________________
કરીને શ્રી મહાવીર દર્શન
ક એ પ્રમાણે અનંતતાનું સ્વરૂપ જાણવું. તે અનંતતાના સ્વરૂપને કેવળજ્ઞાની પુરૂષ પણ અનંત જ દેખે, જાણે-કહે, અનંતનો બીજો અંત છે જ નહિ કે જ્ઞાનમાં ભાસે. માટે અનંતતા અનંતરૂપ જ પ્રતિભાસે છે.
એ પ્રમાણે આગમ અને અધ્યાત્મની અનંતતા જાણવી. વિવેચનઃ અનંતતા સમજાવવા અહીં વૃક્ષ અને બીજનું દષ્ટાંત આપ્યું છે. વૃક્ષ અને બીજની પરંપરા અનાદિની છે, પહેલા વૃક્ષ કે પહેલા બીજ? પરંપરાથી બંને અનાદિના છે, ને સૂક્ષ્મ વિચારથી જોતાં એકેક બીજમાં ભવિષ્યતા અનંતા વૃક્ષ થવાની તાકાત છે. એમ બંનેની પરંપરા વિચારતા તેનો ક્યાંય પાર ન આવે તેમ જીવમાં પણ વિકારની ને કર્મની પરંપરા અનાદિથી ચાલી રહી છે, ને શુધ્ધ પર્યાયનો પ્રવાહ પણ અનાદિથી ચાલી જ રહ્યો છે. પહેલા સિધ્ધ કે સંસારી ? તો બંને અનાદિના છે, પહેલા વિકાર કે કર્મ ? તે બંનેની પરંપરા અનાદિની છે. પહેલા દ્રવ્ય કે પર્યાય? પહેલા સામાન્ય કે વિશેષ? તો એ બંને અનાદિના છે, પહેલા પછી પણું તેમાં નથી. જો દ્રવ્યની પહેલી પર્યાય આ એમ કહો તો ત્યાં દ્રવ્યની જ આદિ થઈ જાય છે, દ્રવ્ય અનાદિ નથી રહેતું એ જ રીતે. ‘દ્રવ્યની છેલ્લી પર્યાય આ’. એમ કહો તો ત્યાં દ્રવ્યનો જ અંત થઈ જાય છે. દ્રવ્ય અનંત નથી રહેતું. એકેક પર્યાય આદિ અંતવાળી ભલે હો, પણ પર્યાયના પ્રવાહને આદિ-અંત નથી, એટલે દ્રવ્યની પર્યાય આ પહેલી અને આ છેલ્લી. એવું આદિસંતપણું નથી. દ્રવ્યમાં પર્યાયનો પ્રવાહ પહેલા ન હતો ને પછી શરૂ થયો અથવા તે પ્રવાહ કદી અટકી જશે એમ નથી.
જેમ દ્રવ્ય અનાદિ અનંત છે તેમ તેની સાથે તેની પર્યાયનો પ્રવાહ પણ અનાદિ અનંત વર્તી રહ્યો છે, કે કેવળજ્ઞાનમાં બધું સ્પષ્ટ જણાઈ રહ્યું છે. જુઓ તો ખરા, આ જગતની વસ્તુસ્થિતિ! અનાદિને અનાદિપણેને અનંતને અનંપણે જેમ છે તેમ કેવળી ભગવાન વિકલ્પ વગર જ જાણે છે.
પ્રશ્નઃ પહેલી પર્યાય કઈને છેલ્લી પર્યાય કઈ શું એ ભગવાન પણ ન જાણે?
ઉત્તર : ભગવાન જેમ વસ્તુ હોય તેમ જાણે, કે તેનાથી વિપરીત જાણે? જે “અનાદિ છે તેને “આદિ' છે જ નહિ, પછી ભગવાન તેની ‘આદિ' ક્યાંથી જાણે? અને જે અનંત' છે તેનો
અંત’ છે જ નહિ તો પછી ભગવાન તેનો અંત પણ ક્યાંથી જાણે ? જો ભગવાન તેના આદિ અને અંતને જાણે તો અનાદિ-અનંતપણું જ ક્યાં રહ્યું? ભાઈઆ તો સ્વભાવનો અચિંત્ય વિષય છે. અહો ! અનંતતા જે જ્ઞાનમાં સમાઈ ગઈ તે જ્ઞાનની દિવ્ય અનંતતા લક્ષમાં લેતા જ્ઞાન તેમાં જ (જ્ઞાન સ્વભાવના અનંત મોહ માયા) જ ડૂબી જાય છે, એટલે જ્ઞાન સ્થિર થઈ જાય છે. નિર્વિકલ્પ થઈ જાય છે.
૧૧૫૮
