________________
જિક શ્રી મહાવીર દર્શન
પ્રશ્નઃ જો અનંતનો છેડો ભગવાન પણ ન જાણે તો તેમનું જ્ઞાન સામર્થ્ય મર્યાદિત થઈ ગયું? કેવળજ્ઞાનમાં અપરિમિત સામર્થ સિધ્ધ ન થયું?
ઉત્તરઃ ના, ભગવાન જો અનંતને અનંત તરીકે પણ ન જાણતા હોય તો તેમનું જ્ઞાન-સામર્થ મર્યાદિ કહેવાય; પરંતુ ભગવાન તો કેવળજ્ઞાનના અમર્યાદિત સામર્થ્ય વડે અનંતને અનંત તરીકે પ્રત્યક્ષ જાણે છે. ભગવાન તેનો અંત ન જાણી શક્યા માટે તેને અનંત કરી દીધું એમ નથી. ભગવાને અનંતને અનંતપણે જાણ્યું છે તેથી તેને અનંત કહ્યું. અનંતને પણ સર્વજ્ઞ ભગવાન જાણે છે, જો ન જાણે તો સર્વજ્ઞ’ કેમ કહેવાય?
પ્રશ્નઃ જો ભગવાન અનંતને જાણે છે તો ભગવાનના જ્ઞાનમાં તેનો અંત આવી ગયો કે નહિ?
ઉત્તરઃ ના, ભગવાને અનંતને અનંતપણે જાણ્યું છે, અનંતને અંતવાળા તરીકે નથી જાણ્યું. ભગવાન અનંતને નથી જાણતા એમ પણ નથી તે ભગવાનને જાણવાથી તેનો અંત આવી જાય છે. એમ પણ નથી, અંત અનંતપણે રહીને ભગવાનના જ્ઞાનમાં જણાય છે. જો અનંતને અંત તરીકે જાણે તો તે જ્ઞાન ખોટું અને જો “અનંત ને જાણી જ ન શકે તો તે જ્ઞાન અપૂર્ણ છે.
પ્રશ્નઃ જે અનંત હોય તે જ્ઞાનમાં કઈ રીતે જણાય?
ઉત્તર : ભાઈ, પદાર્થની અનંતતા કરતા જ્ઞાન સામર્થ્યની અનંતતા ઘણી મોટી છે, તેથી બેહદ જ્ઞાનસામર્થ્ય અનંતને પણ પહોંચી વળે છે. જ્ઞાનનું અચિંત્ય સામર્થ્ય લક્ષમાં આવે તો જ આ વાત બેસે તેવી છે. વિકારમાં અટકેલું જ્ઞાન મર્યાદિત છે, તે અનંતને પ્રત્યક્ષપણે નથી પહોંચી શકતું, પણ વિકાર વગરના જ્ઞાનમાં તો અચિંત્ય બેહદ તાકાત છે, તે અનાદિ-અનંત કાળને, અનંતાનંત આકાશના પ્રદેશોને સાક્ષાત જાણી લે છે. અરે, એનાથી તો અનંતગણું સામર્થ્ય એનામાં ખીલ્યું છે.
પ્રશ્ન અહીં વૃક્ષ અને બીજના દષ્ટાંતે વિકાર અને કર્મ એ બંનેની પરંપરા પણ અનંત કહી, તો પછી વિકારનો નાશ થઈને મોક્ષ ક્યારે થાય?
ઉત્તરઃ વૃક્ષ અને બીજની પરંપરા સામાન્યપણે અનંત છે, પણ તેથી કરીને કાંઈ સામાન્યપણે બધા બીજમાંથી વૃક્ષ ઉગે જ એવો નિયમ નથી, ઘણાંય બીજ ઉગ્યા પહેલા જ બળી જાય છે, ને તેને વૃક્ષ બનવાની પરંપરાનો અંત આવી જાય છે. એકવાર જે બીજ બળી ગયું તે ફરીને કદી ઉગતું નથી. તેમ જગતમાં સામાન્યપણે વિકાર અને કર્મની પરંપરા અનંત છે, તેનો જગતમાંથી કદી અભાવ થવાનો નથી, પણ તેથી કરીને કાંઈ બધાય જવાને એવી વિકારી પરંપરા ચાલ્યા જ કરે
