાંઈ છે નહીં પણ એની દષ્ટિ કરનાર સાધકને જ્યાં સુધી પર્યાયમાં કૃતકૃત્ય પૂર્ણ દશા પ્રગટ ન થાય ત્યાં સુધી સ્થિરતા કરવાની છે અને અસ્થિરતા છોડવાની છે. આ એને કરવાનું છે માટે તેને વ્યવહાર જાણેલો પ્રયોજવાન છે-એમ કહેવા માંગે છે.
(૯) જ્ઞાયકની દષ્ટિપૂર્વક પર્યાયમાં પરિપૂર્ણ કૃતકૃત્ય થઈ ગયેલ પરમાત્માને સ્થિરતા વધારવાનું અને અસ્થિરતા મટાડવાનું એવું કાંઈ રહેતું નથી માટે તેમને વ્યવહાર હોતો નથી.
એ રીતે પોતપોતાના સમયમાં બંને નો કાર્યકારી છે; કારણ કે તીર્થ અને તીર્થફળની એવી જ વ્યવસ્થિતિ છે. જેનાથી તરાય તે જ તીર્થ છે; એવો વ્યવહાર ધર્મ છે. પાર થવું તે વ્યવહારધર્મનું ફળ છે અથવા પોતાના સ્વરૂપને પામવું તે તીર્થફળ છે.)
(૧૦) બીજી જગ્યાએ પણ કહ્યું છે કેઃ
હે ભવ્ય જીવો! જો તમે જિનમતને પ્રવર્તાવવા ચાહતા હો તો વ્યવહાર અને નિશ્ચય- એ બંનેને ન છોડો, કારણ કે વ્યવહારનય વિના તો તીર્થ-વ્યવહારમાર્ગનો નાશ થઈ જશે, અને નિશ્ચય વિના તત્ત્વ (વસ્તુ)નો નાશ થઈ જશે.'
વ્યવહારનયના ઉપદેશથી એમ ન સમજવું કે આત્મા પરદ્રવ્યની ક્રિયા કરી શકે છે. પણ એમ સમજવું કે વ્યવહારોપદિષ્ટ શુભભાવોને આત્મા વ્યવહાર કરી શકે છે. વળી તે ઉપદેશથી એમ પાગ ન સમજવું કે આત્મા શુભ ભાવો કરવાથી શુધ્ધતાને પામે છે, પરંતુ એમ સમજવું કે સાધક * દશામાં ભૂમિકા અનુસાર શુભભાવો આવ્યા વિના રહેતાં નથી. પણ એ શુભભાવો બંધનું કારણ
છે મુક્તિનું કારણ નથી.
